Η ΜΕΓΑΛΗ ΠΥΡΚΑΓΙΑ ΤΗΣ ΠΛΑΤΕΙΑΣ ΚΑΡΑΪΣΚΑΚΗ [04.01.1929]

Παρασκευή, 4 Ιανουαρίου του 1929, στον Πειραιά του Μεσοπολέμου.

Το βράδυ εκείνης της ημέρας, μετά τις 22.30, εκδηλώθηκε πυρκαγιά στα προσφυγικά παραπήγματα και στα πάσης φύσεως μικρο-καταστήματα τα οποία καταλάμβαναν μεγάλο τμήμα της πλατείας Καραΐσκάκη, στα Λεμονάδικα του Πειραιά. Πολύ γρήγορα η φωτιά έλαβε τεράστιες διαστάσεις, κυρίως λόγω της εγγύτητας που είχαν μεταξύ τους τα κτίρια, οι παράγκες και τα προσφυγικά παραπήγματα, ο αριθμός των οποίων είχε αυξηθεί δραματικά στα χρόνια που ακολούθησαν της Μικρασιατικής Καταστροφής του '22. Οι πυροσβεστικές δυνάμεις της εποχής, όντας σχεδόν υποτυπώδεις, αδυνάτισαν να περιορίσουν την αρχική εστία αναμένοντας χείρα βοηθείας από αντίστοιχες δυνάμεις που κατήλθαν εξ Αθηνών όπως επίσης από τα πολεμικά πλοία του ελληνικού στόλου που βρίσκονταν εντός ή πλησίον του κεντρικού λιμένος Πειραιώς. Η πυρκαγιά εν τέλει εξαπλώθηκε σε όλη την έκταση της πλατείας Καραΐσκάκη, από την ακτή Τζελέπη αρχικά προς την οδό Πλούτωνος και την λαχαναγορά και αργότερα προς την οδό Αριστείδου, απειλώντας τόσο το Μέγαρο Γιαννουλάτου (κάηκαν μερικώς οι εξώστες του κτιρίου και οι πινακίδες γραφείων της εποχής), στη συμβολή της οδού Αριστείδου με την οδό Άστιγγος, όσο και - από την άλλη πλευρά της πλατείας - προς το Μέγαρο του Ζαννείου Νοσοκομείου όπου λειτουργούσε το γνωστό Ξενοδοχείο "Το Κοντινεντάλ", στη συμβολή της παραλιακής λεωφόρου με την εμπορική οδό Μακράς Στοάς (η σημερινή οδός Δημητρίου Γούναρη). 

Η πλατεία Καραϊσκάκη με τα καταστήματα και τα παραπήγματα (δεκαετία 1910-1920)

Όπως είναι φυσικό, πλήθος κόσμου από όλον τον Πειραιά κινητοποιήθηκε και κινήθηκε προς την πλατεία Καραϊσκάκη δυσχεραίνοντας ακόμη περισσότερο τις όποιες προσπάθειες: επαγγελματίες και έμποροι έτρεχαν να περισώσουν τα καταστήματά τους, περίοικοι, περίεργοι αλλά και κλέφτες που έσπευσαν να εκμεταλλευτούν τη δύσκολη συγκυρία!

Λίγο αργότερα στις δυνάμεις της Πυροσβεστικής προστέθηκαν ένα άγημα του Κεντρικού Λιμεναρχείου Πειραιά - το οποίο ειρήσθω εν παρόδω διέθετε εγκαταστάσεις επί της πλατείας οι οποίες αποτεφρώθηκαν -, το θωρηκτό "Λήμνος", το πλωτό συνεργείο του στόλου "Προμηθεύς", ναύτες από τον Ναύσταθμο της Σαλαμίνας και πολλές αντλίες και υδροβυτία των Αθηνών, τα οποία κατέφθασαν στον Πειραιά κατά τα μεσάνυχτα της 4ης Ιανουαρίου προς ξημερώματα της 5ης Ιανουαρίου του 1929. 

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως μέσα από τις φλόγες που κατέστρεφαν την πλατεία Καραΐσκάκη και ανέβαιναν σε μεγάλο ύψος, ξεχώριζε καιόμενος ο πρώτος χρονολογικά ανδριάντας του Γεωργίου Καραΐσκάκη που βρισκόταν στην εν λόγω πλατεία από το 1895. Ως γνωστόν, ο συγκεκριμένος ανδριάντας του Καραΐσκάκη, η τοποθέτηση του οποίου είχε ξεσηκώσει θύελλα διαμαρτυριών και κριτικών, παραμορφώθηκε και ασβεστοποιήθηκε από την δύναμη της φωτιάς με αποτέλεσμα να αποσυρθεί από την πλατεία. Έκτοτε, η πλατεία Καραΐσκάκη παρέμεινε άνευ σχετικού ανδριάντα μέχρι το έτος 1966, όταν τοποθετήθηκε ο υφιστάμενος μέχρι τις μέρες μας (21ος αιώνας) έφιππος ανδριάντας του Γ. Καραΐσκάκη.

Κατά τις πρώτες πρωινές ώρες της 5ης Ιανουαρίου εντοπίστηκε η πηγή της πυρκαγιάς η οποία τελικά τέθηκε υπό έλεγχο αφού πρώτα είχε καταστρέψει ολοσχερώς 155 προσφυγικά καταστήματα και τους 95 οικίσκους που υπήρχαν επί της πλατείας. Επίσης καταστράφηκαν ολοσχερώς ο λιθόκτιστος σταθμός του Κεντρικού Λιμεναρχείου της πόλης, το Τελωνοσταθμαρχείο, τα Δημοτικά Αποχωρητήρια καθώς και τα μεγάλα υπόστεγα της αγοράς λαχανικών και φρούτων όπου βρίσκονταν τα γραφεία και οι αποθήκες εμπορευμάτων περίπου 140 οπωροπωλών. Έκτοτε οι εκδιωχθέντες έμποροι φρούτων και λαχανικών βρήκαν αρχικά προσωρινή "στέγη" στα έρημα οικόπεδα πέριξ της συμβολής της σημερινής λεωφόρου Αθηνών-Πειραιώς και Γρηγορίου Λαμπράκη και Δωδεκανήσου, ενώ αρκετά χρόνια αργότερα, κατά τη δεκαετία του 1950, δημιουργήθηκε η Δημοτική Λαχαναγορά της Λεύκας. 

Άξιο μνείας είναι το γεγονός πως η μεγάλη πλειοψηφία των καταστημάτων της πλατείας Καραϊσκάκη ήταν ανασφάλιστα αλλά ως περίεργη συγκυρία μπορεί να αντιμετωπιστεί το γεγονός ότι υπήρχε ήδη ειλημμένη απόφαση - προ της πυρκαγιάς  - για απομάκρυνση των προσφυγικών παραπηγμάτων και των οικίσκων από τον χώρο της πλατείας ενώ κάποιοι ιδιοκτήτες είχαν σπεύσει είτε να ασφαλίσουν τα παραπήγματά τους, είτε να αυξήσουν την αξία τους. 

Η πλατεία Καραϊσκάκη προ της πυρκαγιάς (δεκαετία 1910-1920)

Οι πρώτες εκτιμήσεις των υλικών ζημιών από την πυρκαγιά υπολογίστηκαν σε 25.000.000 - 30.000.000 δραχμές, ενώ η αξία των εμπορευμάτων που καταστράφηκαν, κυρίως φρούτα και λαχανικά, ανερχόταν στα 10.000.000 με 15.000.000 δραχμές. Εκτός βέβαια από τους επαγγελματίες που επλήγησαν από την καταστρεπτική πυρκαγιά, περίπου 350 οικογένειες προσφύγων (1000 άτομα) που κατοικούσαν στα ξύλινα παραπήγματα της πλατείας έμειναν από εκείνο το βράδυ δίχως στέγη. 

Κατά τη διάρκεια της πυρκαγιάς, κάποια βαρέλια με οινόπνευμα που βρίσκονταν σε μια αποθήκη ανατινάχτηκαν και η έκρηξη έγινε αισθητή πέρα από την πλατεία Καραϊσκάκη. Δυο ναύτες του Λιμεναρχείου τραυματίστηκαν καθώς και μια γηραιά πρόσφυγας η οποία εν τέλει απεβίωσε στο Τζάνειο Νοσοκομείο Πειραιά. Στο χώρο της πλατείας ανεβρέθηκε ένα ακόμη πτώμα το οποίο ανήκε σε άγνωστο γέροντα. 

Εικόνα της πλατείας μετά την μεγάλη πυρκαγιά

Ο ημερήσιος και εβδομαδιαίος Τύπος εκείνων των καιρών κάλυψε αρχικά το γεγονός με αναφορές στην δεύτερη και στην τρίτη έκδοση της 5ης Ιανουαρίου λόγω και της προχωρημένης ώρας που εκδηλώθηκε η πυρκαγιά στον Πειραιά. Στα φύλλα της 6ης Ιανουαρίου βέβαια υπήρχαν εκτενέστερα και αναλυτικότερα στοιχεία για την πυρκαγιά, τις καταστροφές και τις απώλειες, καθώς και για τα παραλειπόμενα από τις έρευνες και τις ανακρίσεις που ακολούθησαν κατά τις επόμενες ημέρες, συνοδεία ορισμένων φωτογραφιών.

Ακολούθως παρουσιάζονται ορισμένοι ενδεικτικοί τίτλοι και αποκόμματα από τον Ημερήσιο Τύπο της 5ης και 6ης Ιανουαρίου του 1929: 

Σε αρκετά άρθρα του τύπου της εποχής υπήρχαν ονομαστικοί κατάλογοι με τις επιχειρήσεις / καταστήματα (μαγειριά, οινομαγειρεία, παλιατζίδικα, καφενέδες, παντοπωλεία, κουρεία, καπνοπωλεία, γαλακτοπωλεία, ζαχαροπλαστεία, βαφεία, φανοποιεία κ.α.) τα οποία υπήρχαν στην πλατεία Καραϊσκάκη και αποτεφρώθηκαν. Ανάμεσα σε όλες αυτές τις μικρές επιχειρήσεις που καταστράφηκαν, υπήρχαν και οι μικροί καφενέδες και οι διάφοροι τεκέδες, όπου συγκεντρώνονταν τις δυο πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα οι ρεμπέτες της εποχής, σημεία αναφοράς απ' όπου γεννήθηκε και άνθησε το ρεμπέτικο λαϊκό τραγούδι.

Από τις λιγοστές εικόνες καταστροφής που δημοσιεύτηκαν στον Τύπο της εποχής:

Στον τόπο της πυρκαγιάς έσπευσαν από την πρώτη στιγμή οι δημοτικές αρχές της πόλης προεξάρχοντος του δημάρχου Τάκη Α. Παναγιωτόπουλου, παρουσία του Υπουργού Πρόνοιας Εμμανουήλ Εμμανουηλίδη, προς αντιμετώπιση των προβλημάτων και των ζητημάτων που ανέκυψαν μετά την πυρκαγιά.

"Αι ζημίαι φθάνουν τα 25-30 εκατομμύρια"

Ο Υπουργός Προνοίας Εμμανουηλίδης κατά την επίσκεψή του στο χώρο της πυρκαγιάς

Αντί επιλόγου, αξίζει να σημειώσουμε πως ο ιδιοκτήτης του παντοπωλείου "Ωραία Σμύρνη", Α. Αρβανιτίδης αντιμετωπίστηκε αρχικά ως υπαίτιος της πυρκαγιάς καθώς σύμφωνα με μαρτυρίες άλλων ιδιοκτητών παραγκών (;), η πυρκαγιά φέρεται να ξεκίνησε από το δικό του κατάστημα στο οποίο υπήρχαν αποθηκευμένες εύφλεκτες ύλες.

Πάντως ορισμένα δημοσιεύματα μετά την ... ολοκαύτωσιν της πλατείας Καραΐσκάκη έριχναν ευθύνες στην ανύπαρκτη Πυροσβεστική Υπηρεσία:

Διαβάστε σχετικά θέματα:

Κάτω στα Λεμονάδικα

Η ιστορία του Μεγάρου των Αδελφών Γιαννουλάτου

Η ιστορία της πλατείας Καραΐσκάκη

Τα αποκαλυπτήρια του εν Πειραιεί ανδριάντα του Γεωργίου Καραΐσκάκη (1895)

Το Μέγαρο του Ζαννείου Νοσοκομείου και το Ξενοδοχείο "Το Κοντινεντάλ"

Κείμενο - Πηγές:

Το κείμενο που συνοδεύει τις εικόνες είναι πρωτότυπο, προϊόν προσωπικής έρευνας, προσωπικής εργασίας και προσωπικών εκτιμήσεων. Στοιχεία και πληροφορίες ελήφθησαν από τις κάτωθι πηγές:

• Ημερήσιος Τύπος

• Απαγορεύεται ρητά η χρήση, προβολή, αντιγραφή ή/και αναδημοσίευση με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο.
• Όσοι παρανομούν διώκονται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.