ΤΟ ΜΗΧΑΝΟΥΡΓΕΙΟ "Η ΕΡΓΑΝΗ ΑΘΗΝΑ" ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ ΚΟΥΠΠΑ [1882]

Το μηχανουργείο του Αχιλλέα Κούππα, ιδρυθέν στα τέλη του 19ου αιώνα (έτος 1882), αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα πειραϊκού μηχανουργείου το οποίο κατέγραψε μια άκρως αξιοσημείωτη ιστορική πορεία άνω των 100 ετών, μέχρι το οριστικό κλείσιμο της επιχειρήσεως κατά το έτος 1987.

Μια πρώτη αναφορά στο "Μηχανουργείον υπό τον τίτλον Η Εργάνη Αθηνά" καταγράφεται στο έργο η "Ιστορία του Πειραιώς από του 1833-1882 έτους" υπό Παντολέοντος Καμπούρογλου ως εξής: "Το εργοστάσιον τούτον είναι νεοσύστατον. Ο ιδιοκτήτης αυτού κ. Αχ. Κούπας ανήρ δραστήριος καταγίνεται όπως με τον καιρό αποκαταστήση αυτό, όμοιον με εκείνο του Τζων Μακ Δούαλλ. Κατά το παρόν εργάζονται μόνον περί τους πεντήκοντα εργάτας ασχολούμενοι εις την τοποθέτησιν και τακτοποίησιν των μηχανών, εντός ολίγου το προσωπικό αυτού διπλασιάζεται."

Στην κάτωθι διαφημιστική καταχώρηση από τον Τύπο του έτους 1882 το "Νέον Μηχανουργείον" του Αχιλ. Κούπα και Σιας "Η Εργάνη Αθηνά", καταγραφόταν εν Πειραιεί, "όπισθεν του νηματουργείου Βολονάκη": 

Ιδρυτής του υπό εξέτασιν μηχανουργείου υπήρξε ο Αχιλλέας Κούππας, υιός του Σπυρίδωνος Κούππα, πλοιοκτήτου και εμπόρου με καταγωγή από την Κεφαλλονιά, και της Αικατερίνης Καλογερά, με καταγωγή από την Λέσβο (Μυτιλήνη), νησί όπου άλλωστε γεννήθηκε ο Αχιλλέας Κούππας (σσ. συναντάμε το επώνυμο της οικογενείας γραμμένο τόσο με ένα "π" όσο και με δυο). Οι οικονομικές δυσχέρειες της πολυμελούς οικογενείας Κούππα ώθησαν τον Σπυρίδωνα Κούππα να ταξιδεύει στην Κωνσταντινούπολη και τη Μαύρη Θάλασσα εμπορευόμενος σιτηρά. Μετά τον Κριμαϊκό Πόλεμο, ο Σπυρίδων Κούππας έγινε μόνιμος υπάλληλος στο σιτεμπορικό γραφείο των Μάρκου και Αλεξάνδρου Σεβαστόπουλου στην Οδησσό. Όμως ο αιφνίδιος θάνατος της συζύγου του και η ανάγκη συντήρησης της πολυμελούς οικογενείας του τον ανάγκασαν να επιστρέψει στην Μυτιλήνη (περί το 1865). Οι τέσσερις υιοί του Σπυρίδωνα Κούππα ακολούθησαν διαφορετικούς δρόμους ο καθένας: ο Γρηγόριος Κούππας στα τέλη της δεκαετίας του 1850 ακολούθησε τα χνάρια του πατέρα του εργαζόμενος στο υποκατάστημα των προαναφερθέντων Αδελφών Σεβαστόπουλου, ο Επαμεινώνδας Κούππας επίσης μετοίκησε στην Ρωσία, ο Πανάρετος Κούππας ακολούθησε ιερατικό επάγγελμα στην Σμύρνη ενώ ο μικρότερος Αχιλλέας Κούππας εγκαταστάθηκε στην Αθήνα προκειμένου να σπουδάσει (αρχικά στη Σχολή Καλών Τεχνών) και εν συνεχεία ταξίδεψε στην Αγγλία, όπου παρέμεινε για αρκετά χρόνια θητεύοντας σε μεταλλουργικές επιχειρήσεις. Ο Αχιλλέας Κούππας, μετέπειτα ιδρυτής του πειραϊκού μηχανουργείου, επέστρεψε στην Ελλάδα το 1877 και ένα χρόνο αργότερα προσελήφθη ως μηχανικός στη γαλλική Εταιρεία των Μεταλλείων Λαυρίου. Πέντε χρόνια αργότερα (1882), ο Αχιλλέας Κούππας έχοντας την οικονομική συμπαράσταση των μεγαλύτερων αδελφών του ίδρυσε σε ιδιόκτητο οικόπεδο στον Πειραιά το μηχανουργείο με την επωνυμία "Η Εργάνη Αθηνά". 

Ιστορικό τεκμήριο - διαφημιστική καταχώρηση από τον Τύπο του έτους 1885, με τους εν Πειραιεί Αδελφούς Κούπα να καταγράφονται ως γενικοί πράκτορες των αμερικανικών θεριστικών μηχανών Johnston.

Έτερο ιστορικό τεκμήριο (δίγλωσσο επιστολόχαρτο) του εν Πειραιεί Μηχανουργείου "Η Εργάνη Αθηνά" των Αδελφών Κούππα (Coupa Brothers General Engineers, "Minerva Iron Works", Piraeus, Greece), από το έτος 1886:

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως στην περίπτωση της ιδρύσεως του Μηχανουργείου Κούππα στον Πειραιά καταγράφεται το φαινόμενο οι ιδρυτές της οικογενειακής επιχείρησης να είναι επί της ουσίας τρεις αδελφοί, εκ των οποίων οι δυο κατοικούν και εργάζονται στο εξωτερικό προσφέροντας κυρίως οικονομική υποστήριξη ενώ ο ένας (ήτοι ο Αχιλλέας Κούππας), δηλαδή ο μόνος που διέθετε την τεχνογνωσία (know how) όντας μηχανικός και έχοντας αντίστοιχες παραστάσεις και εμπειρίες από τη θητεία του στο εξωτερικό, ανέλαβε ουσιαστικά το ρόλο του "αφεντικού" της επιχείρησης έχοντας σαφέστατα τον πλέον ενεργό ρόλο στη διοίκηση και στην ίδια την παραγωγική διαδικασία. Όπως είναι φυσικό, το εργοστάσιο του Κούππα στα τέλη του 19ου αιώνα το οποίο διέθετε χυτήριο, λεβητοποιείο και μηχανουργείο αναλάμβανε κατά παραγγελία την κατασκευή πάσης φύσεως αντικειμένων από σίδηρο, χαλκό και ορείχαλκο (αντλίες, πιεστήρια, μαγκανοπήγαδα, εξαρτήματα άλλων μηχανημάτων, ανταλλακτικά κ.α. αλλά και σιδερένια κιγκλιδώματα για εξώστες, σκάλες, δεξαμενές, στέγαστρα κλπ.).

Ιστορικό τεκμήριο από το έτος 1891 με τους εν Πειραιεί αδελφούς Κούπα να καταγράφονται ως πράκτορες της αγγλικής εταιρίας Ruston Proctor et Co. Limited.

Έτερο αρχειακό τεκμήριο από τον πειραϊκό Τύπο του έτους 1893 με αναφορά στο εν Πειραιεί Βιομηχανικόν Εργοστάσιον των Αδελφών Κούπα το οποίο πωλούσε στεμφυλοπιεστήρια αμερικανικού συστήματος, σιδερένια ελαιοπιεστήρια, ατμομηχανές, λέβητες για ατμόμυλους, ατμαντλίες για κήπους κ.α.

Στις αρχές του 20ου αιώνα, το "δεύτερης γενιάς" μηχανουργείο του Α. Κούπα, το οποίο πλέον κατασκεύαζε ατμολέβητες και μικρές ατμομηχανές, καταγράφεται σε αμφότερους τους Οδηγούς Πειραιώς του έτους 1901 και του έτους 1902 του Γ. Βώκου (επί της οδού Ασκληπιού), στον Πλήρη Οδηγό του Πειραιώς του 1906-1907 ως Μηχανοποιείο Α. Κούππα, στον Πανελλήνιο Οδηγό του έτους 1912 (ως Μηχανουργείο Αχιλλέως Κούππα επί της οδού Ασκληπιού 25), αργότερα στο Πανελλήνιο Λεύκωμα Εθνικής Εκατονταετηρίδος (στις αρχές της δεκαετίας του 1920) ως Μηχανουργείο και Χυτήριο του Αχ. Κούπα και Σία πάντοτε επί της οδού Ασκληπιού 25, ενώ στο τέλος της ιδίας δεκαετίας (1920) έκπληξη αποτελεί η απουσία αναφοράς του μηχανουργείου / μηχανοποιείου Κούππα από τις σελίδες του Μέγα Οδηγού Πειραιώς του 1928-1929 και της αντίστοιχης συμπεπληρωμένης έκδοσης του 1929-1930.

Κατά τη δεκαετία του 1930, το μηχανουργείο Κούππα εκμεταλλευόμενο την εντατικοποίηση των επενδύσεων που επέτρεψαν την εμφάνιση των πρώτων μονάδων βαριάς βιομηχανίας στην Ελλάδα, αναλάμβανε την κατασκευή του απαραίτητου εξοπλισμού μύλων, μακαρονοποιείων, ελαιουργείων, σαπωνοποιείων κ.α. Η κερδοφορία της επιχείρησης κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου επέτρεψε την επέκταση του εργοστασίου σε διπλανά οικόπεδα. 

Διασωθέν ελαιοπιεστήριο κατασκευής του εν Πειραιεί μηχανουργείου Αχ. Σ. Κούππας και Σας, στο Μαυροβούνι Λακωνίας.

Λίγο πριν το ξέσπασμα του καταστρεπτικού Β' Παγκοσμίου Πολέμου (έτος 1938), η κατά βάση οικογενειακή επιχείρηση Κούππα, η οποία είχε εξελιχθεί σε μια από τις σημαντικότερες επιχειρήσεις του Πειραιά, με δραστηριότητα όχι μονάχα στην ελληνική αγορά αλλά και εκτός αυτής (εξαγωγές σε Μέση Ανατολή κλπ.) μετατράπηκε από ετερόρρυθμη εταιρία σε ανώνυμη εταιρεία (Α.Ε.) ενώ τα ηνία της επιχείρησης ανέλαβε ο υιός του Γρηγορίου Κούππα, Στυλιανός. 

Μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και ειδικότερα κατά τη δεκαετία 1950-1960 η "Αχιλλέας Κούππας Α.Ε." γνωρίζει ημέρες δόξας συμμετέχοντας σε μεγάλα τεχνικά έργα στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, αναλαμβάνοντας την κατασκευή ατμογεννητριών, τον πλήρη εξοπλισμό εργοστασιακών μονάδων, την παραγωγή εξειδικευμένου εξοπλισμού για εγκαταστάσεις διυλιστηρίων (με έντονη εξαγωγική δραστηριότητα σε Ιράκ, Ιράν, Αίγυπτο, Τυνησία κ.α.) βασιζόμενη στο άρτιο και έμπειρο προσωπικό, στην οργάνωση και στο ιστορικό και καλό όνομα της επιχείρησης στην αγορά. 

Ορισμένα ενδεικτικά ιστορικά τεκμήρια σχετικά με την μεταπολεμική ιστορία του Μηχανοποιείου Αχιλλεύς Σ. Κούππας και Σια Α.Ε. από τον Τύπο της εποχής. 

Πρόσκληση Τακτικής Γενικής Συνελεύσεως των Μετόχων από το καλοκαίρι του έτους 1953: 

Πυρκαγιά στο επί της οδού Ασκληπιού 36 Μηχανουργείο Κούππα (έτος 1956): 

Στις αρχές Νοεμβρίου του έτους 1960 καταγράφεται ο θάνατος του Στυλιανού Κούππα: 

Ενδεικτικό παράδειγμα επαγγελματικής συμφωνίας του μηχανουργείου "Κούππας και Σία" από το έτος 1963: 

Απόρροια της θετικής πορείας των δραστηριοτήτων του Μηχανουργείου Κούππα υπήρξε η απόπειρα εξόδου από τα στενά όρια του Πειραιά με τη δημιουργία εργοστασίου στην περιοχή του Ασπρόπυργου. 

Η υπό εξέταση οικογενειακή επιχείρηση, η οποία στα πάνω από 100 χρόνια ύπαρξης και λειτουργίας απασχόλησε χιλιάδες εργαζομένους (προπολεμικά βεβαίως εργάστηκαν στο Μηχανουργείο Κούππα και πλήθος παιδιών με πολύ χαμηλά ημερομίσθια) έφθασε στην ολοκληρωτική κατάρρευση κατά τη δεκαετία του 1980, επηρεαζόμενη σαφέστατα από την οικονομική και επενδυτική συγκυρία της εποχής εκείνης. Η δυσκολία της εταιρίας να αντεπεξέλθει επαρκώς στην υπερχρέωση που είχε υποστεί κατά την φάση επέκτασης των δραστηριοτήτων της έφερε ως αποτέλεσμα το οριστικό "λουκέτο" κατά το έτος 1987. 

Περίπου μια δεκαετία αργότερα, οι εγκαταστάσεις της επιχείρησης πωλήθηκαν το 1995 στην BIEX Μεταλλικές Κατασκευές A.E. και στην Procter & Gamble Hellas A.E.

Στις μέρες μας (21ος αιώνας), στο σημείο όπου βρισκόταν οι κύριες εγκαταστάσεις του ιστορικού Μηχανουργείου Κούππα (στο οικοδομικό τετράγωνο (Ο.Τ.) που ορίζεται από τις οδούς Μεθώνης, Ασκληπιού, Παλαμηδίου και Χαϊδαρίου) τίποτε δεν μαρτυρά ότι για πάνω από 100 χρόνια εκεί "κτυπούσε" η καρδιά μιας από των πλέον σημαντικών βιομηχανικών επιχειρήσεων της πόλης. 

Αξιοσημείωτο πάντως είναι το γεγονός πως το προσωπικό αρχείο του Γρηγορίου Κούππα φυλάσσεται στο Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (ΕΛΙΑ) ενώ το αντίστοιχο αρχείο του Μηχανουργείου του Αχιλλέα Κούππα φυλάσσεται από το 1995 στο Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών (ΚΝΕ) του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών (ΕΙΕ), όντας ένα από τα μεγαλύτερα σε όγκο ιστορικά βιομηχανικά αρχεία στην Ελλάδα, με προπολεμικό και μεταπολεμικό υλικό, δωρεά των δύο εγγονών του Αχιλλέα Κούππα, Μιχάλη και Αχιλλέα Μητσού.

Αντί επιλόγου, δίχως άλλο άξιο μνείας είναι το σωζόμενο έως τις μέρες μας παρακάτω εικονιζόμενο νεοκλασικό μέγαρο που υψώνεται επί της οδού Πανεπιστημίου στην Αθήνα, μεταξύ των οδών Κριεζώτου και Βουκουρεστίου, κατασκευής τελευταίου τετάρτου του 19ου αιώνα, σε σχέδια του γνωστού αρχιτέκτονα Ernst Ziller το οποίο ανήκε στον Αχιλλέα Κούπα (Μέγαρο Κούππα). 

Διαβάστε τα εξής σχετικά θέματα:

Τα παλιά μηχανουργεία του Πειραιά

Οι χαλκωματάδες / χαλκουργοί του Πειραιά - Αφιέρωμα / Έρευνα

Το Μηχανοποιείον / Ναυπηγείον του Βασιλειάδη

John McDowall: Ένας Σκοτσέζος Πειραιώτης

Πειραϊκή βιομηχανική αρχαιολογία στο Μαυροβούνι Λακωνίας

Κείμενο - Πηγές:

Το κείμενο είναι πρωτότυπο, προϊόν προσωπικής έρευνας, προσωπικής εργασίας και προσωπικών εκτιμήσεων.

Στοιχεία και πληροφορίες έχουν ληφθεί από τις κάτωθι πηγές:

• "Ιστορία του Πειραιώς από του 1833-1882 έτους" υπό Παντολέοντος Καμπούρογλου, Βιβλιοθήκη Ιστορικών Μελετών
• "Piraeus: From Porto Leone to the Manchester of the Orient", Liza Micheli, Editions Dromena, 1989
• Πανελλήνιο Λεύκωμα Εθνικής Εκατονταετηρίδας, Εκδοτικός Οίκος Χατζηιωάννου. 
• Εφημερίδα "Η Καθημερινή", Ένθετο "Επτά Ημέρες", Αφιέρωμα: "Ιστορική Πορεία του Πειραιά"
• Γρηγόριος Κούππας
• Wikipedia - Αχιλλέας Κούππας
• Αρχαιολογία της πόλης των Αθηνών - Μέγαρο Κούπα
• Οδηγοί Πόλεως - Χάρτες - Τύπος Εποχής

• Απαγορεύεται ρητά η χρήση, προβολή, αντιγραφή ή/και αναδημοσίευση με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο.
• Όσοι παρανομούν διώκονται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.