Η ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ ΤΗΣ ΜΟΝΕΜΒΑΣΙΑΣ

Ανεβαίνοντας στο Κάστρο της Μονεμβασίας, στο βόρειο άκρο του ορεινού όγκου, ο επισκέπτης αντικρίζει την ομολογουμένως εντυπωσιακή - ως προς την εγγύτητά της με το κενό και τη θάλασσα - εκκλησία της Αγίας Σοφίας. Ο οκταγωνικός ιερός ναός μετά τρούλου, παρόλο που συνδέεται σύμφωνα με την παράδοση με την εποχή του βυζαντινού αυτοκράτορα Ανδρόνικου Β' Παλαιολόγου (1259-1332), υιού και διαδόχου του Μιχαήλ Η' Παλαιολόγου, χρονολογείται ως προς την κατασκευή του περί τις αρχές του 12ου αιώνα (circa 1150) και ήταν αρχικά αφιερωμένος στην Παναγία Οδηγήτρια. 

Ο προαναφερόμενος βυζαντινός ναός αφιερώθηκε στην Αγία Σοφία μετά την έναρξη του εθνικό-απελευθερωτικού Αγώνα του 1821, υπό τη δικαιολογία πως ομοίαζε με την Αγία Σοφία της Κωνσταντινούπολης. Εν τω μεταξύ βέβαια, ο αρχικός ιερός ναός της Παναγίας Οδηγήτριας φέρεται να λειτούργησε κατά τη διάρκεια της Α' περιόδου Ενετοκρατίας (1463-1540) ως Madonna del Castello (ήτοι Παναγία του Κάστρου), προτού μετατραπεί σε μουσουλμανικό τέμενος ("Φετιχέ" ή του "Σουλτάνου Σουλεϊμάν") κατά την περίοδο της Α' Οθωμανικής κυριαρχίας (1540-1690). Εκείνη ακριβώς την εποχή προστέθηκε στην υπάρχουσα κατασκευή μιχράμπ - ήτοι μια ημικυκλική εσοχή η οποία διατηρείται στο νότιο τοίχος μέχρι και τις μέρες μας η οποία υποδείκνυε την κατεύθυνση προς την οποία έπρεπε να προσκυνούν κατά τη διάρκεια της προσευχής τους οι μουσουλμάνοι - καθώς και μιναρές (ο οποίος έχει καταστραφεί). 

Στις 12 Αυγούστου του έτους 1690, η θριαμβευτική είσοδος των ενετικών στρατευμάτων υπό τον στρατηγό Girolamo Cornèr σήμαινε την αρχή της Β' περιόδου της Ενετοκρατίας η οποία διήρκεσε μόλις 25 χρόνια (1690-1715). Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, ο παλιός ιερός ναός της Παναγίας Οδηγήτριας που είχε μετατραπεί σε τέμενος, ξανά-λειτούργησε ως μοναστήρι υπό την αιγίδα Φραγκισκανών μοναχών και αφιερώθηκε στην Παναγία του Carmine (Madonna del Carmine) ενώ πραγματοποιήθηκε η προσθήκη διώροφου εξωνάρθηκα. Μοιραία, κατά τη διάρκεια της Β' περιόδου Οθωμανικής κυριαρχίας (1715-1821) ο ιερός ναός επαναχρησιμοποιήθηκε ως τέμενος για να επιστρέψει στη χριστιανική λατρεία μετά την απελευθέρωση της ευρύτερης περιοχής της Μονεμβασίας μετά την έναρξη της Επανάστασης του 1821. Τότε ακριβώς, όπως ήδη προαναφέραμε, ο ιερός ναός μετονομάστηκε σε Αγία Σοφία, θεωρούμενος ως αντίγραφο της ομώνυμης περίλαμπρης εκκλησίας της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη. Κατά τη διάρκεια των πρώτων μετά-επαναστατικών δεκαετιών καταγράφονται τουλάχιστον δυο εργασίες επισκευής του ιερού ναού (1827 και 1845).

Η αναστήλωση της μνημειακής εκκλησίας έλαβε χώρα την περίοδο 1958 - 1959 από τον αρχιτέκτονα της Υπηρεσίας Αναστήλωσης του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων Ευστάθιο Γ. Στίκα. Η παρακάτω αεροφωτογραφία από τα τέλη της δεκαετίας του 1950 καταγράφει ακριβώς τον ιερό ναό της Αγίας Σοφίας - λανθασμένα καταγράφεται ως "Άγιος Γεώργιος Μονεμβασίας":

Μια ψηφιακά επεξεργασμένη λεπτομέρεια της ως άνω αεροφωτογραφίας των τελών της δεκαετίας του 1950 - πιθανότατα οι λήψεις προέρχονται από αεροπλάνα της 348 Μοίρας Τακτικής Αναγνώρισης (ΜΤΑ) μία εκ των αρχαιότερων και πλέον ιστορικών Μοιρών της Πολεμικής Αεροπορίας (Π.Α.) και της μοναδικής σε ρόλο Τακτικής Αναγνώρισης.

Ακολουθούν ορισμένες σύγχρονες φωτογραφικές καταγραφές της υπό εξέτασης μνημειακής εκκλησίας της Αγίας Σοφίας κατά τη διάρκεια επίσκεψης στη μεσαιωνική καστροπολιτεία της Μονεμβασίας το καλοκαίρι του έτους 2017.

Άποψη από την νότια πλευρά στην οποία διακρίνεται ο διώροφος εξωτερικός νάρθηκας καθώς και τα ερείπια προ-κτισμάτων που υπήρχαν στη νότια πλευρά.

Άποψη από την δυτική πλευρά: 

Φωτογραφική λεπτομέρεια των τρίλοβων παραθύρων του ιερού ναού με τον χαρακτηριστικό κεραμοπλαστικό διάκοσμο:

Φωτογραφική λεπτομέρεια του τρούλου του ιερού ναού της Αγίας Σοφίας Μονεμβασίας: 

Στο εσωτερικό του ιερού ναού της Αγίας Σοφίας ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει τον πλούσιο γλυπτό διάκοσμο - του οποίου η κατασκευή χρονολογείται στο 12ο αιώνα - ο οποίος έχει υποστεί στο πέρασμα των αιώνων και με τις αλλεπάλληλες διαφορετικές χρήσεις του κτιρίου μεγάλες μετατροπές και αλλοιώσεις καθώς επίσης και τις υψηλής ποιότητας αποσπασματικές τοιχογραφίες που ανάγονται στα τέλη του 12ου / αρχές του 13ου αιώνα μ.Χ. με παραστάσεις που εικονίζουν τον Χριστό με Αγγέλους, μετωπικούς ολόσωμους Αγίους, Μάρτυρες, Ιεράρχες, σκηνές από τον βίο του αγίου Νικολάου κ.α.

Η θέα από τα πέριξ του ιερού ναού προς τα δυτικά (διακρίνεται ο οικισμός της Αγίας Κυριακής Μονεμβασίας Λακωνίας και η ακτογραμμή):

Η θέα από τα πέριξ του ιερού ναού προς τα ανατολικά (στο βάθος ο Φάρος της Μονεμβασίας):

Μια τελευταία φωτογραφική "ματιά" στην υπό εξέταση εκκλησία κατά την κατηφορική αναχώρηση: 

Αντί επιλόγου, ο ιερός ναός της Αγίας Σοφίας Μονεμβασίας όπως αποτυπώθηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1960 δια χειρός του Βρετανού ιστορικού, σχεδιαστή, σκιτσογράφου και συγγραφέα Sir Osbert Lancaster:

Καρτ-ποστάλ της βυζαντινής εκκλησίας της Αγία Σοφίας στη Μονεμβασία από τις εκδόσεις Β. Ησαΐα:

Πηγές:

• Δήμος Μονεμβασιάς - Εκκλησία "Αγία Σοφία ή Παναγία Οδηγήτρια"
• Monemvasia: A Byzantine City State, Haris A. Kalligas, Routledge, 2010
• Προσωπική Έρευνα

Φωτογραφίες:

• Όλες οι φωτογραφίες του αφιερώματος ανήκουν στον γράφοντα το ιστολόγιο, διέπονται από κανόνες πνευματικής ιδιοκτησίας και προέρχονται από την προσωπική μου φωτογραφική σελίδα (ALL RIGHTS RESERVED).
• Απαγορεύεται ρητά η χρήση, προβολή, αντιγραφή ή/και αναδημοσίευση με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο.
• Όσοι παρανομούν διώκονται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.