ΚΛΩΣΤΟΫΦΑΝΤΟΥΡΓΙΑ ΑΔΕΛΦΩΝ ΡΕΤΣΙΝΑ [1872]

Το Μέγα Εργοστάσιον των Αδελφών Ρετσίνα ιδρύθηκε κατά το έτος 1872 από τους αδελφούς Θεόδωρο (1836 - 1930), Αλέξανδρο και Δημήτριο Ρετσίνα, στην τότε ονομαζόμενη οδό Κήπων, στην εξοχική συνοικία της Λεύκας του Πειραιά.

• Ιστορική Αναδρομή

Στο πρώτο περιορισμένων δυνατοτήτων εργοστάσιο - νηματοποιείο των αδελφών Ρετσίνα, το οποίο ιδρύθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1870 στη Λεύκα του Πειραιά, εργάζονταν κατά τη δεκαετία του 1880 περίπου 300 άτομα, με την ημερήσια παραγωγή να φθάνει τα 500 δεμάτια (πάκα) νήματος. Αργότερα, οι αδελφοί Ρετσίνα καθετοποίησαν την παραγωγική διαδικασία αναπτύσσοντας δίπλα στο αρχικό νηματοποιείο σταδιακά - μέσα σε περίπου μια δεκαετία -  τις υπόλοιπες εγκαταστάσεις του εργοστασίου όπως λ.χ. το υφαντήριο, όπου εργάζονταν κατά την ίδια περίοδο περί τους 150 εργάτες με την συνδρομή αρχικά 50 ιστών, με αποτέλεσμα η ημερήσια παραγωγή υφασμάτων να ανέρχεται στους 2.500 πήχεις, αξίας 2.400 δραχμών. 

Δεδομένου ότι στο βαφείο - λευκαντήριο των αδελφών Ρετσίνα εργάζονταν άλλοι 50 εργάτες, ο συνολικός αριθμός του εργατικού προσωπικού που απασχολούνταν στο εργοστάσιο κλωστοϋφαντουργίας έφτανε (τη δεκαετία του 1880) τα 500 άτομα, εκ των οποίων οι 160 ήσαν άνδρες και οι υπόλοιπες 340 γυναίκες και νεαρά κορίτσια.

Την ίδια εποχή (δεκαετία 1880-1890) στο εργοστάσιο των αδελφών Ρετσίνα γινόταν χρήση μιας ατμομηχανής ονομαστικούς ισχύος 150 ίππων, συνεπικουρούμενη από μια βοηθητική μηχανή 80 ίππων, ενώ η αξία των κτιριακών υποδομών και όλων μηχανημάτων ανερχόταν σε 1.800.000 δραχμές.

Ενδεικτική ανακοίνωση των εν Πειραιεί Υφαντηρίων των Αδελφών Ρετσίνα προς το καταναλωτικό κοινό σχετικά με τα υφάσματα Ρετσίνα μέσα από τις σελίδες του πειραϊκού Τύπου του έτους 1884:

Έτερη ανακοίνωση της διευθύνσεως του Υφαντουργείου των Αδελφών Ρετσίνα προς τους "καταναλωτάς δριλίων", όπως δημοσιεύτηκε στις σελίδες του ημερησίου Τύπου του έτους 1885:

Το εργοστάσιο των αδελφών Ρετσίνα παρήγαγε βαμβακερά χρωματιστά υφάσματα τα οποία λόγω της προσιτής τιμής τους, έγιναν από πολύ νωρίς μια κύρια πηγή επιλογής για την ένδυση των κατώτερων και ασθενέστερων οικονομικά πληθυσμιακών στρωμάτων. Αρχικά, τα υφάσματα των αδελφών Ρετσίνα πωλούνταν στο κατάστημα των Φαρμακίδη και Δέδε στη λεωφόρο Μακράς Στοάς (σημείωση: η σημερινή οδός Δημητρίου Γούναρη), πλησίον της πλατείας Αμαξών (ή πλατεία Ρήγα Φεραίου). Στο εν λόγω κατάστημα, πεπειραμένος ράπτης προερχόμενος από την Ευρώπη αναλάμβανε να προσαρμόσει το ύφασμα στις ανάγκες του κάθε πελάτη. Εκείνη την εποχή, με 25 νέες δραχμές, ο κάθε ενδιαφερόμενος μπορούσε να αποκτήσει μια ολόκληρη ενδυμασία ενώ χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι, σχετικές παραγγελίες έφθαναν και από χώρες του εξωτερικού. Αργότερα, τα υφάσματα των αδελφών Ρετσίνα θα πωλούνταν και σε άλλα εμπορικά καταστήματα του Πειραιά και των Αθηνών.

Ενδεικτικά ιστορικά τεκμήρια μέσα από τις σελίδες του πειραϊκού Τύπου του έτους 1889 με αναφορά στην εκ Παρισίων μεγάλη σφραγίδα την οποία προμηθεύτηκαν τα Υφαντήρια των Αδελφών Ρετσίνα καθώς και σε έκρηξη της μικρής ατμομηχανής η οποία προκάλεσε περιορισμένες ζημίες στο μεγάλο εργοστάσιο των Αδελφών Γ. Ρετσίνα:

Κατά την περίοδο 1888-1891, η επιχείρηση των αδελφών Ρετσίνα επεκτάθηκε εκμεταλλευόμενη τις συγκυρίες της εποχής. Κατ'αυτόν τον τρόπο, εξαγόρασε τα σχετικά εργοστάσια των Γεωργίου και Σωτηρίου Βαρουξάκη (νηματοποιείον / υφαντήριον και βαφείον), του Ιωάννη Δημόκα (κλωστήριον), του Γεωργίου Νικολέση (υφαντήριο και κλωστήριον), του Σταμόπουλου (υφαντήριον / κλωστήριον) και του Δημητρίου Γ. Κουμαντάρα (υφαντήριο και κλωστήριον), οι οποίοι είτε είχαν πτωχεύσει κατά τα χρόνια της οικονομικής κρίσης του 1884-1885, είτε αντιμετώπιζαν οικονομικές δυσκολίες. Κατ'αυτόν τον τρόπο, στις αρχές της δεκαετίας του 1890, οι αδελφοί Ρετσίνα είχαν υπό τον έλεγχό τους πέντε εργοστασιακές μονάδες στον έντονα βιομηχανοποιημένο Πειραιά, στη Λεύκα (Α΄ εργοστάσιο), στη γέφυρα Ιπποδάμειας (Β΄ εργοστάσιο), στην οδό Ασκληπιού (Γ΄ εργοστάσιο), στην οδό Αγίου Διονυσίου (Δ΄ εργοστάσιο) και στην οδό Τζαβέλλα πλησίον του νέου Φαλήρου (Ε΄ εργοστάσιο). Την ίδια περίοδο, το συνολικό εργατικό δυναμικό των εργοστασίων των αδελφών Ρετσίνα στα πέντε εργοστάσια αριθμεί περίπου 2.000 εργάτες και εργάτριες, οι οποίοι/ες δούλευαν σε 25.000 ατράκτους και 440 αργαλειούς, με την υποστήριξη πέντε ατμομηχανών 370 ίππων (συνολικά). 

Στην παρακάτω λεπτομέρεια από χάρτη του Πειραιώς των τελών του 19ου αιώνα έχουν σημανθεί με χρώμα οι τοποθεσίες τριών εκ των πέντε εργοστασιακών μονάδων της κλωστοϋφαντουργίας Ρετσίνα.

Κατ'αυτόν τον τρόπο λοιπόν, στις αρχές του 20ου αιώνα, η κλωστοϋφαντουργία Ρετσίνα έφτασε να θεωρείται η μεγαλύτερη του κλάδου στην Ελλάδα (72% του συνολικού δυναμικού του κλάδου), εκμεταλλευόμενη τόσο τις συγκυρίες των καιρών, όσο και τον σχετικό προστατευτικό νόμο του Θεόδωρου Δηλιγιάννη.

Όπως ήταν φυσικό βέβαια, στη λειτουργία των εργοστασίων των αδελφών Ρετσίνα - όπως συνέβαινε σε κάθε αξιόλογη βιομηχανική μονάδα του παρελθόντος αλλά και της σύγχρονης εποχής - δε θα μπορούσαν να λείπουν και οι μελανές σελίδες. Η αυτοκρατορία της βιομηχανίας των αδελφών Ρετσίνα στηρίχθηκε στην εκμετάλλευση αρκετών χιλιάδων εργατών και εργατριών, μικρών παιδιών αλλά και προσφύγων. Η κάτωθι ασπρόμαυρη φωτογραφία δια χειρός του φωτογράφου Δημητρίου Μαρτιμιανάκη, φέρεται να απεικονίζει προσωπικό της κλωστοϋφαντουργίας Ρετσίνα.

Πολύωρη εργασία σε συνθήκες δύσκολες και συχνά ανθυγιεινές με πενιχρούς μισθούς σε μια βιομηχανική πόλη, τον Πειραιά, όπου η εργατιά και τα φθηνά εργατικά χέρια, υπήρξαν ανέκαθεν υποχείρια των πλουσίων βιομηχάνων, οι οποίοι ειρήσθω εν παρόδω συχνά κατείχαν σημαντικά πολιτικά αξιώματα, όπως ακριβώς συνέβαινε και στην περίπτωση του Θεόδωρου Ρετσίνα και των αδελφών του. Αξιοσημείωτο είναι δίχως άλλο το γεγονός πως κατά το έτος 1892, στα εργοστάσια των αδελφών Ρετσίνα εκδηλώθηκε η πρώτη απεργία εργατριών στην Ελλάδα.

Αναφορά σε "πυρκαϊά εν τω εργοστασίω Ρετσίνα" από τις σελίδες του πειραϊκού Τύπου του έτους 1900:

Προ του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, τα εργοστάσια των αδελφών Ρετσίνα διακρίνονται από μια περίοδο υπερπαραγωγής που θα οδηγήσει σε κλείσιμο των μονάδων παραγωγής για ένα μήνα το έτος 1909. Κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο τα εργοστάσια Ρετσίνα υπολειτουργούν ενώ μετά το τέλος του Πολέμου, η λειτουργία τους συνεχίζεται, αν και σχετικώς αποδυναμωμένη. 

Ιστορικό τεκμήριο από το έτος 1920 με αναφορά στο 5ο Εργοστάσιο των Αδελφών Ρετσίνα:

Το 1925, η επιχείρηση μετατρέπεται σε Ανώνυμη Εταιρία, γεγονός που θα σημάνει την έναρξη μια νέας περιόδου ανάπτυξης. Κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου, και πιο συγκεκριμένα την περίοδο 1930-1935, τα εργοστάσια Ρετσίνα πέρασαν από την ατμοκίνηση στην πετρελαιοκίνηση, ενώ πραγματοποιήθηκαν επενδύσεις σε κτιριακό και μηχανολογικό εξοπλισμό, υπό την γενική διεύθυνση του Κωνσταντίνου Δρούλια (σσ. ο οποίος το 1926 είχε νυμφευτεί την Ντόρα Ρετσίνα, εγγονή του Θεόδωρου Ρετσίνα) και υπό την τεχνική διεύθυνση του χημικού μηχανικού Χρήστου Ζαλοκώστα.

Δείτε εδώ τον Ζ' Γενικό Ισολογισμό της Ανωνύμου Κλωστοϋφαντουργικής Εταιρείας "Αδελφοί Ρετσίνα" της 31ης Δεκεμβρίου του έτους 1931.

Τα βαμβακερά νήματα και υφάσματα (ντρίλι ή ντρίλλι - τα λεγόμενα ντρίλινα ρούχα -, αλατζάδες, κάμποτ κ.α.) που παράγονται πλέον μαζικότερα συνεχίζουν να βασίζουν την μεγάλη τους επιτυχία στο γεγονός ότι ήταν στερεά, ανθεκτικά και σε τιμές πολύ προσιτές για τις οικονομικά ασθενείς κοινωνικές ομάδες. Ταυτόχρονα, τα εργοστάσια Ρετσίνα διατηρούσαν ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 1880 σημαντικές και κερδοφόρες συμφωνίες με το ελληνικό κράτος προμηθεύοντας με υφάσματα και ράβοντας στολές για τον ελληνικό στρατό. Οι εξαγωγές που είχαν ξεκινήσει κατά την τελευταία δεκαετία του 19ου αιώνα συνεχίζονταν με κύριους προορισμούς την Τουρκία, τις γειτονικές βαλκανικές χώρες και τις χώρες της ανατολικής Μεσογείου.

Ενδεικτική προπολεμική ασπρόμαυρη αναμνηστική φωτογραφία του Προσωπικού του Εργοστασίου των Αδελφών Ρετσίνα:

Μετά την έναρξη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και κατά τη διάρκεια της Κατοχής, η παραγωγική διαδικασία στα εργοστάσια Ρετσίνα διεκόπη και ξεκίνησε μια μακρά περίοδος ύφεσης η οποία στιγμάτισε την ιστορική διαδρομή της επιχείρησης. Τα εργοστάσια επιτάχθηκαν από τους Γερμανούς και η όποια ελάχιστη παραγωγή αφορούσε παραγγελίες των κατακτητών. Μεταπολεμικά, η λειτουργία των εργοστασίων Ρετσίνα συνεχίστηκε με πληθώρα οικονομικών προβλημάτων και δυσχερειών που οφείλονταν τόσο στην περίοδο της Κατοχής όσο και στις φθορές που υπέστησαν οι εγκαταστάσεις της εταιρίας κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου.

Στην κάτωθι λεπτομέρεια από χάρτη των μέσων του 20ου αιώνα, έχει σημανθεί με κίτρινο χρώμα το Α' Εργοστάσιο Ρετσίνα στη Λεύκα όπως επίσης και το γειτονικό Γ' Εργοστάσιο (Κλωστήριο) - πρώην Βαρουξάκη - επί της οδού Ασκληπιού:

Το Ε' Εργοστάσιο της Κλωστοϋφαντουργίας των αδελφών Ρετσίνα, στο οικόπεδο που ορίζεται από τις σημερινές οδούς Τζαβέλα, Πυθαγόρα, Μεγάλου Αλεξάνδρου και Αλεξάνδρου, όπως καταγράφηκε σε μια αεροφωτογραφία του πολεμικού φωτογράφου Mark Kauffman, ο οποίος βρισκόταν στην Ελλάδα για λογαριασμό του περιοδικού Life, το Νοέμβριο του έτους 1948. Οι εν λόγω εργοστασιακές εγκαταστάσεις κατεδαφίστηκαν στις αρχές της δεκαετίας του 1970 και στο συγκεκριμένο οικόπεδο ανεγέρθηκε μεγάλο σχολικό συγκρότημα το οποίο υφίσταται μέχρι τις ημέρες μας (21ος αιώνας).

Ιστορικό τεκμήριο της αναγγελίας κατεδάφισης των κτισμάτων του Εργοστασίου Ρετσίνα επί των οδών Τζαβέλλα, Πυθαγόρα και Μεγάλου Αλεξάνδρου υπό του Οργανισμού Ανεγέρσεως Σχολικών Κτιρίων όπως δημοσιεύτηκε στον Τύπο του μηνός Δεκεμβρίου του έτους 1970:

Στα μέσα της δεκαετίας του 1955, η επιχείρηση τέθηκε σε καθεστώς αναγκαστικής διαχείρισης - λόγω της έλλειψης ρευστού και του συνεχόμενου υπέρ-δανεισμού κεφαλαίων - ενώ οι εγκαταστάσεις της οδού Ασκληπιού και της οδού Τζαβέλα έκλεισαν και αργότερα πωλήθηκαν (και εν συνεχεία κατεδαφίστηκαν). Το 1957, το μοναδικό εργοστάσιο που παρέμεινε εν λειτουργία ήταν αυτό της Λεύκας, σε μια προσπάθεια να μειωθούν τα κόστη με καλύτερη οργάνωση της παραγωγής και συγχώνευση των μονάδων παραγωγής. Παρά τη βραχεία περίοδο ανάκαμψης στις αρχές της δεκαετίας του 1960, τις σχετικές επενδύσεις σε μηχανολογικό εξοπλισμό και την προσπάθεια τόνωσης των εξαγωγών υπό τη διεύθυνση του Ανδρέα Κ. Δρούλια, τα οικονομικά προβλήματα της εταιρίας αποδείχθηκαν δισεπίλυτα. Στα μέσα της δεκαετίας του 1970 (1975), ιδρύεται στο Αίγιο η "Αχαϊκή Κλωστοϋφαντουργίας" στα πλαίσια μιας προσπάθειας εξυγίανσης. 

Έτος 1971

Όλα τα παραπάνω σε στενή συνάρτηση με την στοχευμένη και σταδιακή εκβιομηχάνιση της Ελλάδας εν γένει, θα οδηγήσουν την κλωστοϋφαντουργία των αδελφών Ρετσίνα στην τελική πτώχευση κατά το έτος 1981. 

Το ακίνητο της επιχείρησης στην περιοχή της Λεύκας πέρασε έκτοτε στην κατοχή της Εθνικής Τραπέζης. Έκτοτε στους χώρους του εργοστασίου θα βρουν στέγη πλήθος μικρο-επιχειρήσεων, βιοτεχνιών και εμπορικών καταστημάτων (συνεργεία, βαφεία - φανοποιεία, εργαστήρια κ.α.) ενώ κάποια στιγμή, τη δεκαετία του 1990-2000 θα λειτουργήσει και νυχτερινό κέντρο διασκέδασης υπό την επωνυμία "Εργοστάσιον". Το 2003 μια πυρκαγιά έπληξε ένα σημαντικό τμήμα των ισόγειων κτιρίων της οδού Θεόδωρου Ρετσίνα ενώ το 2004, οι νέες σιδηροδρομικές γραμμές του Ο.Σ.Ε απέσπασαν τμήμα του οικοπέδου.

• Το Α' Εργοστάσιο Ρετσίνα στη Λεύκα κατά τον 21ο αιώνα

Όπως προαναφέραμε, το εργοστάσιο Αδελφών Ρετσίνα στη Λεύκα του Πειραιά αποτέλεσε την πρώτη και παλαιότερη εργοστασιακή μονάδα της επιχείρησης των αδελφών Ρετσίνα. Ως επί το πλείστον, οι περισσότεροι αναγνωρίζουν τα λιθόκτιστα κτίρια που σχηματίζουν ένα συνεχές μέτωπο επί της οδού Θ. Ρετσίνα - όπου η παλαιά κεντρική είσοδος στις εγκαταστάσεις - και τα οποία αποτελούσαν κάποτε τα γραφεία και τους αποθηκευτικούς χώρους της εργοστασιακής μονάδας, πλην όμως το εν λόγω βιομηχανικό συγκρότημα εκτείνεται σε μια μεγάλη έκταση - φιλέτο η οποία ορίζεται από τις οδούς Θ. Ρετσίνα, Υμηττού και τις σιδηροδρομικές γραμμές.

Το οικόπεδο των παλαιών εγκαταστάσεων των εργοστασίων Ρετσίνα σε μια αεροφωτογραφία:

Άποψη των κτιριακών εγκαταστάσεων όπως διακρίνονται από την οδό Ρετσίνα:

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως τα κτίρια του ιστορικού βιομηχανικού συγκροτήματος της Λεύκας δεν έχουν οικοδομηθεί την ίδια χρονική περίοδο. Μέσα στο σύμπλεγμα υφίστανται εγκαταστάσεις και κτίρια που ανήκουν στην πρώτη γενιά κτιρίων (περίοδος 1872-1877), άλλες κατασκευές που προστέθηκαν κατά την περίοδο 1905-1920 αλλά και νεώτερα βιομηχανικά κτίσματα της περιόδου 1950-1954. Όλα αυτά τα κτίρια μαζί, με τις διάφορες χρήσεις (κλωστήριο, βαφείο, υφαντουργείο, μηχανουργείο, λεβητοστάσιο, συσκευαστήριο, αποθήκες, γραφεία, βοηθητικοί χώροι κ.α.) συνέθεταν το σκηνικό του μεγάλου εργοστασίου της Λεύκας. 

Όπως είναι φυσικό, το αρχικό τριώροφο κλωστήριο των αδελφών Ρετσίνα το οποίο λειτούργησε στις αρχές της δεκαετίας του 1870 δεν διασώζεται σε αντίθεση με διάφορους άλλους χώρους (κτίρια, συστοιχίες κτιρίων, καμινάδες) οι οποίοι στέκουν ακόμη με εμφανή τα σημάδια του χρόνου, της απαξίωσης και των φθορών.  

Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει η ταλαιπωρημένη από το χρόνο και τη χρήση λιθοδομή των εγκαταλειμμένων κτιρίων: 

Όπως ήδη αναφέραμε, κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα και μέχρι τις αρχές του 21ου αιώνα, στα διάφορα ισόγεια κτίρια επί των οδών Ρετσίνα και Υμηττού λειτούργησαν διάφορες μικρές βιοτεχνικές μονάδες, εμπορικά καταστήματα και συνεργεία αυτοκινήτων. Τα "σημάδια" αυτών των μικρών επιχειρήσεων που λειτούργησαν στις εγκαταστάσεις του εργοστασίου είναι διάσπαρτα στο χώρο:

Στις μέρες μας (21ος αιώνας), η πρόσβαση εντός των εγκαταλειμμένων εγκαταστάσεων του πάλαι ποτέ εργοστασιακού συγκροτήματος των Αδελφών Ρετσίνα μπορεί να επιτευχθεί από πολλά σημεία του τεραστίου οικοπέδου. Πλήθος απορριμμάτων και μπαζών υφίστανται στο χώρο καθώς και πολλές εντελώς ανθυγιεινές γωνίες που μαρτυρούν παρουσία αστέγων. Κάποιοι κυρίως στεγασμένοι χώροι (που χρησιμεύουν ως αποθήκες ή/και μάντρες) λογικά ενοικιάζονται ακόμη ή απλά καταπατούνται και "προστατεύονται" από τους ιδιοκτήτες τους με την παρουσία άγριων σκυλιών. Στο χώρο επίσης περιφέρονται αρκετά αδέσποτα σκυλιά τα οποία υπό περιπτώσεις κινούνται απειλητικά προς τους πιθανούς "επισκέπτες" των εγκαταλειμμένων εγκαταστάσεων οι οποίες βέβαια έχουν αποψιλωθεί στο πέρασμα των δεκαετιών από οποιοδήποτε υλικό (μέταλλο, σίδερο κ.α.) είχε κάποια αξία. 

Οι εγκαταλειμμένες εγκαταστάσεις της κλωστοϋφαντουργίας Ρετσίνα όπως διακρίνονται από την οδό Αγίου Φιλίππου, πλησίον των σιδηροδρομικών γραμμών:

Στην παρακάτω φωτογραφία - η οποία προέρχεται από το βιβλίο "Piraeus: From Porto Leone to the Manchester of the Orient" - διακρίνεται η κύρια είσοδος των εγκαταστάσεων επί της οδού Θ. Ρετσίνα, προτού η ιστορική επιγραφή καλυφθεί από την υπάρχουσα πολύχρωμη ένδειξη "Εργοστάσιον" (από την επωνυμία νυχτερινού κέντρου διασκέδασης που λειτούργησε στον εν λόγω χώρο) η οποία υφίσταται μέχρι τις ημέρες μας.

Φωτογραφικές καταγραφές της ιδίας δίφυλλης συρόμενης μεταλλικής πύλης κατά το έτος 2013:

Κατά το παρελθόν το παλαιό εγκαταλειμμένο συγκρότημα των εργοστασίων Ρετσίνα στην Λεύκα είχε ανακηρυχθεί ως έκταση προς μελλοντική εκμετάλλευση ως "χώρος πρασίνου" ενώ κάποια εκ των κτισμάτων είχαν χαρακτηριστεί ως διατηρητέα. Κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004, η έκταση αποχαρακτηρίστηκε ώστε να μεταφερθούν εκεί οι εγκαταστάσεις του Πανεπιστημίου Πειραιώς, γεγονός το οποίο ουδέποτε συνέβη. Τα τελευταία χρόνια, το φως της δημοσιότητας έχουν δει αρκετές προτάσεις που αφορούν την εκμετάλλευση / κατεδάφιση του συγκροτήματος και την ανέγερση ενός εμπορικού κέντρου.

Ορισμένες επιπρόσθετες φωτογραφίες από τις αρχές του έτους 2016 των εγκαταλειμμένων εγκαταστάσεων επί της οδού Υμηττού:

Άποψη των εγκαταλειμμένων εργοστασιακών εγκαταστάσεων επί της οδού Ρετσίνα:

Διαβάστε σχετικά θέματα:

Οδοιπορικό στην οδό Θεόδωρου Ρετσίνα

Κείμενο - Πηγές:

Το κείμενο είναι πρωτότυπο, προϊόν προσωπικής έρευνας, προσωπικής εργασίας και προσωπικών εκτιμήσεων. Στοιχεία και πληροφορίες έχουν ληφθεί από τις κάτωθι πηγές:

• "Ιστορία του Πειραιώς από του 1833-1882 έτους" υπό Παντολέοντος Καμπούρογλου, Βιβλιοθήκη Ιστορικών Μελετών
• "Piraeus: From Porto Leone to the Manchester of the Orient", Liza Micheli, Editions Dromena, 1989
• Εμπόριο και Τράπεζες στον Πειραιά - Φωτογραφικό Οδοιπορικό από την Αρχαιότητα στους Νεότερους Χρόνους, ΙΜΤΙΙΕ - ΕΒΕΠ - Β' Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, Πειραιάς, 2002
• Πανελλήνιο Λεύκωμα Εθνικής Εκατονταετηρίδος, Τόμος Β, 1923
• Λήδα Παπαστεφανάκη, «Ένα ιστορικό βιομηχανικό συγκρότημα εν κινδύνω: η κλωστοϋφαντουργία Ρετσίνα στον Πειραιά», ηλεκτρονικό περιοδικό Monumenta 4 (2010)
• Λήδα Παπαστεφανάκη, Εργασία, τεχνολογία και φύλο στην ελληνική βιομηχανία. Η κλωστοϋφαντουργία του Πειραιά (1870-1940), Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2009
• Ανδρέας Μπάγιας, Λήδα Παπαστεφανάκη, «Οι αρχειακές εργασίες στο αρχείο Ρετσίνα: τυπολογία των τεκμηρίων μιας επιχείρησης», στο Αρχεία Βιομηχανικών Επιχειρήσεων. Ζητήματα διαχείρισης. Πρακτικά Σεμιναρίου ευρωπαϊκού προγράμματος Leonardo, Τετράδια Εργασίας 21, ΚΝΕ/ΕΙΕ, Αθήνα 1998, σ. 70.
• Τύπος Εποχής / Συλλεκτικοί χάρτες / Οδηγοί Πόλεως

Φωτογραφίες: 

• Οι ιστορικές (παλαιές) φωτογραφίες του αφιερώματος χρησιμοποιούνται για εκπαιδευτικούς σκοπούς και γίνεται σαφής αναφορά στην πηγή προέλευσής τους. Κάθε νόμιμο δικαίωμα ανήκει στους νομίμους κατόχους αυτών.
• Όλες οι σύγχρονες φωτογραφίες του αφιερώματος ανήκουν στον γράφοντα το ιστολόγιο, διέπονται από κανόνες πνευματικής ιδιοκτησίας και προέρχονται από την προσωπική μου φωτογραφική σελίδα (ALL RIGHTS RESERVED).
• Απαγορεύεται ρητά η χρήση, προβολή, αντιγραφή ή/και αναδημοσίευση με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο.
• Όσοι παρανομούν διώκονται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.