Η ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΑΠΟΒΑΘΡΑ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ

Η Βασιλική Αποβάθρα επί της παραλίας του κεντρικού λιμένος Πειραιώς, στα όρια της σύγχρονης ακτής Μιαούλη, υπήρξε ένα από τα κύρια σημεία αναφοράς της πόλης από τα μέσα κιόλας του 19ου αιώνα, αφού αποτελούσε το σημείο εκείνο της πόλης όπου ο Πειραιάς και οι κάτοικοί του, υποδεχόταν αλλά και αποχαιρετούσαν τη Βασιλική οικογένεια της Ελλάδας, Βασιλείς και πρίγκιπες άλλων χωρών, σπουδαίες πολιτικές προσωπικότητες του τόπου αλλά και σημαντικούς ξένους επισκέπτες. 

Ο ίλαρχος Γ. Αγγελόπουλος, Φρούραρχος Πειραιώς στα μέσα του 19ου αιώνα, αναφέρει στο έργο του "Στατιστική Πειραιώς" σχετικά με την τότε ανατολική πλακόστρωτη προκυμαία του λιμένος: "[...] προς δε η προκυμαία αυτή καθωραϊζεται και από δυο αποβάθρας, εξ ων η μεν μια, Βασιλική Αποβάθρα καλούμενη, κείται προς την πλατεία Όθωνος, η δε άλλη άλλη γνωστή υπό το επώνυμον Μεγάλη Αποβάθρα, προς την οδό Μιαούλη, καθ'η μέρος αυτή διασταυρούται από την οδό Αιγέως [...]" Η αναφορά στη Βασιλική Αποβάθρα που βρισκόταν προς την πλατεία Όθωνος (σσ. σημερινή πλατεία Καραϊσκάκη) είναι σαφής ενώ, η αποκαλούμενη στο κείμενο του Γ. Αγγελόπουλου ως "Μεγάλη Αποβάθρα", στη συμβολή της οδού Μιαούλη με την οδό Αιγέως (σσ. η σημερινή οδός ΙΙας Μεραρχίας), δεν είναι άλλη από τη γνωστή και μη εξαιρετέα αποβάθρα της Τρούμπας.

Στην κάτωθι λεπτομέρεια από τοπογραφικό χάρτη των αρχών του 20ου αιώνα, έχει επισημανθεί με κόκκινο χρώμα η ακριβής τοποθεσία της χαρακτηριστικής καμπυλοειδούς Βασιλικής Αποβάθρας, επί της παραλίας λιμένος Πειραιώς, έναντι ουσιαστικά του ιερού ναού του Αγίου Σπυρίδωνος και σε απόσταση αναπνοής από το Ρολόι. 

Η Βασιλική Αποβάθρα με το χαρακτηριστικό της σχήμα όπως αποτυπωνόταν στις αρχές του 20ου αιώνα μέσα από ένα κλασικό δίγλωσσο επιστολικό δελτάριο, το οποίο κυκλοφόρησε τόσο σε επιχρωματισμένη όσο και σε ασπρόμαυρη έκδοση. Στο βάθος του "κάδρου", ο κτιριακός όγκος που διακρίνεται είναι βεβαίως το Ορφανοτροφείο του Χατζηκυριάκου. 

Όπως αναφέραμε στην εισαγωγή του παρόντος αφιερώματος, στη Βασιλική Αποβάθρα του Πειραιά, σε μια εποχή όπου ο μοναδικός τρόπος μετάβασης από και προς άλλες χώρες ήταν με τη χρήση πλοίων (αρχικά ιστιοφόρων και μετέπειτα ατμόπλοιων), οι κάτοικοι του Πειραιά υποδέχονταν και αποχαιρετούσαν τόσο τα μέλη της ελληνικής βασιλικής οικογενείας όταν έφευγαν ή επέστρεφαν από τα ταξίδια τους στο εξωτερικό αλλά και τα μέλη των αντίστοιχων ξένων βασιλικών οίκων που επισκέπτονταν την Ελλάδα.

Ενδεικτικά παραδείγματα από τον ημερήσιο Τύπο των αρχών του 20ου αιώνα:

Έτος 1903 - Υποδοχή του Γάλλου Υπουργού Σωμιέ στον Πειραιά

Έτος 1904 - Άφιξη και υποδοχή της Βασίλισσας Όλγας στον Πειραιά

Έτος 1906 - Άφιξη και υποδοχή του Γεωργίου Α' στον Πειραιά

Έτος 1907 - Άφιξη και υποδοχή του Βασιλέα της Ιταλίας Vittorio Emanuele III

Διαβάστε εδώ το χρονικό της επισκέψεως του Ρουμάνου πολιτικού Ιωνέσκου με την άφιξή του στη Βασιλική Αποβάθρα του Πειραιώς.

Η Βασιλική Αποβάθρα του Πειραιώς όπως καταγράφηκε κατά τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα μέσα από ένα κλασικό δίγλωσσο επιχρωματισμένο επιστολικό δελτάριο των εκδόσεων Γ.Ν. Αλεξάκη με τίτλο "Πειραιεύς - Ο Λιμήν του Πειραιώς - Βασιλική Αποβάθρα" (Pirée - Le Port et le quai Royal). 

Όπως μπορεί κάποιος να παρατηρήσει μελετώντας πολλές από τις διαθέσιμες πηγές του Ημερησίου Τύπου, μέχρι και την εποχή του Μεσοπολέμου, η άνοδος των μελών της ελληνικής βασιλικής οικογενείας αλλά και των ξένων επισκεπτών προς την Αθήνα επιτυγχανόταν με τη χρήση του σιδηροδρόμου Αθηνών Πειραιώς (ΣΑΠ) και της ειδικής πολυτελούς βασιλικής άμαξας. Προ της λειτουργίας του σιδηροδρόμου βέβαια, κατά τον 19ο αιώνα, μοναδικός τρόπος πρόσβασης από το λιμάνι του Πειραιά προς την Αθήνα ήταν η οδός Αθηνών-Πειραιώς και η χρήση ιππήλατων αμαξών.

Η Βασιλική Αποβάθρα στις 12.06.1917

Στην παρακάτω φωτογραφία από τον Πειραιά του Μεσοπολέμου, παρατηρήστε στο δεξί άκρο της εικόνας την ημικυκλική αποβάθρα με τα σκαλοπάτια που δεν είναι άλλη από τη Βασιλική Αποβάθρα. Στο βάθος η Κεντρική Δημοτική Αγορά της πόλης και αριστερά το Μέγαρο ιδιοκτησίας του Τζανείου Νοσοκομείου όπου λειτουργούσε το γνωστό ξενοδοχείο Κοντινεντάλ. 

Αξιοσημείωτο είναι επίσης το γεγονός πως η χρήση της ονομασίας "Βασιλική Αποβάθρα" συναντιόταν εκτός από τον Πειραιά και σε άλλα μέρη της Ελλάδας, όπως λ.χ. στην Κέρκυρα, όπου και το θερινό βασιλικό ανάκτορο "Mon Repos" αλλά και αργότερα, στη Θεσσαλονίκη. 

Έτος 1911 - Ζημιές από την κακοκαιρία στο λιμάνι του Πειραιά

Η Βασιλική Αποβάθρα του Πειραιά γινόταν κεντρικό σημείο αναφοράς - εκτός από τις ημέρες που κατέφθανε κάποιος επίσημος - και κατά την ημέρα του εορτασμού των Θεοφανίων. Αξιομνημόνευτο το γεγονός ότι σήμερα, ο αγιασμός των υδάτων λαμβάνει χώρα στον Πειραιά λίγα μέτρα μακρυά από το σημείο όπου κάποτε βρισκόταν η Βασιλική Αποβάθρα της πόλης:

Έτος 1897 - Εορτασμός Θεοφανίων στον Πειραιά

Διαβάστε περισσότερα για την ιστορία των εορτασμών των Θεοφανίων στον Πειραιά σε ένα εικονογραφημένο ιστορικό αφιέρωμα εδώ. 

Αλλά και κατά τους εορτασμούς της Αναστάσεως, η Βασιλική Αποβάθρα βρισκόταν στο επίκεντρο των εορτασμών όπως μαρτυρεί και το παρακάτω απόκομμα από τον Ημερήσιο Τύπο του 1903:

Η Βασιλική Αποβάθρα του Πειραιά βέβαια έζησε και πένθιμες στιγμές, όπως λ.χ. στις 14 Μαρτίου του 1913, ημέρα κατά την οποία κατέφθασε στο κεντρικό λιμάνι της πόλης η σωρός του δολοφονηθέντα Βασιλέα Γεωργίου Α':

Διαβάστε το χρονικό της αφίξεως της σωρού του Γεωργίου Α' στον Πειραιά εδώ.

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως υπάρχουν καταγεγραμμένες ορισμένες περιπτώσεις κατά τις οποίες Βασιλείς ή άλλοι επίσημοι επισκέπτες δεν χρησιμοποίησαν την Βασιλική Αποβάθρα του Πειραιά για να αποβιβαστούν στην πόλη, πλην όμως  προτίμησαν το νέο Φάληρο και τη φημισμένη Εξέδρα. 

Στην παρακάτω διαφημιστική καταχώρηση του έτους 1927, ένα εκ των δυο πρατηρίων του Πιλοποιείου του Ηλία Πουλόπουλου καταγράφεται στον Πειραιά, έναντι της Βασιλικής Αποβάθρας. Για την ιστορία να αναφέρουμε πως το εν Πειραιεί πρατήριο του Πουλόπουλου βρισκόταν στο ισόγειο τμήμα της οικίας Μιαούλη (μετέπειτα Χατζόπουλου). 

"Η Πηγή των Πίλων" - Πιλοποιείον Ηλία Πουλόπουλου και Υιού

Έτος 1928: Ενδεικτική αναγγελία ακτοπλοϊκής εκδρομής του Ψυχαγωγικού Ομίλου "Τερψιχόρη" στην Καρύστο με σημείο εκκίνησης τη Βασιλική Αποβάθρα Πειραιώς:

Άλλη μια προπολεμική όψη της ακτής Μιαούλη / ακτής Ποσειδώνος όπου εκτός από το Ρολόι, το Μέγαρο της Εθνικής Τραπέζης (Μέγαρο ΝΑΤ), την παλαιά Κεντρική Δημοτική Αγορά της πόλης και τα λοιπά ιστορικά σημεία αναφοράς πέριξ της παραλίας λιμένος μπορούμε να παρατηρήσουμε την χαρακτηριστική ημικυκλική Βασιλική Αποβάθρα στο ύψος του ιερού ναού Αγίου Σπυρίδωνα και του Τινάνειου Κήπου:

Μεταπολεμικά, περί τις αρχές της δεκαετίας του 1950, δρομολογήθηκε ο εξωραϊσμός της Βασιλικής Αποβάθρας σε σχέδια του αρχιτέκτονα - μηχανικού του Δήμου κ. Τ. Βασιλακάκη. Στις εργασίες ανάπλασης περιλαμβάνονταν η αντικατάσταση των φθαρμένων σκαλοπατιών με νέα από πειραϊκό λίθο, η κατασκευή δυο κουπαστών και δυο φανοστατών στα αριστερά και στα δεξιά της σκάλας ενώ κατά πλάτος της Βασιλικής Αποβάθρας, τοποθετήθηκε μια λυόμενη σιδηρά κατασκευή η οποία σχημάτιζε πέντε λευκές καμάρες ύψους δυο μέτρων εκτός της κεντρικής που έφθανε στα τρία μέτρα. 

Όμως, τα συνεχόμενα έργα επέκτασης και ανάπλασης του κεντρικού λιμένος που έλαβαν χώρα κατά τη δεκαετία του 1950 απάλειψαν οριστικά την Βασιλική Αποβάθρα, γεγονός το οποίο αποδεικνύεται από τη μελέτη πλήθους σχεδίων / προτάσεων που αφορούν τον κεντρικό λιμένα Πειραιώς και δεν περιλαμβάνουν την χαρακτηριστική αυτή ημικυκλική κατασκευή. Άλλωστε, εκτός αυτού, η ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας και κυρίως της αεροπλοΐας μετατόπισε το κύριο σημείο υποδοχής και αποχαιρετισμού επισήμων προσώπων στο αεροδρόμιο του Ελληνικού.

Κείμενο - Πηγές:

• Το κείμενο είναι πρωτότυπο, προϊόν προσωπικής έρευνας, προσωπικής εργασίας και προσωπικών εκτιμήσεων. Στοιχεία και πληροφορίες ελήφθησαν από:

• Η Εξέλιξη του Λιμένος Πειραιώς κατά τον 20ο Αιώνα - Εκατό Χρόνια Ανάπτυξης (1911-2011), Οργανισμός Λιμένος Πειραιώς
• "Στατιστική Πειραιώς" (1852), Γ. Αγγελόπουλου, Ελεύθερη Σκέψις
• Ημερήσιος Τύπος - Οδηγοί Πόλεως - Συλλεκτικοί Χάρτες

Φωτογραφίες:

• Οι ιστορικές φωτογραφίες παρατίθενται για εκπαιδευτικούς σκοπούς - κάθε νόμιμο δικαίωμα ανήκει στους νομίμους κατόχους αυτών.

• Απαγορεύεται ρητά η χρήση, προβολή, αντιγραφή ή/και αναδημοσίευση με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο.
• Όσοι παρανομούν διώκονται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.