Ο ΚΥΛΙΝΔΡΟΜΥΛΟΣ "ΕΥΡΩΤΑΣ" ΤΩΝ ΑΔΕΛΦΩΝ Σ. ΚΟΥΜΑΝΤΑΡΟΥ [1909]

Ο εν Πειραιεί μέγας Κυλινδρόμυλος των αδελφών Σ. Κουμάνταρου υπό την επωνυμία "Ευρώτας" θεμελιώθηκε κατά το έτος 1908 επί της βιομηχανικής λεωφόρου Αθηνών - Πειραιώς, σε ένα κομβικό σημείο μεταξύ της συνοικίας των Καμινίων και της Σούδας του νέου Φαλήρου. Οι αδελφοί Θεόδωρος, Νικόλαος, Παναγιώτης και Ιωάννης Κουμάνταρος, υιοί του Σταύρου Θ. Κουμάνταρου, με καταγωγή από το χωριό των Βουτιάνων Λακωνίας, στους πρόποδες του Ταΰγετου, προέρχονταν από μια οικογένεια με πρότερη ενασχόληση στον κλάδο της αλευροβιομηχανίας. Ο προαναφερθείς πατέρας τους, Σταύρος Θ. Κουμάνταρος, καταγραφόταν από το 1875 ως συνέταιρος μαζί με άλλους βιομηχάνους στην λειτουργία του ατμόμυλου του Καπράνου στην πλατεία Απόλλωνος. Ενδεικτικά, αναφέρουμε πως ο Μιλτιάδης Μπούκας, στον σχετικό Οδηγό του 1875, κατέγραφε τους εμπόρους αλεύρων Κουμάνταρο και Μανούσο, με έδρα επί της οδού Ασκληπιού. Ομοίως, στις αρχές του 20ου αιώνα (έτος 1902), ο Ιωάννης Θ. Κουμάνταρος καταγραφόταν ως αλευρέμπορος με έδρα επί της οδού Λουδοβίκου.

Κατά το έτος 1904, οι προαναφερόμενοι αδελφοί Κουμάνταρου φέρονται να σύστησαν την "Ομόρρυθμο Εταιρία Αλεύρων, Αδελφών Σ. Κουμάνταρου". 

Στον Πλήρη Οδηγό του Πειραιώς του 1906-1907, αναφορά γίνεται μονάχα στον Θ. Κουμάνταρο, ο οποίος καταγραφόταν με ατμόμυλο στη θέση Μανίνα. 

Λίγα χρόνια αργότερα, κατά το 1909, πρώτο-λειτούργησε επί της λεωφόρου Αθηνών-Πειραιώς, ο κυλινδρόμυλος "Ευρώτας" των Αδελφών Σ. Κουμάνταρου, με εργατικό δυναμικό 35 ατόμων. Το πενταώροφο ηλεκτροφωτιζόμενο βιομηχανικό κτίριο είχε εξοπλιστεί με μια δικύλινδρη ατμομηχανή γερμανικού συστήματος Gorlitz 325 ίππων, ενώ οι αποθηκευτικοί χώροι του συγκροτήματος είχαν χωρητικότητα 1.500.000 οκάδων σίτου. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως η ημερήσια παραγωγή του κυλινδρόμυλου, ο οποίος εργαζόταν σε 24ωρη βάση, ανερχόταν σε 45.000 οκάδες. 

Παρότι σύγχρονες οι εγκαταστάσεις παραγωγής, για τα δεδομένα εκείνων των καιρών, δεν έλειπαν βέβαια τα τραγικά συμβάντα / ατυχήματα ή και δυστυχήματα, όπως το κάτωθι αναφερόμενο στον Τύπο του έτους 1909:

Δυστύχημα στον ατμόμυλο των αδελφών Κουμάνταρου (έτος 1909)

Στις αρχές της δεκαετίας του 1910, βάσει των αναφερομένων στον Πανελλήνιο Οδηγό του 1912, υπό Κ. Σταματίου και Β. Μπουζούρα, ο ατμόμυλος των αδελφών Κουμάνταρου καταγραφόταν στο νέο Φάληρο. Ομοίως, στον ως άνω Οδηγό, οι αδελφοί Κουμάνταρου με έδρα επί της οδού Αθηνών (Πειραιώς), καταγράφονταν ως αλευρέμποροι, όπως και ο Θ. Κουμάνταρος με έδρα στην οδό Λουδοβίκου 10.

Ατύχημα στον ατμόμυλο των αδελφών Κουμάνταρου (έτος 1912)

Ενδεικτική δήλωση των Αδελφών Σ. Κουμάνταρου, όπως δημοσιεύτηκε στον Τύπο του μηνός Οκτωβρίου του έτους 1914, σχετικά με ζήτημα το οποίο είχε δημιουργηθεί από την χημική ανάλυση / εξέταση των αλεύρων του εργοστασίου:

Δήλωσις Αδελφών Σ. Κουμάνταρου - 2 Οκτωβρίου 1914

Κατά το έτος 1916, σύμφωνα με σχετικό Οδηγό, ο ατμόμυλος των αδελφών Κουμάνταρου καταγραφόταν παρά το νέον Φάληρον, ενώ την ίδια εποχή, οι αδελφοί Κουμάνταρου δραστηριοποιούνταν επίσης στην παραγωγή ζυμαρικών διατηρώντας μακαρονοποιείο μαζί με τον Μόττη (ή Μώτη / Motti) στην οδό Θ. Ρετσίνα. 

Τον Φεβρουάριο του 1925, η εταιρία των Αδελφών Σ. Κουμάνταρου μετατράπηκε σε Α.Ε., υπό την επωνυμία Ανώνυμος Αλευροποιητική Εταιρία "Ευρώτας", έχοντας έδρα εν Πειραιεί, διάρκεια 50 έτη και εταιρικό σκοπό την αγορά δημητριακών καρπών, την μεταποίηση σε αλεύρι και την πώληση αυτών, όπως επίσης πάσα βιομηχανική εργασία σχετική με την βιομηχανία σίτου. Το αρχικό εταιρικό κεφάλαιο της εν λόγω ανωνύμου εταιρίας υπήρξε της τάξεως των 31.000.000 δραχμών ή 124.000 λιρών Αγγλίας, διαιρεμένο σε 124.000 μετοχές αξίας μιας λίρας Αγγλίας η κάθε μια (αξία 1 Λίρας = δραχμές 250). Αργότερα, κατά τον μήνα Ιούνιο του έτους 1925, το εταιρικό κεφάλαιο αυξήθηκε σε 40.000.000 δραχμές, μετά την έκδοση 36.000 επιπρόσθετων μετοχών αξίας 250 δραχμών έκαστη. Λίγους μήνες αργότερα, τον Οκτώβριο του ιδίου χρόνου, η Γενική Συνέλευση των μετόχων όρισε την ονομαστική αξία κάθε μετοχής σε δραχμές 100 και εκδόθηκαν 400.000 μετοχές νέου τύπου, σε αντικατάσταση των προηγούμενων μετοχών αξίας 250 δραχμών που ακυρώθηκαν. Ειρήσθω εν παρόδω, το Διοικητικό Συμβούλιο της εταιρίας απαρτιζόταν από τους Θεόδωρο Στ. Κουμάνταρο, Νικόλαο Στ. Κουμάνταρο, Παναγιώτη Στ. Κουμάνταρο, Ιωάννη Στ. Κουμάνταρο, Χαρ. Βοζίκη και Ευστρ. Στρατηγάκη.

Ενδεικτικός τίτλος 25 μετοχών της εν Πειραιεί Ανωνύμου Αλευροποιητικής Εταιρίας "Ευρώτας" με καταβεβλημένο εταιρικό κεφάλαιο 40.000.000 δραχμών. 

Την ίδια εποχή, οι κτιριακές εγκαταστάσεις του εν Πειραιεί κυλινδρόμυλου επεκτάθηκαν μέσω σχετικών έργων που εξετέλεσε η εταιρία ΑΤΕ Εργοληπτική υπό την επίβλεψη του πολιτικού μηχανικού Ανδρέα Κ. Δρακόπουλου (1891-1973). Μετά την περάτωση των εργασιών επεκτάσεως και αναβάθμισης του βιομηχανικού συγκροτήματος, η ημερησία παραγωγή του εργοστασίου που πλέον είχε εξοπλιστεί με μια ντηζελομηχανή 700 ίππων του γνωστού γερμανικού οίκου KRUPP, ανερχόταν σε 250.000 κιλά. 

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως ο γνωστός Έλλην εφοπλιστής και επιχειρηματίας Σταύρος Νιάρχος (3 Ιουλίου 1909 - 15 Απριλίου 1996), όντας υιός της Ευγενίας Κουμάνταρου, θυγατέρας του Σταύρου Κουμάνταρου, μετά την ολοκλήρωση των σπουδών Νομικής, απασχολήθηκε σε νεανική ηλικία επί περίπου μια δεκαετία στην οικογενειακή επιχείρηση / αλευροβιομηχανία των θείων του. Αργότερα, ο Σταύρος Νιάρχος στράφηκε προς την ναυτιλία, ιδρύοντας ναυτιλιακή εταιρία ελάχιστα πριν το ξέσπασμα του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. 

Παρεμπιπτόντως, ο προαναφερθείς πολιτικός μηχανικός Ανδρέας Δρακοπουλος (1891-1973) ο οποίος είχε αναλάβει την επέκταση του μύλου των αδελφών Κουμάνταρου στα μέσα της δεκαετίας του '20, αποτελούσε κι εκείνος μέλος της ευρύτερης οικογενείας καθώς είχε νυμφευτεί την αδελφή του Σταύρου Νιάρχου, Μαρία (σσ. ο σημερινός Πρόεδρος του Δ.Σ. του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ) συνονόματος Ανδρέας Κ. Δρακόπουλος είναι εγγονός του προαναφερομένου ζεύγους).

Ειρήσθω εν παρόδω, το μονοπάτι της δραστηριοποίησης στην ναυτιλία ταυτόχρονα με την λειτουργία της αλευροποιητικής μονάδας είχαν ακολουθήσει και οι θείοι του Σταύρου Νιάρχου, οι αδελφοί Σ. Κουμάνταρου, οι οποίοι επίσης στις αρχές της δεκαετίας του '30 απέκτησαν φορτηγά πλοία για την μεταφορά σιτηρών και αλεύρων [σσ. τα πρώτα ατμόπλοια που αγοράστηκαν έλαβαν τα ονόματα "Αικατερίνη Κουμάνταρου" και "Σταύρος Κουμάνταρος" (1933, πρώην Vestalia)].

Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφέρουμε πως η οικογένεια Κουμάνταρου είχε αποκτήσει δεσμούς με τον κλάδο της ναυτιλίας καθώς ο μεν Νικόλαος Στ. Κουμάνταρος είχε νυμφευτεί την Ελένη Φουστάνου, θυγατέρα του Ηλία Φουστάνου, διευθυντού της εν Σύρω Ατμοπλοΐας "Ερμούπολις" ενώ ο δε Ιωάννης (Τζον) Στ. Κουμάνταρος (1894-1981) είχε νυμφευτεί την Φλώρα Νομικού, θυγατέρα του εκ Θήρας εφοπλιστή Πέτρου Νομικού. 

Στα τέλη της δεκαετίας του '20, σύμφωνα με τα αναφερόμενα σε σχετικό Οδηγό, ο αλευρόμυλος των αδελφών Κουμάνταρου καταγραφόταν σταθερά στο νέο Φάληρο, ενώ ο Θ. Κουμάνταρος, στην οδό Λουδοβίκου 10, αναφερόταν ως εισαγωγέας αλεύρων. 

Αρχειακό τεκμήριο από το έτος 1930 με αναφορά στους αλευροβιομηχάνους Κουμάνταρο και Νεάρχο (σσ. πιθανότατα τυπογραφικό λάθος, εννοεί "Νιάρχο", ο οποίος είχε αναλάβει γενικός διευθυντής των εν Πειραιεί εγκαταστάσεων).

Ενδεικτική διαφημιστική καταχώρηση της εν Πειραιεί Ανωνύμου Αλευροποιητικής Εταιρίας "Ευρώτας" από το έτος 1937:

Το ξέσπασμα του Β' Παγκοσμίου Πόλεμου βρήκε αρκετά μέλη της οικογενείας Κουμάνταρου να διαμένουν ήδη ή να έχουν καταφύγει στο εξωτερικό (λ.χ. το προαναφερθέν ζεύγος Ιωάννη Στ. Κουμάνταρου και Φλώρας Νομικού κατοικούσε στο Λονδίνο από την δεκαετία του '20 και αργότερα στην Νέα Υόρκη ενώ στα χρόνια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου βρέθηκαν πρώτα στην Αίγυπτο, μετά στην Νότια Αφρική και τέλος στην Αργεντινή). Ένας εκ των υιών του εν λόγω ζεύγους, ο Γεώργιος Ι. Κουμάνταρος (23 Ιουλίου 1922 – 17 Οκτωβρίου 2016), βρέθηκε επίσης αρχικά στην Αργεντινή με τους γονείς του κατά το έτος 1942, αργότερα μετοίκησε στις ΗΠΑ (έτος 1946) και τρία χρόνια αργότερα (έτος 1949) ίδρυσε την ναυτιλιακή εταιρία Southern Star Shipping Co. Inc. με έδρα την Νέα Υόρκη.

Εν τω μεταξύ, στην Ελλάδα, οι εν Πειραιεί εργοστασιακές εγκαταστάσεις της οικογενείας Κουμάνταρου επλήγησαν βαρύτατα κατά τη διάρκεια των σφοδρών συγκρούσεων των Δεκεμβριανών (1944). Ο κυλινδρόμυλος, ο οποίος καταστράφηκε ολοσχερώς, φέρεται να ήταν ασφαλισμένος σε αγγλική ασφαλιστική εταιρία με αποτέλεσμα οι ιδιοκτήτες να αποζημιωθούν. Πάντως, αξιοπερίεργο είναι το γεγονός πως σε σχετικό Οδηγό του έτους 1947, η αλευροβιομηχανία "Ευρώτας" Α.Ε. καταγραφόταν επί της οδού Αθηνών (Πειραιώς).  

Λεπτομέρεια από χάρτη των αρχών της δεκαετίας του 1950

Μια ενδεικτική μεταπολεμική φωτογραφική καταγραφή τμήματος των κατεστραμμένων εγκαταστάσεων του βιομηχανικού συγκροτήματος με την χαρακτηριστική καμινάδα. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως στην πρόσοψη του κτιρίου διακρινόταν ακόμα η ονομασία του Κυλινδρόμυλου "Ευρώτας" των αδελφών Κουμάνταρου καθώς και το έτος ιδρύσεώς του.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1960, ο προαναφερθείς Γεώργιος Ι. Κουμάνταρος, παράλληλα με την εφοπλιστική δραστηριότητά του, αποφάσισε τη δημιουργία μιας νέας αλευροβιομηχανίας στην Νιγηρία, κατόπιν σχετικής συμφωνίας με την τοπική κυβέρνηση. Πιο συγκεκριμένα, η εταιρία Flour Mills of Nigeria Plc (FMN), ιδρυθείσα στις 29 Σεπτεμβρίου του έτους 1960, εξελίχθηκε σταδιακά σε μια από τις μεγαλύτερες αλευροβιομηχανίες της παγκοσμίου αγοράς, έχοντας παράλληλα επεκταθεί σε άλλες αγορές όπως λ.χ. το εμπόριο λιπασμάτων, η παραγωγή ζυμαρικών/μαγειρικών ελαίων/κατεργασμένης ζάχαρης/ζωοτροφών, οι εισαγωγές/εξαγωγές τσιμέντου, η κατασκευή υλικών συσκευασίας κ.α.

Τα επί της λεωφόρου Αθηνών (Πειραιώς) ερείπια των εγκαταστάσεων του κυλινδρόμυλου "Ευρώτας" όπως καταγράφηκαν φωτογραφικά από τον καθηγητή και ερασιτέχνη φωτογράφο Γεώργιο Μπακούρο τον Σεπτέμβριο του έτους 1965:

Λίγα χρόνια αργότερα, οι κτιριακές εγκαταστάσεις του Κυλινδρόμυλου "Ευρώτας" διχοτομήθηκαν και τμήματα αυτών κατεδαφίστηκαν ώστε να επιτευχθεί η κατασκευή της οδογέφυρας που ένωσε την λεωφόρο Βασιλίσσης Σοφίας (νυν Γρηγορίου Λαμπράκη) με την λεωφόρο Αθηνών-Πειραιώς, τα εγκαίνια της οποίας έλαβαν χώρα στις 19 Μαρτίου του 1968.

Κατά το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα, η οικογένεια Κουμάνταρου με επικεφαλής τον Γεώργιο Ι. Κουμάνταρο, εκτός από την λειτουργία της αλευροποιητικής μονάδας στην Νιγηρία, συνέχισε σταθερά τις ναυτιλιακές της δραστηριότητες, σχεδιάζοντας και ναυπηγώντας φορτηγά πλοία μικρού βυθίσματος, μεγάλου πλάτους και με ενισχυμένους γερανούς εκτεταμένου μήκους για να μπορεί να εξυπηρετεί δύσκολα λιμάνια με περιορισμένες εγκαταστάσεις και δύσκολη πρόσδεση, ενώ πρωτοστάτησε στην χρήση πλοίων τα οποία είχαν δικά τους μέσα εκφόρτωσης, εφαρμόζοντας πρωτοποριακές μεθόδους μεταφόρτωσης σε διάφορες χώρες της αφρικανικής ηπείρου (M/V Sophie C, M/V Buena Fortuna). Κατά τη δεκαετία του 1970, μετά την ίδρυση της εταιρίας Westwind Africa Line Limited (με έδρα την Λιβερία), ο στόλος της οικογενείας αριθμούσε έξι πλοία, τέσσερα φορτηγά και δύο δεξαμενόπλοια, συνολικής χωρητικότητας 125.000 τόνων. 

Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του '80, καταγράφηκε μια αποτυχημένη απόπειρα επαναδραστηριοποίησης στην ελληνική αγορά και πιο συγκεκριμένα στην Πάτρα, με την δημιουργία δυο εργοστασιακών εγκαταστάσεων, μιας ζυθοποιίας η οποία παρήγαγε ζύθο για λογαριασμό της γερμανικής Lowenbrau και μιας κυτιοποιίας. Παρά το φημολογούμενο μεγάλο ύψος της επένδυσης, οι συνθήκες της ελληνικής αγοράς αποδείχθηκαν δυσμενέστερες από ότι περίμενε ο Γεώργιος Ι. Κουμάνταρος, ο οποίος εν τέλει στα τέλη της δεκαετίας του '80 αναγκάστηκε να πωλήσει τα εργοστάσια. 

Στις μέρες μας (21ος αιώνας), η Atlantic Bulk Carriers Management Ltd, ιδρυθείσα στα μέσα της δεκαετίας του 1990 μετά την αναδιάρθρωση του στόλου του Ομίλου Κουμάνταρου, με έδρα στα νησιά Μάρσαλ και παρουσία στη Νέα Υόρκη των ΗΠΑ, ως διαχειρίστρια εταιρία της Southern Star Shipping Co. Inc. (General Agents / Chartering Services), στην ακτή Μιαούλη, στον Πειραιά και στην Μανίλα των Φιλιππίνων, διαχειρίζεται τον στόλο της οικογενείας που αποτελείται από 20 νέας τεχνολογίας, μικρής ηλικίας, φιλικά προς το περιβάλλον, πλοία supramax και ultramax τα οποία χαρακτηρίζονται στο σύνολό τους από το πρώτο συνθετικό του ονόματός τους (λέξη "desert", ήτοι έρημος), όρος ο οποίος σαφώς παραπέμπει στην επί δεκαετίες παρουσία της εταιρίας στην ήπειρο της Αφρικής. Επικεφαλής τόσο των ναυτιλιακών δραστηριοτήτων όσο και της εν Νιγηρία επιχειρηματικής παρουσίας είναι ο Ιωάννης Γ. Κουμάνταρος (γεννηθείς 1961), ο οποίος έχει νυμφευτεί την Ελένη Φιλίππου, θυγατέρα του Κυριάκου Φιλίππου (1939-2021), ιδρυτού της ElBisco.

Διαβάστε σχετικά θέματα:

Κυλινδρόμυλοι Κ. Σαραντόπουλος

Κυλινδρόμυλος "Σπάρτη" Αδελφών Γεωργή και Γ. Νικολετόπουλου

Κυλινδρόμυλοι Μοίρα (Καμίνια)

Κυλινδρόμυλοι "Ευτυχία"

Κείμενο - Πηγές:

Το κείμενο είναι πρωτότυπο, προϊόν προσωπικής έρευνας, προσωπικής εργασίας και προσωπικών εκτιμήσεων. Στοιχεία και πληροφορίες έχουν ληφθεί από τις κάτωθι πηγές:

Η Οικογένεια Κουμάνταρου: Μια οικογένεια εφοπλιστών που ξεκίνησε με Αλευρόμυλους και έχει ένα στόλο με 20 ποντοπόρα πλοία

Ιστοσελίδα Flour Mills of Nigeria Plc (FMN)
Ιστοσελίδα Atlantic Bulk Carriers Management Ltd

Οδηγοί Πόλεως - Συλλεκτικοί Χάρτες - Τύπος Εποχής

• Απαγορεύεται ρητά η χρήση, προβολή, αντιγραφή ή/και αναδημοσίευση με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο.
• Όσοι παρανομούν διώκονται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.