Ο ΣΥΝΟΙΚΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΑΠΟΛΛΩΝΑ

Μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου, η περιοχή του Αγίου Ιωάννη Ρέντη ως γνωστόν περιελάμβανε κατά κύριο κτήματα, περιβόλια και μποστάνια με καλλιέργειες,  αποτελώντας τον μεγαλύτερο "λαχανόκηπο" της Αττικής εκείνων των καιρών, τα προϊόντα του οποίου διοχετεύονταν κυρίως στην αγορά του Πειραιά. Ο Ρέντης την εποχή εκείνη εθεωρείτο προσάρτημα του Πειραιά, καθώς υπήρξε ο κυριότερος και πλέον αγαπητός εκδρομικός προορισμός των κατοίκων του Πειραιά και ιδιαίτερα της εργατικής τάξης, τη στιγμή που η αστική τάξη του Πειραιά προτιμούσε τα κοσμικά προάστια του νέου Φαλήρου και της Κηφισιάς  Διάσπαρτα σε ολόκληρη την περιοχή μπορούσε κανείς να συναντήσει υποστατικά, βουστάσια, στάβλους, κατοικίες καλλιεργητών και αγροτών, μικρές βιομηχανίες, χωματερές, αυτόνομες οικίες και παραθεριστικές επαύλεις μετά μεγάλων ιδιόκτητων εκτάσεων γης καθώς και πλήθος μικρών εκκλησιών. Προ της Μικρασιατικής Καταστροφής, στις αρχές της δεκαετίας του 1920, ο πληθυσμός του Ρέντη υπολογιζόταν σε 1.500 κατοίκους περίπου ενώ λίγα χρόνια αργότερα, κατά το έτος 1928, είχε διπλασιαστεί ξεπερνώντας τις 3.000 ψυχές. Σε αντίθεση με ότι συνέβη σε περιοχές όπως η λ.χ. Κοκκινιά, ο Ταύρος, το Περιστέρι, η Νίκαια, ο Κορυδαλλός και το Κερατσίνι, στον Ρέντη δεν δημιουργήθηκαν μεγάλες και εκτεταμένες προσφυγικές συνοικίες εκ του μηδενός, επειδή τα περισσότερα εδάφη χρησιμοποιούνταν ήδη για καλλιέργειες και το κόστος της απαλλοτρίωσης ήταν μεγάλο. 

Την ευρύτερη περιοχή του Αγίου Ιωάννη Ρέντη είχαν εποικίσει μετά το 1850 κάτοικοι προερχόμενοι κυρίως από τα νησιά της Άνδρου, της Νάξου, της Αίγινας, της Χίου, της Κρήτης αλλά και κάτοικοι από άλλες περιοχές των Αθηνών και του Πειραιά οι οποίοι αγόρασαν μεγάλες εκτάσεις κατασκευάζοντας σπίτια αλλά και παραθεριστικές κατοικίες. Σε αυτούς λοιπόν τους πρώτους κατοίκους - οικιστές του Ρέντη ήρθαν να προστεθούν πρόσφυγες από την Μικρά Ασία αλλά και από την Ρουμανία. 

Στα τέλη της δεκαετίας του 1920 λοιπόν δημιουργήθηκε ο προσφυγικός συνοικισμός Σταματάκη, στο ομώνυμο κτήμα Σταματάκη το οποίο βρισκόταν στην αντίπερα όχθη του Κηφισού ποταμού, το οποίο απαλλοτριώθηκε και μοιράστηκε σε δυο επιμήκη οικοδομικά τετράγωνα. Σε εκείνα τα οικοδομικά τετράγωνα δημιουργήθηκαν 28 οικόπεδα εντός των οποίων οικοδομήθηκαν ισάριθμα κτίσματα διπλών οικίσκων. 

Κατά τον ίδιο τρόπο, στις αρχές της δεκαετίας του 1930, στα εδάφη που βρίσκονταν μεταξύ της λεωφόρου Αθηνών - Πειραιώς, του Κηφισού ποταμού, της συνοικίας των Καμινίων και της κεντρικής πλατείας του Αγίου Ρέντη, δημιουργήθηκε ο προσφυγικός συνοικισμός του Απόλλωνα. Στην συγκεκριμένη περίπτωση, οι πρόσφυγες κλήθηκαν να οικοδομήσουν μόνοι τους τα καταλύματά τους, σε οικόπεδα τα οποία παραχωρήθηκαν επί τούτω από το κράτος (ΕΑΠ - Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων). Ο εν λόγω προσφυγικός συνοικισμός φέρεται να ονομάστηκε κατ'αυτόν τον τρόπο από ένα αρχαίο άγαλμα του Απόλλωνα που βρέθηκε στα εδάφη του ενώ σύμφωνα με άλλους πηγές οφείλει το όνομα του στο εργοστάσιο παραγωγής κεριών ("σπερματσέτα") με την επωνυμία "Απόλλων" που βρισκόταν επί της οδού Αθηνών-Πειραιώς και όπου βρήκαν εργασία αρκετοί πρόσφυγες.

Στην παρακάτω αεροφωτογραφία των τελών της δεκαετίας του 1920 η οποία εμφανίζει τμήμα του νέου Φαλήρου με τον Ατμό-Ηλεκτρικό Σταθμό (ΑΗΣ), τον Κηφισό ποταμό, τη λεωφόρο Αθηνών-Πειραιώς και το Μοσχάτο (δεξιά) έχει σημανθεί εντός πλαισίου ο συνοικισμός του Απόλλωνα.

Πηγή: ΥΠΕΧΩΔΕ

Ο συνοικισμός Απόλλων λοιπόν, αρχικά δημιουργήθηκε σε μόλις 12 οικοδομικά τετράγωνα - πέντε μεγάλα και επτά μικρότερα - τα οποία φιλοξένησαν πλήθος προσφύγων. Οι κατοικίες που οικοδομήθηκαν, τα λεγόμενα "σπιτάκια" ήταν πολύ μικρές, κάτω από 20 τετραγωνικά μέτρα η καθεμία, με ένα μόλις δωμάτιο, μια κουζίνα, κοινόχρηστους χώρους υγιεινής (στην αυλή) και θεωρητικά μπορούσαν να φιλοξενήσουν μέχρι δυο άτομα. Λόγω του ιδιαίτερα περιορισμένου χώρου στο εσωτερικό των μικρών οικίσκων, οι κάτοικοι επεκτάθηκαν με προσθήκες και στις αυλές των κατοικιών, προκειμένου να εξυπηρετήσουν χωροταξικά τις καθημερινές τους ανάγκες. Σιγά-σιγά, με το πέρασμα των χρόνων, ο συνοικισμός εξαπλώθηκε περαιτέρω κυρίως προς το βορρά.

Μερικά χρόνια αργότερα, κατά την περίοδο 1934 - 1939, οικοδομήθηκαν οι πρώτες διώροφες προσφυγικές πολυκατοικίες παραπλεύρως της κεντρικής πλατείας του Ρέντη και της ομώνυμης εκκλησίας του Αγίου Ιωάννη. 

Οι κάτοικοι του συνοικισμού "Απόλλων" ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1930 συνέστησαν τον ομώνυμο προσφυγικό σύλλογο "Απόλλων", όχι μόνο για δράσεις πνευματικού και πολιτιστικού περιεχομένου αλλά κυρίως για την αντιμετώπιση των πολλών δυσχερειών της καθημερινής ζωής. Ο προσφυγικός συνοικισμός "Απόλλων", όπως όλοι οι προσφυγικοί συνοικισμοί εκείνης της εποχής, παρουσίαζε μεγάλα και διαχρονικά προβλήματα ως προς την ύδρευση, την παροχή ηλεκτρικού ρεύματος, την αποχέτευση, τον φωτισμό κλπ. 

Έτος 1933

Μια από τις μεγαλύτερες επιτυχίες του προαναφερομένου προσφυγικού συλλόγου υπήρξε η ίδρυση, κατά το έτος 1934, του 17ου Δημοτικού Σχολείου, το οποίο στεγάστηκε αρχικά σε ένα καφενείο επί της οδού Χρυσοστόμου Σμύρνης, αργότερα (1935-1936) στην οικία της Μαρίας Καψοκαβάδη στην οδό Ερμουπόλεως, ώσπου τελικά κατά το έτος 1937 κατασκευάστηκε σχολικό κτίριο με κρατική επιχορήγηση. Στις μέρες μας, το προαναφερόμενο 17ο Δημοτικό Σχολείο Πειραιώς στεγάζεται σε σχολικό κτίριο επί των οδών Ζαβογιάννη - Θήρας και Ερμουπόλεως, στη συνοικία του Απόλλωνος.

Την μικρή πλατεία Απόλλωνος, η οποία βρίσκεται επί της λεωφόρου Αθηνών-Πειραιώς, κοσμεί η κάτωθι εικονιζόμενη, δυστυχώς βανδαλισμένη, επιστύλια προτομή του θεού Απόλλωνος. 

Η όψη της προαναφερόμενης πλατείας Απόλλωνος, στα τέλη της δεκαετίας του 1930, κατόπιν σχετικών έργων εξωραϊσμού που είχαν λάβει χώρα επί δημαρχίας Μιχαήλ Μανούσκου:

Έτος 1939 - Η διαμορφωθείσα Πλατεία Απόλλωνος με τον ομώνυμο συνοικισμό

Σύμφωνα με κάποιες εκτιμήσεις, η συγκεκριμένη προτομή του θεού Απόλλωνος πιθανότατα είχε πρώτο-τοποθετηθεί στα τέλη του 19ου αιώνα επί της τότε πλατείας Καραΐσκάκη, στον κεντρικό λιμένα του Πειραιώς, στα χρόνια που η εν λόγω πλατεία ονομαζόταν πλατεία Απόλλωνος. Η πλατεία Καραΐσκάκη Πειραιώς ως γνωστόν, ονομαζόταν αρχικά πλατεία Όθωνος ενώ μετά την εκθρόνιση του Βαυαρού βασιλέα ονομάστηκε διαδοχικά πλατεία Ελευθερίας, πλατεία Απόλλωνος και τελικώς πλατεία Γεωργίου Καραΐσκάκη.

Στα μέσα του 20ου αιώνα, κυρίως επί της έντονα βιομηχανοποιημένης λεωφόρου Αθηνών - Πειραιώς, στο ύψος του συνοικισμού του Απόλλωνος λειτουργούσαν αρκετές βιοτεχνικές - βιομηχανικές μονάδες (Βιομηχανία Σταφίδος, Εργοστάσιο Μυτιληναίου, Εργοστάσιο Μάγγου, Ελληνικοί Ορυζόμυλοι, Υφαντήριο Μιχαηλίδη, ΒΙΕΜΕΞ, Ελληνική Μεταλουργία, Εργοστάσιο Μουστάρδας Delicia του Κωνσταντίνου Τσιάκου ο οποίος είχε διατελέσει Δήμαρχος Πειραιώς την περίοδο 1943-1944 κ.α.). 

Αξιομνημόνευτη επίσης η λειτουργία του συνοικιακού κινηματογράφου "Απόλλων".

Ενδεικτικό ιστορικό τεκμήριο σχετικά με την επαναλειτουργία (μετά τον Πόλεμο) του Εργοστασίου Ορυζόμυλων Πειραιώς το οποίο βρισκόταν επί της οδού Μήλου, παραπλεύρως των αποθηκών του Ερυθρού Σταυρού, στον συνοικισμό του Απόλλωνος. (έτος 1945).

Ενδεικτικό ιστορικό τεκμήριο από τον Τύπο του έτους 1970 με αναφορά στα προβλήματα που αντιμετώπιζε η οδός Φλέμινγκ στο συνοικισμό του Απόλλωνα και στον Ρέντη, ύστερα από κάθε βροχή. 

Έτερο ιστορικό τεκμήριο από τον Τύπο του ιδίου έτους με τα αιτήματα των κατοίκων της περιοχής του Απόλλωνος (Ρέντη) και Καμινίων:

Ακολουθούν ορισμένες ενδεικτικές σύγχρονες φωτογραφικές καταγραφές από την συνοικία του Απόλλωνος του 21ου αιώνα:

Διαβάστε σχετικά θέματα:

Όψεις του Κηφισού του χθες και του σήμερα

Στον Αη Γιάννη το Ρέντη

Οι προσφυγικές πολυκατοικίες της πλατείας του Ρέντη

Στην οδό Μπιχάκη

Ο Σαλονικιός του Ρέντη

Ένα σπίτι στο "ποτάμι"

Κείμενο - Πηγές:

Το κείμενο που συνοδεύει τις φωτογραφίες είναι πρωτότυπο, προϊόν προσωπικής έρευνας.

Στοιχεία και πληροφορίες έχουν ληφθεί από τις κάτωθι πηγές:

• "Οδωνυμικά του Πειραιά", Μάρω Βουγιούκα / Βασίλης Μεγαρίδης, Εκδόσεις Φιλιππότη, 1996
• Μεγάλο Πειραϊκό Λεύκωμα, Χρήστου Πατραγά, Εκδόσεις Μυτιληναίος, Πειραιάς, 2004
• Άγιος Ιωάννης Ρέντη - Η Ιστορική και η Πολεοδομική του Εξέλιξη, Γιάννης Κανετάκης, Ελένη Μπενέκη, Γεώργιος Σαρηγιάννης, Δήμος Α.Ι. Ρέντη, 2002
• http://www.eie.gr
• Τύπος Εποχής - Οδηγοί Πόλεως - Συλλεκτικοί Χάρτες

Φωτογραφίες: 

• Όλες οι σύγχρονες φωτογραφίες του αφιερώματος ανήκουν στον γράφοντα το ιστολόγιο, διέπονται από κανόνες πνευματικής ιδιοκτησίας και προέρχονται από την προσωπική μου φωτογραφική σελίδα (ALL RIGHTS RESERVED).
• Απαγορεύεται ρητά η χρήση, προβολή, αντιγραφή ή/και αναδημοσίευση με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο.
• Όσοι παρανομούν διώκονται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.