MLP Blo-G-Spot: ΜΙΚΡΟΛΙΜΑΝΟ [ΤΟΥΡΚΟΛΙΜΑΝΟ]

Ο φυσικός κλειστός κόλπος του αρχαίου λιμένα Μουνιχίας, το σημερινό Μικρολίμανο ή Τουρκολίμανο - όπως κάποιοι ακόμη αποκαλούν βάσει παλαιότερης ονομασίας - αποτελεί μέγα σημείο αναφοράς της πόλης του Πειραιά. Στη σκιά του λόφου της Καστέλας, του πάλαι ποτέ όρους της Μουνιχίας, ο προαναφερόμενος φυσικός λιμένας αποτέλεσε κατά την αρχαιότητα σημείο ελλιμενισμού σκαφών με την ύπαρξη 82 νεώσοικων - όπως ακριβώς υπήρχαν και στον αντίστοιχο αρχαίο λιμένα της Ζέας, στο σημερινό Πασαλιμάνι - ενώ στο ίδιο σημείο αναφέρεται η ύπαρξη ενός τουλάχιστον αρχαιοελληνικού ναού.

Στα χρόνια της βυζαντινής αυτοκρατορίας, ο συγκεκριμένο λιμένας έλαβε την ονομασία Φανάρι, πιθανόν από την ύπαρξη κάποιου φανού (φαναριού) προς διευκόλυνση της ναυσιπλοΐας. Η ονομασία Τουρκολίμανο - όπως και η αντίστοιχη Πασ(σ)αλιμάνι για τον αρχαίο λιμένα της Ζέας - επικράτησε κατά τα πρώτα χρόνια της Απελευθέρωσης μετά την εθνικοαπελευθερωτική επανάσταση του 1821.

Η κατασκευή της επαύλεως του Αλεξάνδρου Κουμουνδούρου σε ένα από τα πλέον προνομιακά σημεία του φυσικού λιμένα κατά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα οδήγησε στην χρήση της ονομασίας όρμος Κουμουνδούρου ή/και λιμένας Κουμουνδούρου ή/και θέσις Κουμουνδούρου (σσ. όπως επίσης και για το αντίστοιχο νησάκι που βρίσκεται έξω από τον κόλπο και προς το Πασαλιμάνι το οποίο αποκαλείται μέχρι και σήμερα νήσος Κουμουνδούρου). Η προαναφερθείσα έπαυλις του Αλέξανδρου Κουμουνδούρου κατεδαφίστηκε στις αρχές του έτους 1935 και στη θέση της οικοδομήθηκε το εντευκτήριο του Βασιλικού Ναυτικού Ομίλου της Ελλάδος (ΒΝΟΕ, νυν ΝΟΕ).

Λεπτομέρεια από χάρτη των τελών του 19ου αιώνα στον οποίον καταγράφεται ο κόλπος της αρχαίας Μουνιχίας (Τουρκολίμανο) όπως και η παραλιακή οδός Μουνίχου, ήτοι η μετέπειτα ακτή Αλέξανδρου Κουμουνδούρου:

Κατά τη δεύτερη δεκαετία του 20ου αιώνα, καταγράφηκε μια προσπάθεια να καθιερωθεί η υπό εξέτασιν θέση ως λιμένας Μουνιχίας, πλην όμως το τοπωνύμιο "Τουρκολίμανο" παρέμενε το επικρατέστερο. Αρκετές δεκαετίες αργότερα, τον Φεβρουάριο του έτους 1969, επί ημερών Δικτατορίας, ο τότε διορισμένος δήμαρχος Πειραιώς Αριστείδης Σ. Σκυλίτσης, με σχετική απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου, αποφάσισε να καθιερώσει το τοπωνύμιο "Μικρολίμανο" έναντι του προγενέστερου "Τουρκολίμανο" και μάλιστα για να το πετύχει ζήτησε τη συνδρομή των ΤΤΤ (Ταχυδρομεία, Τηλεγραφεία, Τηλεφωνεία) έστω να μην εξυπηρετούν όσους χρησιμοποιούσαν την ονομασία "Τουρκολίμανο". (σσ. με την ίδια απόφαση ορίστηκε και η μετονομασία του Πασαλιμανιού σε Ζεα)

Λιμένας Κουμουνδούρου, λιμένας Μουνιχίας, Φανάρι, Τουρκολίμανο ή Μικρολίμανο, ο φυσικός αυτός κόλπος, αν και πλέον πλήρως "τσιμεντοποιημένος", υπό την ανοχή των δημοτικών αρχόντων, με πλήθος παράνομων κατασκευών και εγκαταστάσεων επί της ακτογραμμής, θεωρείται ακόμη - τηρουμένων των αναλογιών - ένα αρκετά γραφικό σημείο του Πειραιά.

Ακολουθεί μια αναδρομή στην ιστορία του Μικρολίμανου μέσα από μια συλλογή παλαιών φωτογραφιών και cartes postales εποχής:

Ο φυσικός λιμένας της Μουνιχίας, περί τα τέλη του 19ου αιώνα - αρχές του 20ου αιώνα με δυο-τρεις αυτοσχέδιους μόλους στους οποίους προσορμίζονταν λιγοστά ψαροκάικα. Κατά τους αρχαίους χρόνους, σύμφωνα με τις διαθέσιμες πηγές, στην είσοδο του λιμένα υπήρχαν οχυρωματικά έργα και δυο τετράγωνοι πύργοι για τον έλεγχο όλων των κινήσεων εντός και εκτός του λιμένα.

Πηγή Εικόνας: Εθνικό Ιστορικό Μουσείο

Οι πρώτες οικίες και τα παραπήγματα των ψαράδων που άραζαν τα καΐκια τους στον αδιαμόρφωτο κόλπο άρχισαν να αναπτύσσονται κατά μήκος της "κατηφόρας" που οδηγούσε προς την θάλασσα, δηλαδή τη σημερινή οδό Ναυάρχου Βότση. Στο βάθος ξεχωρίζει η έπαυλις του Αλέξανδρου Κουμουνδούρου σε περίοπτη θέση επί του φυσικού λιμένα.

Ο φυσικός λιμένας της Μουνιχίας σε μια άποψη από τον λόφο της Καστέλλας με φόντο τον φαληρικό όρμο κατά την τελευταία δεκαετία του 19ου αιώνα. Το νέο Φάληρο είχε ήδη εξελιχθεί σε ένα κοσμικό προάστιο αναψυχής ενώ η υπόλοιπη ακτογραμμή προς Μοσχάτο-Τζιτζιφιές-Παλαιό Φάληρο κλπ είναι σχεδόν ερημική, όπως και τα ενδότερα τμήματα. Διακρίνεται ξεκάθαρα τμήμα της λεωφόρου Βασιλέως Παύλου - τότε λεωφόρος Φαλήρου - με συγκεκριμένες κατασκευές (οικία Γεωργίου Α. Μακκά, οικία Καραβία, οικία Αναγνωστόπουλου κ.α.) όπως και η κατηφορική/ανηφορική μετέπειτα οδός Ναυάρχου Βότση με τα λιγοστά κτίρια.

Άποψις εκ λόφου Καστέλλας (Δεκαετία 1870-1880)

Λεπτομέρεια Φωτογραφίας - Ο λιμήν Μουνιχίας και η οδός Φαλήρου

Πειραιεύς - Άποψις της Καστέλλας (Τέλη 19ου αιώνα)

Η εικόνα του φυσικού λιμένα του Τουρκολίμανου που μας αποκαλύπτουν οι παραπάνω φωτογραφίες συνάδει με την εικόνα που αποτύπωσαν σε έργα τέχνης, χαρακτικά και γκραβούρες όπως η παρακάτω, διάφοροι καλλιτέχνες εκείνων των καιρών:

Ξένοι περιηγητές και μελετητές, όπως λ.χ. ο ερευνητής, συγγραφέας και καθηγητής πανεπιστημίου William J. Woodhouse κατέγραψαν τον αρχαίο λιμένα της Μουνιχίας των τελών του 19ου αιώνα και φυσικά την έπαυλη του Αλέξανδρου Κουμουνδούρου σε λήψεις όπως οι κάτωθι ενδεικτικές:

Η έπαυλις (βίλα) Κουμουνδούρου

Όπως προαναφέραμε, η έπαυλις του Αλέξανδρου Κουμουνδούρου (1815 - 1883), με καταγωγή από την Μάνη, ενός εκ των μακροβιότερων Ελλήνων πολιτικών ο οποίος διατέλεσε δέκα (10) φορές (!) πρωθυπουργός της χώρας, αποτελεί σημείο αναφοράς σε πολλά επιστολικά δελτάρια εποχής των τελών του 19ου αιώνα και των αρχών του 20ου.

Πειραιεύς - Λιμενίσκος Κουμουνδούρου (Piree - Petit Port Coumoundouros)

Chateau Koumoundouros - Έπαυλις Κουμουνδούρου

Συχνά, το ίδιο επιστολικό δελτάριο με την ίδια φωτογραφία αναφερόταν άλλοτε στον λιμενίσκο Κουμουνδούρου (Petit Port Coumoundouros) και άλλοτε στην έπαυλη (πύργο) Κουμουνδούρου (Chateau Koumoundouros).

Πειραιεύς - Λιμήν Κουμουνδούρου (Piree - Le petit port Coumoundouro)

Chateau Koumoundouros - Έπαυλις Κουμουνδούρου

Πλησίον της επαύλεως του Κουμουνδούρου, στους πρόποδες της Καστέλλας και με θέα τη θάλασσα, οικοδόμησαν τις οικίες τους ή/και τα θερινά τους θέρετρα αρκετοί ευκατάστατοι αστοί της Αθήνας και του Πειραιά, όπως λ.χ. ο Παύλος Οριγώνης του οποίου η οικία άνωθεν της παραλίας της Καστέλλας (παραλία Βοτσαλάκια) διασώζεται μέχρι τις ημέρες μας.

Σε ορισμένα επιστολικά δελτάρια εποχής, όπως λ.χ. τα παρακάτω, εκτός από την έπαυλη Κουμουνδούρου μπορεί κανείς να παρατηρήσει και τα υπόλοιπα κτίρια - επαύλεις της περιοχής, τα οποία οικοδομήθηκαν στα μέσα προς τέλη του 19ου αιώνα, ενώ ευδιάκριτα είναι και τα δίδυμα πυργόσπιτα της οδού Παυσίλυπου τα οποία υφίστανται μέχρι τις ημέρες μας.

Πηγή: ΕΛΙΑ

"Τουρκολίμανον - Οικία Κουμουνδούρου"

Τουρκολίμανον - Γενική Άποψις

Πολύ συχνά δε, κατά την προσφιλή συνήθεια των αρχών του 20ου αιώνα, το ίδιο επιστολικό δελτάριο κυκλοφορούσε τόσο σε ασπρόμαυρη έκδοση όσο και σε επιχρωματισμένη μορφή όπως λ.χ. συμβαίνει με το παρακάτω δίγλωσσο επιστολικό δελτάριο:

Τουρκολίμανον - Πειραιεύς

Τουρκολίμανον - Πειραιεύς

Στα τέλη του 19ου αιώνα, επί της παραλίας του Τουρκολίμανου καταγράφονταν σχετικά λιγοστές κεραμοσκεπείς ψαροταβέρνες, με τις μικρές ξύλινες εξέδρες εντός της θάλασσας, ορισμένοι αυτοσχέδιοι μόλοι όπου έδεναν οι ψαρόβαρκες, "στη σκιά" της επιβλητικής επαύλεως του Αλέξανδρου Κουμουνδούρου.

1891 - Τουρκολίμανο (Εθνικό Ιστορικό Μουσείο)

Λόγω της παρουσίας της επαύλεως, σε αρκετά επιστολικά δελτάρια των τελών του 19ου / αρχών του 20ου αιώνα αναγράφεται το τοπωνύμιο "Θέσις Κουμουνδούρου". Στο κάτωθι δίγλωσσο επιχρωμαρισμένο επιστολικό δελτάριο με τίτλο "Πέριξ Λιμένος Πειραιώς - Θέσις Κουμουνδούρου" (A l'entour du Pirée - Endroit de Koumoundouros) καταγράφεται τμήμα της προνομιακής θέας που διέθετε η έπαυλις του Α. Κουμουνδούρου.

Πέριξ Λιμένος Πειραιώς - Θέσις Κουμουνδούρου

Από την ίδια περίπου γωνία λήψης, η κάτωθι φωτογραφία εξ ενός δίγλωσσου επιχρωματισμένου επιστολικού δελταρίου των αρχών του 20ου αιώνα υπό τον τίτλο "Καστέλλα - Πειραιεύς" (Kastella - Pirée). Στο βάθος διακρίνουμε ορισμένες από τις επαύλεις της περιοχής - διακρίνονται μεταξύ των άλλων η οικία Αναγνωστόπουλου, η οικία Καραβία, η οικία Γεωργίου Α. Μακκά κ.ο.κ. - ενώ σε δεύτερο πλάνο, στο βάθος, επί της παραλίας του κοσμικού προαστίου του νέου Φαλήρου ξεχωρίζει ο όγκος του μεγαλοπρεπούς ξενοδοχείου Ακταίον Παλάς.

Μια παρόμοια άποψις, από τα πέριξ του βραχώδους υψώματος επί του οποίου βρισκόταν οικοδομημένη η έπαυλις Α. Κουμουνδούρου, όπως καταγράφηκε σε μια ασπρόμαυρη λήψη των πρώτων δεκαετιών του 20ου αιώνα:

Ο λιμενίσκος του Κουμουνδούρου με την έπαυλη του Αλέξανδρου Κουμουνδούρου και τις υπόλοιπες οικίες - επαύλεις της Καστέλλας πλησίον αυτής, όπως καταγράφηκε σε μια χαρακτηριστική δίγλωσση ασπρόμαυρη carte postale των αρχών του 20ου αιώνα υπό τον τίτλο "Πειραιεύς - Λιμενίσκος Κουμουνδούρου" (Grece - Pirée - Le petit port Coumoundouros).

Η μοναδικότητα του προνομιακού βραχώδους σημείου επί του οποίου βρισκόταν οικοδομημένη η επιβλητική έπαυλις του Αλέξανδρου Κουμουνδούρου καταγράφεται στην επόμενη ασπρόμαυρη φωτογραφία, εκ του ψηφιοποιημένου αρχείου του ΕΛΙΑ, η οποία τοποθετείται χρονικά κατά τη δεκαετία του 1910-1920:

Πηγή: ΕΛΙΑ

Στις αρχές του 20ου αιώνα, ο μικρός συνοικισμός ψαράδων που είχε σχηματιστεί στις ακτές του Τουρκολίμανου άρχισε να "πυκνώνει". Νέες οικίες και παραπήγματα οικοδομήθηκαν ενώ λειτούργησαν περισσότερες μικρές ψαροταβέρνες και καφενεία, όπως λ.χ. η ψαροταβέρνα του Καλαφάτη.

Στην κάτωθι αεροφωτογραφία από τα μέσα της δεύτερης δεκαετίας του 20ου αιώνα (έτος 1915), καταγράφεται ο υπό εξέτασιν φυσικός λιμήν της αρχαίας Μουνιχίας μαζί με μέγα τμήμα των νοτίων / νοτιοανατολικών προπόδων του λόφου της Καστέλλας και με ένα μικρό τμήμα του προαστίου του νέου Φαλήρου μέχρι το ύψος των γραμμών του σιδηροδρόμου και της βιομηχανικής οδού Αθηνών-Πειραιώς.

Μετά την Καταστροφή του '22, πρόσφυγες από διάφορα μέρη της Μικράς Ασίας εγκαταστάθηκαν στο Τουρκολίμανο, όπως άλλωστε συνέβη και σε πολλές άλλες συνοικίες του Πειραιά, κτίζοντας μικρά σπίτια κυρίως πέριξ της σημερινής οδού Ναυάρχου Βότση.

Πηγή: Ψηφιακό Αρχείο ΕΡΤ

Παρά την αύξηση της δόμησης, η έπαυλις του Αλέξανδρου Κουμουνδούρου, η οποία διατίθετο προς ενοικίαση σε τρίτους ήδη από τις αρχές του 20ου αιώνα, δεν έπαυε να αποτελεί το απόλυτο σημείο αναφοράς στις φωτογραφίες εκείνων των καιρών:

Αντίθετα, η έτερη πλευρά του φυσικού λιμένος της Μουνιχίας, μοιάζει εκ των πραγμάτων λιγότερο προβεβλημένη μέσα από τις διαθέσιμες αρχειακές φωτογραφίες των πρώτων δεκαετιών του 20ου αιώνα:

Μια ασπρόμαυρη φωτογραφική καταγραφή από το σχεδόν ερημικό Τουρκολίμανο του έτους 1923:

Η κάτωθι ασπρόμαυρη αεροφωτογραφία του Τουρκολίμανου, οποία μεταξύ των άλλων καταγράφονται τα θωρηκτά του ελληνικού πολεμικού ναυτικού "Λήμνος" και "Κιλκίς", τοποθετείται χρονικά κατά το διάστημα 1928 - 1931:

Για την ιστορία, η έπαυλις του Κουμουνδούρου εν τέλει κατεδαφίστηκε στις αρχές του έτους 1935.

Στην επόμενη ασπρόμαυρη αρχειακή προπολεμική αεροφωτογραφία η οποία επίσης τοποθετείται χρονικά κατά τη δεκαετία του 1930 (σσ. τα προσφυγικά του Τουρκολίμανου έχουν κατασκευαστεί ενώ η έπαυλις Α. Κουμουνδούρου δεν είχε ακόμα κατεδαφιστεί) μπορεί κάποιος να παρατηρήσει τον φυσικό λιμένα της Μουνιχίας και την τότε όψη των γύρω συνοικιών.

Ο Βασιλικός Ναυτικός Όμιλος της Ελλάδος (ΒΝΟΕ)

Στη θέση της κατεδαφισθείσης επαύλεως Α. Κουμουνδούρου, όπως ήδη αναφέραμε, οικοδομήθηκε το εντευκτήριο του"Ναυτικού Ομίλου Αθηνών", μετέπειτα "Ναυτικού Ομίλου Ελλάδος" και "Βασιλικού Ναυτικού Ομίλου Ελλάδος" (Β.Ν.Ο.Ε.).

Στις δυο κάτωθι αρχειακές ασπρόμαυρες φωτογραφίες του έτους 1936 καταγράφεται το αρχικό κτίριο του Ναυτικού Ομίλου Ελλάδος άνευ της αιθούσης του Εστιατορίου:

Στην επόμενη ασπρόμαυρη αρχειακή φωτογραφία (εκ του αρχείου Ιακώβου Βαγιάκη), καταγράφεται η διαμορφωμένη πλέον παραλιακή ακτή του Τουρκολίμανου με τις ψαροταβέρνες καθώς και το αρχικό κτίριο του Ναυτικού Ομίλου, επί του λόφου του Κουμουνδούρου, εν έτει 1938:

Στις δυο επόμενες δίγλωσσες καρτ-ποστάλ εποχής, παρατηρήστε το κτίριο του Βασιλικού Ναυτικού Ομίλου Ελλάδος (Β.Ν.Ο.Ε.) επί του πλέον προνομιακού σημείου του λόφου Κουμουνδούρου:

Πηγή: ΕΛΙΑ

Τα προσφυγικά του Τουρκολίμανου

Στην παρακάτω ιστορική ασπρόμαυρη φωτογραφία εποχής Μεσοπολέμου του βραβευμένου φωτογράφου / ερευνητή Maynard Owen Williams, παρατηρείστε τον λόφο της Καστέλλας, την κατηφόρα της οδού ναυάρχου Βότση, τα κτίρια επί της λεωφόρου Φαλήρου - η σημερινή οδός Βασιλέως Παύλου - και το μεγάλο άδειο οικόπεδο όπου αργότερα οικοδομήθηκαν τα προσφυγικά του Τουρκολίμανου:

Τουρκολίμανο (μέσα/τέλη δεκαετίας 1920) - Φωτογράφος: Maynard Owen Williams

Στις αρχές της δεκαετίας του 1930, στο προαναφερόμενο "άδειο οικόπεδο" οικοδομούνται από την Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων οι προσφυγικές μονοκατοικίες του Τουρκολίμανου:

Τα ψηφιοποιημένα αρχεία του ΕΛΙΑ μας προσφέρουν τη δυνατότητα θέασης δυο αεροφωτογραφιών από το μεταπολεμικό Τουρκολίμανο (τέλη δεκαετίας 1940 - αρχές δεκαετίας 1950):

Πηγή Εικόνας: ΕΛΙΑ

Πηγή Εικόνας: ΕΛΙΑ - Επεξεργασία: MLP

Όσο κι αν αναπτυσσόταν βέβαια, το Τουρκολίμανο δεν έπαυε να είναι κυρίως ένας συνοικισμός ψαράδων. Ο ταξιδιώτης - φωτογράφος Δημήτριος Παπαδήμος αποκαλύπτει ορισμένες καθημερινές πτυχές της ζωής στο μικρό άτυπο "ψαροχώρι".

Πηγή: Φωτογραφική Συλλογή Δ. Παπαδήμου

Πηγή: Φωτογραφική Συλλογή Δ. Παπαδήμου

Πηγή: Φωτογραφική Συλλογή Δ. Παπαδήμου

Ως ένα από τα πρώτα ταβερνεία που εγκαταστάθηκαν και λειτούργησαν στο Τουρκολίμανο προπολεμικά αναφέρεται από πολλούς η ψαροταβέρνα του Παπαντώνη ενώ λίγο αργότερα άνοιξε και το εστιατόριο "Η Κόκκινη Βάρκα".

Αργότερα λειτούργησαν και άλλα πολλά εστιατόρια κατά μήκος της ακτής μεταμορφώνοντας σιγά-σιγά το Τουρκολίμανο σε πόλο έλξης όχι μόνο για τους Πειραιώτες αλλά και για Αθηναίους και ξένους που το επισκέπτονταν για να φάνε φρέσκο ψάρι.

Πηγή: Περιοδικό Life

Πηγή: Περιοδικό Life

Στο Τουρκολίμανο της Κατοχής, στις 6 Απριλίου του έτους 1942:

Τμήμα του φυσικού όρμου του Τουρκολίμανου όπως καταγράφηκε κατά τη διάρκεια της Κατοχής:

Ο Ουκρανικής καταγωγής φωτογράφος Dmitri Kessel, ο οποίος έδρασε στην Ελλάδα των πρώτων χρόνων μετά την Απελευθέρωση και κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου, απαθανάτισε το Τουρκολίμανο (Μικρολίμανο) κατά το έτος 1948 για λογαριασμό του περιοδικού Life:

Οι δυο επόμενες ιστορικές ασπρόμαυρες φωτογραφίες, οι οποίες προέρχονται από τις ψηφιοποιημένες συλλογές του ΕΛΙΑ, τοποθετούνται χρονικά περίπου την ίδια περίοδο.

Πηγή Εικόνας: ΕΛΙΑ

Πηγή Εικόνας: ΕΛΙΑ

Το πραγματικά γραφικό Τουρκολίμανο των αρχών της δεκαετίας του 1950 όπως καταγράφηκε μέσα από μια σπάνια έγχρωμη φωτογραφία. Διαβάστε περισσότερα σχετικά εδώ.

Δείτε εδώ μια σειρά έγχρωμων φωτογραφιών του Τουρκολίμανου από τις αρχές της δεκαετίας του 1950.

Κατά τη διάρκεια των επομένων μεταπολεμικών ετών, η παραλιακή ακτή Αλέξανδρου Κουμουνδούρου, κατά μήκος του κόλπου διαμορφώθηκε σε προκυμαία. Στις χαρακτηριστικές ασπρόμαυρες cartes postales της εποχής, το γραφικό λιμανάκι άλλοτε ονοματιζόταν πλέον ως Τουρκολίμανο και άλλοτε ως όρμος Κουμουνδούρου. Όπως είναι ευδιάκριτο και στις επόμενες καταγραφές, το αστικό τοπίο της περιοχής αρχής γενομένης από τις δεκαετίες του 1950 και του 1960 άλλαξε άρδην αφού όλος ο λόφος της Καστέλλας πυκνοκατοικήθηκε.

Πηγή Εικόνας: ΕΛΙΑ

Η ονομασία του Τουρκολίμανου ως Όρμος Κουμουνδούρου μέσα από χαρακτηριστικές cartes postales των πρώτων μεταπολεμικών χρόνων:

Στις επόμενες δυο χαρακτηριστικές αεροφωτογραφίες εποχής, παρουσιάζεται το Μικρολίμανο από δυο διαφορετικές γωνίες. Στις φωτογραφίες, οι οποίες τοποθετούνται χρονικά στα τέλη της δεκαετίας του 1950 - αρχές της δεκαετίας του 1960, μπορεί κανείς να παρατηρήσει τα παραδοσιακά κτίρια επί της ακτής Κουμουνδούρου, επί της λεωφόρου Βασιλέως Παύλου, καθώς και την χαρακτηριστική οδό Ναυάρχου Βότση.

Την ίδια περίπου χρονική περίοδο, το έτερο τμήμα του Τουρκολίμανου, με τις εγκαταστάσεις του Ναυτικού Αθλητικού Συλλόγου (Ν.Α.Σ.):

Ο φυσικός λιμένας της Μουνιχίας, το Τουρκολίμανο, στα μέσα της δεκαετίας του 1950, σε μια ευρύτερη φωτογραφική απεικόνιση - αεροφωτογραφία που περιλαμβάνει και τμήμα του λόφου της Καστέλλας:

Το Τουρκολίμανο όπως αποτυπώθηκε μέσα από τον φωτογραφικό φακό του Γερμανού συγγραφέα, δημοσιογράφου και φωτογράφου Joe J. Heydecker κατά το έτος 1957:

Δυο έγχρωμες φωτογραφικές καταγραφές του Τουρκολίμανου, με σημείο αναφοράς το εντευκτήριο του Ν.Ο.Ε. (πρώην Β.Ν.Ο.Ε) αλλά και τα πλοία του Έκτου Στόλου στα ανοιχτά του φαληρικού όρμου, από τις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες:

Στις αρχές της δεκαετίας του 1960, ο πρωτοπόρος εβραϊκής καταγωγής Αυστριακός φωτογράφος και φωτορεπόρτερ Harry Weber καταγράφει με τον φωτογραφικό του φακό το Τουρκολίμανο:

Από την ίδια χρονική περίοδο (αρχές δεκαετίας 1960), μια ασπρόμαυρη φωτογραφική καταγραφή του Τουρκολίμανου και του Βασιλικού Ναυτικού Ομίλου της Ελλάδος.

Το Τουρκολίμανο (Μικρολίμανο), κατά τις μεταπολεμικές δεκαετίες του 1960 και του 1970 διαμορφώθηκε / μεταμορφώθηκε σταδιακά στην τοποθεσία η οποία υφίσταται - με κάποιες μικρο-αλλαγές - μέχρι και τις ημέρες μας (21ος αιώνας):

Το γραφικό ψαροχώρι του Τουρκολίμανου

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως αρκετά επιστολικά δελτάρια (cartes postales) των πρώτων μεταπολεμικών δεκαετιών, έδιδαν ιδιαίτερη έμφαση στο ιδιαίτερο "νησιώτικο" χρώμα του μικρού λιμένα και της γύρω περιοχής: δίχτυα, ψαράδες, καΐκια, ψαρόβαρκες αλλά και παραδοσιακοί χοροί συνέθεταν ένα φολκλορικό σκηνικό ελκυστικό για τουρίστες. Παρεμπτιπτόντως, την εκμετάλλευση του γραφικού λιμένα είχε ο Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού (ΕΟΤ):