ΜΙΑ ΚΡΟΥΑΖΙΕΡΑ ΣΤΑ 1900

Αναζητώντας τις απαρχές της ιστορικής διαδρομής της θαλάσσιας κρουαζιέρας καταλήγουμε στο πρώτο μισό του 19ου αιώνα, στα χρόνια της επικράτησης των ατμόπλοιων τα οποία κυριάρχησαν στις μεταφορές φορτίων, προσώπων και ταχυδρομείου δια θαλάσσης. Εκείνη την εποχή, μπορεί μεν οι βρετανικές εταιρίες να εμφανίζονταν πανίσχυρες ιδίως ως προς τα υπερατλαντικά ταξίδια (Ευρώπη - Αμερική), πλην όμως στη γειτονική Ιταλία, ευγενείς, αριστοκράτες και μέλη βασιλικών οίκων από όλη την Ευρώπη απολάμβαναν μια τρίμηνης διάρκειας πρώιμη εμπειρία κρουαζιέρας αναψυχής με το σκάφος Francesco I, στο οποίο κυμάτιζε η σημαία του Βασιλείου των Δυο Σικελιών, από το λιμάνι της Νάπολη μέχρι την Κωνσταντινούπολη με ενδιάμεσους σταθμούς στην Ταορμίνα, στην Κατάνια, στις Συρακούσες, στη Μάλτα, στην Κέρκυρα, στην Πάτρα, στους Δελφούς, στην Ζάκυνθο, στην Αθήνα και στη Σμύρνη. Αξιοσημείωτο, δίχως άλλο το γεγονός πως, σε αυτές τις πρωτοποριακές κρουαζιέρες αναψυχής της δεκαετίας του 1830, οι επιβάτες της υψηλής κοινωνίας απολάμβαναν σπάνιες ανέσεις, οργανωμένες εκδρομές στους διάφορους τόπους επίσκεψης, θεάματα επί του καταστρώματος, δεξιώσεις κ.α. Αυτές οι κρουαζιέρες βέβαια προορίζονταν αποκλειστικά για τις προαναφερόμενες κατηγορίες ανθρώπων και δεν υπήρχε ουσιαστικά εμπορική εκμετάλλευση τέτοιων ταξιδιών. Αντίστοιχα, για τον απλό λαό, οι ανέσεις ακόμη και σε υπερατλαντικά ταξίδια ήταν μάλλον ελάχιστες έως ανύπαρκτες - αξιομνημόνευτο το γεγονός πως η γνωστή εταιρία Cunard Line, είχε "εξοπλίσει" το πλοίο "Britannia" με μια ... αγελάδα (ζωντανή) ώστε να προσφέρει καθημερινά φρέσκο γάλα στους επιβάτες κατά τη διάρκεια της δεκατετραήμερης διάσχισης του Ατλαντικού Ωκεανού. Ο κλάδος της θαλάσσιας κρουαζιέρας καταγράφει την επίσημη εκκίνησή του κατά το έτος 1844, με την βρετανική εταιρία P&O Cruises - η οποία φέρεται ως η αρχαιότερη εταιρία κρουαζιέρας - να προσφέρει ταξίδια αναψυχής από το λιμάνι του Southampton αρχικά προς το Γιβραλτάρ, τη Μάλτα και την Αθήνα και αργότερα προς την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου και την Κωνσταντινούπολη.

Κατά τις επόμενες δεκαετίες (1850 και 1860) ο κλάδος της θαλάσσιας κρουαζιέρας αναπτύχθηκε περαιτέρω ενώ η ποιότητα των εν πλω προσφερόμενων υπηρεσιών προς τους επιβάτες αυξήθηκε κατά τρόπο εκπληκτικό κυρίως χάρις στην τεχνολογική πρόοδο. Ιδιαίτερη ώθηση στη θαλάσσια κρουαζιέρα έδωσαν διάφορα τυχαία γεγονότα, όπως λ.χ. το ταξίδι του Αμερικανού συγγραφέα Mark Twain το 1867, ο οποίος περιέγραψε τις εντυπώσεις του από μια εξάμηνη κρουαζιέρα στην Ευρώπη, στη Μαύρη Θάλασσα και στους Αγίους Τόπους στο βιβλίο του "Innocents Abroad" (σσ. εκδόθηκε το 1869) ή ακόμη και η σύσταση εκ μέρους της Βρετανικής Ιατρικής Επιθεώρησης (British Medical Journal) σχετικά με την πραγματοποίηση θαλάσσιων ταξιδιών για θεραπευτικούς σκοπούς. Κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα, νέα, μεγαλύτερα και πολυτελέστερα πλοία ναυπηγήθηκαν με σκοπό να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες της ραγδαία ανερχόμενης αγοράς της θαλάσσιας κρουαζιέρας (σσ. αξιοσημείωτα σκαριά εκείνης της εποχής, το SS Ravenna (1880), το πρώτο πλοίο που διέθετε υπερκατασκευή (κατάστρωμα) εξ'ολοκλήρου από σίδερο καθώς και το SS Valetta (1889), το πρώτο πλοίο στο οποίο υπήρχαν ηλεκτρικά φώτα). Στις αρχές της δεκαετίας του 1890, το γερμανικό πλοίο "Augusta Victoria", με 241 επιβάτες (μεταξύ των οποίων ο Γερμανός εξέχων ναυτιλιακός παράγων της εποχής Albert Ballin και η σύζυγός του), πραγματοποίησε μια τρίμηνη κρουαζιέρα αναψυχής στη Μεσόγειο και στη Μέση Ανατολή, η οποία έλαβε ιδιαίτερη δημοσιότητα και συνέβαλε στην αύξηση του ενδιαφέροντος του κοινού για την πραγματοποίηση παρόμοιων ταξιδιών. Μια δεκαετία αργότερα, ο προαναφερθείς Albert Ballin, γενικός διευθυντής της κραταιάς ναυτιλιακής εταιρίας Hamburg-Amerikanische Packetfahrt-Actien-Gesellschaft (HAPAG) - γνωστή απλά ως "Hamburg America(n) Line" - σχεδίασε και κατασκεύασε το πρώτο πλοίο ("Prinzessin Victoria Luise") αποκλειστικά για την πραγματοποίηση πολυτελών κρουαζιέρων αναψυχής (έτος 1900). Εκτός από την προαναφερόμενη γερμανική ναυτιλιακή εταιρία, την ίδια εποχή στον κλάδο της κρουαζιέρας μεγάλης κλίμακας που συμπεριλάμβανε και υπερατλαντικά ταξίδια δραστηριοποιούνταν και η γαλλική Compagnie Générale Transatlantique (CGT) και οι βρετανικές Inman Line, White Star Line και Cunard Line, εταιρίες οι οποίες επίσης είχαν ναυπηγήσει νέα πλοία αποκλειστικά για σκοπούς κρουαζιέρας. 

Ακολούθως, παρουσιάζεται μια σειρά ενδεικτικών συλλεκτικών φωτογραφιών, εξ ιδιωτικής συλλογής, από μια κρουαζιέρα η οποία έλαβε χώρα στις αρχές του 20ου αιώνα, με αφετηρία πιθανότατα το σπουδαίο λιμάνι της Τεργέστης - τότε υπό την Αυστροουγγρική Αυτοκρατορία - και σταθμούς σε διάφορα σημεία της Ελλάδος (Κέρκυρα, Ολυμπία, Πάτρα, Ιτέα, Ισθμός Κορίνθου, Πειραιάς, Αθήνα, Ελευσίνα, Μυκήνες, Άργος, Ναύπλιο, Τίρυνθα) καθώς και στην Κωνσταντινούπολη και στη Μικρά Ασία (Σμύρνη, Έφεσος, Μαγνησία Μικράς Ασίας). Παρόλο που το ταξίδι - όπως προκύπτει και από τους διάφορους προαναφερθέντες σταθμούς - διέθετε κυρίως ιστορικό / αρχαιολογικό ενδιαφέρον, ο άγνωστος φωτογράφος δεν έχει εστιάσει μονάχα στην καταγραφή μνημείων έχοντας απαθανατίσει αρκετές στιγμές της τότε καθημερινότητας.

Φωτογραφικές καταγραφές από την άφιξη του πλοίου στην Κέρκυρα, με τους επιβάτες να αποβιβάζονται με την χρήση κωπήλατων λέμβων: 

Η βραχώδης χερσόνησος στο ανατολικό άκρο της πόλης με το χαρακτηριστικό Παλαιό Ενετικό Φρούριο της Κέρκυρας:

Επόμενη στάση στο λιμάνι της Πάτρας, με τον άγνωστο φωτογράφο να βρίσκεται σε κάποιο κτίριο στην πλατεία Τριών Συμμάχων (πιθανότατα ξενοδοχείο, ίσως και στο γνωστό Ξενοδοχείον Majestic / Μαζεστίκ) και να καταγράφει την προβλήτα του Αγίου Νικολάου, στο βάθος της οποίας διακρίνεται ο (κατεδαφισμένος εδώ και δεκαετίες) πέτρινος φάρος του λιμένος των Πατρών.

Η επόμενη φωτογραφία μπορεί να τιτλοφορείται ως "Τζαμί της Πάτρας", πλην όμως εικονίζει τον ιστορικό και επιβλητικό ιερό ναό του Παντοκράτορος, στην Άνω Πόλη της Πάτρας, κάτω από το Φρούριο, ο οποίος είχε μετατραπεί σε Τζαμί στα χρόνια της Τουρκοκρατίας. 

Άφιξη στο λιμάνι του Πειραιά των αρχών του 20ου αιώνα με τον φωτογραφικό φακό να καταγράφει - από τα δεξιά προς τα αριστερά - την ακτή Μιαούλη με τα ισόγεια εμπορικά καταστήματα, τον ιερό ναό του Πολιούχου Αγίου Σπυρίδωνος όπισθεν της "στοιχειωμένης" οικία του Ναυάρχου Μιαούλη, τον Τινάνειο Κήπο, το Δημοτικό Θέατρο να ξεχωρίζει από τα υπόλοιπα γύρω κτίρια και βεβαίως το κτίριο - σύμβολο της πόλεως, το Ωρολόγιον όπου το Δημαρχείο του Πειραιώς.

Στην ακτή Τζελέπη με τις πολυάριθμες βάρκες και μαούνες που εξασφάλιζαν τη μεταφορά ανθρώπων και προϊόντων από και προς τα πλοία που δεν έδεναν στις προκυμαίες του λιμανιού, δίπλα στην πλατεία Καραΐσκάκη, με φόντο το κέντρο της πόλης όπου ξεχωρίζουν το κτίριο της Κεντρικής Δημοτικής Αγοράς, το Ωρολόγιον (Δημαρχείον), το Δημοτικό Θέατρο της πόλεως και ο ιερός ναός της Αγίας Τριάδος Πειραιώς. Αξιοσημείωτο το γεγονός πως στα αριστερά του φωτογραφικού κάδρου καταγράφεται το Μέγαρο ιδιοκτησίας του Ζαννείου Νοσοκομείου, όπου λειτουργούσε το γνωστό ξενοδοχείο "Κοντινένταλ", στη συμβολή της σημερινής ακτής Ποσειδώνος (παλαιότερα οδός Πλούτωνος) με την οδό Δημητρίου Γούναρη (παλαιότερα οδός Μακράς Στοάς). Το γεγονός πως στις διαθέσιμες πηγές η ολοκλήρωση της κατασκευής του συγκεκριμένου Μεγάρου ορίζεται στα έτη 1903 - 1904, βοηθά στην καλύτερη χρονολόγηση της παρούσης σειράς φωτογραφιών.

Επίσκεψη από τον Πειραιά στην πρωτεύουσα Αθήνα, με τον άγνωστο φωτογράφο να βρίσκεται επί της οδού Κοραή και να καταγράφει μερικώς το λαμπρό, σχεδιασμένο από τον Δανό αρχιτέκτονα Χάνσεν, κεντρικό κτίριο του Πανεπιστημίου Αθηνών - τότε Εθνικόν Πανεπιστήμιον - και στα δεξιά αυτού ελάχιστα το κτίριο της Ακαδημίας Αθηνών, ενώ στο βάθος ξεχωρίζει ο ορεινός όγκος του λόφου του Λυκαβηττού.

Το Ζάππειον Μέγαρο, με τους γύρω κήπους και τα πολυσύχναστα αναψυκτήρια / καφέ, σημείο αναφοράς της Αθήνας των αρχών του 20ου αιώνα:

Ο ξένος επισκέπτης μάλλον εκπλήσσεται από την παρουσία αμνοεριφίων στους κεντρικούς δρόμους της πρωτεύουσας και τα καταγράφει με τον φωτογραφικό φακό έξω από το κατάστημα των Οίνων Ι. Σόλωνος. (σσ. το εργοστάσιο της εν λόγω εταιρίας βρισκόταν επί της οδού Αθηνάς 102 στις αρχές της δεύτερης δεκαετίας του 20ου αιώνα).

Παραμένουμε στην Αθήνα, στη σκιά του βράχου της Ακροπόλεως, και πιο συγκεκριμένα στην οδό Λυσικράτους με τον φωτογράφο να καταγράφει το περίφημο ομώνυμο Μνημείο - γνωστό και ως "Φανάρι του Διογένη" - το οποίο αποτελεί το καλύτερα σωζόμενο χορηγικό μνημείο της αρχαιότητας. 

Ο Ναός του Ηφαίστου, κυρίως γνωστός ως "Θησείο", αφιερωμένος στο θεό Ήφαιστο και στην Εργάνη Αθηνά καταγράφεται από τον άγνωστο φωτογράφο των αρχών του 20ου αιώνα. Αξιοσημείωτο το γεγονός πως εκείνη την εποχή ο εν λόγω αρχαιοελληνικός ναός χρησιμοποιείτο ως Μουσείο. 

Επίσκεψη στον αρχαιολογικό χώρο της Ελευσίνας. Στο φωτογραφικό κάδρο καταγράφεται ο ιερός ναός του Αγίου Γεωργίου ενώ η ύπαρξη πολλών γυναικών με παραδοσιακές φορεσιές μαρτυρά πως ίσως επρόκειτο για κάποια ημέρα εορτής ή πανηγυριού. Στο βάθος, πέρα από τη θάλασσα, η νήσος της Σαλαμίνας.

Στάση στο σιδηροδρομικό σταθμό του Χιλιομοδίου Κορινθίας (σσ. πιθανότατα οι εκδρομές προς Άργος, Μυκήνες και Ναύπλιο έγιναν με τη χρήση τρένου), με την μετρική γραμμή των ΣΠΑΠ να καταγράφεται εκτός των άλλων στο φωτογραφικό κάδρο:

Επίσκεψη στον αρχαιολογικό χώρο των Μυκηνών - στη φωτογραφία ο μεγάλος θολωτός τάφος του Ατρέα.

Η υπό εξέτασιν θαλάσσια κρουαζιέρα των αρχών του 20ου αιώνα, όπως αναφέραμε στην εισαγωγή του αφιερώματος, συνεχίστηκε με στάσεις σε τοποθεσίες της Μικράς Ασίας:

Τελικός σταθμός της κρουαζιέρας, η Κωνσταντινούπολη. Ακολουθούν φωτογραφικές καταγραφές των Δαρδανελίων:

Κείμενο - Πηγές:

Το κείμενο είναι πρωτότυπο, προϊόν προσωπικής έρευνας.

Οι φωτογραφίες που συνοδεύουν το κείμενο προέρχονται από ιδιωτική συλλογή.

Η παρουσίαση και τεκμηρίωση των ιστορικών ασπρόμαυρων φωτογραφιών γίνεται για πρώτη φορά στο παρόν ιστολόγιο.

• Απαγορεύεται ρητά η χρήση, προβολή, αντιγραφή ή/και αναδημοσίευση με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο.
• Όσοι παρανομούν διώκονται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.