Ο ΕΝ ΠΕΙΡΑΙΕΙ ΑΝΔΡΙΑΝΤΑΣ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ

Ο κάτωθι εικονιζόμενος υπερφυσικός μπρούτζινος ανδριάντας του Ελευθερίου Βενιζέλου, έργο του σπουδαίου εκ Ρεθύμνου γλύπτη Γιάννη Κανακάκη (1903-1978), βρίσκεται τοποθετημένος επί της πλατείας (πρώην κηπάριο) Αγίου Κωνσταντίνου, έναντι του ομώνυμου ιερού ναού των ισαγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, στην "καρδιά" της πόλεως του Πειραιώς από το έτος 1978. Αξιομνημόνευτο είναι το γεγονός πως κατά την περίοδο 2013 - 2022, ο εν λόγω ανδριάντας είχε μετακινηθεί μερικές εκατοντάδες μέτρα και είχε τοποθετηθεί προσωρινά στην πλατεία Κοραή, έναντι του Δημαρχείου της πόλεως, λόγω των εργασιών για την κατασκευή του Σταθμού του Μετρό "Δημοτικό Θέατρο". Κατά τον μήνα Ιούλιο του έτους 2022, μετά την ολοκλήρωση των ως άνω εργασιών, λίγο πριν την επίσημη παράδοση του νέου σταθμού του Μετρό, ο ανδριάντας επέστρεψε στην αρχική του θέση επί της πλατείας Αγίου Κωνσταντίνου.

Για την ιστορία, οι πρώτες σκέψεις και ενέργειες για την ανέγερση ανδριάντος του Ελευθερίου Βενιζέλου στον Πειραιά χρονολογούνται περί τα τέλη της δεκαετίας του 1960, οπότε και συγκροτήθηκε σχετική Ερανική Επιτροπή της οποίας προέδρευε ο νομάρχης Πειραιώς, έχοντας ως μέλη τον Δήμαρχο της πόλεως, προέδρους επιστημονικών και παραγωγικών οργανώσεων καθώς και επίλεκτους πολίτες (έτος 1969). 

Την άνοιξη της επόμενης χρονιάς (1970), η προαναφερθείσα Ερανική Επιτροπή συνήλθε υπό την προεδρία του δικηγόρου και Νομάρχη Πειραιώς και Νήσων Στυλιανού Ι. Δερμιτζάκη (9 Δεκεμβρίου 1913 - 3 Απριλίου 2015) προϋπολογίζοντας το κόστος του ανδριάντα σε 1.000.000 δραχμές περίπου και αποφασίζοντας τη διεξαγωγή γενικού και ειδικού εράνου (σσ. για αυτόν τον σκοπό άλλωστε ανοίχθηκε ειδικός λογαριασμός στην Εθνική Τράπεζα). Επίσης αποφασίστηκε η διενέργεια καλλιτεχνικού διαγωνισμού για να επιλεχθεί ο καλλιτέχνης που θα φιλοτεχνούσε τον ανδριάντα με σχετικά βραβεία 50.000, 30.000 και 20.000 δραχμών. Τέλος, δεν ορίστηκε η θέση όπου θα τοποθετείτο ο ανδριάντας του Ελευθερίου Βενιζέλου.

Τρία χρόνια αργότερα, κατά τον μήνα Οκτώβριο του έτους 1973, το Δημοτικό Συμβούλιο Πειραιώς αποφάσισε τη διάθεση ποσού ύψους 1.000.000 δραχμών για την ανέγερση ανδριάντα ή τη φιλοτέχνηση προτομής του Ελευθερίου Βενιζέλου. 

Λόγω της σχετικής κωλυσιεργίας εκ μέρους του Δήμου Πειραιώς, η κατασκευή του ανδριάντα του Ελευθερίου Βενιζέλου χρηματοδοτήθηκε από τον Πειραιώτη ιστορικό και συγγραφέα Ιωάννη Αλ. Μελετόπουλο (1903 - 12 Αυγούστου 1980). Στα τέλη του μηνός Ιανουαρίου του έτους 1978 το Δημοτικό Συμβούλιο Πειραιά έλαβε την απόφαση να τοποθετηθεί ο υπό εξέταση ανδριάντας του Ελευθερίου Βενιζέλου στο "προ του Δημοτικού Θεάτρου κηπάριο": 

Εν τέλει, τα αποκαλυπτήρια του υπό εξέταση ανδριάντα του Ελευθερίου Βενιζέλου έλαβαν χώρα λίγες εβδομάδες αργότερα, την Πέμπτη 4 Μαΐου του έτους 1978, στην προβλεπόμενη τοποθεσία, στο κέντρο του κήπου της πλατείας του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιώς (κηπάριο Αγίου Κωνσταντίνου), παρουσία του Υπουργού Εμπορικής Ναυτιλίας Εμμανουήλ Β. Κεφαλογιάννη και του Δημάρχου Πειραιώς Αναστασίου (Τάσου) Βουλοδήμου ο οποίος υπήρξε ο κύριος ομιλητής της τελετής. Εκτός από τις αρχές της πόλεως, στα αποκαλυπτήρια παρέστησαν οι κρητικής καταγωγής βουλευτές Κωνσταντίνος Μητσοτάκης και Παύλος Βαρδινογιάννης (οι οποίοι είχαν σχηματίσει το 1977 το Κόμμα των Νεοφιλελευθέρων προτού προσχωρήσουν το 1978 στη Νέα Δημοκρατία) καθώς και πλήθος κόσμου.

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως κατά τη διάρκεια της τελετής των αποκαλυπτηρίων δεν έλειψαν τα ευτράπελα καθώς μικρής έκτασης επεισόδιο δημιουργήθηκε από τους δημοτικούς συμβούλους Πειραιώς Πατραγά και Αξαρλή (της ΕΔΗΚ και του ΠΑΣΟΚ αντιστοίχως), οι οποίοι διαμαρτυρήθηκαν για την παρουσία ορισμένων προσώπων που κατά την γνώμη τους δεν θα έπρεπε να παρίστανται στα αποκαλυπτήρια του ανδριάντα του Ελευθερίου Βενιζέλου ο οποίος εξέφραζε το ιδανικό της δημοκρατίας.

Ο κάτωθι εικονιζόμενος δωρητής του ανδριάντα Ιωάννης Αλ. Μελετόπουλος μιλώντας στο περιθώριο της εν λόγω τελετής είχε προτείνει όπως ο Δήμος Πειραιώς να εορτάζει τα "Θεμιστόκλεια" και τα "Ελευθέρια", εκδηλώσεις κυρίως πνευματικού περιεχομένου. 

Άξιο αναφοράς είναι επίσης το γεγονός πως ο ανδριάντας του Ελευθερίου Βενιζέλου τοποθετήθηκε (όπως προαναφέραμε κατά το έτος 1978) στο σημείο όπου ως τότε βρισκόταν η προτομή του σπουδαίου ιατροφιλόσοφου Θεόδωρου Αφεντούλη - η οποία με τη σειρά της μεταφέρθηκε στη συμβολή των οδών Ζαννή και Αφεντούλη, έναντι του Τζανείου Νοσοκομείου. Η κάτωθι εικονιζόμενη προτομή του Θεόδωρου Αφεντούλη είχε τοποθετηθεί στο συγκεκριμένο σημείο τον Νοέμβριο του έτους 1940, επί δημαρχίας Μιχαήλ Μανούσκου: 

• Ο ανδριάντας του Ελευθερίου Βενιζέλου κατά τον 21ο αιώνα

Ενδεικτική φωτογραφική καταγραφή του υπό εξέτασιν ανδριάντα του Ελευθερίου Βενιζέλου, από τις αρχές της δεκαετίας του 2010 (έτος 2011). Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφέρουμε πως ο εν λόγω ανδριάντας είχε πολλάκις αποτελέσει στόχος βανδαλισμών (αναγραφή συνθημάτων, γκράφιτι, ρίψη μπογιάς κ.α.) παρά το γεγονός πως βρισκόταν σε ένα από τα πλέον κεντρικά σημεία της πόλεως και ελάχιστα μέτρα μακρυά από το κτίριο της Ασφάλειας Πειραιά. 

Το κηπάριο (πλατεία) του Αγίου Κωνσταντίνου με τον ανδριάντα του Ελευθερίου Βενιζέλου, όπως καταγράφηκε κατά το έτος 2011, προ της ενάρξεως των έργων του Μετρό.

Ο ορειχάλκινος ανδριάντας του Έλληνος πολιτικού και επτάκις Πρωθυπουργού της Ελλάδος Ελευθερίου Βενιζέλου (1864-1936) στο σημείο όπου τοποθετήθηκε προσωρινά στις αρχές του έτους 2013 και όπου παρέμεινε μέχρι τον Ιούλιο του έτους 2022, επί της πλατείας Κοραή, πλησίον της οδού Καραΐσκου και έναντι του κτιρίου όπου στεγάζεται το Δημαρχείο Πειραιώς (σσ. το κτίριο αρχικά προοριζόταν για Πνευματικό Κέντρο).

Δίχως αμφιβολία, αποτέλεσε ειρωνεία βέβαια, ο ανδριάντας του σφόδρα αντικομμουνιστή Ελευθερίου Βενιζέλου να βρίσκεται στη σκιά των "σφυροδρέπανων" που "κοσμούσαν" το μέγαρο πρώην ιδιοκτησίας Παπακώστα επί της οδού Καραϊσκου, όπου μέχρι τα τέλη της δεύτερης δεκαετίας του 21ου αιώνα λειτουργούσαν τα εν Πειραιεί γραφεία του Κομμουνιστικού Κόμματος της Ελλάδος (ΚΚΕ). 

Ο ανδριάντας του Ελευθερίου Βενιζέλου, επί της πλατείας Κοραή, στη θέση όπου βρισκόταν κατά την περίοδο 2013-2022, με φόντο το κτίριο το Δημαρχείο Πειραιώς: 

Ο ύψους 2 μέτρων και 95 εκατοστών ανδριάντας του Ελευθερίου Βενιζέλου (συνολικού ύψους 5 μέτρων και 45 εκατοστών συμπεριλαμβανομένου του βάθρου) αναφέρει στην μπροστινή του όψη το ονοματεπώνυμο του Ελευθερίου Βενιζέλου, στο πλάι αριστερά το ρητό "Αίεν Αριστεύειν" με καλλιτεχνική γραφή και την υπογραφή του Ελευθερίου Βενιζέλου με την ένδειξη "Χαλέπα 4 Σεπτεμβρίου 1910" (σσ. ημερομηνία κατά την οποία ο Βενιζέλος, εγκαταλείποντας την Κρήτη παραιτούμενος από τα αξιώματα που κατείχε, ήρθε στην Ελλάδα για να γίνει βουλευτής) ενώ στο πλάι δεξιά αναφέρεται το ονοματεπώνυμο του δημιουργού "Γιάννης Κανακάκης, ο Κρητικός γλύπτης εποίησε" καθώς και η αναφορά "επί δημάρχου Τάσου Βουλοδήμου κατά το έτος 1978, Ιωάννης Αλ. Μελετόπουλος εδώρησεν εις τον Δήμον Πειραιώς, Τάσος Δ. Σβαρνάς αρχιτέκτων επεμελήθη".

Ο ανδριάντας του Ελευθερίου Βενιζέλου επί της πλατείας Κοραή όπως καταγράφηκε φωτογραφικά το χιονισμένο πρωινό της 16ης Φεβρουαρίου του έτους 2021:

 

Όπως αναφέρθηκε στην εισαγωγή της παρούσης αναρτήσεως, περί το τέλος του θέρους του έτους 2022, ο υπό εξέτασιν ανδριάντας του Ελευθερίου Βενιζέλου μεταφέρθηκε ξανά στην αρχική του θέση, στην πλατεία (πρώην κηπάριο) Αγίου Κωνσταντίνου, έναντι του Δημοτικού Θεάτρου της πόλης, κατά την περίοδο της τελικής φάσεως των έργων κατασκευής του Σταθμού Μετρό "Δημοτικό Θέατρο".

 

Βραδινές φωτογραφικές καταγραφές του υπό εξέτασιν ανδριάντα του Ελευθερίου Βενιζέλου περί τα μέσα του μηνός Οκτωβρίου του έτους 2022 μετά την παράδοση της πλατείας και τα εγκαίνια του νέου σταθμού του Μετρό "Δημοτικό Θέατρο":

Δυστυχώς, ελάχιστες μόλις ημέρες μετά την παράδοση της ανακατασκευασμένης πλατείας Αγίου Κωνσταντίνου, παρουσιάστηκαν τα πρώτα κρούσματα βεβήλωσης του ανδριάντα του Ελευθερίου Βενιζέλου επί του οποίου κολλήθηκαν ... αυτοκόλλητα... 

  

• Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και η σχέση του με τον Πειραιά

Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφερθούμε έστω και επιγραμματικά στη στενή και άρρηκτη σχέση αυτής της κατά κοινής ομολογίας κορυφαίας μορφής του νεοελληνικού δημοσίου βίου με την πόλη του Πειραιώς, της οποίας μάλιστα αποτέλεσε και δημότης. Οι δεσμοί του Ελευθερίου Βενιζέλου με την πόλη του Πειραιά τοποθετούνται χρονικά στα τέλη του έτους 1909 οπότε και ο ίδιος αποβιβάστηκε στο λιμάνι του Πειραιά προερχόμενος από την Κρήτη. 

Κατά τη διάρκεια της βουλευτικής του σταδιοδρομίας ο Ελευθέριος Βενιζέλος εκλέχθηκε επανειλημμένως βουλευτής Αττικοβοιωτίας όντας όμως επί της ουσίας "εκλεκτός του πειραϊκού λαού".

Ο ίδιος, μετά τη θερμή υποδοχή που του επιφύλαξε ο πειραϊκός λαός κατά τη διάρκεια των εορτασμών των Θεοφανίων τον Ιανουάριο του έτους 1912, ζήτησε από τον στενό του φίλο και βουλευτή Αναστάσιο Παναγιωτόπουλο (μετέπειτα Δήμαρχο Πειραιώς) να τον εγγράψει δημότη Πειραιώς "καθόσον έως τότε δεν είχεν εγγραφή πουθενά". Έτσι λοιπόν ο Ελευθέριος Βενιζέλος έγινε πολίτης Πειραιώς, εγγεγραμμένος στο σχετικό Δημοτολόγιο, με μεταδημότευση από την γενέτειρά του (Δήμος Χανίων) και μάλιστα με εσφαλμένη αναγραφή του έτους γεννήσεώς του (1866 αντί του ορθού 1864). Ο ίδιος μάλιστα ασκούσε το εκλογικό του δικαίωμα στο Α' εκλογικό τμήμα της πόλεως (από τα 9 που διέθετε ο Πειραιάς εκείνης της εποχής) ενώ ο δε τύπος της εποχής, πολλές φορές αναφερόταν στο πρόσωπό του ως τον "πρώτο πολίτη Πειραιώς". 

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος καθ'όλη τη διάρκεια του δημόσιου βίου του επισκεπτόταν συχνά τον Πειραιά, είτε υπό την ιδιότητα του πρωθυπουργού/πολιτικού αλλά και ως ιδιώτης, κατά τη διάρκεια προεκλογικών περιόδων, σε επίσημες τελετές και γεγονότα (Θεοφάνια, εορτές, αφίξεις/αναχωρήσεις ξένων προσκεκλημένων από το λιμάνι του Πειραιά κ.α.), σε εκδηλώσεις της Αδελφότητας Κρητών Πειραιά "Η Ομόνοια", ως καλεσμένος διαφόρων επιφανών προσωπικοτήτων της πόλεως (πολιτικών, προξένων, διπλωματών, πρεσβευτών κτλ.) κ.α.

Ο ίδιος ο Βενιζέλος δεν παρέλειψε να αιτιολογήσει την εκλογή του Πειραιά ως εκλογικής του περιφέρειας: "Ετίμησα και ηγάπησα καθ'όλον μου τον βίον την Εργασίαν υπό την ευρυτάτην αυτής έννοιαν. Την εθεώρησα πάντοτε θέλημα Θεού και ευλογίαν Κυρίου. Δι'αυτό αγαπώ και τιμώ εξόχως τον Εργάτην από του ανωτάτου μέχρι του κατωτάτου. Ένεκα του λόγου δε τούτου, ακριβώς, όταν, συμμορφωθείς με τη θέληση του Ελληνικού Λαού, εγκατεστάθην εις το ελεύθερον κράτος, εξέλεξα ως ιδιαίτεράν μου πατρίδα τον Πειραιά, τον ναόν αυτόν της εργασίας."

Πέραν των προαναφερομένων βέβαια και της σαφής προσπάθειας του Βενιζέλου να υπογραμμίσει με την επιλογή του Πειραιά ως πρώτο λιμάνι της χώρας και κορυφαίο εμπορικό/βιομηχανικό κέντρο, σίγουρα η παρουσία μιας ενεργής κρητικής παροικίας (από Κρήτες πρόσφυγες που είχαν εγκαταλείψει την Κρήτη κυρίως μετά την ατυχή επανάσταση του 1866) στα δυτικά του λόφου της Καστέλλας (τα γνωστά σε όλους "Κρητικά") επίσης επηρέασε την απόφασή του αυτή. 

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος λοιπόν δήλωνε πως αγάπησε τον Πειραιά ως ιδιαίτερη πατρίδα του και ο πειραϊκός λαός του ανταπέδωσε την αγάπη αυτή στηρίζοντάς τον μέχρι εσχάτων. Το κόμμα των Φιλελευθέρων, με τον Βενιζέλο εν ζωή, ουδέποτε απώλεσε την απόλυτη πλειοψηφία στον Πειραιά και ουδέποτε το ποσοστό του δεν έπεσε κάτω από το 50%. Οι Πειραιώτες ψήφιζαν επί δεκαετίες προσωπικά τον Ελευθέριο Βενιζέλο (συχνά με ρεκόρ "σταυρών" προτίμησης) ο οποίος εκλέχθηκε Βουλευτής Αττικοβοιωτίας σε όλες τις εκλογικές αναμετρήσεις που έλαβε μέρος - με εξαίρεση αυτήν της 1ης Νοεμβρίου του 1920. 

Σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης, ο Ελευθέριος Βενιζέλος υπήρξε ρυθμιστής επί τουλάχιστον δυο δεκαετίες καθώς δήμαρχοι στον Πειραιά εκλέγονταν μονάχα προσωπικοί του φίλοι ή υποψήφιοι που εξασφάλιζαν την υποστήριξή του, αρχής γενομένης από τον προαναφερθέντα Αναστάσιο Παναγιωτόπουλο (στις εκλογικές αναμετρήσεις του 1914 και του 1920), εν συνεχεία τον Τάκη Παναγιωτόπουλο (υιό του προηγούμενου, στις εκλογές του 1925 και του 1929) και τον Αθανάσιο Μιαούλη (στις δημοτικές εκλογές του 1932). 

Απλά για την ιστορία, αξίζει να αναφέρουμε πως, η δεύτερη σύζυγος του Ελευθερίου Βενιζέλου (από το 1921), Έλενα Σκυλίτση-Στεφάνοβικ (1873 ή 1874 ή 1876 - 1959), ομογενής, γεννηθείσα στην Αγγλία με καταγωγή εκ Χίου, γόνος της εμπορικής οικογενείας Σκυλίτση-Στεφάνοβικ η οποία αποτελούσε ιδιαίτερο κλάδο της ευρύτερης οικογενείας Σκυλίτση γνωστοί γόνοι της οποίας υπήρχαν και στον Πειραιά, διατηρούσε ακίνητη περιουσία στον Πειραιά. 

Τέλος, επί των ημερών παντοδυναμίας του Ελευθερίου Βενιζέλου στον Πειραιά ιδρύθηκε Πρωτοδικείο (έτος 1918) το οποίο εγκαταστάθηκε στο κτίριο του Α' Γυμνασίου στην πλατεία Κοραή, την ίδια εποχή το κράτος κατέβαλε περί τα 2.000.000 δραχμές για την εξόφληση διαφόρων οφειλών του Δήμου Πειραιώς, την τετραετία 1928-1932 έλαβαν χώρα ουσιαστικές προσπάθειες για την αποκατάσταση των προσφυγικών πληθυσμών που είχαν συγκεντρωθεί στο πειραϊκό πολεοδομικό συγκρότημα κ.α. Δίχως άλλο, ως κύρια και πλέον σημαντική προσφορά του Ελευθερίου Βενιζέλου προς τον Πειραιά μνημονεύονται συχνά τα πρώτα σπουδαίας σημασίας έργα για τον εκσυγχρονισμό του λιμένος Πειραιώς (συνολικού κόστους 495 εκατομμυρίων δραχμών) και κυρίως η ίδρυση της Επιτροπείας Λιμένος Πειραιώς λίγους μήνες μετά τον σχηματισμό της πρώτης κυβέρνησης Ελευθερίου Βενιζέλου, με το Β.Δ. της 20.01.1911 και περίπου 2 δεκαετίες αργότερα, στις 15 Μαΐου του 1930, η ίδρυση του Οργανισμού Λιμένος Πειραιώς (ΟΛΠ) με τον νόμο 4748 / 13.05.1930 "περί οργανώσεως του λιμένος Πειραιώς" (ήτοι του ιδρυτικού νόμου του ΟΛΠ).

Κείμενο - Πηγές:

Το κείμενο που συνοδεύει τις εικόνες είναι πρωτότυπο, προϊόν προσωπικής έρευνας, προσωπικής εργασίας και προσωπικών εκτιμήσεων. Στοιχεία και πληροφορίες ελήφθησαν από τις κάτωθι πηγές:

• "Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και ο Πειραιάς" - Δεσμοί μιας ζωής του μεγάλου ηγέτη με την πόλη μας, Γιάννης Χατζημανωλάκης
• Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών "Ελευθέριος Βενιζέλος"
• Ημερήσιος Τύπος εποχής

Φωτογραφίες: 

• Όλες οι σύγχρονες φωτογραφίες του αφιερώματος ανήκουν στον γράφοντα το ιστολόγιο, διέπονται από κανόνες πνευματικής ιδιοκτησίας και προέρχονται από την προσωπική μου φωτογραφική σελίδα (ALL RIGHTS RESERVED). 
• Απαγορεύεται ρητά η χρήση, προβολή, αντιγραφή ή/και αναδημοσίευση με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο. 
• Όσοι παρανομούν διώκονται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.