ΟΙ ΑΣΤΙΚΕΣ ΠΥΛΕΣ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ [ΠΥΛΗ ΤΟΥ ΑΣΤΕΩΣ]

• Τα Τείχη των Αθηνών:

Η αρχαιότερη γνωστή οχύρωση της πόλεως των Αθηνών ανάγεται στους ώριμους προϊστορικούς χρόνους. Πρόκειται για το λεγόμενο "Κυκλώπειο Τείχος" και το "Πελαργικό", τείχη τα οποία περιέβαλλαν και προστάτευαν ουσιαστικά τον ιερό βράχο της Ακροπόλεως των Αθηνών. Η παγίωση και η επιβολή της δύναμης της αθηναϊκής πολιτείας στο ελληνικό πολιτικό-οικονομικό γίγνεσθαι έως τις αρχές του 6ου αιώνα π.Χ., οδήγησε στον πολλαπλασιασμό του μεγέθους της και ακολούθως στην επέκταση των ορίων της. Η νέα μεγαλύτερη πλέον πόλη της Αθήνας περιτριγυρίστηκε εκ νέου με τείχος, σύμφωνα και με τις μαρτυρίες του Θουκυδίδη. Μετά από την νικηφόρο μάχη των Πλαταιών ενάντια στις περσικές δυνάμεις το 479 π.Χ. και την οριστική απομάκρυνσή τους, πρωταρχική μέριμνα του Θεμιστοκλή υπήρξε η τείχιση της πόλης. Μέσα σε διάστημα ενός μόλις έτους, η Αθήνα και το βόρειο τμήμα της Ακροπόλεως έλαβαν καινούριες οχυρώσεις, οι οποίες ενσωμάτωσαν κομμάτια παλαιότερων κτισμάτων και αναθημάτων, ακόμα και ταφόπετρες, ενώ παράλληλα ξεκίνησε η συμπλήρωση της οχύρωσης του λιμένος Πειραιά, το οποίο είχε ήδη εγκαινιάσει ο ίδιος ο Θεμιστοκλής ως άρχων το 493/2 π.Χ. (Θεμιστόκλεια οχύρωση). Λίγα χρόνια αργότερα, ο Κίμων αποτελείωσε το όλο εγχείρημα οικοδομώντας τα δυο Μακρά Τείχη τα οποία ουσιαστικά συνέδεαν την Αθήνα με τον Πειραιά, το Φαληρικό και το Βόρειο Τείχος (459-456 π.Χ.). Τέλος, κατά την περίοδο 446-443 π.Χ., με πρωτοβουλία του Περικλή, συμπληρώθηκε η οικοδόμηση των Μακρών Τειχών με την ανέγερση του Νοτίου τείχους ή του λεγόμενου "δια μέσου τείχους", το οποίο βρισκόταν ανάμεσα στο Φαληρικό και στο Βόρειο Τείχος.

Για την καλύτερη κατανόηση των παραπάνω, επισυνάπτουμε το σχετικό σχέδιο του Ι. Τραυλού με τον χάρτη του Λεκανοπεδίου της Αθήνας, επί του οποίου επισημαίνονται οι σημαντικότερες τοποθεσίες, οι αρχαίοι δρόμοι καθώς και τα προαναφερθέντα τείχη:

Με το τέλος του Πελοποννησιακού Πολέμου το 404 π.Χ., οι ηττημένοι Αθηναίοι υποχρεώθηκαν από τους Σπαρτιάτες να καταστρέψουν όλα τα τείχη της πόλης (του Άστεως, του Πειραιώς και τα Μακρά Τείχη), μεγάλο μέρος των οποίων αποκαταστάθηκαν τον Κόνωνα το 394 π.Χ. Κατά μήκος των ακτών της Πειραϊκής Χερσονήσου, στον Πειραιά, μπορούμε να παρατηρήσουμε ακόμη και στις μέρες μας (21ος αιώνας), παρ'όλες τις φθορές του χρόνου και των ανθρωπίνων αυθαιρεσιών, το καλύτερα σωζόμενο τμήμα των Κονωνείων Τειχών: 

Ο Κόνων επί της ουσίας επισκεύασε τα προγενέστερα οχυρωματικά έργα των Θεμιστοκλή, Κίμωνα και Περικλή καθώς η κατεδάφιση τους, το 404 π.Χ. δεν υπήρξε ολοκληρωτική. Το νέο τείχος, αυτό που είναι ορατό μέχρι τις ημέρες μας, ανοικοδομήθηκε δηλαδή επί των θεμελίων των παλαιότερων τειχών. Μετά την επιβολή της Μακεδονικής κυριαρχίας σε όλο τον ελλαδικό χώρο και μέχρι το 200 π.Χ. τα Τείχη κατέρρευσαν. Ο Φίλιππος ο Ε' το 200 π.Χ. και ο Μιθριδάτης ο ΣΤ' το 101 π.Χ. επίσης κατέστρεψαν τμήματα των Μακρών Τειχών για να έρθει ο Ρωμαίος Σύλλας να καταστρέψει με μανία ολοκληρωτικά τον αρχαίο Πειραιά και να μετατρέψει όλα τα αρχαία τείχη σε "σωρούς ερειπίων". Στα πρώτα έτη της ελληνικής ανεξαρτησίας, κατά τον 19ο αιώνα, υπήρχαν ακόμη εμφανή, σε διάφορα σημεία, υπολείμματα της αρχαιοελληνικής τείχισης του Πειραιά καθώς και των Πυλών της πόλης. Λόγω βέβαια της μικρής σημασίας που έδιδαν οι λιγοστοί μόνιμοι κάτοικοι του Πειραιά καθώς και οι πρώτοι οικιστές της πόλης στις αρχαιότητες, πολλοί αρχαίοι λίθοι και ερείπια των Τειχών χρησιμοποιήθηκαν για θεμέλια οικιών, δημόσια έργα, έργα λιμένων και οικοδομών καθώς και ως φόντο για φωτογραφίες! 

• Οι Αστικές Πύλες του Πειραιώς: 

Ο ακριβής αριθμός των Αρχαίων Πυλών που διέθετε η πόλη του Πειραιά κατά την αρχαιότητα παραμένει άγνωστος όπως επίσης και η ακριβής τους τοποθεσία. Οι εν λόγω Πύλες βρίσκονταν κατά μήκος των Τειχών, κατά κύριο λόγο σε στρατηγικές θέσεις και συνήθως κοντά σε αυτές υπήρχαν βαθμιδωτοί οχυρωματικοί πύργοι. Μια από τις γνωστότερες πύλες του Πειραιά, υπήρξε η σωζόμενη έως τις ημέρες μας Ηετιώνεια Πύλη, αποκαλούμενη και Πύλη Αφροδισίου - λόγω του αρχαιοελληνικού ναού της Ευπλοίας Αφροδίτης που υπήρχε στο σημείο - στο βορειοδυτικό τμήμα της πόλης. Η γνωστότερη Αρχαία Πύλη του Πειραιά, υπήρξε η Πύλη του Άστεως, μια από τις κεντρικότερες κατασκευές αφού από εκεί περνούσε ο "αμαξιτός" δρόμος που ένωνε την Αθήνα με τον Πειραιά. Στα 100 μέτρα από την Πύλη του Άστεως υπήρχε η "Δια Μέσου Πύλη", η οποία μάλλον υπήρξε μεταγενέστερη κατασκευή.

Remains of Long Walls of Piraeus, Athens, Greece

Η περιοχή της Πύλης του Άστεως και της Διαμέσου Πύλης ορίζεται πέριξ της σημερινής λεωφόρου 34ου Συντάγματος Πεζικού και όπισθεν του Ορφανοτροφείου Αρρένων Ε. Ζαννή, μεταξύ της συνοικίας της Γούβας του Βάβουλα και των Παλιατζίδικων. 

Όπως προκύπτει από σχετικά αρχειακά τεκμήρια όπως λ.χ. από τις κάτωθι ασπρόμαυρες φωτογραφίες που προέρχονται από το Αρχείο του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου, μέχρι τα τέλη του 19ου / αρχές του 20ου αιώνα, εκτεταμένα τμήματα των Αστικών Πυλών του Πειραιά ήταν ορατά. 

Παρόμοιες φωτογραφικές καταγραφές των αρχαιολογικών ευρημάτων της περιοχής όπως καταγράφηκαν δια χειρός του μελετητή, συγγραφέα και καθηγητή William John Woodhouse:

Επί Δημαρχίας Αριστείδη Σ. Σκυλίτση (περίοδος Δικτατορίας), ο εν λόγω αρχαιολογικός χώρος "μπαζώθηκε" και ουσιαστικά διχοτομήθηκε από την οδό Δημοσθένους Ομηρίδου Σκυλίτση (πρώην οδός Τροχιοδρόμων) η οποία δημιουργήθηκε παράλληλα με τις σιδηροδρομικές γραμμές του Ηλεκτρικού. Στη συνέχεια οικοδομήθηκαν αποθήκες, βιομηχανικές εγκαταστάσεις, πολυώροφα κτίρια και διασώθηκαν λίγα μονάχα "απομεινάρια" των αρχαίων τειχών και πυλών. Κατά τη δεκαετία του 1990, η προαναφερόμενη περιοχή γνώρισε μεγάλη άνθηση ως προς την νυχτερινή ζωή, καθώς φθηνοί παλαιοί βιομηχανικοί χώροι (αποθήκες, παλαιά εργοστάσια, βαρελάδικα κλπ) ενοικιάστηκαν και στέγασαν τα νυχτερινά κέντρα της "χρυσής" εποχής των "ελληνάδικων" του Πειραιά. Κατά το έτος 1996 ξεκίνησαν συστηματικές ανασκαφές για την ανάδειξη των αρχαίων Πυλών του Πειραιά και του τείχους που σώζεται στην είσοδο της πόλης του Πειραιά. 

• Η Διαμέσου Πύλη και η Πύλη του Άστεως:

Στις μέρες μας (21ος αιώνας), πέριξ της λεωφόρου 34ου Συντάγματος Πεζικού, υφίσταται ένας αναξιοποίητος και διχοτομημένος αρχαιολογικός χώρος. Προς τη συνοικία της Γούβας του Βάβουλα έχει ολοκληρωθεί κατά μεγάλο ποσοστό η δημιουργία του αρχαιολογικού πάρκου, έχουν απαλλοτριωθεί παλαιά κτίρια (λ.χ. το γνωστό σε όλους κτίριο όπου στεγαζόταν το νυχτερινό κέντρο "Βαρελάδικο" του οποίου η απαλλοτρίωση του ακινήτου κόστισε 3.600.000 Ευρώ), αναμένεται η απαλλοτρίωση άλλων κτιρίων (λ.χ. το κτίριο όπου στεγαζόταν η Πυροσβεστική Υπηρεσία), έχει δημιουργηθεί το σχετικό Μουσείο Οχυρωματικής Τέχνης (το οποίο επί πολλά έτη παρέμεινε ανενεργό και εγκαταλειμμένο) καθώς επίσης και ο σχετικός πεζόδρομος για την πρόσβαση στο Μουσείο και στο Αρχαιολογικό Πάρκο.

Μια άποψη του αρχαιολογικού χώρου όπως καταγράφηκε στις αρχές της δεκαετίας του 2010 από τη λεωφόρο 34ου Συντάγματος Πεζικού:

Έτερη άποψη του αρχαιολογικού χώρου από την πεζοδρομημένη οδό Πύλης:

Η πεζοδρομημένη οδός Πύλης και το κτίριο του Μουσείου Οχυρωματικής Τέχνης: 

Ο αρχαιολογικός χώρος της Διαμέσου Πύλης, το εγκαταλειμμένο πλέον κτίριο όπου στεγαζόταν παλαιότερα Σταθμός της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας και στο βάθος το επίσης εγκαταλειμμένο πρώην νυχτερινό κέντρο "Silo" (παλαιότερα ξυλαποθήκη Κουτλίδου - Κατακουζηνού):

Προς την συνοικία πέριξ του Ζαννείου Ορφανοτροφείου Αρρένων, υπάρχουν δυο μικροί περιφραγμένοι αρχαιολογικοί χώροι, ο ένας στον μικρό πεζόδρομο της οδού Κόδρου και ο έτερος, πίσω ουσιαστικά από το κτίριο του παλαιού Ορφανοτροφείου. Αμφότεροι χώροι, συνήθως παρουσιάζουν μια άθλια εικόνα, όντας πλήρεις απορριμμάτων, λόγω και του τριτοκοσμικού "παζαριού" της πόλης που λαμβάνει χώρα λίγα μέτρα παραπέρα κάθε Κυριακή.

Φωτογραφικές καταγραφές του περιφραγμένου αρχαιολογικού χώρου της Πύλης του Άστεως, επί των οδών Δημοσθένους Ομηρίδου Σκυλίτση, Ευαγγελιστρίας και Πύλης, από τις αρχές της δεκαετίας του 2010: 

Η πεζοδρομημένη οδός Κόδρου με πλήθος απορριμμάτων, περιττωμάτων, τρομερή δυσοσμία και έντονη βλάστηση να συνθέτουν το τραγικό σκηνικό αυτού του κατ'ευφημισμού αρχαιολογικού χώρου κατά την άνοιξη του 2011:

          

Αξιομνημόνευτο το γεγονός πως ο ίδιος πεζόδρομος, έναν χρόνο αργότερα, στις 15 Αυγούστου του 2012, βρισκόταν σε σαφέστατα καλύτερη κατάσταση μετά από σχετικές εργασίες καθαριότητας του Δήμου Πειραιώς σε συνεργασία με την Αρχαιολογική Υπηρεσία:

Το υπό εξέτασιν σημείο όπως καταγράφηκε φωτογραφικά διαδοχικά κατά το θέρος του έτους 2022 και κατά το φθινόπωρο του έτους 2023:

 

Λίγα μέτρα παραπέρα, το περιφραγμένο εδώ και χρόνια οικόπεδο που ορίζεται από τις οδούς 34ου Συντάγματος Πεζικού, Κολοκοτρώνη και Ναυσικάς κρύβει, πίσω από τις λαμαρίνες που το περιτριγυρίζουν, ευρήματα τα οποία ανήκουν στον αρχαιολογικό χώρο των Αστικών Πυλών:

Αξιοσημείωτο είναι ότι όλη η περιοχή που ορίζεται από το τρίγωνο των οδών Δημοσθένους Ομηρίδου Σκυλίτση - Ευαγγελιστρίας - 34ου Συντάγματος Πεζικού βρίθει από εγκαταλειμμένα κτίρια, παλαιές αποθήκες και λοιπά ετοιμόρροπα κτίρια.

• Το μέλλον των Αστικών Πυλών του Πειραιά: 

Ποιο είναι όμως το μέλλον αυτού του αρχαιολογικού χώρου; 

Οι σχετικές μελέτες έργων περιλαμβάνουν την απαλλοτρίωση μερικών ακόμη κτιρίων, την ανύψωση της λεωφόρου 34ου Συντάγματος Πεζικού σε γέφυρα και την ενοποίηση των αρχαιολογικών χώρων σε ένα και ενιαίο πάρκο. Η οδός Πύλης, σύμφωνα με τα σχέδια, θα αποτελέσει τον βασικό πεζόδρομο του αρχαιολογικού χώρου και θα προσφέρει ένα είδος παρατηρητηρίου - "μπαλκονιού". Επίσης προβλέπονται περαιτέρω πεζοδρομήσεις της οδού Δίστομου και της οδού Ευριπίδου, η απαλλοτρίωση των αποθηκών/καταστημάτων του Ζαννείου Ορφανοτροφείου και η δημιουργία υποστηρικτικών κτιριακών εγκαταστάσεων του Αρχαιολογικού Χώρου. 

Το Μουσείο (Ξυλαποθήκη) επί της οδού Πύλης, επί χρόνια αναξιοποίητο και ανεκμετάλλευτο, ανοίγει μονάχα για εκθέσεις δίχως βεβαίως να εξυπηρετεί τον σκοπό για τον οποίον δημιουργήθηκε. 

Στην κάτωθι εικόνα από το μακρινό λογικά μέλλον, ο ενοποιημένος αρχαιολογικός χώρος των Αστικών Πυλών του Πειραιά πέριξ της "υπερυψωμένης" λεωφόρος 34ου Συντάγματος Πεζικού (πηγή εικόνας: Monumenta.org): 

(Πηγή Εικόνας: Monumenta.org)

Ο αρχαιολογικός χώρος των Αστικών Πυλών του Πειραιώς όπως καταγράφηκε το φθινόπωρο του έτους 2023:

 

 

 

 

 

 

Διαβάστε σχετικά θέματα:

Η ανάδειξη του Κονώνειου Τείχους

Η ανάδειξη του αρχαίου θεάτρου της Ζέας

Κείμενο - Πηγές:

Το κείμενο είναι πρωτότυπο, προϊόν προσωπικής έρευνας, προσωπικής εργασίας και προσωπικών εκτιμήσεων.

Στοιχεία και πληροφορίες έχουν ληφθεί από τις κάτωθι πηγές:

• "Ο Πειραιεύς", Χρήστου Θ. Πανάγου, Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο Πειραιώς, 1995
• Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο
• http://www.eie.gr/
• http://www.monumenta.org/
• http://artnews.gr/

Φωτογραφίες:

• Οι ιστορικές φωτογραφίες παρατίθενται για εκπαιδευτικούς σκοπούς - κάθε νόμιμο δικαίωμα ανήκει στους νομίμους κατόχους αυτών.
• Όλες οι φωτογραφίες του αφιερώματος ανήκουν στον γράφοντα το ιστολόγιο, διέπονται από κανόνες πνευματικής ιδιοκτησίας και προέρχονται από την προσωπική μου φωτογραφική σελίδα (ALL RIGHTS RESERVED).
• Απαγορεύεται ρητά η χρήση, προβολή, αντιγραφή ή/και αναδημοσίευση με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο.
• Όσοι παρανομούν διώκονται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.