ΤΟ ΠΕΡΑΜΑ ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ

Το Πέραμα, στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα, παρέμενε ακόμη μια παρθένα έρημη ακτή περιτριγυρισμένη με πευκώνες, στη σκιά του όρους Αιγάλεω, ιδανικός τόπος περιπάτου και αναψυχής στη φύση, τόσο για τους Πειραιώτες όσο και για τους Αθηναίους οι οποίοι έφθαναν μέχρι αυτό το δυτικό άκρο με άμαξες. Μέχρι τις αρχές τις δεκαετίες του 1920 στην εν λόγω περιοχή έμεναν μόνιμα περίπου 20 κάτοικοι, στην συντριπτική πλειοψηφία τους ψαράδες και "περαματατζήδες" οι οποίοι αναλάμβαναν με τις βάρκες τους τη μεταφορά επιβατών, ζώων και εμπορευμάτων από και προς τη Σαλαμίνα. Παρόλο που η αρχαία ονομασία του Περάματος αναφέρεται ως "Αμφιάλη", ο όρος "Πέραμα" εκ της λέξεως "πέρασμα" επικράτησε και ονομάτισε την περιοχή, ενώ σύμφωνα με τις υφιστάμενες ενδείξεις, το πορθμείο του Περάματος, υφίστατο, έστω και σε υποτυπώδη μορφή, από τον 17ο αιώνα.

Στις σελίδες του Πλήρους Οδηγού του Πειραιώς του 1906 - 1907, το Πέραμα συγκαταλεγόταν στις  τότε "εξοχές του Πειραιώς" με την κάτωθι περιγραφή: "Ωραιοτάτη τοποθεσία απέχουσα του Πειραιώς 1 1/2 ώραν. Καθημερινή τακτική συγκοινωνία δια δυο ατμοπλοίων αναχωρούντων εκ Πειραιώς τον μεν χειμώνα εις τας 3 μ.μ., το δε θέρος εις τας 4 μ.μ. Συγκοινωνία γίνεται και δια ξηράς υπαρχούσης αμαξητής οδού."

Βέβαια η προαναφερθείσα υπάρχουσα οδός δεν αποτελούσε τον πλέον ασφαλή και ενδεδειγμένο τρόπο μετακίνησης από και προς το Πέραμα καθώς περιστατικά όπως το κάτωθι περιγραφόμενο μέσα από τις σελίδες του Τύπου του έτους 1905 δεν σπάνιζαν: 

Στις αρχές της δεκαετίας του 1910, τα ναυπηγεία (ταρσανάδες) που βρίσκονταν πλησίον της συνοικίας του Αγίου Διονυσίου, στο κεντρικό λιμάνι του Πειραιά αλλά και στον όρμο του Αγίου Γεωργίου, μεταφέρθηκαν σταδιακά στην απομακρυσμένη ακτή του Περάματος. Η μετεγκατάσταση αυτή κορυφώθηκε και οριστικοποιήθηκε κατά τα έτη 1926-1927, κατόπιν σχετικής αποφάσεως του λιμενικού ταμείου Πειραιώς. 

"Ευκαιρία δι' επιχειρηματίας, εις την ρωμαντική θέσιν Πέραμαν", στις αρχές της δεκαετίας του 1920:

Την ίδια εποχή, μαζί με τα καρνάγια / ναυπηγεία, όπως ήταν φυσικό, μετακινήθηκαν οι καραβομαραγκοί, οι οποίοι έστησαν τον πρώτο οικισμό κατά μήκος του παραλιακού δρόμου, πίσω από τις ναυπηγικές εγκαταστάσεις που είχαν κατασκευάσει στην αμμουδιά. Τα σπίτια εκείνων των καραβομαραγκών, η πλειοψηφία των οποίων κατάγονταν από τα Δωδεκάνησα, τις Κυκλάδες και την Μικρά Ασία, οικοδομήθηκαν πέριξ της σημερινής οδού Νεωρίων.

Την ίδια περίπου εποχή, περίπου 200 οικογένειες Μικρασιατών προσφύγων προερχόμενες από το Φανάρι της επαρχίας Δέρκων εγκαταστάθηκαν στο Πέραμα αφού στάλθηκαν αρχικά για ιατρικές εξετάσεις στο Λοιμοκαθαρτήριο του Αγίου Γεωργίου και έπειτα στην Καλαμάτα, από όπου επέστρεψαν στο Πέραμα. Οι πρόσφυγες αυτοί διέμεναν αρχικά σε αντίσκηνα, σε οικόπεδα της Εκκλησίας (η οποία κατείχε στην ιδιοκτησία της μεγάλο μέρος των εκτάσεων στο Πέραμα), σε έναν μικρό αυτοσχέδιο συνοικισμό στα δυτικά.

Ιστορικό τεκμήριο αναγγελίας πλειοδοτικής δημοπρασίας εκποιήσεως εκτάσεως 50 στρεμμάτων εν θέσει "Πέραμα" ή "Τσερατσίνι" του κτήματος Σκαραμαγκά, από το έτος 1929:

Αξιοσημείωτο το γεγονός πως οι πρώτοι οικιστές του Περάματος, οι προαναφερόμενοι καραβομαραγκοί, θεωρούσαν ήδη εαυτούς "παλιούς" και δεν έβλεπαν με καλό μάτι τους κατατρεγμένους πρόσφυγες τους οποίους αποκαλούσαν υποτιμητικά "τα Πολιτάκια". Λίγο αργότερα, οι σκηνές των προσφύγων αντικαταστάθηκαν με τα "γερμανικά" παραπήγματα (μέρος της γερμανικής αποζημίωσης για τον 'Α Παγκόσμιο Πόλεμο). Στα ίδια αυτά παραπήγματα εγκαταστάθηκαν και άλλες προσφυγικές οικογένειες προερχόμενες επίσης από την Μικρά Ασία και τον Πόντο. Ο συνοικισμός αυτός ονομάστηκε Αλιευτικός Συνοικισμός Προσφύγων Περάματος επαρχίας Δερκών και οι κάτοικοί του ασχολούνταν κυρίως με την αλιεία. 

Προς τα τέλη της δεκαετίας του 1920, πρόσφυγες από το Ικόνιο (Κόνια) και τη Σπάρτη της Σμύρνης εγκαταστάθηκαν ανατολικότερα των δυο αρχικών συνοικισμών, προς το Κερατσίνι, ιδρύοντας το Νέο Ικόνιο.

Ιστορικό τεκμήριο από τις σελίδες του Τύπου του έτους 1928 με αναφορά στο δάσος του Περάματος:

Στα χρόνια του Μεσοπολέμου, το Πέραμα διατήρησε αναλλοίωτο τον εξοχικό του χαρακτήρα, συγκεντρώνοντας θαμώνες και επισκέπτες κυρίως από τον Πειραιά, οι οποίοι επισκέπτονταν τα εξοχικά κέντρα που είχαν ανοίξει κυρίως πλησίον της παραλίας. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως στις σελίδες του Μέγα Οδηγού της πόλεως του Πειραιώς του 1928 - 1929, στο Πέραμα καταγράφεται η ύπαρξη του καφενείου του Μαυρογιαννακάκη, του οινομαγειρείου του Θεολογίτου και του ναυπηγείου του Βενιέρη. 

Πέραμα: Δεκαετία 1920

Πέραμα: Δεκαετία 1930

Πέραμα: Δεκαετία 1930

Ειρήσθω εν παρόδω, κατά το έτος 1928, το Πέραμα διέθετε 331 μόνιμους κατοίκους, σύμφωνα με τα επίσημα απογραφικά στοιχεία εκείνης της εποχής. Λίγο αργότερα, σύμφωνα με σχετικό Διάταγμα "περί αναγνωρίσεως Δήμων και Κοινοτήτων εν τω Νομώ Αττικής και Βοιωτίας" της 7ης Μαΐου του έτους 1933, όπως δημοσιεύτηκε στο Τεύχος Α' του ΦΕΚ 109 της ιδίας ημέρας, συστάθηκε η Κοινότητα του Περάματος με έδρα τον ομώνυμο συνοικισμό. Στις αρχές του επόμενου έτους (1934), στην Κοινότητα Περάματος προστέθηκε ο οικισμός του νέου Ικονίου. 

Κατά το έτος 1934, ένα τρίτο γεγονός θα "σημαδέψει" την εξέλιξη του Περάματος: Η εταιρία Shell οικοδομεί αποθήκες πετρελαιοειδών στο Νέο Ικόνιο, στο στενό λαιμό ανάμεσα στη θάλασσα και το βουνό, στο δρόμο από τον Πειραιά προς το Πέραμα. 

Κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και της Κατοχής, το πευκοδάσος στις πλαγιές του Περάματος αποψιλώθηκε. Στις ίδιες αυτές απότομες πλαγιές, μετά τον Πόλεμο, βρήκαν αυθαίρετη στέγη πολλοί εσωτερικοί μετανάστες που εγκατέλειψαν την ελληνική ύπαιθρο σε αναζήτηση εργασίας και μιας καλύτερης τύχης στην Αθήνα.

Πέραμα: περίοδος Κατοχής (1943)

Την άνοιξη του έτους 1963, η μέχρι τότε Κοινότητα Περάματος, έχοντας πληθυσμό άνω των 10.000 κατοίκων, αναγνωρίστηκε ως αυτόνομος Δήμος, σύμφωνα με τα οριζόμενα από το Βασιλικό Διάταγμα 212 "Περί Αναγνωρίσεως Δήμων" της 15ης Μαρτίου του 1963, το οποίο υπέγραφε ο Βασιλεύς των Ελλήνων Παύλος και το οποίο δημοσιεύτηκε στο Τεύχος Α' της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως (ΦΕΚ 45Α) της 19ης Απριλίου του ιδίου χρόνου. Για την ιστορία, τελευταίος Πρόεδρος της Κοινότητας του Περάματος (περίοδος 1951 - 1964) και πρώτος Δήμαρχος της πόλεως κατά την περίοδο 1964 - 1967 υπήρξε ο Γεώργιος Τσορμπατζόγλου.

Κατά τις δεκαετίες του 1960 και του 1970, στο Άνω Πέραμα, αναπτύχθηκε ένας νέος οικισμός αυθαιρέτων σε έκταση του ΟΔΔΕΠ (Οργανισμός Διοικήσεως & Διαχειρίσεως Εκκλησιαστικής Περιουσίας). Οι παράγκες και τα παραπήγματα μετατράπηκαν σε μόνιμες κατασκευές και αργότερα εντάχθηκαν στο σχέδιο πόλης. Χαρακτηριστικό πάντως είναι το γεγονός πως μόλις κατά το έτος 1993 εγκρίθηκε η σχετική πολεοδομική μελέτη, ύστερα από σχετική γνωμοδότηση του Συμβουλίου της Επικρατείας και τα εν λόγω οικόπεδα - αφού πρώτα παραχωρήθηκαν από τον ΟΔΔΕΠ στο ελληνικό Δημόσιο - αναγνωρίστηκαν ως ιδιοκτησία των κατοίκων!

Πέραμα: τέλη δεκαετίας 1950

Πέραμα: αρχές δεκαετίας 1960

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως στο Πέραμα των πρώτων μεταπολεμικών δεκαετιών, συνέχισαν να λειτουργούν αρκετά παραθαλάσσια νυχτερινά κέντρα ελληνικής μουσικής καθώς και ταβέρνες, τα οποία αντανακλούσαν το λαϊκό εργατικό χαρακτήρα της υπό εξέτασιν περιοχής. 

• Το Τραμ του Περάματος

Χαρακτηριστικό του Περάματος, δίχως καμία αμφιβολία, ιδίως για όσους διαθέτουν μνήμες από τα μεταπολεμικά χρόνια, το Τραμ του Περάματος, το οποίο εκτελούσε το δρομολόγιο Πειραιάς - Πέραμα συνδέοντας το κεντρικό λιμάνι της πόλης με το Πέραμα.

Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο τύπος της εποχής, κατά το έτος 1895 οπότε και υπεβλήθησαν οι πρώτες μελέτες για τον τροχιόδρομο του Περάματος, η συγκοινωνία μεταξύ Πειραιώς και Περάματος επιτυγχανόταν μονάχα με παμπάλαιες άμαξες ενώ και οι ανάγκες του Ναυστάθμου της Σαλαμίνας πλήθαιναν, γεγονότα τα οποία καθιστούσαν την σύνδεση αναγκαία.

Το τραμ του Περάματος, κινούμενο σε σιδηροδρομικές τροχιές κανονικού εύρους - όπως ακριβώς το "κόκκινο" τραμ της παραλίας - ξεκίνησε τα δρομολόγιά του στις 20 Ιουλίου του 1936 και αποτέλεσε χρονικά το τελευταίο τραμ που κυκλοφόρησε στην Αθήνα μέχρι το απόγευμα της Μεγάλης Δευτέρας της 4ης Απριλίου 1977.

Το Τραμ του Περάματος στα "τελευταία" του σε μια σύνθεση φωτογραφιών που προέρχονται από το προσωπικό αρχείο κάποιου επισκέπτη της χώρας μας στα μέσα της δεκαετίας του 1970:

• Η ναυπηγοεπισκευαστική ζώνη (ΝΕΖ) του Περάματος

Σημείο αναφοράς του μεταπολεμικού Περάματος, χωρίς καμία αμφιβολία, αποτελεί η Ναυπηγο-Επισκευαστική Ζώνη (εν συντομία ΝΕΖ), μετεξέλιξη ουσιαστικά εκείνων των πρώτων ναυπηγείων που στήθηκαν στην ακτή τις πρώτες δεκαετίας του προηγούμενου αιώνα και γιγαντώθηκαν κατά τις επόμενες δεκαετίες. 

Καρνάγιο στο Πέραμα (μεταπολεμικά)

Άφιξη της πρώτης πλωτής δεξαμενής στο Πέραμα

Οι μονάδες του Περάματος γνώρισαν μεγάλη ανάπτυξη μετά την ίδρυση των Ναυπηγείων Σκαραμαγκά από τον Σταύρο Νιάρχο το 1958 και λειτούργησαν στην εποχή της ακμής τους ταυτόχρονα τόσο ως υπεργολάβοι των μεγάλων ναυπηγείων όσο και ως αυτόνομοι επισκευαστές, μετατροπείς αλλά και διαλύτες πλοίων. 

Η Ναυπηγο-Επισκευαστική Ζώνη του Περάματος (δεκαετία 1960)

Κατά τον 21ο αιώνα, δυστυχώς, η Ναυπηγο-Επισκευαστική Ζώνη του Περάματος (ΝΕΖ) - καθώς επίσης οι υπόλοιπες παρόμοιες μονάδες σε Δραπετσώνα-Κερατσίνι-Σαλαμίνα-Πειραιά - μετατράπηκαν σε συνώνυμο της ανεργίας, με τα περισσότερα καρνάγια / ναυπηγεία να υπολειτουργούν. 

Αξιομνημόνευτο είναι το γεγονός πως η αλματώδης αύξηση του πληθυσμού του Περάματος μετά τον Πόλεμο υπήρξε άμεσα συνδεδεμένη με την ανάπτυξη της Ναυπηγοεπισκευαστικής Ζώνης (ΝΕΖ): το Πέραμα αριθμούσε περίπου 1500 κατοίκους περί τα 1940, περί τους 15.000 κατοίκους στις αρχές της δεκαετίας του 1960 και πάνω από 25.000 κατοίκους από το 1980 και μετά.

Στο σημείο αυτό οφείλουμε να τονίσουμε πως δυστυχώς, η Ναυπηγο-Επισκευαστική Ζώνη (ΝΕΖ) του Περάματος έχει αποτελέσει τόπο πολλών θανατηφόρων και μη εργατικών ατυχημάτων.

• Το ναυπηγείο του Ψαρρού

Δίχως άλλο σημείο αναφοράς του Περάματος αποτελεί το οικογενειακό ναυπηγείο Ψαρρού, ευρισκόμενο πλέον στα χέρια της τρίτης γενιάς, η ιστορία του οποίου ξεκινά από τον εκ Σύμης ορμώμενου καραβομαραγκού Μανώλη Ψαρρού, παππού του σημερινού συνονόματου ιδιοκτήτη, ο οποίος μετοίκησε στο συνεχώς αναπτυσσόμενο λιμάνι του Πειραιώς των αρχών του 20ου αιώνα, δραστηριοποιούμενος αρχικά στην περιοχή της συνοικίας του Αγίου Διονυσίου - όπου υπήρχαν ταρσανάδες - και αργότερα στο Πέραμα. Από το Ναυπηγείο του μάστρο-Μανώλη Ψαρρού και αργότερα του υιού του Γεωργίου ο οποίος επίσης μυήθηκε στην τέχνη της παραδοσιακής ναυπηγικής, κατά το πρώτο μισό του 20ου αιώνα, μέχρι τα δύσκολα χρόνια της Κατοχής, βγήκαν πάμπολλα παραδοσιακά ιστιοφόρα, μαούνες, αλιευτικά και άλλα σκάφη. Μετά την Απελευθέρωση, το Ναυπηγείο Ψαρρού, όντας πλέον στα χέρια του Γεωργίου Εμμ. Ψαρρού, γνώρισε μεγάλη άνθηση επεκτείνοντας τις δραστηριότητές του και κατασκευάζοντας μεγαλύτερα σκάφη, εμπορικά, αλιευτικά αλλά και τα πρώτα σκάφη αναψυχής για λογαριασμό επιφανών πελατών, υπουργών, μεγαλοεπιχειρηματιών κ.α. Η κατασκευή παραδοσιακών ξύλινων σκαφών (yachts) για διάσημους πελάτες όπως λ.χ. η "Σαΐτα" για τον Οίκο των Rothschild (σσ. σκάφος το οποίο τελικά κατέληξε στον μόδιστρο Hubert de Givenchy) ή η "Πανδώρα" για τον εφοπλιστή Πανάγου Λαιμού εκτόξευσαν την αναγνωρισιμότητα του Ναυπηγείου Ψαρρού για να ακολουθήσουν οι παραγγελίες του Γιάννη Λάτση, του Κωνσταντίνου Δοξιάδη αλλά και ο "Αετός" του Λυκιαρδόπουλου. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1970, το Ναυπηγείο Ψαρρού ευρισκόμενο υπό τη διεύθυνση του Εμμανουήλ Γ. Ψαρρού, ξεκίνησε να εκσυγχρονίζεται μεν, συνεχίζοντας δε μέχρι τις μέρες μας (21ος αιώνας) την κατασκευή ολίγων ξύλινων παραδοσιακών σκαριών.

• Το σύγχρονο πορθμείο του Περάματος

Αναμφίβολα, σημείο αναφοράς του σύγχρονου Περάματος αποτελεί το πολυσύχναστο πορθμείο, από το οποίο επιβατηγά πλοία εκτελούν το δρομολόγιο Πέραμα - Παλούκια Σαλαμίνας.

 

• Στο Πέραμα του 21ου αιώνα - Σύγχρονες Φωτογραφίες

Ακολουθούν ορισμένες ενδεικτικές σύγχρονες φωτογραφικές καταγραφές από το Πέραμα του 21ου αιώνα, εκ προσωπικού φωτογραφικού αρχείου.

Άποψη του στενού, μεταξύ Περάματος και Σαλαμίνας, από ψηλά:

Μερική άποψη της πόλεως του Περάματος όπως διακρίνεται από το λιμάνι:

Στο λιμάνι του Περάματος:

 

Στη Μαρίνα του Περάματος:

Ο Ιερός Ναός του Πολιούχου Αγίου του Περάματος, του Αγίου Νικολάου:

Η έτερη μεγάλη εκκλησία του Δήμου Περάματος, ο Ιερός Ναός του Προφήτη Ηλία:

Εικόνες που παραπέμπουν σε ψαροχώρι:

 

Στο Πέραμα εδρεύει το αξιόλογο Μουσείο Ναυτικής Παράδοσης το οποίο λειτουργεί με βασικό σκοπό την συλλογή, συντήρηση, φύλαξη και έκθεση πάσης φύσεως κειμηλίων και λοιπών αντικειμένων που σχετίζονται με τη ναυτική παράδοση των Ελλήνων.

Στην αρχή της κεντρικής λεωφόρου Δημοκρατίας, πλησίον των εκδοτηρίων εισιτηρίων του πορθμείου του Περάματος. Η προαναφερθείσα λεωφόρος Δημοκρατίας διατρέχει παραλιακά όλο το Πέραμα, περνώντας μπροστά από όλες τις ναυπηγοεπισκευαστικές επιχειρήσεις της πόλεως και φθάνει με την ίδια ονομασία μέχρι το Κερατσίνι.

Πέραμα φολκλόρ:

Δείτε περισσότερες φωτογραφίες, εκ προσωπικού αρχείου, από το σύγχρονο Πέραμα του 21ου αιώνα εδώ.

Διαβάστε σχετικά θέματα:

Εξοχαί Πειραιώς

Ο τροχιόδρομος (τραμ) του Περάματος - Η ιστορία του

Τα εγκαίνια του τροχιοδρόμου του Περάματος (20.07.1936)

Ο τροχιόδρομος του Περάματος στην πλατεία Λουδοβίκου

Το "καμουφλαρισμένο" τραμ του Περάματος

Το τελευταίο δρομολόγιο του τροχιοδρόμου του Περάματος

Τα καρνάγια του Περάματος

Κείμενο - Πηγές:

Το κείμενο είναι πρωτότυπο, προϊόν προσωπικής έρευνας, προσωπικής εργασίας και προσωπικών εκτιμήσεων. Στοιχεία και πληροφορίες έχουν ληφθεί από τις κάτωθι πηγές:

• Δήμος Περάματος "Οι όψεις της δημοτικής ιστορίας της πόλης - Η πόλη της ναυτοσύνης", εκδόσεις Αλέξανδρος, ΔΗΠΟΠ 2005
• "Το Λιμάνι της Αγωνίας", "Ημερολόγιο 2013 - Πειραιάς: Πόλη Μεταναστών και Προσφύγων", Εκδόσεις Δημιουργικό Εργαστήριο, 2012
• Το Τραμ του Περάματος
• http://www.eie.gr/
• http://www.greekscapes.gr
• Μουσείο Ναυτικής Παράδοσης
• Τύπος Εποχής - Οδηγοί Πόλεως - Συλλεκτικοί Χάρτες

Φωτογραφίες:

• Οι ιστορικές φωτογραφίες παρατίθενται για εκπαιδευτικούς σκοπούς - κάθε νόμιμο δικαίωμα ανήκει στους νομίμους κατόχους αυτών.
• Όλες οι σύγχρονες φωτογραφίες του αφιερώματος ανήκουν στον γράφοντα το ιστολόγιο, διέπονται από κανόνες πνευματικής ιδιοκτησίας και προέρχονται από την προσωπική μου φωτογραφική σελίδα (ALL RIGHTS RESERVED).
• Απαγορεύεται ρητά η χρήση, προβολή, αντιγραφή ή/και αναδημοσίευση με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο.
• Όσοι παρανομούν διώκονται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.