Η ΟΙΚΙΑ ΔΕΣΠΟΖΙΤΟΥ / ΚΟΥΛΟΥΡΑ, ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΠΥΡΓΟΙ ΚΑΙ ΤΟ ΞΗΡΟΤΑΓΑΡΟ

Ένα από τα πλέον χαρακτηριστικά και περικαλλή κτίρια της παραλιακής λεωφόρου Ποσειδώνος, στο ύψος του Παλαιού Φαλήρου, είναι αναμφίβολα η πρώην οικία (μέγαρο) αρχικής ιδιοκτησίας του επιχειρηματία μεταλλείων Σπυρίδωνος Δεσπόζιτου και αργότερα ιδιοκτησίας του Υδραίου εφοπλιστή Αθανασίου Κουλουρά. 

Η εν λόγω έπαυλις, κατασκευής περιόδου 1897-1900, περιήλθε στην ιδιοκτησία του Μουσείου Μπενάκη κατά το έτος 1980 και στεγάζει πλέον - από το έτος 2018 - το Μουσείο Μπενάκη Παιχνιδιών, έχοντας ως βάση την συλλογή παιχνιδιών της Μαρίας Αργυριάδη, η οποία δωρήθηκε στο εν λόγω Μουσείο κατά το έτος 1992.

Η οικία Δεσπόζιτου / Κουλουρά όπως καταγράφηκε φωτογραφικά στις αρχές της δεκαετίας του 2010:

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως το χαρακτηριστικό διατηρητέο νεογοτθικής - μεσαιωνικής αρχιτεκτονικής κτίριο, με τους δυο συμμετρικούς πυργίσκους και τις επάλξεις, αποτελεί κληροδότημα της Βέρας Κουλούρα, συζύγου του προαναφερόμενου Αθανασίου Κουλούρα, στο Μουσείο Μπενάκη. Η συνολική έκταση του οικοπέδου στη συμβολή της οδού Τρίτωνος 1 με τη λεωφόρο Ποσειδώνος 14, στο Παλαιό Φάληρο, είναι περί τα 1.020 τετραγωνικά μέτρα. 

Στην κάτωθι καρτ-ποστάλ των εκδόσεων Πάλλη και Κοτζιά καταγράφεται η έπαυλις Δεσπόζιτου περί τα τέλη της δεκαετίας του 1900, όταν βρισκόταν μισθωμένη στον ιατρό Γ. Μηλιαρέση ο οποίος στέγαζε το παραθαλάσσιο αναρρωτήριο και υδροθεραπευτήριό του.

Ακολουθούν ορισμένες ενδεικτικές φωτογραφικές καταγραφές του υπό εξέτασιν κτιρίου από τις αρχές του έτους 2013, περίοδο κατά την οποία εκτελούνταν εργασίες αποκατάστασης για λογαριασμό του Μουσείου Μπενάκη. 

Στην ενημερωτική πινακίδα η οποία βρισκόταν αναρτημένη στην πρόσοψη του υπό αποκατάσταση κτιρίου επί της λεωφόρου Ποσειδώνος καταγραφόταν συν τοις άλλοις το ποσό του προϋπολογισμού του έργου (3.545.000 Ευρώ).

Εις εκ των χαρακτηριστικών διωρόφων πυργίσκων με τα οξυκόρυφα ανοίγματα, εξέχων δείγμα μεσαιωνικής αρχιτεκτονικής:

Λεπτομέρεια από χαρακτηριστικό οικόσημο ή θυρεό, ο οποίος βρίσκεται επί της κυρίας προσόψεως του κτιρίου καθώς και από την διακοσμητική ταινία που το περιτρέχει:

• Οι Τρεις Πύργοι και το Ξηροτάγαρο

Η πρώην οικία Δεσπόζιτου / Κουλούρα, μοιραία δημιουργεί ευχάριστες συνδέσεις με το παλαιότερο τοπωνύμιο "Τρεις Πύργοι", το οποίο αποδιδόταν στην περιοχή του Παλαιού Φαλήρου επί Τουρκοκρατίας, λογικά λόγω της ύπαρξης τριών χαρακτηριστικών πύργων. Πάντως, στις αρχές του 20ου αιώνα, όταν ολοκληρώθηκε η κατασκευή της υπό εξέτασιν επαύλεως, η περιοχή από το λεγόμενο Δέλτα του Φαλήρου μέχρι το Παλαιό Φάληρο ονομαζόταν "Ξηροτάγαρο", από το επώνυμο του φερόμενου ως πρώτου οικιστή και κατόχου μεγάλων εκτάσεων της ευρύτερης περιοχής, του Σπύρου Ξηροτάγαρου. Το δε ρέμα που διέσχιζε κάθετα την περιοχή από τη σημερινή Νέα Σμύρνη μέχρι το Δέλτα Φαλήρου, στη σημερινή Αγία Σκέπη, καταγραφόταν επίσης ως Ρέμα του Ξηροτάγαρου ή Βουρλοπόταμος.

Το Παλαιό Φάληρο στις αρχές του 20ου αιώνα όπως καταγράφηκε από το Τουρκολίμανο:

Γενική Άποψις του Παλαιού Φαλήρου (Vue Generale du Vieux Phalere) [Έκδοσις Ελληνικής Ταχυδρομικής Υπηρεσίας]

Αξιοσημείωτα είναι τα όσα καταγράφονται στον Τύπο της πρώτης δεκαετίας του 20ου αιώνα (έτος 1905) σχετικά με τον μπάρμπα Σπύρο Ξηροτάγαρο του Παλαιού Φαλήρου με την αφορμή του θανάτου του:

Ειρήσθω εν παρόδω, στην περιοχή του Ξηροτάγαρου, βρισκόταν επίσης το βυζαντινό παρεκκλήσιο του Αγίου Γεωργίου καθώς και ίχνη του αρχαίου λιμανιού του Φαλήρου. 

Ένα ακόμα ενδιαφέρον στοιχείο είναι πως τα αδέλφια Ξηροτάγαρου, οι οποίοι όπως προαναφέραμε υπήρξαν κάτοχοι μεγάλων εκτάσεων στην περιοχή, φέρονται ως οι αρχικοί ιδιοκτήτες του οικοπέδου επί του οποίου οικοδομήθηκε η προαναφερθείσα έπαυλις αρχικής ιδιοκτησίας Δεσπόζιτου - μετέπειτα Κουλούρα. Ενδεικτικό είναι το γεγονός πως μέχρι τη δεκαετία του 1920, στον Τύπο της εποχής, καταγράφονταν αγγελίες πώλησης εκτάσεων που ανήκαν στην οικογένεια Ξηροτάγαρου όπως η κάτωθι:

Ο μοναχικός περιπατητής της κάτωθι ασπρόμαυρης φωτογραφικής καταγραφής έχει αφήσει πίσω του την ερημική παραλία του Ξηροτάγαρου και κατευθύνεται προς το Παλαιό Φάληρο, τον Άλιμο και το ακόμη πιο μακρινό Καλαμάκι:

Η περιοχή των λουτρών του Ξηροτάγαρου στα χρόνια του Μεσοπολέμου (δεκαετία 1920) όπως καταγράφηκε μέσα από δίγλωσσο επιστολικό δελτάριο εκείνης της εποχής. Αριστερά, διακρίνονται οι καμπίνες των θαλασσίων λουτρών ενώ δεξιά καταγράφεται ένα συγκρότημα κτιρίων όπου μεταξύ των άλλων υπήρχε εστιατόριο, αίθουσα χορού και δωμάτια ξενοδοχείου (πανδοχείο):

Παλαιόν Φάληρον (Vieux Phalere - Athenes)

Στο σημείο αυτό οφείλουμε να υπογραμμίσουμε πως κύριος παράγοντας ανάπτυξης της περιοχής του Παλαιού Φαλήρου υπήρξε η επέκταση της γραμμής του αθηναϊκού τραμ προς το Παλαιό Φάληρο. Μέχρι εκείνη την εποχή, η πλειοψηφία του κόσμου προτιμούσε το συγκοινωνιακά προσβάσιμο προάστιο του νέου Φαλήρου, των οργανωμένων θαλασσίων λουτρών, των ξενοδοχείων, των εστιατορίων και του "ευρωπαϊκού αέρα". Κατ'αυτόν τον τρόπο, μοιραία, η παραλία του Ξηροτάγαρου και οι λοιπές ακτές του Παλαιού Φαλήρου, του Αλίμου και του Καλαμακίου παρέμεναν σχετικά ερημικές, αποτελώντας ιδανικό προορισμό για ρομαντικούς περιπάτους όσων είχαν την δυνατότητα να χρησιμοποιήσουν την "πολυτέλεια" μιας άμαξας, μιας σούστας ή κάποιου άλλου μεταφορικού μέσου.

Φάληρον - Μερική Άποψις Π. Φαλήρου (Phalere - Vue Partielle du Vieux Phalere) [Μεσοπόλεμος]

Επίσης αξιομνημόνευτο είναι το γεγονός πως αρχής γενομένης από τα χρόνια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, στο Παλαιό Φάληρο λειτούργησε ο αερολιμένας των στρατιωτικών υδροπλάνων, τον οποίον αργότερα εκμεταλλεύτηκε η ιταλική αεροπορική εταιρία Aeroespresso.

Αεροφωτογραφία του Παλαιού Φαλήρου από τη δεκαετία του 1930. Μεταξύ των άλλων διακρίνεται η παραλιακή λεωφόρος με το ανάχωμα των τροχιοδρομικών γραμμών, οι εγκαταστάσεις του προαναφερόμενου αερολιμένα (αριστερά), η ακτή Ξηροτάγαρου, ο σταθμός της Ούλεν, ο Φλοίσβος και στο βάθος το Έδεμ. 

Πάντως, το τοπωνύμιο "Ξηροτάγαρο" διατηρήθηκε μέχρι τις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες, όπως προκύπτει από αρχειακά τεκμήρια όπως το κάτωθι, με αναφορά στα Λουτρά του Ξηροτάγαρου:

Διαβάστε σχετικά θέματα:

Επίσκεψη στο Μουσείο Παιχνιδιών Μπενάκη

Στο εσωτερικό της πρώην οικίας Κουλούρα

Τα υδροπλάνα του Φαλήρου και το Κρατικό Εργοστάσιο Αεροσκαφών (ΚΕΑ)

Τα δυο Φάληρα

Κείμενο - Πηγές:

Το κείμενο είναι πρωτότυπο, προϊόν προσωπικής έρευνας, προσωπικής εργασίας και προσωπικών εκτιμήσεων. Στοιχεία και πληροφορίες έχουν ληφθεί από τις κάτωθι πηγές:

• http://www.benaki.gr/
• http://neoclassicalgreece.blogspot.gr/ - Οικία Δεσπόζιτου - Κουλούρα: Ο κάποτε παραθαλάσσιος μοναδικός πύργος του Παλαιού Φαλήρου, σύντομα επισκέψιμος!
• http://www.vimaonline.gr - Έπαυλις Κουλούρα: Ένα Μουσείο παιχνιδιών με ιστορία στο Παλαιό Φάληρο
• Κάρτ-Ποστάλ του Παρελθόντος, Αθήνα - Φάληρο - Πειραιώς - Κηφισιά, Ιωάννου Γεώργιος, Εκδόσεις Ι. Σιδέρη, 2009
• ΥΠΕΚΑ 
• Τύπος Εποχής - Οδηγοί Πόλεως 

Φωτογραφίες: 

• Όλες οι σύγχρονες φωτογραφίες του αφιερώματος ανήκουν στον γράφοντα το ιστολόγιο, διέπονται από κανόνες πνευματικής ιδιοκτησίας και προέρχονται από την προσωπική μου φωτογραφική σελίδα (ALL RIGHTS RESERVED). 
• Απαγορεύεται ρητά η χρήση, προβολή, αντιγραφή ή/και αναδημοσίευση με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο. 
• Όσοι παρανομούν διώκονται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.