Η ΟΔΟΣ ΤΡΟΧΙΟΔΡΟΜΩΝ [Δ.Ο. ΣΚΥΛΙΤΣΗ]

H οδός Τροχιοδρόμων (αναφερόμενη συχνά και ως "οδός Τροχιόδρομου" ή/και "Τροχειοδρόμων"), στις αρχές του 20ου αιώνα, εκκινούσε από την πλατεία Ιπποδαμείας και τερμάτιζε στο Αμαξοστάσιο των τροχιοδρόμων και μετέπειτα της ΗΕΜ στο νέο Φάληρο, εξ'ου και η ονομασία της. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως στα τέλη του 19ου αιώνα, η υπό εξέτασιν οδός καταγραφόταν δίχως όνομα σε σχετικό χάρτη με την σημείωση βέβαια πως από εκεί διερχόταν ο ιπποσιδηρόδρομος (πρόδρομος του ηλεκτροκίνητο τροχιόδρομου).

Τροχιόδρομος επί της οδού Τροχιοδρόμων (Δ.Ο. Σκυλίτση) στο ύψος της γέφυρας Καλαμάκη

Ενδεικτικές αναφορές σε ατυχή γεγονότα / ατυχήματα που έλαβαν χώρα στην οδό Τροχιοδρόμου την πρώτη δεκαετία του 20ου αιώνα, μέσα από τις σελίδες του πειραϊκού Τύπου εκείνων των καιρών:

Η αρχική ονομασία της οδού Τροχιοδρόμων (προ δηλαδή της ελεύσεως του αρχικά ιππήλατου τροχιοδρόμου στον Πειραιά), σύμφωνα με την Μαλικούτη (βλέπε Πηγές) υπήρξε οδός Φαλήρου. Αξίζει να αναφέρουμε πως η συγκεκριμένη οδός υπήρξε ανέκαθεν ένας δρόμος με βιομηχανικές/ βιοτεχνικές εγκαταστάσεις, συνεργεία, αποθήκες, μάντρες υλικών και εργοστάσια. 

Ενδεικτικά τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα στην οδό Τροχιοδρόμων καταγραφόταν μεταξύ των άλλων το μηχανουργείο (ατμοπριονών) του Ν. Βράϊλα, το εργοστάσιο ξυλουργικής του Γ. Βράϊλα, το υφαντήριο Σ. Γαβριήλ, το κλωστήριο του Ι. Δημητρόπουλου, το εργοστάσιο νηματουργίας Τσάουση, το κλωστοϋφαντουργείο Α. Φουστάνου, η Ελληνική Εταιρία Οινοπνευματοποιϊας Βατίστα - Ησαΐα - Σαμαρά (στον αριθμό "11"), η σαπωνοποιϊα  / ελαιουργεία Σπυράκη - Βελλή, το εργοστάσιο χρηματοκιβωτίων του Ν. Ποριώτη, το εργοστάσιο της κονιακοποιίας των αδελφών Μπαρμπαρέσου, το μηχανουργείο των Χρηστάκου και Τροχαλίτη στη συμβολή με την οδό Ντεννύ Κοσσέν (34ου Συντάγματος Πεζικού), το εργοστάσιο παραγωγής αμύλου/σιροπιού εκ σίτου και αραβόσιτου του Γεωργίου Η. Νικολόπουλου, το εργοστάσιο Μωσαϊκών Πλακών και οικοδομικών υλών του Αγγέλου Κοσμή κ.α. 

Στις αρχές της δεκαετίας του 1920, στον αριθμό "33" της οδού Τροχιοδρόμων καταγραφόταν επίσης το κάτωθι αναφερόμενο Ηλεκτροκίνητον Εργοστάσιον Λευκοσιδήρων Δοχείων και Κονσερβοποιϊας Ν.Ι. Λυμπέρη και Ι. Παραμάνη (πρώην Αθανασιάδου): 

Ενδεικτική καταχώρηση από τον πειραϊκό Τύπο του έτους 1922 με αναφορά σε νυχτερινή πυρκαγιά στο επί της λεωφόρου Τροχιοδρόμων αρτοποιείον του Δ. Πριφτάκη. 

Στις σελίδες του Μέγα Οδηγού του Πειραιώς του 1929-1930, η οδός Τροχιοδρόμων καταγραφόταν ως "παρ' Ιπποδαμείας" ενώ αντίστοιχα, στον Νέο Πλήρη Οδηγό Αθηνών - Πειραιώς Περιχώρων και Συνοικισμών του 1931 - 1932 (Εκδοτικός Οίκος "Αστήρ") υφίστατο απλή αναφορά στην οδό Τροχιοδρόμων. 

Από τα χρόνια του Μεσοπολέμου, επί της οδού Τροχιοδρόμων 53 (βάσει της τότε ισχύουσας αρίθμησης) και πιο συγκεκριμένα στο Ο.Τ. που ορίζεται από τις σημερινές οδούς Δ.Ο. Σκυλίτση, Κουντουριώτου, Σκυλίτση και Υψηλάντου καταγραφόταν μια εκ των μεγάλων αποθηκών που διέθετε ο Ευγένιος Ευγενίδης (Σκανδιναυικόν Πρακτορείον Εγγύς Ανατολής Α.Ε.) για την ξυλεία που εισήγαγε από την Σκανδιναβία (Σουηδία και Φιλανδία), υπό την επωνυμία EVGE.

Άποψη των εγκαταλειμμένων και αναξιοποίητων (εκτός από ένα τμήμα που χρησιμοποιείται ως χώρος στάθμευσης) παλαιών αποθηκών ξυλείας του Ε. Ευγενίδη, των οποίων η στέγη έχει καταρρεύσει, όπως καταγράφηκε από τα σκαλάκια της οδού Κουντουριώτου:

Η μετονομασία της οδού Τροχιοδρόμων σε οδό Δημοσθένους Ομηρίδου Σκυλίτση έλαβε χώρα προπολεμικά, μετά το θάνατο του Δημοσθένη Ομηρίδη Σκυλίτση, ο οποίος είχε διατελέσει δήμαρχος Πειραιώς κατά την περίοδο 1907 - 1914. Ο Δημοσθένης Ομηρίδης Σκυλίτσης αποβίωσε στις 29 Ιουλίου του 1935 και κηδεύτηκε την επομένη: 

Ως προς τα παραπάνω, σε σχετικό προπολεμικό χάρτη του Πειραιώς της περιόδου Μεταξά, η οδός Τροχιοδρόμων καταγράφεται με διπλή ονομασία αναφέροντας και την νέα ονομασία της ως "Δημοσθένους Ομηρίδου Σκυλίτση" εντός παρενθέσεως. Μετά τον Πόλεμο, σε Οδηγό Αθηνών - Πειραιώς Προαστίων και Συνοικισμών του έτους 1947 η οδός Δημοσθένους Ομηρίδου Σκυλίτση καταγράφεται να διασταυρώνεται με την οδό Ντενί Κοσσέν (σσ. η σημερινή 34ου Συντάγματος Πεζικού). 

Ενδεικτική διαφημιστική καταχώρηση της Ξηράς Ζύμης ΖΑΑΕ από την εορταστική περίοδο των Χριστουγέννων του έτους 1946, με την βιομηχανία να καταγράφεται επί της οδού Τροχιοδρόμων.

Αμέσως μετά τον Πόλεμο και την Κατοχή, επί της οδού Δημοσθενους Ομηρίδου Σκυλίτση - πρώην Τροχιοδρόμων καταγράφονταν μεταξύ των άλλων η Καρφοβελονοποιεία - Συρματουργεία του Αλεξ. Γ. Παναγιωτίδου, το μηχανοποιείο / εργοστάσιο κατασκευής μηχανημάτων αεριούχων ποτών, στηλών ζύθου και ύδατος, κρουνών, ψυγείων, ψυγείων (πάγου) κ.α. του Παύλου Κωνσταντινίδη, το εργοστάσιο ψηκτροποιίας Υιών Α. Σιμιγδαλά (έτος ιδρύσεως 1887), η ποτοποιία "Στέμματος" του Αναστάσιου Ι. Τσεχπενάκη αλλά και η ποτοποιία Μ. Τρωγαδή.

Ενδεικτική μεταπολεμική διαφημιστική καταχώρηση του καταστήματος επιπλώσεων Ν. Παΐζη, το οποίο διέθετε εργοστάσιο επί της οδού Δημοσθένους Ομηρίδου Σκυλίτση 46:

Εργοστάσιο Ν. Παΐζη - Δ.Ο. Σκυλίτση 46 (Πηγή: ΕΛΙΑ)

Αναφορά από τον Τύπο του έτους 1950 σε πυρκαγιά στο επί της οδού Δημοσθένους Ομηρίδου Σκυλίτση εργοστάσιο ΖΑΑΕ (μετέπειτα ΑΖΕΛ).

Σε αντίστοιχο Οδηγό Πειραιώς - Προαστίων και Συνοικισμών του έτους 1967 (εκδόσεων Γαβριηλίδου), η οδός Δημοσθένους Ομηρίδου Σκυλίτση ορίζεται από την πλατεία Ιπποδάμειας μέχρι την οδό Τζαβέλα με ενδιάμεση διασταύρωση στην οδό 34ου Συντάγματος Πεζικού. 

Από τα μέσα της δεκαετίας του 1960, ενδεικτική διαφημιστική καταχώρηση του καφέ / μπαρ "Πειραϊκόν", του Αναστάσιου Ι. Νέγκα, στον αριθμό "19" της οδού Δ.Ο. Σκυλίτση.

• Η οδός Δημοσθένους Ομηρίδου Σκυλίτση κατά τον 21ο αιώνα

Στις μέρες μας (21ος αιώνας), μετά την περάτωση των έργων του σύγχρονου τροχιόδρομου (τραμ) το οποίο ενώνει κυκλικά το κέντρο του Πειραιώς με το νέο Φάληρο, η οδός Δημοσθένους Ομηρίδου Σκυλίτση - πάλαι ποτέ οδός Τροχιοδρόμων - απέκτησε ξανά τροχιοδρομικές γραμμές.

Η αρχή της σύγχρονης οδού Δημοσθένους Ομηρίδου Σκυλίτση τοποθετείται στο ύψος της πλατείας Ιπποδαμείας, όπου υφίσταται μάλιστα σχετικός σταθμός του νέου τροχιοδρόμου. Στο εν λόγω σημείο, καθημερινά, υφίσταται ένα άτυπο τριτοκοσμικό και ρυπαρό υπαίθριο παζάρι το οποίο εκτείνεται κατά μήκος της οδού Αλιπέδου, παραπλεύρως των γραμμών του Ηλεκτρικού με την ανοχή όλων των αρμοδίων αρχών.

Στη συμβολή των οδών Δημοσθένους Ομηρίδου Σκυλίτση και Ευαγγελιστρίας:

Ελάχιστα βήματα παρακάτω, στον αριθμό "5" της οδού Δημοσθένους Ομηρίδου Σκυλίτση υφίσταται το κάτωθι εικονιζόμενο εγκαταλειμμένο / ακατοίκητο διώροφο αρχοντικό, με ισόγεια καταστήματα (σσ. τελευταία χρήση τμήματος του ισογείου ως κατάστημα πώλησης εργατικών υποδημάτων "Η Μαίρη").

Σε αντίθεση με το ως άνω διώροφο παραδοσιακό κτίριο, η οδός Δημοσθένους Ομηρίδου Σκυλίτση, από το ύψος της οδού Ευαγγελιστρίας και μέχρι την συμβολή με τις οδούς Φίλωνος και Πύλης, χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη διαφόρων κυρίως ισογείων κτιρίων, συχνά ευτελούς κατασκευής, μεταξύ των οποίων ορισμένοι πρώην βιομηχανικοί / αποθηκευτικοί χώροι. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως στο συγκεκριμένο τμήμα της υπό εξέτασιν οδού λειτούργησαν επί δεκαετίες πολλές επιχειρήσεις αγοράς-πώλησης παλαιών αντικειμένων (παλαιοπωλεία) και αντικών, ορισμένα εκ των οποίων διασώζονται μέχρι σήμερα. Η παρουσία των παλαιοπωλείων στο συγκεκριμένο τμήμα της οδού Δ.Ο. Σκυλίτση όπως και στους πέριξ δρόμους (Φίλωνος, Πύλης, Αλιπέδου) ονομάτισε την περιοχή ως "Παλιατζίδικα" ή "Παληατζιδικα". Για του λόγου το αληθές, σε σχετικό μεταπολεμικό χάρτη, η υπό εξέτασιν οδός, στο συγκεκριμένο τμήμα της, φέρει την ένδειξη "Γύφτικα - Παληατζίδικα - Κρεβάτια". 

 

Εκτός από τα προαναφερθέντα παλαιοπωλεία, στο υπό εξέτασιν τμήμα της οδού Δημοσθένους Ομηρίδου Σκυλίτση έχουν λειτουργήσει κατά τις πρώτες δεκαετίες του 21ου αιώνα μικρά καφενεία, εμπορικές επιχειρήσεις πώλησης μεταλλικών επίπλων, ανταλλακτικών ποδηλάτων, ρούχων β' διαλογής, ειδών μετάλλου, βιομηχανικών ειδών κτλ. Αξιοσημείωτη είναι η σχετικά πρόσφατη μετατροπή / αξιοποίηση του κτιρίου των πάλαι ποτέ αποθηκών ξυλείας Δημητρούλα επί της οδού Δημοσθένους Ομηρίδου Σκυλίτση 6 σε εργαστηριακό / εξεταστικό κέντρο των ιδιωτικών Σχολών Ωμέγα. Παραπλεύρως του προαναφερομένου κτιρίου, πάντοτε επί της οδού Δ.Ο. Σκυλίτση 6, έτερος πρώην βιομηχανικός χώρος έχει μετατραπεί σε κέντρο νυχτερινής διασκέδασης. 

Στη συμβολή της οδού Δ.Ο Σκυλίτση 6 με την οδό Φίλωνος, ξεχωρίζει το νεώτερης κατασκευής πολυόροφο κτίριο όπου στο ισόγειο λειτουργεί εδώ και χρόνια το Παλαιοπωλείο - Αντίκες "Τάκης", ιδιοκτησίας Παναγιώτη Φλαμπούρη, ενώ στους άνω ορόφους στεγάζονταν παλαιότερα τα γραφεία της Διευθύνσεως Π.Ε. Πειραιά της Νομαρχίας Πειραιώς.

Στη συμβολή της οδού Δημοσθένους Ομηρίδου Σκυλίτση με τις οδούς Φίλωνος και Πύλης, τα ισόγεια καταστήματα του Ζαννείου Ορφανοτροφείου Αρρένων.

Έναντι του κτιριακού συγκροτήματος των καταστημάτων του Ορφανοτροφείου Αρρένων, ο αρχαιολογικός χώρος των Αστικών Πυλών. 

Στον αριθμό "19" της υπό εξέτασιν οδού, το πολυόροφο κτίριο του Εργατικοϋπαλληλικού Κέντρου Πειραιώς. 

Η οδός Δημοσθένους Ομηρίδου Σκυλίτση λίγα μέτρα προ της διασταυρώσεως με την αρχή της οδού Κολοκοτρώνη. Στη γωνία Δ.Ο. Σκυλίτση και Κολοκοτρώνη, επί πολλά χρόνια, το αναψυκτήριο - ψητοπωλείο "Ηπειρώτικη Γεύση".

Επόμενα σημεία αναφοράς, το εγκαταλειμμένο κτίριο της πάλαι ποτέ ξυλαποθήκης ιδιοκτησίας Κουτλίδου - Κατακουζηνού στο Οικοδομικό Τετράγωνο που ορίζεται από τις οδούς Δ.Ο.Σκυλίτση, Κολοκοτρώνη, Κόδρου και 34ου Συντάγματος Πεζικού (σσ. τελευταία χρήση ως SILO Club) και τα δυο διαδοχικά εγκαταλειμμένα διατηρητέα κτίρια, το πρώτο επί της οδού Ομηρίδου Σκυλίτση 25α/25β και Αλιπέδου 52/52α και 54 και το έτερο επί της οδού Δημοσθένους Ομηρίδου Σκυλίτση 27α και 27β και της οδού Αλιπέδου (πάλαι ποτέ οικία ιδιοκτησίας Αντύπα, νυν ιδιοκτησίας Χάλαρη).

Τα δυο ως άνω κτίρια καταγράφηκαν δια χειρός του ερασιτέχνη φωτογράφου και καθηγητή μαθηματικών Γεωργίου Μπακούρου, κατά το δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1960 (σσ. στο βάθος διακρίνεται το καπνεργοστάσιο του Γ.Α. Κεράνη):

Δυο νεώτερες φωτογραφικές καταγραφές των προαναφερομένων διατηρητέων κτιρίων της οδού Δημοσθένους Ομηρίδου Σκυλίτση μέσα από το αρχείο του ΥΠΕΚΑ:

Άποψη της διασταύρωσης των οδών Δημοσθένους Ομηρίδου Σκυλίτση, 34ου Συντάγματος Πεζικού και Αλιπέδου στο ύψος της πάλαι ποτέ γέφυρας του Καλαμάκη:

H στάση του σύγχρονου τραμ "34ου Συντάγματος" επί της οδού Δημοσθένους Ομηρίδου Σκυλίτση, λίγο πριν την συμβολή με την οδό Ευριπίδου.

Η αρχή της οδού Ευριπίδου στη συμβολή με την οδό Δημοσθένους Ομηρίδου Σκυλίτση:

Ευρεία άποψη της σύγχρονης οδού Δημοσθένους Ομηρίδου Σκυλίτση με τις τροχιοδρομικές γραμμές από το ύψος της οδού Ευριπίδου. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως κατά μήκος της υπό εξέτασιν οδού υφίστανται διάφορα κεραμοσκεπή κτίρια, αρκετά εκ των οποίων πρώην βιομηχανικοί/αποθηκευτικοί χώροι, τα οποία στέκουν εγκαταλειμμένα / αναξιοποίητα και διατίθενται προς πώληση. Στο συγκεκριμένο τμήμα του δρόμου παλαιότερα λειτουργούσαν διάφορα συνεργεία, βιοτεχνικά εργαστήρια κ.α. συναφή ενώ αξιομνημόνευτη είναι η παρουσία / λειτουργία της επιχείρησης εμπορίας και διάθεσης ξύλινων δαπέδων και επενδύσεων των αδελφών Χάρη και Μιχαήλ Ρουχωτά (Rouchotas Bros) επί της οδού Δ.Ο. Σκυλίτση 42, εγγονών του Μιχαήλ Μουράτογλου ο οποίος διατηρούσε σχετική εταιρία εισαγωγής και εμπορίας ξυλείας από το 1932.

Στη συμβολή της οδού Δ.Ο. Σκυλίτση με την αρχή της οδού Πραξιτέλους, μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 2010, αξιομνημόνευτη η παρουσία της επιχείρησης κατασκευής σημαιών "Rania" Ζήση Χρυσοχόου (από το 1949).

Η οδός Δημοσθένους Ομηρίδου Σκυλίτση, όπως καταγράφηκε κατά το έτος 2007, χωρίς τροχιοδρομικές γραμμές, λίγα μέτρα προ της συμβολής με την οδό Κουντουριώτου:

 

Στη συμβολή με τις οδούς Κουντουριώτου και Υψηλάντου, καταγράφεται o προαναφερθείς μεγάλος αποθηκευτικός χώρος ιδιοκτησίας της εταιρίας Σκανδιναυικόν Πρακτορείον Εγγύς Ανατολής Α.Ε., συμφερόντων Ευγένιου Ευγενίδη. Στην αρχή της οδού Υψηλάντου, διασώζεται το κάτωθι εικονιζόμενο αρχικό τμήμα (βάση) της παλαιάς (κατεδαφισμένης) γέφυρας του Παπαδόπουλου η οποία περνούσε πάνω από τις γραμμές του Ηλεκτρικού ενώνοντας την οδό Υψηλάντου με το σημείο όπου βρισκόταν η γεφυροπλάστιγγα της ΔΕΗ, στο ύψος των εγκαταστάσεων του Κυλινδρόμυλου "Ευρώτας" των αδελφών Σ. Κουμάνταρου και την συνοικία των Καμινίων.

  

Τον Νοέμβριο του έτους 1965, ο ερασιτέχνης φωτογράφος Γεώργιος Μπακούρος, στεκόμενος επί της προαναφερθείσης γέφυρας του Παπαδόπουλου, κατέγραψε την οδό Δημοσθένους Ομηρίδου Σκυλίτση, στο ύψος της συμβολής με την οδό Οδυσσέως Ανδρούτσου, τις γραμμές του Ηλεκτρικού και στο βάθος τις εγκαταστάσεις των κλωστοϋφαντουργικών μονάδων του νέου Φαλήρου.

Περνώντας κάτω από την οδογέφυρα της οδού Γρηγορίου Λαμπράκη (πρώην Βασιλίσσης Σοφίας) της οποίας η κατασκευή ολοκληρώθηκε επί Χούντας και εγκαινιάστηκε από τον Στυλιανό Παττακό στις 19 Μαρτίου του 1968, επί της οδού Δημοσθένους Ομηρίδου Σκυλίτση δεσπόζουν οι εγκαταλειμμένες εργοστασιακές εγκαταστάσεις της ΖΑΑΕ / ΑΖΕΛ ΑΒΕ. 

Στη συμβολή με την αρχή της οδού Δεληγιώργη, μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 2020, καταγραφόταν το κάτωθι εικονιζόμενο διατηρητέο πάλαι ποτέ εργοστάσιο νηματουργίας / υφαντουργίας Φουστάνου, στο ύψος του οποίου βρίσκεται η ομώνυμη πεζογέφυρα. 

  

Το ως άνω βιομηχανικό κτίριο, επί της συμβολής της πάλαι ποτέ οδού Τροχιοδρόμων με την οδό Δεληγιώργη 1, όπως καταγράφηκε μετά την τμηματική κατεδάφιση της προσόψεώς του:

 

Ολίγα μέτρα παρακάτω, καταγράφεται η παρακμάζουσα Εστία Ναυτικών (έτος ιδρύσεως 1973 / έτος λειτουργίας 1977) στον αριθμό "64" της υπό εξέτασιν οδού.

 

 

Στα τελευταία μέτρα της διαδρομής της, η οδός Δημοσθένους Ομηρίδου Σκυλίτση τέμνει διαδοχικά τις οδούς Μαιζώνος, Πυθαγόρα (σσ. παλαιότερα εδώ το Υφαντήριο "Ελπίς") και την οδό Μεγάλου Αλεξάνδρου, όπου βρίσκεται το αμαξοστάσιο των ΗΛΠΑΠ / ΟΣΥ, τερματίζοντας στην τριγωνική πλατεία η οποία έχει δημιουργηθεί στο σημείο όπου βρισκόταν το Αμαξοστάσιο των τροχιοδρόμων και μετέπειτα της ΗΕΜ μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του '60.

Ορισμένες τυχαίες και ενδεικτικές φωτογραφικές καταγραφές της υπό εξέτασιν οδού Δημοσθένους Ομηρίδου Σκυλίτση, με την αφετηρία του σύγχρονου τρόλεϊ "20". 

   

Αξιοσημείωτο, δίχως αμφιβολία, το τριώροφο αρχοντικό στη συμβολή της οδού Δημοσθένους Ομηρίδου Σκυλίτση 78 με την οδό Τζαβέλλα.

Σημαντική Σημείωση:

Περισσότερα στοιχεία, πληροφορίες και αρχειακά τεκμήρια εκ πρωτογενούς έρευνας για το υπό εξέτασιν θέμα βρίσκονται στη διάθεση του γράφοντος το ιστολόγιο, πλην όμως θα δημοσιευτούν μελλοντικά, λόγω των συνεχών περιπτώσεων λογοκλοπής και υπεξαίρεσης πνευματικής εργασίας από διάφορους "ερευνητές", "συγγραφείς", "δημοσιογράφους" κτλ.

Διαβάστε σχετικά θέματα:

Οι Αστικές Πύλες του Πειραιά [Πύλη του Άστεως]

Στη συμβολή των οδών Δημοσθένους Ομηρίδου Σκυλίτση και Αλιπέδου

Η γέφυρα του Καλαμάκη

Το εγκαταλειμμένο εργοστάσιο του Φουστάνου

Εργοστάσιο ΖΑΑΕ (πρώην ΑΖΕΛ)

Στην οδό Τζαβέλλα

Κείμενο - Πηγές:

Το κείμενο είναι πρωτότυπο, προϊόν προσωπικής έρευνας, προσωπικής εργασίας και προσωπικών εκτιμήσεων. Στοιχεία και πληροφορίες ελήφθησαν από τις κάτωθι πηγές:

• "Οδωνυμικά του Πειραιά", Μάρω Βουγιούκα / Βασίλης Μεγαρίδης, Εκδόσεις Φιλιππότη, 1996
• "Πειραιάς 1834-1912", Σταματίνα Μαλικούτη, Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς
• Πειραϊκόν Ημερολόγιον, Ν. Κατσικάρος, Αρχείον Πειραϊκών Σπουδών, Πειραιεύς, 1966
• Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (ΕΛΙΑ)
• Αρχείο Γ. Μπακούρου
• Τύπος Εποχής - Οδηγοί Πόλεως - Συλλεκτικοί Χάρτες - Προφορικές Μαρτυρίες

Φωτογραφίες:

• Όλες οι σύγχρονες φωτογραφίες του αφιερώματος ανήκουν στον γράφοντα το ιστολόγιο, διέπονται από κανόνες πνευματικής ιδιοκτησίας και προέρχονται από την προσωπική μου φωτογραφική σελίδα (ALL RIGHTS RESERVED).
• Απαγορεύεται ρητά η χρήση, προβολή, αντιγραφή ή/και αναδημοσίευση με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο.
• Όσοι παρανομούν διώκονται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.