Ο ΠΕΙΡΑΙΕΥΣ ΤΟΥ 1896

Στις από του λόφου της Μουνυχίας (Καστέλλας) βλέπει σήμερον την ζωηράν κίνησιν του λιμένος του Πειραιώς ατενίζει τας πυκνάς συστάδας των εργοστασίων και των καπνοδόχων και την μυρμηκιάν του συνωστιζόμενου εις το κράσπεδον του λιμένος ανθρώπων, τα δάση των πλοίων και ατμόπλοιων, τους θωρηκτούς κολοσσούς, ξένους και ημέτερους δεν έχει σαφή ιδέαν της μεγάλης επαναστάσεως των χρόνων και των ανθρώπινων πραγμάτων. Πρέπει να θέσωμεν την ζωντανήν και κινούμενην και λαλούσαν αυτήν εικόναν εις το ιστορικόν πλαίσιον δια να εξάρθη όλη η έννοιά του. 

Τι ήτον ο Πειραιεύς προ 80 ετών;

"Εάν ο Σχένδλερ εξεπλάγη, γράφει ο Σατωβριάνδ, εκ της ερημιάς του Πειραιώς, δύναμαι να είπω ότι άλλο δεν ήτο και το ιδικόν μου αίσθημα. Εκάμαμεν μίαν πορείαν εις έρημον παραλίαν, τρεις λιμένες είχον παρουσιασθή ενώπιόν μας. Και δεν είδομεν ούτε πλοιάριον εις τους τρεις αυτούς λιμένας. Μοναδικόν θέαμα ήσαν τα ερείπια, οι βράχοι και η θάλασσα. Μόνος θόρυβος η κραυγή της αλκυόνος και ο ψιθυρισμός των κυμάτων άτινα, θραυόμενα επί του τάφου του Θεμιστοκλέους [...] Εις μάτην ανεζήτησα τον ναόν της Αφροδίτης, την Μακράν Στοάν και το συμβολικόν άγαλμα όπερ παρίστανε τον λαόν των Αθηνών. [...] Αντί των μεγαλοπρεπών εκείνων ναυπηγείων, των νεωρίων, των νεωσοίκων όπου εσύροντο αι τριήρεις, των Αγορών εκείνων, αίτινες αντηχούν τας φωνάς των ναυτών, αντί των κτιρίων εκείνων, τα οποία εν τω συνόλω αναπαρίστων την θέαν και την ωραιότητα της πόλεως της Ρόδου, δεν έβλεπον παρά μίαν μονήν κατερειπωμένην και εν μαγαζείον. Θλιβερός φρουρός της παραλίας και πρότυπον βλακώδους υπομονής είναι εκεί ο Τούρκος τελωνοφύλαξ όστις κάθεται καθ'όλον τον χρόνον εις ελεεινήν τινά ξύλινην παράγκα. Μήνες ολόκληροι παρέρχονται χωρίς να βλέπη εισερχόμενον εις τον λιμένα πλοίον τι. Αυτή είναι η σημερινή αξιοδάκρυτος κατάστασις των περίφημων αυτών λιμένων [...]"

Ο Λέων του Πειραιώς

[...] Και εις πλείστας γραμμάς έκλαιε και εθρήνει την Ελλάδα ο ποιητικώτερος και φιλελληνικώτερος των Γάλλων συγγραφέων. Η θλιβερά κατάστασις της ημετέρας πατρίδος τόσον εδέσποσε των εντυπώσεών του,  ώστε δεν ηδυνήθη να αντιληφθή την προσεγγίζουσαν επαναστατικήν θύελλαν, ήτις εξερράγη 15 έτη βραδύτερον, αποτέλεσμα της οποίας ήτον η ανάστασις της Ελλάδος εν γένει και του Πειραιώς κατ'ακολουθίαν. Η Ελλάς εγένετο βασίλειον και αι Αθήναι η πρωτεύουσά του. Έκτοτε η τύχη του Πειραιώς ήτο γνωστή και ωρισμένη. Το επίνειον της πρωτευούσης του ελεύθερου βασιλείου δεν ήτο δυνατόν παρά να παρακολουθήση την ανάπτυξιν και την εξέλιξιν της πρωτευούσης. [...]

[...]Αι περιστάσεις υπό το κράτος των οποίων εις πληθυσμός 50 χιλιάδων ανθρώπων εν βραχεί χρόνω συνεκεντρώθη και συνωκίσθη εις μίαν πόλην εξηγούσι το φαινόμενον ότι ουδεμία ετέρα πόλις της Ελλάδος παρέχει τον εξαιρετικόν της χαρακτήρα και την ιδιάζουσαν κοινωνικήν της μορφήν. Ο Πειραιεύς είναι το κέντρον όπου ευρίσκετε εκπροσωπούμενον εν τω εδάφει της εργασίας της επιχειρηματικότητας, της δράσεως και όλα τα χρώματα όλας τας ιδιοφυίας και τας αποχρώσεις της Ελληνικής φυλής. Μαυροθαλασσίται, Ασιάται, Μακεδόνες, Θράκες, Ηπειρώτες, νησιώται εξ όλων των νήσων του Αιγαίου, αποτελούσιν ένα περίεργον Μωσαικόν μετά των Ελλήνων της ελευθέρας γης. Μεταξύ των τελευταίων τούτων τόσον εις το εμπόριον όσον και εις την παντοειδή βιομηχανικήν ανάπτυξιν τους Κυνουριείς ευρίσκετε πρωταγωνιστούντες και χωρίς υπερβολήν δύναταί τις να είπη ότι η ακαταπόνητος, λιτή, φίλεργος και ευγυής αυτή Ελληνική απόχρωσις, την οποίαν ευρίσκομεν τόσον θάλλουσαν εν Κωνσταντινούπολει και θαυματουργούσαν εν γένει εν Τουρκία, πλουτίζουσαν εν Βουλγαρία και εν Ρουμανία και αλλαχού, επέδρασε μεγάλως εις την παντοίαν εξέλιξιν του Πειραιώς. [...]

[...] Ο Πειραιεύς είναι η βιοτεχνική κονίστρα επί της οποίας έκαστος των διαφόρων πληθυσμών της εκφαίνεται και εκδηλούται ο τύπος και η ιδιοφυία της καταγωγής και των παραδόσεών του. Οι Αλβανικοί πληθυσμοί ως είναι οι Υδραίοι, οι Σπετσιώται, οι Κρανιδιώται, οι Ποριώται δεν αναφαίνονται ουδαμού εν τη εμπορική και τη βιομηχανική κινήσει ή κατά πολύ σπανίαν εξαίρεσιν, δεν εγκατέλιπεν ούτε ένταυθα την θάλασσαν, ενώ το εμπόριον, η βιομηχανία, επομένως και ο πλούτος και η κοινωνική δύναμις ανήκει εις τους Πελοποννησίους, καίτοι ούτοι δεν είναι πολυπληθέστεροι εκείνων. [...]

[...] Τοιούτον κοινωνικόν σύμφυρμα με τόσας αποχρώσεις, τόσην ποικιλίαν ηθών, παραδόσεων ιδεών, μορφώσεως και χαρακτήρος, όπου ακούεις τόσον συχνά την Ελληνικήν όσον και την Αλβανικήν, αρκετά δε συχνά την Τούρκικην και προσθέτως και κατά διαλείμματα όλας τας Ευρωπαικάς γλώσσας των διαφόρων ναυτών όλων των Ευρωπαϊκών στόλων δεν είναι άπορον ότι παρουσιάζει κοινωνικώς το πλέον παράδοξον φαινόμενον, μίαν όψιν όμορφον, αδιάπλαστον, ασυνάρτητον, ήτις τόσην κάμνει εντύπωσιν εις τον αντικρύζοντα αυτήν διά πρώτην φοράν. [...]

[...] Σήμερον η πόλις του Πειραιώς έχει πληθυσμόν κατά την τελευταίαν απογραφήν του 1896 κατοίκων 17.500 καταλαμβάνει επτακόσια είκοσι τέσσαρα (724) τετράγωνα με 9.400 οικίας και οδούς 78.700 μέτρων.  Η διεύθυνσις των οδών αι οποίαι διήκουσιν από της μιάς άκρας της πόλεως μέχρι της άλλης είναι εκ βορρά προς νότον και εκ δυσμών πρός ανατολάς. Είναι το πλείστον ευρύταται, ευθύγραμμοι, ωραίαι. Η λεωφόρος Σωκράτους, μεγάλη και πάγκαλος οδός με δύο δενδροστοιχίας εκατέρωθεν αποτελεί τον άξονα της ρυμοτομικής οικονομίας της πόλεως και τέμνει αυτήν σχεδόν εις το μέσον διερχόμενη δι όλης της ράχεως την οποίαν σχηματίζουσιν αι δυο λεκάναι του μεγάλου λιμένος και εκείνου της Ζέας. Η παραλιακή οδός, η οδός Αθηνάς, η οδός Μακράς Στοάς, η οδός Φίλωνος, η λεωφόρος Αιγέως και πολλαί άλλαι είναι εκ των ωραιοτέρων [...]

Η πλατεία Καραϊσκάκη - Στο βάθος αριστερά το Χατζηκυριάκειο Ορφανοτροφείο

[...] Την πόλιν του Πειραιώς κοσμούσι πλατείαι δεκαέξ τον αριθμόν αι εξής: Λουδοβίκου, Θεμιστοκλέους, Καραϊσκάκη, Ιπποδαμείας, Κοραή, Βαρβάκη, Αμαλίας, Αλεξάνδρας, Κανάρη, Δηλιγιάννη, Δεξαμενής, Αγίου Βασιλείου, Καστέλλας, Ανώνυμος, Αγίου Διονυσίου και Χατζηκυριακού. Εξ αυτών οι πέντε είναι Ευρωπαϊκώταται πλατείαι, χάρις εις την φροντίδα και την φιλοκαλίαν του πρώην δημάρχου κ. Θεόδωρου Ρετσίνα. Εκείνη του Καραϊσκάκη εν μέσω της οποίας ιδρύται και το άγαλμα του ενδόξου στρατάρχου κείται παρά την παραλίαν Τζελέπη προς το Β.Α. του λιμένος είναι καλώς εστρωμένη και περιβάλλεται διά κήπων κατά το Αγγλικόν σύστημα. Η πλατεία Βαρβάκη ευρίσκεται σχεδόν εις το κέντρον της πόλεως τέμνεται εις δυο υπό της λεωφόρου Σωκράτους και της αποτόμου ανωφερείας του εδάφους, αποτελείται δ'εκ τριών τμημάτων, εξ' ων το μεγαλείτερον είναι δυτικώς της λεωφόρου και είναι φυτευμένον δι εσπεριδοειδών φυτών. Τα έτερα δυο ευρίσκονται προς ανατολάς της λεωφόρου και συνιστώσι δυο θαλερούς και ωραίους κήπους. Η θέσις της πλατείας ταύτης μια εκ των ωραιοτέρων του Πειραιώς ωνομάζετο Τερψιθέα, το όνομα δε τούτοι φέρει και σήμερον παρά τω λαώ, όστις δεν υιοθέτησεν το επίσημον της πλατείας όνομα. Η πλατεία Θεμιστοκλέους είναι παρά την δημοτικήν αγοράν, πλησίον της παραλίας και προς βορράν του δημαρχιακού καταστήματος. [...] Η πλατεία Κοραή η ευρυτέρα όλων διασταυρούται υπό των οδών Αθηνάς και λεωφόρου Σωκράτους, έχει κήπον και μικρόν πευκώνα, πλαισιούται δ'υπό του Δημοτικού Γυμνασίου, του Ελληνικού Σχολείου, του Δημοτικού Θεάτρου και αρκετά ωραίων οικοδομών. Η πλατεία Κανάρη, έχουσα σχήμα παραλληλόγραμμου, ευρίσκεται εις την παραλίαν, ήτις σχηματίζεται εν τω μυχώ του λιμένος της Ζέας καλώς διεσκευασμένη και συντηρούμενη. Είναι δε το δροσερόν συνεντευκτήριον του Πειραικού λαού το θέρος και των καλών ημερών του χειμώνος. [...] Η νεωτέρα αλλά και ρωμαντικωτέρα των πλατειών του Πειραιώς είναι η της Αλεξάνδρας, ούτως ονομασθείσα προς ανάμνησιν της ατυχούς βασιλόπαιδος. Κείται επί της δεξιάς άκρας τω εισιόντι εις τον λιμένα της Ζέας, μόλις κατά το παρελθόν έτος ισοπεδωθείσα παρέχουσα δέ μαγευτικήν άποψιν του Σαρωνικού, του Υμηττού, της Ακτής και των τελευταίων κλιτύων του λόφου της Μουνυχίας. [...] 

Η πλατεία Βαρβάκη (κήποι της Τερψιθέας)

[...] Ο Πειραιεύς έχει συνοικίας διαφόρους εξ ων τινές έλαβον τ'όνομα εκ της καταγωγής των εις αυτάς ενοικούντων. Ούτω έχομεν τα Υδραίικα, μέγαν συνοικισμόν προς την Πειραϊκήν ακτήν και εις τάς κλίτυας αυτής προς τον λιμένα. Τα Κρητικά υπό την Καστέλλαν και τους πρόποδας αυτής. Άλλαι συνοικίαι είναι η Λάκκα Βάβουλα, Πηγάδι Στρατιώτου, συνοικία Εργοστασίων, συνοικίων Καμινίων, συνοικία Φρεαττύδος. [...] 

[...] Πολλά δημοτικά και ιδιωτικά κτίρια άξια λόγου έχει ο Πειραιεύς. Εξ' αυτών πρωτεύει το Δημοτικόν Θέατρον, μέγα κτίριον οικοδομηθέν επί του Δημάρχου Αριστ. Σκυλίτση Ομηρίδου, επί σχεδίου του μηχανικού Ι. Λαζαρίμου κατ'απομίμησιν της Grande Opera των Παρισίων. Το μεγαλοπρεπές τούτο οικοδόμημα κείται επί ευρέος γηπέδου επί της οδού Αθηνάς, με την κύριαν πρόσοψιν προς ανατολάς, επί της λεωφόρου Σωκράτους και προ της πλατείας Κοραή [...]

Το Δημοτικόν Θέατρον Πειραιώς

[...] Το Δημαρχιακόν κατάστημα το κομψόν και πολύγωνον μετά του επ'αυτού μεγάλου ωρολογίου είναι εκ των ωραιοτέρων κτιρίων. Είναι ιδρυμένον παρά την Βασιλικήν προκυμαίαν και τον Τινάνειον Κήπον, αρχικώς δε ωνομάσθη Χρηματιστήριον διότι ως τοιούτο, άγνωστο διατί, προωρίζετο. [...] Η Δημοτική αγορά του Πειραιώς είναι επίσης εκ των κάλλιστων οικοδομημάτων της πόλης, με άφθονον ύδωρ και πολλήν καθαριότητα. [...] Εκτός των κτιρίων τούτων υπάρχουσι πλείστα έτερα άξια λόγου, ως το Γυμνάσιο, το Ανώτερον Παρθεναγωγείον, το Ζάννειον Νοσοκομείον, το Ορφανοτροφείον, το Γηροκομείον, το Ορφανοτροφείον Χατζηκυριάκου κλπ.[...] 

[...] Ο Πειραιεύς έχει ωραίους περιπάτους, τερπνάς και ωραίας τοποθεσίας. Τοιούτοι είναι: Η Φρεαττύς, παράλιος περίπατος [...] Περίπατος Ζέας-Φαλήρου [...] Βασιλική Αποβάθρα [...] Αλλά ο κύριος περίπατος, τόπος συνεντεύξεως, αναψυχής και απολαύσεως του Πειραιώς είναι ο Τινάνειος Κήπος. Ούτος εφυτεύθη υπό του Γάλλου στρατηγού της κατοχής Τινάν, κατά το 1854-1855. [...]

[...] Ο Πειραιεύς έχει περί τους ένδεκα ναούς, εκ των οποίων ο καθεδρικός ναός της Αγίας Τριάδος παρά την πλατείαν Θεμιστοκλέους, ο του Αγίου Σπυρίδωνος, προς μεσημβρίαν του Τινανείου Κήπου, ο ναός του Αγίου Κωνσταντίνου, παρά την πλατείαν Κοραή και ο ναός του Αγίου Νικολάου παρά το Τελωνείον είναι οι σπουδαιότεροι. [...] 

[...] Το σχέδιο της πόλεως του Πειραιώς εξεπονήθη υπό των μηχανικών του Γερμανού Σλάουμπερτ και του Έλληνος Κλεάνθους, ενεκρίθη δέ διά Βασιλικού διατάγματος της 3/15 Αυγούστου 1836. [...]

[...] Η Δημοτική αρχή και οι Δήμαρχοι του Πειραιώς ήσαν η μηχανή η οποία ακαταπαύστως ώφειλεν, αγρύπνως και ενδελεχώς να λειτουργή όπως δώση τον ρυθμόν, την ευκοσμίαν, την αρωγήν, εις την αύξουσαν, την σφριγώσαν, την καταπληκτικώς εξελισσόμενην ανθρώπινην κίνησιν, δράσιν και ανάπτυξιν της Πειραικής πόλεως. Ο λιμήν ήτο καταχωσμένος, ο χώρος ον κατέλαβεν η σήμερον όλις ήτο ένας σωρός ερειπίων, ύδωρ δεν υπήρχεν, τέλματα ήσαν αι Αλαί, τέλματα και η Ζέα. Επί των ερειπίων αυτών των τελμάτων αυτών έπρεπε να δοθή μια μορφή Ευρωπαϊκής πόλεως, οι λιμένες έπρεπε να γείνουν τοιούτοι, να ευρεθή ύδωρ, να προικισθή η πόλις αυτή δι'όλων των μέσων πολιτισμένης Ευρωπαϊκής πόλεως. [...]

[...] Από του Ράλλη και έντευθεν ο Πειραιεύς δεν είχε παρά λαμπρούς Δημάρχους. Τον Ράλλην διεδέχθη ο Δημήτριος Μουτσόπουλος, τούτον ο Τρύφων Μουτσόπουλος, ο και δη Δήμαρχος, εμεσολάβησε δε μια τετραετής δημαρχία του Αριστ. Σκυλίτση Ομηρίδου και του Θεόδωρου Γ. Ρετσίνα μια οκταετία. Η περίοδος αυτή υπήρξε η λαμπροτέρα δια τον Πειραιά από χωριού μεταβληθέντος εις μιαν ωραίαν πόλιν με όλας της τας υπηρεσίας τελείας, πλουσίας, άρτιας. [...]

Ο Πειραιεύς κέκτηται πλούτον κτιρίων δι'όλας τας ανάγκας του και τας νομίμους υπηρεσίας του. Αστυνομικόν κατάστημα κάλλιστον, Ειρηνοδικείον, 11 Εκκλησίας, 9 Σχολεία, Νοσοκομείον, Ορφανοτροφείον, Γηροκομείον, Άσυλον, Αγοράς δυο, Θέατρον, διάφορα καταστήματα υδραυλικά και πλείστα μαγαζεία υπό τα διάφορα κτίριά του και ιδίως εν τη Κεντρική Αγορά, υπό το Θέατρον και το Α' Παρθεναγωγείον. Έχει και το τελειώτερον Σφαγείον εν Ελλάδι παρά την Δραπετζώναν, εις απόστασιν 20 λεπτών εκ της πόλεως προς την θάλασσαν της Σαλαμίνος. [...] 

Το Ζάννειον Ορφανοτροφείον Αρρένων

[...] Ο μέγας λιμήν του Πειραιώς είναι εκ των ευρυχωροτέρων, των ωραιοτέρων και των ασφαλεστέρων της Μεσογείου. Διαγράφει τόξον του οποίου τα δυο άκρα προσεγγίζοντα δεν αφίνουσι παρά στενήν δίοδο. Ο λιμήν του Πειραιώς κατέστη εν τη Ανατολική Μεσογείω το σπουδαιότατον κέντρον διά την παγκόσμιον ναυτικήν κίνησιν. Ως κεφαλή των δυο μεγάλων σιδηροδρομικών γραμμών Πειραιώς - Αθηνών - Πελοποννήσου και Πειραιώς - Λαρίσης, ως και των εν τω Κράτει ατμοπλοϊκών εταιριών, ο Πειραιεύς αποτελεί το κέντρον της εν Ελλάδι συγκοινωνίας. [...]

Άποψις Κεντρικού Λιμένος Πειραιώς

Ευχαριστίες:

• Τις ευχαριστίες μου στον κ. Αμοργιανιώτη Δημήτρη για τις πληροφορίες και την εν γένει συνεργασία.

Κείμενο - Πηγές:

Το κείμενο είναι πρωτότυπο, προϊόν προσωπικής έρευνας, προσωπικής εργασίας και προσωπικών εκτιμήσεων.

Στοιχεία και πληροφορίες έχουν ληφθεί από τις κάτωθι πηγές:

• Η Ελλάς κατά τους Ολυμπιακούς Αγώνας του 1896 : Πανελλήνιον Εικονογραφημένον Λεύκωμα. Εν Αθήναις: Εκ του Τυπογραφείου της Εστίας Κ. Μάϊσνερ και Ν. Καργαδούρη, 1896. 

• Απαγορεύεται ρητά η χρήση, προβολή, αντιγραφή ή/και αναδημοσίευση με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο.
• Όσοι παρανομούν διώκονται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.