ΤΟ ΛΟΙΜΟΚΑΘΑΡΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ

Ο θεσμός της καραντίνας (quarantine στα αγγλικά, λέξη η οποία προέρχεται από την λατινογενή "quarantena" που σημαίνει "περίοδος σαράντα ημερών") υπήρξε ιδιαίτερα διαδεδομένος στην Ευρώπη του 18ου - 19ου αιώνα, με απώτερο σκοπό την πρόληψη των μεταδοτικών ασθενειών της εποχής. Καραντίνες εφαρμόζονταν σε πολλά μήκη και πλάτη της γης ήδη από τον 14ο αιώνα, σε ταξιδιώτες που προέρχονταν από ξένα μέρη, ώστε να διαφυλαχθεί η δημόσια υγεία και να διαχωριστούν οι υγιείς από τους ασθενείς και τους υπόπτους προς ασθένεια σε εποχές που οι επιδημίες διαφόρων ασθενειών αποδεικνύονταν θανατηφόρες για μεγάλες μάζες πληθυσμών.

• Το πρώτο Λοιμοκαθαρτήριο του Πειραιά (1836)

Στον Πειραιά, κατά το έτος 1836, στα χρόνια της ανασύστασης της πόλης, μια από τις πρώτες μέριμνες των Αρχών υπήρξε η δημιουργία, σε ένα από τα πλέον κεντρικά σημεία του τότε λιμένος Πειραιά, του πρώτου Λοιμοκαθαρτηρίου, το οποίο σχεδιάστηκε αρχικά ως Αποθήκη Διαμετακομίσεως στη δυτική πλευρά της πλατείας του Αγίου Νικολάου, παράλληλα με το κτίριο του νεότευκτου - τότε - Τελωνείου. Το πρώτο λοιμοκαθαρτήριο της πόλεως λοιπόν οικοδομήθηκε την περίοδο 1834-1835 (κατ'άλλους το 1834-1837), σε σχέδια άγνωστου αρχιτέκτονα (αρκετοί εικάζουν πως το σχεδίασαν ο Κλεάνθης και ο Schaubert) έχοντας τη μορφή απλού ορθογώνιου παραλληλόγραμμου διώροφου, με δίρριχτη στέγη από κεραμίδια, δευτερεύουσες πτέρυγες και εσωτερική αυλή.

Όλοι οι ταξιδιώτες εκείνης της εποχής που επισκέπτονταν τον Πειραιά ήταν υποχρεωμένοι να παραμείνουν στο Λοιμοκαθαρτήριο για κάποιο συγκεκριμένο αριθμό ημερών, ο οποίος εξαρτιόνταν ανάλογα με τον τόπο προέλευσης του επισκέπτη. Από διάφορες πηγές γνωρίζουμε ότι λ.χ. οι προερχόμενοι από την Σμύρνη, την Κωνσταντινούπολη και την Συρία "φιλοξενούνταν" για 17 ημέρες στο Λοιμοκαθαρτήριο, οι προερχόμενοι από την Τύνιδα 9 ημέρες, κ.ο.κ. Κατά τη διάρκεια του υποχρεωτικού εγκλεισμού, οι επισκέπτες παρέμεναν σε θαλάμους (υπήρχε διαχωρισμός ανάλογα με την οικονομική ευχέρεια του καθενός) και περιφέρονταν μεταξύ των δωματίων, της κουζίνας, των χώρων υγιεινής και της αυλής χωρίς καμία επαφή με τον "έξω κόσμο". Στο Λοιμοκαθαρτήριο υπήρχαν επίσης χώροι απομόνωσης (για όσους παρουσίαζαν κάποιο κρούσμα ασθένειας) καθώς και αποθήκες, εξομολογητήριο, τα γραφεία των επιστατών και τα απολυμαντήρια (τα λεγόμενα "καπνιστήρια") για τις αποσκευές και τα ταχυδρομικά δέματα.

Έτος 1897 - Το εν Κανθάρω Λοιμοκαθαρτήριο

Αξιομνημόνευτο είναι το γεγονός πως από το πρώτο Λοιμοκαθαρτήριο της πόλης του Πειραιά πέρασαν αρκετές προσωπικότητες της εποχής που επισκέφθηκαν την πόλη του Πειραιά, όπως λ.χ. ο Γάλλος συγγραφέας Gustave Flaubert, ο οποίος παρέμεινε έγκλειστος από τις 18 έως τις 22 Δεκεμβρίου του 1850. 

• Η Γαλλική Κατοχή του Πειραιά και η "ξένη"

Κατά την περίοδο της πρώτης συμμαχικής Κατοχής του Πειραιά από τις γαλλικές στρατιωτικές δυνάμεις (περίοδος Μάιος 1854 - Φεβρουάριος 1857), η λειτουργία του Λοιμοκαθαρτηρίου διεκόπη, με ολέθριες - όπως αποδείχθηκε - συνέπειες: Γάλλοι στρατιώτες προερχόμενοι είτε από άλλες ευρωπαϊκές πόλεις είτε από το μέτωπο του Κριμαϊκού Πολέμου, προσβεβλημένοι από χολέρα δεν "απομονώθηκαν" και σκόρπισαν τη μεταδιδόμενη ασθένεια αρχικά στους υπόλοιπους στρατιώτες και στη συνέχεια, σε μεγάλα τμήματα του πληθυσμού του Πειραιά και των Αθηνών με ανυπολόγιστα θύματα. Ο Γάλλος ναύαρχος Marie Charles Adelbert Le Barbier de Tinan, τότε διοικητής των δυνάμεων κατοχής, αρνήθηκε τον έγκαιρο καθορισμό μιας υγειονομικής ζώνης αποκλεισμού ώστε να περιοριστεί η θανατηφόρα ασθένεια - η οποία ονομάστηκε χαρακτηριστικά από τον ελληνικό λαό ως "η ξένη" - και κατά συνέπεια αυτής της εγκληματικής ολιγωρίας, η χολέρα μεταδόθηκε στην πόλη των Αθηνών, αφανίζοντας το 1/10 του πληθυσμού της μέσα σε μερικούς μήνες. 

Με το τέλος της γαλλικής κατοχής, κατά την περίοδο 1858-1860, το προαναφερθέν κτίριο του πρώτου Λοιμοκαθαρτηρίου του Πειραιά το οποίο βρισκόταν πλησίον του ιερού ναού του Αγίου Νικολάου χρησιμοποιήθηκε μερικώς από το γειτονικό Τελωνείο, κάποιες αίθουσες μετασκευάστηκαν σε αποθήκες - ώστε να αντιμετωπιστούν οι αυξημένες ανάγκες της εποχής σε αποθηκευτικούς χώρους εμπορευμάτων - ενώ έτεροι χώροι κατεδαφίστηκαν. Κατά το έτος 1863, όλο το κτίριο του Λοιμοκαθαρτηρίου μετατράπηκε σε Αποθήκη Εμπορευμάτων.

Έτος 1860 - "Όπισθεν του παρά τω Τελωνείω, παλαιού λοιμοκαθαρτηρίου προκυμαία"

Την ίδια περίοδο, οι εγκαταστάσεις του Λοιμοκαθαρτηρίου μεταφέρθηκαν στη βόρεια ερημική και ακατοίκητη εκείνη την εποχή ακτή του λιμανιού, σε ένα φυλάκιο και επτά ξύλινα παραπήγματα τα οποία αργότερα επενδύθηκαν με τούβλα και πλαισιώθηκαν από τρεις λιθόδμητες μονάδες.

Στην παρακάτω λεπτομέρεια από χάρτη του λιμένος Πειραιώς κατά το έτος 1887, παρατηρήστε τις προαναφερθείσες εγκαταστάσεις του Λοιμοκαθαρτηρίου στο βόρειο τμήμα του λιμένος, πλησίον του λεμβαρχείου.

Η ανεπάρκεια των ως άνω εγκαταστάσεων οδήγησε στη λύση της δημιουργίας ενός Lazaretto* στην έρημη και ακατοίκητη νησίδα του Αγίου Γεωργίου, στο Σαρωνικό Κόλπο, έναντι του Περάματος και ανατολικά της νήσου Σαλαμίνας. 

Το Λοιμοκαθαρτήριον του Αγίου Γεωργίου όπως καταγράφηκε φωτογραφικά σε δίγλωσσο επιστολικό δελτάριο των αρχών του 20ου αιώνα με τίτλο "Πειραιεύς: Το Λοιμοκαθαρτήριον Αγίου Γεωργίου / Pirée: Le petit ile St. George".

Σημαντική σημείωση: Άξιο μνείας το γεγονός ότι η νησίδα του Αγίου Γεωργίου φέρεται, κατά το παρελθόν, να υπήρξε αντικείμενο πολλών δικαστικών αγώνων μεταξύ του Ελληνικού Δημοσίου και του Δημητρίου Βιέννα, ο οποίος φέρεται να την είχε αγοράσει βάσει σχετικών συμβολαιογραφικών εγγράφων. Τα Ελληνικά Δικαστήρια που είχαν ασχοληθεί με την υπόθεση της κυριότητας της εν λόγω νησίδας, δεν είχαν αναγνωρίσει κυριότητα του Ελληνικού Δημοσίου επ' αυτής, αλλά αντίθετα είχαν εκδοθεί πλήθος αποφάσεων υπέρ του ιδιοκτήτη. Με τις υπ' αριθμ. 512/1905 και 6/1906 αποφάσεις του Αρείου Πάγου, αναγνωρίστηκε οριστικά και αμετάκλητα ως ιδιοκτήτης της εν λόγω νησίδας ο Δ. Βιέννας. Όμως το Ελληνικό Δημόσιο, ήδη είχε ανεγείρει και χρησιμοποιούσε τα κτίσματα του λοιμοκαθαρτηρίου, με αποτέλεσμα αρχικά να αναγκαστεί να καταβάλει ενοίκια στον ιδιοκτήτη και στη συνέχεια το 1914 να προβεί σε απαλλοτρίωση.

• Το Λοιμοκαθαρτήριο του Αγίου Γεωργίου (1865)

Κατά το έτος 1865 λοιπόν, στο νησάκι του Αγίου Γεωργίου, εγκαταστάθηκε επίσημα ένα Υγειονομικό Φυλάκιο και κατασκευάστηκαν η αποβάθρα, τα διάφορα κτίρια, οι δρόμοι ενώ ανακαινίστηκε η παμπάλαια εκκλησία του Αγίου Γεωργίου. Έκτοτε, όλοι οι ταξιδιώτες και επισκέπτες του Πειραιά περνούσαν από το νησάκι του Αγίου Γεωργίου για κάποιες ημέρες, ώστε να υποστούν την διαδικασία της "κάθαρσης", η οποία δεν ήταν και η πλέον ευχάριστη. Βέβαια υπήρχαν και εξαιρέσεις ανθρώπων των οποίων η οικονομική ευμάρεια επέτρεψε να έχουν μια άνετη διαμονή στον Άγιο Γεώργιο: ενδεικτικά λοιπόν, αξίζει να αναφέρουμε το παράδειγμα του Ανδρέα Συγγρού, ο οποίος κατά τον ενδεκαήμερο εγκλεισμό του, από τις 31 Δεκεμβρίου του 1871 έως τις 10 Ιανουαρίου του 1872, φρόντισε να δεχθεί επισκέψεις φίλων, μετέφερε έπιπλα και υπηρετικό προσωπικό ενώ βγήκε και για κυνήγι ορτυκιών (βλέπε παρακάτω). Η ολοένα αυξανόμενη κίνηση στο εμπορικό λιμάνι του Πειραιά οδήγησε σε μια ολοένα και αυξανόμενη χρήση του Λοιμοκαθαρτηρίου. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός πως μονάχα κατά το 1884, στην διαδικασία της κάθαρσης υποβλήθηκαν 10 ιστιοφόρα, 25 ατμόπλοια και συνολικά 1.239 επιβάτες. 

Ενδεικτικό ιστορικό τεκμήριο από το έτος 1898 σύμφωνα με το οποίο την διεύθυνση του "εν τη νησίδι του Αγίου Γεωργίου λοιμοκαθαρτηρίου" αναλάμβανε ο υγειονόμος Πομόνης. 

Αξιομνημόνευτο είναι το γεγονός πως στο νησάκι του Αγίου Γεωργίου αντιμετωπίστηκαν οι επιδημίες του 1892, του 1900, του 1911, του 1913 ενώ μετά τη Ρωσική Επανάσταση (1917) "φιλοξενήθηκαν" προσφυγικοί ελληνικοί πληθυσμοί. 

Έτος 1913 - Τούρκοι προσκυνηταί στο Λοιμοκαθαρτήριο

Έτος 1913 - Τούρκοι προσκυνηταί στο Λοιμοκαθαρτήριο

Την επόμενη χρονιά, από το Λοιμοκαθαρτήριο του Αγίου Γεωργίου πέρασαν 6.500 Έλληνες στρατιώτες του Δ' Σώματος Στρατού οι οποίοι αφού είχαν παραδοθεί στους Γερμανούς, είχαν μεταφερθεί στο Görlitz και επέστρεψαν στην Ελλάδα μετά τη λήξη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Κατά την περίοδο 1923-1924, μετά την Μικρασιατική Καταστροφή, σταδιακά πάνω από 100.000 πρόσφυγες αλλά και Έλληνες στρατιώτες που επέστρεφαν από το μέτωπο ή από την αιχμαλωσία (μετά από σχετική ανταλλαγή αιχμαλώτων) προσήλθαν στο Λοιμοκαθαρτήριο για κάθαρση. 

Στις παρακάτω συγκλονιστικές φωτογραφίες του 1923 (πηγή: ΕΛΙΑ - Φωτογράφος Josef Hepp) μπορούμε να διακρίνουμε Έλληνες στρατιώτες, πρώην αιχμαλώτους και τραυματίες, οι οποίοι μετά την ανταλλαγή αιχμαλώτων, επέστρεψαν στην Ελλάδα και πιο συγκεκριμένα στον Πειραιά με το πολεμικό πλοίο "Αμφιτρίτη" και από εκεί κατευθύνθηκαν στο λοιμοκαθαρτήριο του Αγίου Γεωργίου προς κάθαρση: 

Πηγή Εικόνας: ΕΛΙΑ - Επεξεργασία MLP

Πηγή Εικόνας: ΕΛΙΑ - Επεξεργασία MLP

Πηγή Εικόνας: ΕΛΙΑ - Επεξεργασία MLP

Οι κακουχίες της ατυχούς ως προς το αποτέλεσμα πολεμικής εκστρατείας και η ταλαιπωρία της αιχμαλωσίας είναι "ζωγραφισμένη" στις όψεις των Ελλήνων στρατιωτών, μεταξύ των οποίων υπάρχουν πολλοί τραυματίες, ακρωτηριασμένοι κ.α.:

Πηγή Εικόνας: ΕΛΙΑ - Επεξεργασία MLP

Έλληνες στρατιώτες προσέφεραν στους ρακένδυτους και ταλαιπωρημένους από τις κακουχίες πρώην αιχμαλώτους πολέμου καθαρά ρούχα:

Πηγή Εικόνας: ΕΛΙΑ - Επεξεργασία MLP

Κατά την περίοδο 1939-1940, νέα κατασκευάστηκαν κτίρια στην ανατολική άκρη της νήσου - εκεί όπου σήμερα υφίσταται το φυλάκιο του Πολεμικού Ναυτικού - ενώ κατά τη γερμανική κατοχή της περιόδου 1940-1944, η νησίδα φέρεται να χρησιμοποιήθηκε ως κατάλυμα του ανώτατου στρατιωτικού προσωπικού. Μετά την Κατοχή, οι εγκαταστάσεις του Λοιμοκαθαρτηρίου λεηλατήθηκαν. Το τελευταίο κρούσμα χολέρας αντιμετωπίστηκε επίσημα το έτος 1947. Ακολούθως, στο νησί λειτούργησε ως παράρτημα του Δημοσίου Ψυχιατρείου και δημιουργήθηκε αποικία ψυχασθενών. Το 1967, το Ελληνικό Δημόσιο παραχώρησε την νησίδα στο Ναύσταθμο Σαλαμίνας και το 1982 πραγματοποιήθηκαν έργα σύνδεσης της Σαλαμίνας με την νησίδα με επιχωματώσεις. Σήμερα, στη νησίδα του Αγίου Γεωργίου, η οποία ανήκει διοικητικά στη Σαλαμίνα, δραστηριοποιείται το Πολεμικό Ναυτικό και ο Ναύσταθμος της Σαλαμίνας. Πρόσφατα, κατά τη διάνοιξη δρόμου στα βόρεια του νησιού, εντοπίστηκε μια ομαδική ταφή, η οποία πιθανόν να συνδέεται με την ύπαρξη του Λοιμοκαθαρτηρίου κατά την περίοδο 1865-1947. 

Όσοι χρησιμοποιούν τα επιβατηγά πλοία που αναχωρούν από το πορθμείο του Περάματος προς τα Παλούκια Σαλαμίνας ή κάνουν την αντίστροφη διαδρομή, μπορούν να παρατηρήσουν τα ιστορικά οικήματα, κάποια εκ των οποίων έχουν κατασκευαστεί τη δεκαετία του 1860. Ακολουθεί μια σειρά φωτογραφιών από τα κτίρια της νήσου του Αγίου Γεωργίου όπως διακρίνονται εν πλω στην πορθμειακή γραμμή Πέραμα-Παλούκια.

Απόψεις των κτιρίων στη νήσο του Αγίου Γεωργίου όπως διακρίνονται από την ακτή Σαλαμινομάχων, στο ύψος της βίλας Παναγιωτόπουλου, στη Σαλαμίνα:

• Η μαρτυρία του Ανδρέα Συγγρού

Ο Ανδρέας Συγγρός (1830-1899), μέσα από τα "Απομνημονεύματά" του, δίδει μια "διαφορετική" νότα στον εγκλεισμό και στην "κάθαρση" του Λοιμοκαθαρτηρίου, αφού ο ίδιος, οικονομικά ισχυρός παράγων της εποχής του, φρόντισε να ενοικιάσει δυο δωμάτια για τις ένδεκα ημέρες του "αποκλεισμού" του, διαμέσου ενός Αθηναίου φίλου του: "[...] και μετέφερεν εκεί έπιπλα της πρώτης ανάγκης, οίον κλίνας, τράπεζας, καθίσματα, μαγειρικά σκεύη κλπ ακόμη και τάπητας, εν γένει ολόκληρον "σπιτικόν" οικογενείας μεσαίας τάξεως, και μοι ανήγγειλεν ότι όλα είναι έτοιμα. Αμέσως ανεχώρησα δια Πειραιά παραλαβών μετ'εμού τον μάγειρόν μου, τον θαλαμηπόλον μου και τν αμαξηλάτην μου μετά τεσσάρων ίππων και τριών αμαξών. Άνθρωποι και ζώα έπρεπεν, εννοείται, να υποστώμενη την κάθαρσιν. Εφθάσαμεν εις Πειραιά την πρωίαν της 31 Δεκεμβρίου 1871, ήτοι κατά την παραμονήν της πρώτης του έτους 1872, ημέραν καθ'ην ολόκληροι αι Αθήναι εορτάζουσιν, ημείς δε θ'αποβιβαζόμεθα εις τα μέγαρα του Αγίου Γεωργίου δια να εορτάσωμεν την "Αρχιχρονιάν" μετά των υγειονομοφυλάκων, πράγμα το οποίον με εστενοχωρεί [...]"  

Όπως προείπαμε δε, ο "εγκλεισμός" του Ανδρέα Συγγρού στο νησάκι του Αγίου Γεωργίου περιελάμβανε κυνήγι καθώς και επισκέψεις φίλων:

"[...] Ο Αλκιβιάδης Καμπάς, ήτο εν πάση ώρα εύθυμος και αστείος, οι δε αθηναικαί του έξεις τον έκαμνον να μην είναι καθόλου απαιτητικός και να ευρίσκη διασκεδαστικήν και την εν Αγίω Γεωργίω διαμονήν. Ανεκαλύψαμεν ότι κατά μήνα Ιανουάριον υπήρχον εν τη μικρά νησίδι όρτυγες, απομεινάρια φαίνεται του τελευταίου φθινοπώρου. Ο Καμπάς επρομηθεύθη κυνηγετικόν όπλον και εσκότωνε συνεχώς ορτύκια τινά και άλλα μικροπούλια, άτινα εχρησιμευον προς ποικιλίαν της τροφής ημών. [...] Ήρχοντο από τας Αθήνας φιλικαί οικογένειαι προς επίσκεψιν ημών, και ευρέθη τρόπος, δι ου ηδυνάμεθα και γεύματα να τοις πρσφέρωμεν, καθήμενων τούτων εις τράπεζαν, ολίγα μέτρα απέχουσαν εκείνης, εις ην εκαθήμεθα ημείς οι καθαριζόμενοι [...] Μετά ενδεκαήμερον κάθαρσιν μας εδώθη ελευθέρα κοινωνία και δι ενός ατμόπλοιου του κράτους, ονομαζομένου "Βελισσάριος" - οι επιζώντες ενθυμούνται βεβαίως το "χάλι" του ιστορικού εκείνου ατμόπλοιου, διανύοντος τέσσερα μίλια την ώραν (!!) - μεταφερθήκαμεν εις Πειραιά... [...]"

• Η μαρτυρία της Πηνελόπης Δέλτα

Η γνωστή συγγραφέας Πηνελόπη Δέλτα (1874-1941),στο ημερολόγιο των παιδικών της χρόνων, καταγράφει τις εντυπώσεις της από τη διαμονή μιας ημέρας στην "καραντίνα" του Αγίου Γεωργίου. Η Πηνελόπη Δέλτα, γεννημένη στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, μετοίκησε με τους γονείς της στην Αθήνα το καλοκαίρι του 1882 (κατ'άλλους 1883) και περιγράφει σχετικά: " [...] Οι ταξιδιώτες που έφθαναν στην Ελλάδα από την Αίγυπτο, έπρεπε να πάνε στον Αϊ-Γιώργη της Σαλαμίνας όπου ήταν το λοιμοκαθαρτήριο, καθώς έμεναν εκεί για 21 μέρες, και αν τύχαινε κανένα κρούσμα χολέρας στο μεταξύ ανάμεσα στους ταξιδιώτες έπρεπε να μείνουν άλλες 21 μέρες. Η εγκατάσταση του λοιμοκαθαρτηρίου ήταν ελεεινή. Η μητέρα δεν μπόρεσε ν’ αποφασίσει να πάμε κει να κάνομε κάθαρση. Ενοικίασε ο πατέρας τηλεγραφικώς ένα βαποράκι της εταιρίας του Γουδή, και περάσαμε από το βαπόρι της γραμμής στο πλοίο του Γουδή, όπου εγκατασταθήκαμε σε καμπίνες και κοκέτες [...]".

• Η μαρτυρία του Karl Krumbacher

Μια λεπτομερή περιγραφή του νησιού - αλλά και των αρχαιοτήτων που υπήρχαν εκεί - μας δίδει ο μεγάλος Γερμανός ιστορικός και βυζαντινολόγος Karl Krumbacher (1856-1909), όπως την κατέγραψε μέσα από την προσωπική του εμπειρία τον χειμώνα του 1885: "[...] Ο Άγιος Γεώργιος είναι ένα νησί, περίπου ενός τετραγωνικού χιλιομέτρου, σχεδόν άγνωστο στο φιλόλογο και στον ειδικό γεωγράφο ακόμη. Βρίσκεται στο στενό της Σαλαμίνας και οφείλει τη σημασία του για την Ιστορία της Ανθρωπότητας αποκλειστικά στο περιστατικό ότι πριν από λίγα χρόνια εγκαταστάθηκε εκεί το Λοιμοκαθαρτήριο. [...] Κατά μήκος της ακτής εκτείνονται τα πολυάριθμα σπιτάκια του Λοιμοκαθαρτηρίου, τετράγωνα κτίσματα από χοντροκομμένες πέτρες σκεπασμένες με λίγο ασβεστοσουβά και με στέγη από κεραμίδια. Κάθε σπίτι έχει δυο ευρύχωρα δωμάτια, μερικά στρατιωτικά κρεβάτια και  έναν νιπτήρα. [...] Σε ένα από τα σπιτάκια έχει εγκαταστήσει ο ταβερνιάρης της καραντίνας την κουζίνα του και μια τραπεζαρία, όπου μαζευόμαστε για την συνεστίαση. [...] Μερικά βήματα κάτω από την αίθουσα του φαγητού βρίσκεται το μικρό παρεκκλήσι του Αγίου Γεωργίου, από όπου και το όνομα του νησιού. Πρόκειται για ένα περίεργο χαμηλό αρκετά ακανόνιστο κτίσμα, με ένα μικρό κωδωνοστάσιο, και, όπως αναφέρει μια επιγραφή έχει ανακαινισθεί τον Σεπτέμβριο του 1865. Επάνω από την είσοδο του παρεκκλησίου είναι εντοιχισμένη μια επιγραφή, η οποία προσφωνεί τον Άγιο Γεώργιο ως εξής: 

"Χολέρας καθαρτήριον την σην νήσον προσάγει τη Ελλάδι, τροπαιοφόρε. 

Ευγνωμονούντες προσάγομεν σοι την ανακαίνισην της εκκλησίας, την αποβάθραν και τα οδούς. 

Μηνί Σεπτεμβρίω ΑΩΞΕ."

[...] Κοντά στο ταχυδρομικό κτίριο βρίσκονται δυο σπασμένα τύμπανα κιόνων και μερικά αποσπάσματα αναγλύφων, από τα οποία το ένα παριστάνει ένα καλοδουλεμένο κομμάτι ενδύματος. Στη δυτική πλευρά του νησιού, ανάμεσα σε κοντοκουκουναριές και θάμνους βρήκαμε κείμενο ένα αρκετά εκτεταμένο πεδίο ερειπίων. Ακόμα φαίνονται καθαρά τα θεμέλια δυο κτιρίων. Κοντά τους βρίσκονται μερικές σπασμένες κολώνες χωρίς ραβδώσεις [...]

• Η μαρτυρία του Charles Edouard Jeanneret

Ο νεαρός - τότε - αρχιτέκτων και σχεδιαστής Charles Edouard Jeanneret, ο οποίος θα γίνει ευρύτατα γνωστός μεταγενέστερα με το ψευδώνυμο "Le Corbusier" ως ένας από τους πρωτοπόρους της σύγχρονης αρχιτεκτονικής του 20ου αιώνα, καταγράφει τις άκρως ενδιαφέρουσες εντυπώσεις του από τον "εγκλεισμό" του στο νησάκι του Αγίου Γεωργίου, κατά την επίσκεψή του στην Ελλάδα το έτος 1911: " [...] Γυρνάμε γύρω από το νησί. Δέκα, είκοσι πλοία είναι αγκυροβολημένα εδώ με υψωμένη την κίτρινη σημαία. Τη σημαία της χολέρας, εκείνη που γνωρίζουμε πολύ καλά. Η προπέλα του καραβιού σταματάει, ρίχνονται οι άγκυρες, σταματάμε, υψώνεται η κίτρινη σημαία. [...] Αποβιβαζόμαστε σε έναν μικρό μώλο που μας πηγαίνουν οι βαρκάρηδες. Εκεί ένας τύπος με άσπρο πηλήκιο, δουλοπρεπής με τους πλούσιους, χοντροκομμένος και αγενής με τους πτωχούς. Ένας δημόσιος υπάλληλος, ένας γραφειοκράτης. Συρματοπλέγματα μας χωρίζουν από τα παραπήγματα. Η καραντίνα. Μια καραντίνα βρωμερή σε ένα έρημο νησί, μικρό σαν μια δημόσια πλατεία. Για τέσσερις ήμερες μας κράτησαν εκεί, κοιμόμασταν με αγνώστους μέσα σε ψύλλους και ζωύφια, κάτω από τον καυτό ουρανό, χωρίς ένα δέντρο. Ένα πανδοχείο, αν μπορούμε να το ονομάσουμε έτσι, τόπος απάτης. Αυτός που βρισκόταν πίσω από την επιχείρηση - ένας βουλευτής φαίνεται (!!!) - επιτρέπει την πώληση του νερού 40 λεπτά το λίτρο, ενώ σε αναγκάζουν να τρως ελεεινό φαγητό σε εξοργιστικές τιμές. Πως μπορεί να αντεπεξέλθει ένας φτωχός για τον οποίον μια δραχμή είναι ένα κεφάλαιο; Είμαστε στο νησί του San Giorgio, στον κόλπο της Σαλαμίνας, μπροστά από την Ελευσίνα. [...] "

Η παρακάτω φωτογραφία τραβήχτηκε από τον ίδιο τον Le Corbusier και απεικονίζει τον φάρο στο νησάκι του Αγίου Γεωργίου: 

Φάρος - Νήσος Άγιου Γεωργίου (1911)

* Ο όρος Lazaretto, χρησιμοποιείται για να περιγράψει έναν σταθμό καραντίνας, κυρίως για ναυτικούς και επισκέπτες από θαλάσσης. Συνήθως οι σταθμοί αυτοί μπορεί να είναι εν πλω  σε ερημικά νησιά ή και σε απομονωμένες ηπειρωτικές τοποθεσίες. Η προέλευση της ονομασίας συνδέεται με την χριστιανική παραβολή του (λεπρού) Λαζάρου - καθώς με έναυσμα αυτήν την παραβολή όλοι οι σταθμοί απομόνωσης λεπρών ονομάζονταν έτσι. Το πρώτο "lazaretto" κατασκευάστηκε στη Βενετία το 1423. Στην Ελλάδα, τέτοιου είδους συγκροτήματα - εκτός από τον Πειραιά - υπήρξαν και σε άλλα λιμάνια τα οποία είχαν μεγάλη σύνδεση με το εξωτερικό, όπως λ.χ. το Λοιμοκαθαρτήριο στην Ερμούπολη της Σύρου στον όρμο Πηδάλι (1834-1842), το Λοιμοκαθαρτήριο στον κόλπο της Ιθάκης, οικοδομημένο από Βρετανούς το 1848, το Λοιμοκαθαρτήριο της Αίγινας, το οποίο οικοδομήθηκε το 1828 σε σχέδια του αρχιτέκτονα Θ. Βαλλιάνου, το Λοιμοκαθαρτήριο της Ερέτριας, στην άκρη του λιμένα της πόλης και το Λοιμοκαθαρτήριο του Αγίου Δημητρίου στην Κέρκυρα, στο ομώνυμο νησάκι το οποίο εν τέλει μετονομάστηκε σε "Λαζαρέτο", η Σπιναλόνγκα (Καλυδών) στην Κρήτη κ.α. 

Νήσος Αγίου Γεωργίου

Κείμενο - Πηγές:

Το κείμενο είναι πρωτότυπο, προϊόν προσωπικής έρευνας, προσωπικής εργασίας και προσωπικών εκτιμήσεων. Στοιχεία και πληροφορίες ελήφθησαν από τις κάτωθι πηγές:

• ΕΛΙΑ - Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο
• "Τα κτίρια του Πειραιά κατά τον 19ο αιώνα - Δημόσια Κτίρια και Κατοικία", Νικόλας Σ. Ντόριζας, Εταιρία Φίλων του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά, 1997
• "Ιστορία του Πειραιώς από του 1833-1882 έτους" υπό Παντολέοντος Καμπούρογλου, Βιβλιοθήκη Ιστορικών Μελετών
• "Μικρή συμβολή στην ιστορία της νήσου του Αγίου Γεωργίου", Παναγιώτης Βελτανισιάν
• Αντώνιος Βιρβίλης - Περιοδικό Φιλοτέλεια, Τεύχη 590-592/1998
• Αντώνιος Βιρβίλης, Β' Διεθνές Συνέδριο Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Αργοσαρωνικού, Μέθανα, 2006
• Αντώνιος Βιρβίλης, Η ιστορία των Λοιμοκαθαρτηρίων και Υγειονομείων στον Ελλαδικό χώρο, Γ' Ημερίδα Ιστορίας Ναυτικής Ιατρικής, Ναύσταθμος Σαλαμίνας, 2007
• Τύπος Εποχής - Οδηγοί Πόλεως - Συλλεκτικοί Χάρτες

Φωτογραφίες:

• Οι ιστορικές φωτογραφίες παρατίθενται για εκπαιδευτικούς σκοπούς - κάθε νόμιμο δικαίωμα ανήκει στους νομίμους κατόχους αυτών.
• Όλες οι σύγχρονες φωτογραφίες του αφιερώματος ανήκουν στον γράφοντα το ιστολόγιο, διέπονται από κανόνες πνευματικής ιδιοκτησίας και προέρχονται από την προσωπική μου φωτογραφική σελίδα (ALL RIGHTS RESERVED).
• Απαγορεύεται ρητά η χρήση, προβολή, αντιγραφή ή/και αναδημοσίευση με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο.
• Όσοι παρανομούν διώκονται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.