ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ ΕΞΟΝΤΩΝΟΥΝ ΤΟΝ ΠΕΙΡΑΙΑ! [1965]

Μήπως ξέρετε κάποιο λιμάνι που το λένε ... Πειραιά; Αναζητήστε το στις ατζέντες των τουριστών που καταφθάνουν στη χώρα μας και θα το βρείτε το λιμάνι του "Πόρτο Λεόνε" σε ένα τρίχρωμο φόντο, από γαλάζιο, άσπρο και κόκκινο. Αναζητήστε επίσης και τον ένοχο: Μάνος Χατζηδάκις. 

"Λες ανφάν ντύ Πιρέ" (Les Enfants du Pirée), η αιτία που ο Πειραιάς γνώρισε τη μεγαλύτερη φήμη της ιστορίας κι αυτό το "Λες ανφάν ντύ Πιρέ" είναι το μόνο "στοιχείο" που έχουν υπόψη τους οι πολύχρωμοι Ευρωπαίοι που συρρέουν στον τόπο μας. 

- "Πριν να γνωρίσω τον Πειραιά, φανταζόμουνα έναν τόπο ... εξωτικό, με πολύ δυνατό ήλιο, με καθαρή θάλασσα και κατοίκους με γαλανά μάτια. Αυτήν την εντύπωση μου δημιούργησε το τραγούδι του Χατζηδάκι και τα "παιδιά του Πειραιά". Και τώρα..." 

- "Και τώρα;"

- "Δοκίμασα την έκπληξη που θα δοκίμαζε κανένας αν έβλεπε ένα κομμάτι ξύλο να βουλιάζει στο νερό."

- "Απογοήτευση;"

- "Δεν είπα κάτι τέτοιο. Είπα έκπληξη!"

Ο μουσάτος Γάλλος έκλεισε το στόμα του αινιγματικά και τράβηξε για την Καστέλλα αφού προηγουμένως είχε στήσει κουβέντα σε ένα καφενείο του λιμανιού. 

Κι εσείς, αλήθεια, γνωρίζετε τον Πειραιά; Ξέρετε κάτι περισσότερο από το πλωτό δάσος του "Πόρτο Λεόνε", τις καμινάδες και το χαρακτηριστικό, γκριζωπό χρώμα των κτιρίων, της βιομηχανικής αυτής πόλης; Κάτι περισσότερο από την κακόφημη Τρούμπα; 

Ελάτε λοιπόν να σεργιανίσουμε στους δρόμους του Πειραιά και να μιλήσουμε λιγάκι γι'αυτόν.

"Αυξάνεσθε και πληθύνεσθε", ο νόμος που θεωρητικά ισχύει για τα άψυχα και έμψυχα όντα αυτού του κόσμου Μόνον ο Πειραιάς εξαιρείται από αυτόν τον κανόνα και ... μικραίνει. Κατά το έτος 1928, οι κάτοικοι του Πειραιά ανέρχονταν σε 190.000. Το 1940 μειώθηκαν σε 186.500, το 1951 σε 186.000 και στα μέσα της δεκαετίας του 1960 έφθαναν τους 183.000. Θα έλεγε κανένας ότι οι γυναίκες του Πειραιά σταμάτησαν να γεννούν και γενικά οι άνθρωποι βάλθηκαν να πεθαίνουν στην αράδα. Η αλήθεια όμως βρίσκεται αλλού. Τα γλυκά βράδια του καλοκαιριού, όταν ο ήλιος βασιλεύει πίσω από τους λόφους της Σαλαμίνας, η γαλανή ποδιά του Πασαλιμανιού γεμίζει από ένα πλήθος ανθρώπων. Όλοι κατεβαίνουν στον ευχάριστο βραδινό περίπατο που προσφέρει η παραλία, από το "Αυγό" μέχρι την πλατεία Αλεξάνδρας και ίσαμε τη Φρεαττύδα από την άλλη μεριά. Αν μπορούσε να μετρήσει τότε κανένας τους κατοίκους του Πειραιά - μόνιμους και περαστικούς - θα έβρισκε ένα νούμερο γύρω στις 400.000. Και η προέλευσις αυτών ποικίλλει: Πέραμα, Κοκκινιά, Κορυδαλλός, Ρέντης, Δραπετσώνα, Κερατσίνι. 

Οι μικρές αυτές πόλεις είναι η αιτία που ο Πειραιάς άρχισε εδώ και κάμποσα χρόνια να μικραίνει. Αντίθετα από τον Κρόνο που έτρωγε τα παιδιά του, ο Πειραιάς φαγώθηκε από αυτά. Και περιορίστηκε και σε έκταση! Κατά καιρούς, οι γύρω από τον κεντρικό Πειραιά συνοικίες μεγάλωναν. Η μια μετά την άλλη αποκτούσαν λειτουργική αυτοτέλεια και οι κάτοικοι προέβαλαν το αίτημα της τοπικής αυτονομίας τους. Πρώτα λοιπόν αποσπάστηκαν το νέο Φάληρο και ο Ρέντης, το 1925 και ακολούθησαν το 1934 το Κερατσίνι, η Κοκκινιά, το Πέραμα, ο Κορυδαλλός και - το 1950 - η Δραπετσώνα. Έτσι λοιπόν, στον Πειραιά απέμεινε μονάχα ο κεντρικός κορμός του, από το μπαλκόνι της Καστέλλας ίσαμε την τομή που χαράζει στη μέση τα Ταμπούρια (οδός Κανελλοπούλου) και από την Πειραϊκή ακτή ίσα με τα Μανιάτικα, την Παλαιά Κοκκινιά, τη Λεύκα, τα Καμίνια και τον Απόλλωνα. Απέμεινε επίσης η Ψυττάλεια, η νησίδα με τους 90 κατά μέσον όρον ... κρατούμενους ναύτες του Ναυστάθμου. 

 

Αντίθετα, τα προαναφερθέντα ... παιδιά του Κρόνου, άρχισαν να αναπτύσσονται με πολύ γοργό ρυθμό. Έτσι λοιπόν, ο Ρέντης που το 1951 αριθμούσε 5.700 ψυχές έφθασε στα μέσα της δεκαετίας του 1960 να κατοικείται από 12.000 ανθρώπους. Ομοίως το Κερατσίνι, από 40.000 κατοίκους το 1951 "εκτινάχθηκε" στους 65.000 κατοίκους το 1965, ο Κορυδαλλός διπλασίασε τον πληθυσμό του (από 15.000 κατοίκους το 1951 σε 32.000 κατοίκους το 1965), η Κοκκινιά από 72.000 κατοίκους (1951) σε 90.000 κατοίκους (1965) και τέλος η γνωστή παραγκούπολις του Περάματος - με μια αύξηση ρεκόρ - από 4.500 κατοίκους το 1951 σε 16.000 το έτος 1965. Τα ως άνω νούμερα είναι χαρακτηριστικά και δεν εκφράζουν μονάχα την πληθυσμιακή εξέλιξη του επινείου και των γύρω περιοχών αλλά προσφέρουν μιαν εικόνα του "πως" και του "γιατί" αυξομειώθηκαν κι άλλες περιοχές στη χώρα μας με προάστια που έγιναν Κοινότητες και Δήμοι που αποσπάστηκαν από τον κύριο κορμό τους.

Πως σπουδάζουν τα Παιδιά του Πειραιά

Ώρες ώρες οι Πειραιείς κοιτούν τη θάλασσα βαριεστημένοι. Την έχουν μεν μέσα στη καρδιά τους, σαν όνειρο και σαν παράξενη παρουσία, γεμάτη υποσχέσεις αλλά η ξενιτιά και η περιπέτεια συχνά τους τρομάζει. Υπάρχουν κι άλλα επαγγέλματα που μπορούν να κάνουν μέσα στις βιομηχανίες και στα βιοτεχνικά εργαστήρια, τα οποία ουσιαστικά οδήγησαν στην σχετικά ικανοποιητική ανάπτυξη της Παιδείας. Πιο συγκεκριμένα, στον Πειραιά, λειτουργούν 50 δημόσια δημοτικά σχολεία και 45 ιδιωτικά, 23 ιδιωτικά γυμνάσια και ισάριθμα δημόσια ενώ αξιοσημείωτη είναι η παρουσία και λειτουργία της Ανωτάτης Εμπορικής Σχολής, της Ανωτάτης Σχολής Μηχανικών Εμπορικού Ναυτικού, της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων και πάρα πολλών νυχτερινών σχολών μηχανικών. 

Τρισυπόστατος και σιαμαίος

Αδιαμφισβήτητα, η σιαμαία παρουσία της πρωτεύουσας Αθήνας έχει αποβεί μοιραία για τον Πειραιά, για το εμπόριο, για την καλλιτεχνική ζωή αλλά και για τα έργα κοινής ωφέλειας. Δεν είναι υπερβολή να υποστηρίξει κανείς πως η γειτνίαση πρωτευούσης και επινείου έχει ουσιαστικά ρημάξει τον Πειραιά ο οποίος μένει μόνιμα στη σκιά της Αθήνας - αναφερόμενος μάλιστα σε τουριστικό χάρτη του ΕΟΤ ως ... "επαρχία", κάτι σαν το Μενίδι ή το γραφικό Κρυονέρι. Ιδιαίτερη μνεία αξίζει να γίνει στο πειραϊκό λιανεμπόριο το οποίο ενώ άνθιζε προ του έτους 1929, μεταπολεμικά περιορίστηκε σε λίγες βιτρίνες κατά μήκος των δρόμων Βασιλέως Κωνσταντίνου, Βασιλίσσης Σοφίας και σε κάτι σκόρπια μικρομάγαζα στην υπόλοιπη πόλη. 

Μια βόλτα στις γειτονιές

Μια βόλτα στην άγνωστη πόλη θα μας φέρει κοντά στα καράβια - άλλωστε δεν έχει τίποτε άλλο ο Πειραιάς από αυτά τα καράβια. Πάρτε τα από τη θάλασσά του και θα δείτε τη γύμνια του! Όταν τρυπώνεις στις γειτονιές και στα σοκάκια μιας πολιτείας νιώθεις αλλιώτικα. Οι φωνές και τρεχάματα των παιδιών, οι κοπέλες με τα αφράτα μάγουλα, οι γριές με τη θυμόσοφη έκφραση, τα αγόρια με τα άκοπα μαλλιά και το βαρύ περπάτημα, φτωχόσπιτα και αγιοκλήματα σε μαντρωμένες αυλές με ανθρώπους όμως απλοϊκούς και ανοιχτόκαρδους που σε αγκαλιάζουν όπως η λαϊκή ποίηση. Πίσω όμως από αυτόν τον πίνακα, υπάρχει η πραγματικότητα η οποία προσφέρει μια άλλη εικόνα για τις συνοικίες που βρίσκονται πίσω από τη βιτρίνα της πόλης. 

Στον Πειραιά τα Καμίνια χαρακτηρίζονται από τη σκόνη, τα ακάθαρτα νερά και τη δίψα. Δρόμοι δεν υπάρχουν ενώ χρειάζονται - εκτός από έργα οδοποιίας - 10.000 σωλήνες υδρεύσεως διότι το νερό της Ούλεν δεν φθάνει σε όλες τις γειτονιές. Στην Παλαιά Κοκκινιά, 200 προσφυγικές οικογένειες ζουν ακόμη μέσα σε ... πλυντήρια από την εποχή του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Οι συγκεκριμένοι κάτοικοι της περιοχής, οι οποίοι ζούσαν μέχρι το 1942 σε πολυκατοικίες της Δραπετσώνας που καταστράφηκαν στους βομβαρδισμούς, κατέφυγαν στα ... πλυντήρια για να μην τους πιάνει το ενοικιοστάσιο! Στα Μανιάτικα, πάνω στη δύσμορφη καμπούρα του Λόφου του Βώκου με το νταμάρι, κουρνιάζουν σπίτια, σπιτάκια και άθλιες χαμοκέλες, δίχως φως, δίχως νερό, δίχως ... καμπινέ. Στον συνοικισμό του Απόλλωνος, οι 5.000 ψυχές που κατοικούν εκεί έχουν το ίδιο μαράζι με τους Καμινιώτες, τα λιμνασμένα νερά. 

Κι άλλες γωνιές της πόλης έχουν τις ίδιες και περισσότερες ανάγκες. Γενικά, το οδικό δίκτυο του Πειραιώς περιλάμβανε κατά 30% ασφαλτοστρωμένους δρόμους, κατά 50% χωματόδρομους και κατά 20% κατσικόδρομους! Ογδόντα πολυκατοικίες υψώνουν επιβλητικά το ανάστημά τους κρύβοντας τον ορίζοντα προς τη θάλασσα προκαλώντας μα οπτική ασφυξία. Δρόμοι που να συνδέουν τον Πειραιά με το καινούργιο λιμάνι του Κερατσινίου δεν υπάρχουν. Επαρκές εσωτερικό συγκοινωνιακό δίκτυο δεν υπάρχει. Πολλά χρειώδη, σε μια κοινωνία ανθρώπων, δεν υπάρχουν. 

Στα αυτιά μας αντηχεί παράξενα η μελωδία του Χατζηδάκι. Φερμένο από τον ξένο κόσμο, γεμάτο όνειρο και χρώμα, το "Λες Ανφάν Ντυ Πιρέ" σέρνει πίσω του χιλιάδες πολύχρωμων σορτς και ατημέλητων κεφαλιών που καταφθάνουν ως προσκυνητές στο εξωτικό λιμάνι. Η αλμύρα της θάλασσας φθάνει με το ζέφυρο πολύ μακριά, μέχρι εκεί που ζουν οι απλοϊκοί και στερημένοι άνθρωποι, εκεί που η ζωή είναι όπως την περιγράφει το γνωστό τραγουδάκι αλλά κάπως αλλιώτικη, εκεί που ούτε τα τραγούδια, ούτε οι ξένοι, ούτε το φως και η χαρά της καρδιάς μπορούν να φθάσουν, εκεί που είναι η άγνωστη πόλη. 

Κείμενο - Πηγές:

Το κείμενο αποτελεί αναδημοσίευση ενδιαφέρουσας έρευνας του δημοσιογράφου Γιάννη Φύτρα, όπως αυτή δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα "Εμπρός".

Ο Γιάννης Π. Φύτρας, γεννήθηκε στον Πειραιά το 1936. Για πολλά χρόνια κάλυψε το πειραϊκό, ναυτιλιακό κι αστυνομικό ρεπορτάζ, για λογαριασμό μεγάλων εφημερίδων και περιοδικών (Ελευθεροτυπία, Αθηναϊκή, Εξπρές, Ελεύθερος Κόσμος, Ελληνικός Βορράς, Εθνικός Κήρυξ, Σημερινά, Επικαιρότητα, Ναυτικά Χρονικά, Ναυτική Ελλάς κ.α.). Ο ίδιος διετέλεσε αρχισυντάκτης της εφημερίδας "Φωνή του Πειραιώς" ενώ συνεργάστηκε επίσης με το ραδιόφωνο και την τηλεόραση του Antenna επί μια οκταετία. Ήταν από τους συγγραφείς του περίφημου περιοδικού Μάσκα ενώ έχει γράψει τα μυθιστορήματα "Γκρίζα Ανατολή", "Αποστασία Νεκρών" και "Ο Πράκτορας". Το έτος 2009, κυκλοφόρησε η αυτοβιογραφία του με τίτλο "Το ρεπορτάζ της ζωής μου".

• Απαγορεύεται ρητά η χρήση, προβολή, αντιγραφή ή/και αναδημοσίευση με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο.
• Όσοι παρανομούν διώκονται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.