Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΥ PAUL DES GRANGES

Ο Γερμανός στην καταγωγή αλλά γεννημένος στην Ελλάδα Paul Von Des Granges (Βαρόνος Πάουλ φον ντε Γκρανζ, 1825-1911) αποτελεί μια ξεχωριστή περίπτωση φωτογράφου, ο οποίος έδρασε στην Ελλάδα του 19ου αιώνα, φωτογραφίζοντας σε όλη την επικράτεια αυτής και για τον οποίον πολλές λεπτομέρειες της ζωής του παραμένουν άγνωστες μέχρι σήμερα. Ο πατέρας του Paul Von Des Granges, επίσης βαρόνος Karl Philipp Wilhelm Moritz des Granges - ο οποίος φέρεται να συμμετείχε στον εθνικό-απελευθερωτικό αγώνα του 1821 μαζί με άλλους 30 φιλέλληνες Πρώσους - αγόρασε περί τα τέλη της δεκαετίας του 1830 (έτος 1839) μια μεγάλη έκταση στην περιοχή Αγιαννάκος (εκ της ομώνυμης μικρής εκκλησίας του Αγίου Ιωάννη) πλησίον της περιοχής Ροβιές, στην Εύβοια, όπου έκτισε έναν πύργο. Στο εν λόγω κτήμα φέρεται να μεγάλωσε ο Paul Von Des Granges σύμφωνα με τα αναφερόμενα από την Charlotte Fabricius στο βιβλίο της "Skizze unserer Reise in das Bad von Aedypso" ("Σκίτσα από το ταξίδι μας στα Λουτρά της Αιδηψού").

Ο Paul Von Des Granges πήγε το 1848 στην Γερμανία για σπουδές αλλά γρήγορα εγκατέλειψε την προσπάθεια για λόγους υγείας επιστρέφοντας στο πατρικό του στην Εύβοια. Το 1856, ο ίδιος καταγράφεται ακόμη ως κάτοικος Αγιαννάκου, αφού εκεί τον συνάντησε ο καθηγητής του Πανεπιστημίου της Βασιλείας Wilhelm Vischer. Άγνωστοι παραμένουν οι λόγοι για τους οποίους ο Paul Von Des Granges στράφηκε προς την φωτογραφία. Ορισμένοι μελετητές θεωρούν πως όταν εγκαταστάθηκε, λίγο αργότερα στην Φλωρεντία της Ιταλίας - όπου τον ευνοούσε το κλίμα - πιθανόν να διδάχθηκε την τέχνη της φωτογραφίας. 

Το ξεκίνημα της φωτογραφικής του δράσης ορίζεται περί τις αρχές της δεκαετίας του 1860 στην Ελλάδα. Οι πρώτες φωτογραφίες ελήφθησαν - όπως ήταν αναμενόμενο - στην Εύβοια για να επακολουθήσουν φωτογραφίες της πόλεως των Αθηνών το 1861 (από τις οποίες διασώζεται ένα περίφημο εξάπτυχο πανόραμα της πόλης και ένα τρίπτυχο της πλατείας Συντάγματος). Την περίοδο 1861-1871 ο Paul Von Des Granges ταξίδεψε σε ολόκληρη την ελληνική επικράτεια φωτογραφίζοντας συστηματικά ενώ δεν είναι διασταυρωμένο αν διέθετε κάποιο φωτογραφικό στούντιο (ατελιέ) στην Αθήνα όπου πάντως επεξεργάζονταν και εκτυπώνονταν οι λήψεις του. Ο κατάλογος των περιοχών της ελληνικής επικράτειας, εκτός Αθηνών, που επισκέφθηκε και φωτογράφησε ο Paul Von Des Granges είναι πραγματικά τεράστιος: Κόρινθος, Νεμέα, Φενεός, Καλάβρυτα, Μεσσήνη, Δελφοί, Μυκήνες, Σπάρτη, Σπάρτη, Αίγινα, Τίρυνθα, Στυμφαλία, Άργος, Μυτιλήνη, Θήρα, Κρήτη κ.α. Ο Paul Von Des Granges επί της ουσίας υπήρξε ο πρώτος γνωστός φωτογράφος ο οποίος επισκέφθηκε και απαθανάτισε - κυρίως τοπία και αρχαιότητες - από τόσα πολλά μέρη, πολλά από τα οποία ίσως να μην είχαν φωτογραφηθεί πρωτύτερα ενώ άλλα επρόκειτο να φωτογραφηθούν εκ νέου μετά από πολλά χρόνια. Ιδιαίτερη αξία έχουν συγκεκριμένες φωτογραφίες στις οποίες αξίζει να γίνει ιδιαίτερη μνεία, όπως λ.χ. μια πανοραμική άποψη αποτελούμενη από τρεις συνεχόμενες φωτογραφίες της νεόδμητης Σπάρτης (1870) ή και οι φωτογραφίες από το ηφαίστειο της Σαντορίνης. 

Ακολουθούν τρεις ενδεικτικές φωτογραφίες τοπίων του Paul Von Des Granges.

Η λίμνη Στυμφαλία στην ορεινή Κορινθία η οποία συνδέεται με τον έκτο άθλο του Ηρακλή και την μάχη του με τις Στυμφαλίδες όρνιθες: 

Η αρχαία Μεσσήνη (Ιθώμη):

Τα Χανιά της Κρήτης: 

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι ο des Granges διέθετε πολύ καλό - για τη δεδομένη εποχή δράσης του - φωτογραφικό εξοπλισμό (δυο μηχανές Voigtlander κατασκευασμένες στη Βιέννη) τις οποίες κουβαλούσε μαζί με όλο τον υπόλοιπο εξοπλισμό (τέντα-σκοτεινό θάλαμο, χημικά υγρά, τρίποδα, σκηνή διανυκτέρευσης κτλ.) με 2 άλογα και 4 μουλάρια στα διάφορα ταξίδια του. 

Όπως προαναφέραμε, η πλειοψηφία των φωτογραφιών του des Granges κατέγραφαν τοπία και αρχαιότητες, γεγονός που μάλλον αποδεικνύει ότι δεν πρέπει να δούλεψε με περιστασιακή πελατεία. Είναι μάλιστα πιθανόν, λόγω και της εύπορης καταγωγής του, να μην ασχολήθηκε ουδέποτε με την εμπορική πλευρά της φωτογραφίας, με εξαίρεση ίσως κάποιες φωτογραφίες της περιοχής του Λαυρίου οι οποίες πρέπει να ελήφθησαν κατά παραγγελία του πανίσχυρου οικονομικού παράγοντα/επιχειρηματία της εποχής και ιδιοκτήτη της Γαλλικής Εταιρίας Μεταλλείων Λαυρίου, του Ιωάννη-Βαπτιστή Σερπιέρι (Gianni-Battista Serpieri). Τέλος, διασώζονται ορισμένα δείγματα φωτογραφικών πορτρέτων δια χειρός des Granges, όπως λ.χ. τα παρακάτω ενδεικτικά του πολιτικού Δημητρίου Βούλγαρη, του αγωνιστή της Κρητικής Επανάστασης Μιχαήλ Κόρακα και επίσης Πελοποννήσιου στρατιωτικού και πολιτικού Δημητρίου Πετροπουλάκη:

Κατά το δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1860, φωτογραφίες του Paul Von Des Granges από τα ταξίδια του στην Ελλάδα εκδόθηκαν τόσο στο Βερολίνο από τον εκδοτικό οίκο Eduard Quaas υπό τον τίτλο "Classische Landschaften und Denkmäler aus Griechenland" (1867) όσο και στο Παρίσι από τον οίκο Goupil υπό τον τίτλο "Vues photographiques de la Grèce exécutées par M. le Baron des Granges - Athènes - Le Péloponèse, la Grèce du Nord" (1869). Ακολούθησαν και άλλα λευκώματα καθώς και παρουσιάσεις φωτογραφιών του σε άρθρα αρχαιολογικών περιοδικών ενώ ο ίδιος ο Paul Von Des Granges, με έδρα την Αθήνα, συνέχιζε τα φωτογραφικά του ταξίδια επισκεπτόμενος τα παραλία της Μικράς Ασίας και τις αρχαίες ιωνικές πόλεις (Τροία, Πέργαμος κ.α.) φθάνοντας μέχρι την Παλαιστίνη (οι φωτογραφίες αυτές συμπεριλήφθηκαν στο λεύκωμα "Classische Landschaften und Denkmäler aus Griechenland, Kleinasien und Palästina" εκ νέου από τον οίκο Eduard Quaas). 

Το 1870, ο Paul des Granges αναχωρεί από την Ελλάδα και η επόμενη χρονιά (1871) τον βρίσκει εκ νέου στην Φλωρεντία. Στις αρχές της δεκαετίας του 1880 ταξιδεύει στην Βόρεια Αφρική όπου καταγράφει φωτογραφικά συν τοις άλλοις τοπία της Τυνησίας. Στα μέσα της δεκαετίας του 1880, ο Paul des Granges και η σύζυγός του διαμένουν στην Ρώμη αλλά και στο Μεράνο (Νότιο Τιρόλο, στη βόρεια Ιταλία). Ο γεννημένος εν Ελλάδι Paul des Granges απεβίωσε το 1911 στη Ρώμη της Ιταλίας αφήνοντας πίσω ένα τεράστιο φωτογραφικό έργο. Τα αρνητικά του Paul des Granges βρίσκονται στη Βιβλιοθήκη του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου της Ρώμης.

Δείτε ένα video με περισσότερες φωτογραφίες του Paul Des Granges:

• Ο Paul des Granges στον Πειραιά

Όπως ήταν φυσικό, ο Paul des Granges δεν μπορούσε να παραλείψει να φωτογραφήσει τον Πειραιά, τον οποίον λογικά πρέπει να επισκέφθηκε αρκετές φορές, αφού από το λιμάνι της πόλης πρέπει να ξεκίνησαν πολλά από τα ταξίδια του, ιδιαίτερα προς τα νησιά της ελληνικής επικράτειας αλλά και προς την Μικρά Ασία. 

Η παρακάτω καταγραφή (αλμπουμίνα) διαστάσεων 16,6 x 39,2 εκατοστών, η οποία τοποθετείται χρονικά κατά το έτος 1869, αποτελεί ένα όμορφο πανόραμα του λιμένος Πειραιώς: 

Ακολουθούν τρεις επιμέρους λεπτομέρειες του ως άνω πανοράματος, με τον "αγνώριστο" Πειραιά των τελών της δεκαετίας του 1860 (από τον οποίον απουσίαζαν αρκετά από τα κτίρια σημεία αναφοράς της πόλης στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα):

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως ο Des Granges, του οποίου η υπογραφή ("des Granges Athènes") διακρίνεται στην άκρη κάτω αριστερά στο αρχικό πανόραμα, έχει αποτυπώσει με αρκετά μεγάλη καθαρότητα εν σειρά τον λόφο της Καστέλλας (πάνω από την πόλη του Πειραιώς), τον λόφο της Ακροπόλεως Αθηνών με τον Παρθενώνα αλλά και τον λόφο του Φιλοπάππου:

Κείμενο - Πηγές:

Το κείμενο είναι πρωτότυπο, προϊόν προσωπικής έρευνας, προσωπικής εργασίας και προσωπικών εκτιμήσεων.

Στοιχεία και πληροφορίες έχουν ληφθεί από τις κάτωθι πηγές:

• Le fonds de photographies anciennes de l'Institut d'archéologie classique de Strasbourg (Fonds Michaelis), Volume II, Catalogue. Thèse de doctorat de Gabrielle Feyler-Wilms, sous la direction de Gérard Siebert, Université des Sciences Humaines de Strasbourg, Centre de recherche sur le Proche-Orient et la Grèce antiques, janvier 1993
• "Ιστορία της Ελληνικής Φωτογραφίας 1839-1970", Άλκης Ξανθάκης, Εκδόσεις Πάπυρος

• Απαγορεύεται ρητά η χρήση, προβολή, αντιγραφή ή/και αναδημοσίευση με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο.
• Όσοι παρανομούν διώκονται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.