ΑΝΟΧΥΡΩΤΕΣ ΠΟΛΕΙΣ: ΠΛΗΓΕΣ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΣΤΟΝ ΠΕΙΡΑΙΑ

"Το ανθρώπινο είδος έχει την τάση να θυμάται περισσότερο τις περιπτώσεις της βίας και της κακομεταχείρισης που έχει υποστεί από αυτές της στοργής.

Τι απομένει από τα φιλιά;

Οι πληγές όμως αφήνουν σημάδια."

Bertolt Brecht

Στο Αρχαιολογικό Μουσείο Πειραιώς φιλοξενείται εδώ και έναν περίπου χρόνο (σσ. ημερομηνία εγκαινίων 22 Σεπτεμβρίου 2016) η περιοδική έκθεση με τίτλο "Ανοχύρωτες Πόλεις / Οpen Cities, πληγές του πολέμου στον Πειραιά" η οποία διοργανώθηκε από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Δυτικής Αττικής, Πειραιώς και Νήσων, σε συνεργασία με την Περιφερειακή Ενότητα Πειραιά και το εργαστήριο Αστικού Περιβάλλοντος της Σχολής Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου (ΕΜΠ).

Ποιες όμως είναι οι ανοχύρωτες πόλεις; Κατά τη διάρκεια πολέμων, σε περιπτώσεις που επίκειται η κατάληψη μια πόλης ή περιοχής, η κρατική ή στρατιωτική δομή που την ελέγχει έχει, σύμφωνα με τις Διεθνείς Συνθήκες, τη δυνατότητα να την κηρύξει ανοχύρωτη πόλη (open ή undefendedcity/territory), δηλώνοντας παράλληλα ότι έχει εγκαταλείψει την προσπάθεια να αμυνθεί. Στην περίπτωση αυτή ο επιτιθέμενος θα πρέπει να σταματήσει την επίθεσή του και να καταλάβει την πόλη ή την περιοχή χωρίς τη χρήση βίας. Με τη δυνατότητα αυτή το Διεθνές Δίκαιο Ένοπλων Συγκρούσεων προσπαθεί να επιβάλει περιορισμούς και κανόνες στον τρόπο µε τον οποίο διεξάγονται οι στρατιωτικές επιχειρήσεις, µε σκοπό να μετριάσει τις συνέπειες της σύγκρουσης, με άλλα λόγια να διατηρήσει την ισορροπία μεταξύ της απαίτησης των κρατών να διεξάγουν αποτελεσματικές στρατιωτικές επιχειρήσεις και της απαίτησης της ανθρωπότητας για την αποφυγή κάθε δεινού.

Ο Πειραιάς είναι μια πόλη με μεγάλο φορτίο μνήμης, βιώματα και γοητευτικές διηγήσεις. Συλλογικά και ατομικά ίχνη αποτυπώνονται σε αρχαιολογικούς και ιστορικούς τόπους, στην αρχιτεκτονική φυσιογνωμία της πόλης και τα βιομηχανικά κτήρια. Ανάμεσα σε άλλα ιστορικά γεγονότα από την αρχαιότητα μέχρι τα νεότερα χρόνια οι κάτοικοι του Πειραιά έζησαν βίαια συμβάντα και υπήρξαν μάρτυρες πολλών καταστροφών. Τα σημάδια τέτοιων "στιγμών" της ιστορίας της πόλης παρουσιάζονται στην περιοδική έκθεση Ανοχύρωτες Πόλεις/Open Cities.

Το εικονιζόμενο "προσφυγάκι" έρχεται από την Μικρά Ασία, θύμα και αυτό ενός πολέμου, καθώς (δι)έφυγε από τον τόπο του μαζί με τους πρόσφυγες το 1922 για να καταλήξει εν τέλει στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Το μικρό μαρμάρινο άγαλμα που απεικονίζει ένα νεαρό αγόρι, μάλλον βοσκόπουλο, με την κάπα δεμένη στο λαιμό και το μικρό σκυλάκι στην αγκαλιά του, χρονολογείται περί τον 1ο αιώνα μ.Χ. και είχε βρεθεί στις ανασκαφές του Τμήματος Αρχαιοτήτων της Ελληνικής Διοίκησης Σμύρνης, στο Γεροντικό, στην περιοχή της Νύσσας της Μικράς Ασίας. 

Εικόνες από τις τραγικές σκηνές που εκτυλίχθηκαν στον Πειραιά μετά την Μικρασιατική Καταστροφή του 1922 παρουσιάζονται συνοδεία διευκρινιστικών σχολίων: 

Ορισμένες φωτογραφίες, όπως λ.χ. η κάτωθι από το αρχείο Πέτρου Πουλίδη / Αρχείο ΕΡΤ, η οποία αποτελεί τμήμα μιας ευρύτερης εικόνας, ελέγχονται ως προς το αν πράγματι απεικονίζουν τον Πειραιά. 

"Πειραιάς, μια πόλη αστών, προσφύγων και εργατών", αναφέρει ο υπέρτιτλος πάνω από έναν τοπογραφικό χάρτη του Πειραιά της εποχής του Μεσοπολέμου, εκδόσεως της Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού, από το έτος 1927, ο οποίος παρουσιάζει την ανάπτυξη των προσφυγικών συνοικισμών στα πέριξ του Πειραιώς (παλαιά και νέα Κοκκινιά, Δραπετσώνα κ.ο.κ.): 

Ο εν λόγω χάρτης έχει αποτελέσει αντικείμενο ανάλυσης και έχει παρουσιαστεί μέσα από τις σελίδες του παρόντος ιστολογίου εδώ. 

Επόμενο μεγάλο κεφάλαιο, οι εφιαλτικοί βομβαρδισμοί του Πειραιώς (στις 4 Απριλίου του 1941 και στις 11 Ιανουαρίου του 1944) κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και η ζοφερή περίοδος της Κατοχής: 

Σε μια ειδικά διαμορφωμένη προθήκη "συναντάμε" και την περίφημη λαμαρίνα / θραύσμα του βρετανικού πλοίου SS Clan Fraser, το οποίο βομβαρδίστηκε από τα γερμανικά αεροπλάνα όντας εντός του πειραϊκού κεντρικού λιμένα, φορτωμένο πολεμικού υλικού και εκρηκτικών, τον Απρίλιο του 1941. Η συγκεκριμένη λαμαρίνα βρισκόταν μέχρι και το έτος 2010 καρφωμένη στον κορμό ενός δέντρου στον Τινάνειο Κήπο: 

Ο μεγαλύτερος όμως βομβαρδισμός της πόλεως του Πειραιώς έμελλε να λάβει χώρα τον Ιανουάριο του 1944 και μάλιστα από "συμμαχικά" αεροπλάνα τα οποία επιχείρησαν εντελώς άστοχα και λανθασμένα πάνω από τον Πειραιά άφησαν πίσω τους εκτός από εκτεταμένες υλικές ζημιές πλήθος ανθρωπίνων θυμάτων από τον ήδη μαστιζόμενο λόγω της Κατοχής άμαχο πληθυσμό. 

Οι πρόσφατες ανασκαφές για τη δημιουργία του σταθμού του Μετρό στην περιοχή του Δημοτικού Θεάτρου έφερε στο φως τεκμήρια όπως τα κάτωθι εικονιζόμενα εισαγόμενα αγγλικά πορσελάνινα σερβίτσια, αγγεία, μπουκάλια, ποτήρια και άλλα οικιακά είδη τα οποία πιθανότατα προέρχονται από τα ερείπια κάποιου κτιρίου που χτυπήθηκε από τους προαναφερόμενους βομβαρδισμούς του Β' Παγκοσμίου Πολέμου.

Αναφορά στις "ανοιχτές πληγές" της σημερινής εποχής σε μια σαφή προσπάθεια σύνδεσης καταστάσεων του παρελθόντος με αντίστοιχες σημερινές: 

Η επίσημη αφίσα της περιοδικής έκθεσης "Ανοχύρωτες Πόλεις":

Ενθύμιο από την επίσκεψη στο Αρχαιολογικό Μουσείο Πειραιά με δωρεάν εισιτήριο λόγω των Ευρωπαϊκών Ημερών Πολιτιστικής Κληρονομιάς (22-24 Σεπτεμβρίου 2017):

Διαβάστε σχετικά θέματα:

Το Αρχαιολογικό Μουσείο Πειραιώς: Ιστορία και Φωτογραφίες

Φωτογραφικό / Ιστορικό οδοιπορικό στη λεωφόρο Χαριλάου Τρικούπη

Πανσέληνος στο Αρχαιολογικό Μουσείο Πειραιά (2012)

Τα σπουδαία αρχαιολογικά ευρήματα της 18ης Ιουλίου του 1959

Η ανάδειξη του αρχαίου θεάτρου της Ζέας

Αντιθέσεις

Φωτογραφίες:

• Όλες οι φωτογραφίες του αφιερώματος ανήκουν στον γράφοντα το ιστολόγιο, διέπονται από κανόνες πνευματικής ιδιοκτησίας και προέρχονται από την προσωπική μου φωτογραφική σελίδα (ALL RIGHTS RESERVED).
• Απαγορεύεται ρητά η χρήση, προβολή, αντιγραφή ή/και αναδημοσίευση με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο.
• Όσοι παρανομούν διώκονται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.