ΚΥΛΙΝΔΡΟΜΥΛΟΣ "ΣΠΑΡΤΗ" ΑΔΕΛΦΩΝ ΓΕΩΡΓΗ - Π. ΝΙΚΟΛΕΤΟΠΟΥΛΟΥ [ΚΑΜΙΝΙΑ]

Ο Πειραιάς της δεκαετίας του 1860 μετατρεπόταν με σταθερούς ρυθμούς σε ένα εξαιρετικά σημαντικό βιομηχανικό κέντρο εκείνων των καιρών. Κατά την επόμενη δεκαετία (1870 - 1880), η πόλη ήδη εθεωρείτο βιομηχανική, καθώς σε αυτήν καταγράφονταν τουλάχιστον 25 ατμοκίνητα εργοστάσια, ενώ αξιομνημόνευτο είναι το γεγονός πως το 51% των βιομηχανικών εργατών ολόκληρης της χώρας καταγράφονταν ως εργαζόμενοι στον Πειραιά!

Μέσα σε αυτά τα πλαίσια, ο πρώτος πυρήνας εργοστασίων του Πειραιά εγκαταστάθηκε στην αρχή της λεωφόρου Αθηνών-Πειραιώς, κυρίως μεταξύ της συνοικίας των Καμινίων και του Αγίου Διονυσίου - όπου δημιουργήθηκε η περίφημη συνοικία των Εργοστασίων - ενώ εκτεινόταν προς την περιοχή της Λεύκας και του Ρέντη. Λαμβάνοντας υπόψη την αλματώδη βιομηχανική ανάπτυξη που επιδείκνυε, ο Πειραιεύς στο "κατώφλι" του 20ου αιώνα αποκαλείτο δικαίως "Μαγχεστρία της Ανατολής", αγγλιστί  "Manchester of the Orient". 

• Η γέφυρα του Καλαμάκη και ο ατμόμυλος Σταματόπουλου

Δυο από τα παλαιότερα βιομηχανικά κτίρια του Πειραιά, σε ένα κομβικό σημείο του Αλίπεδου της πόλης, έναντι της γέφυρας του Καλαμάκη η οποία περνούσε άνωθεν των γραμμών του σιδηροδρόμου Αθηνών Πειραιώς, υπήρξαν ο ατμόμυλος του Ν. Σταματόπουλου (με έτος ίδρυσης το 1873) και το κλωστήριο-υφαντήριο του Χ. Σταμόπουλου (με έτος ιδρύσεως το 1874 ή κατ'άλλους το 1875)

Αμφότερα τα προαναφερόμενα βιομηχανικά καταστήματα καταγράφονται στον Εμπορικό, Γεωγραφικό και Ιστορικό Οδηγό των Πλείστων Κυριοτέρων Πόλεων της Ελλάδος του έτους 1875, του Μιλτιάδου Μπούκα ως εξής: Ο Αλευρόμυλος των Αδελφών Ν. Σταματόπουλου "επί της πειραϊκής οδού, με γραφείον επί της πλατείας Απόλλωνος (σσ. η σημερινή πλατεία Καραϊσκάκη στο λιμάνι του Πειραιά)", ενώ το Υφαντουργείο του Χ. Σταμόπουλου επίσης "κατά την Πειραϊκήν οδόν, συστηθέν το 1874".

Το λιθόκτιστο πενταώροφο εργοστάσιο του Σταματόπουλου περιγράφεται και από τον ιστορικό Π. Καμπούρογλου στο έργο του με τίτλο "Ιστορία του Πειραιώς από του 1833-1882 έτους" ως εξής: "Ιδρύθη το εργοστάσιον το 1873, έχει μυλόλιθους εξ και αλέθει το ημερονύκτιον περί τα χίλια τριακόσια κιλά σίτου. Εν αυτών εργάζονται 25 άνδρες. Η μηχανή του έχει δύναμιν 400 ίππων. Το κτίριον είναι λιθόκτιστον πεντόροφον, η δε αξία αυτού μετά των μηχανών είναι 350 χιλιάδων φράγκων."

Στο ίδιο περίπου σημείο της πόλης, κατά την τελευταία πενταετία του 19ου αιώνα, λειτουργούσαν επίσης ένα από τα κλωστοϋφαντουργικά εργοστάσια των αδελφών Ρετσίνα, το εργοστάσιο ζαχαροπλαστικής του Κ.Ν. Οικονόμου και βεβαίως ο ατμόμυλος του Δημητρίου Καλαμάκη από τον οποίον είχε ονοματιστεί και η προαναφερθείσα γέφυρα.

Στην κάτωθι λεπτομέρεια από Χάρτη του Πειραιώς του έτους 1896 (Εκδόσεως Γ. Κασδονη, Βιβλιοπωλείον της Εστίας) καταγράφονται συν τοις άλλοις όλα τα προαναφερόμενα εργοστάσια τα οποία λειτουργούσαν εκείνη την εποχή στα πέριξ των γραμμών του σιδηροδρόμου, στη συμβολή της κεντρικής λεωφόρου Σωκράτους (αργότερα Βασιλέως Κωνσταντίνου και σήμερα Ηρώων Πολυτεχνείου) με την λεωφόρο Αθηνών-Πειραιώς και την μετέπειτα οδό Τροχιοδρόμων (σήμερα Δ.Ο. Σκυλίτση):

• Ο κυλινδρόμυλος "Σπάρτη" των Αφών Γεωργή και του Πέτρου Νικολετόπουλου

Το προαναφερόμενο εργοστάσιο του Ν. Σταματόπουλου αγοράστηκε την 14η Νοεμβρίου του 1896 από τους αδερφούς  Δημήτριο και Ευάγγελο Ι. Γεωργή και τον Πέτρο Π. Νικολετόπουλο, όπως άλλωστε μαρτυρούσε μαρμάρινη επιγραφή που υφίστατο εντός του εργοστασίου. Αργότερα, κατά την πρώτη δεκαετία του 20ου αιώνα, το βιομηχανικό κτίριο ανακατασκευάστηκε με χρήση μπετόν αρμέ από την πρωτοπόρα στον κλάδο Τεχνική Εταιρία του γνωστού επιχειρηματία/μηχανικού Αλέξανδρου Ζαχαρίου, η οποία είχε αναλάβει και την εισαγωγή του πρώτου κυλινδρόμυλου.

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως οι αδελφοί Γεωργή και ο Νικολετόπουλος καταγράφονταν ως ιδιοκτήτες ατμόμυλου ήδη από τις αρχές του 20ου αιώνα σύμφωνα με τις αναφορές που υφίστανται σε διάφορες πηγές (λ.χ. Οδηγός Γ. Βώκου, έτος 1902, Πλήρης Οδηγός 1906-1907 και Πανελλήνιος Οδηγός 1912). Πιο συγκεκριμένα, στον Πλήρη Οδηγό του Πειραιώς του έτους 1906-1907 ο Ατμόμυλος Γεωργή και Νικολετόπουλου καταγράφεται επί της οδού Αθηνών.

Οι ίδιοι βιομήχανοι δραστηριοποιήθηκαν προπολεμικά και εκτός Πειραιώς, οικοδομώντας στην πόλη της Καβάλας ένα τεράστιο βιομηχανικό συγκρότημα, έκτασης περίπου 4000 τ.μ., το οποίο αποτελούνταν από πέντε κτίρια ένα εκ των οποίων το κυλινδρικό σιλό 42 μέτρων. Οι κυλινδρόμυλοι αυτοί εγκαινιάστηκαν στις 11 Σεπτεμβρίου του 1938 και λειτούργησαν μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1960, οπότε και πτώχευσε η εταιρία. Το βιομηχανικό συγκρότημα της Καβάλας με τις ποικίλες εγκαταστάσεις, εν μέρει εκποιήθηκε, κάποια τμήματά του χρησιμοποιήθηκαν από ιδιώτες ενώ το μεγαλύτερο μέρος αυτού τελικώς κατεδαφίστηκε το 2005, με χρήση ελεγχόμενων εκρήξεων, για να οικοδομηθεί το νέο δικαστικό μέγαρο της πόλης.

Λεπτομέρεια από Επιστολόχαρτο (Συλλογές Ι. Βαγιάκη)

Ο εν Πειραιεί Κυλινδρόμυλος "Σπάρτη" των αδελφών Δημητρίου και Ευάγγελου Ι. Γεωργή και του Πέτρου Π. Νικολετόπουλου μέσα από τις σελίδες του Πανελληνίου Λευκώματος Εθνικής Εκατονταετηρίδας, στις αρχές της δεκαετίας του 1920:

Ο Γενικός Ισολογισμός Χρήσεως του έτους 1927 της Ανωνύμου Εταιρίας Γεωργής Νικολετόπουλος (Κυλινδρόμυλοι) με αναφορά του Ευάγγελου Γεωργή ως Προέδρου του Διοικητικού Συμβουλίου: 

Στον Μέγα Οδηγό Πειραιώς του έτους 1929-1930 εκτός από την αναφορά στον Κυλινδρόμυλο Γεωργή και Νικολετόπουλου επί της οδού Αθηνών, υφίσταται έτερη αναφορά στον Κυλινδρόμυλου του Θ. Γεωργή, στον αριθμό "43" της οδού Αθηνών. 

Μέγας Κυλινδρόμυλος "Σπάρτη" Γεωργή - Νικολετόπουλου

Στην επόμενη μεταπολεμική καταγραφή των τελών της δεκαετίας του 1950, μπορούμε να παρατηρήσουμε το υπό εξέταση γωνιακό βιομηχανικό κτίριο του Κυλινδρόμυλου "Σπάρτη" του Ευάγγελου Γεωργή και του Πέτρου Νικολετόπουλου το οποίο πλαισιώνεται από χαμηλότερες πτέρυγες, πίσω από το τραμ υπ'αριθμόν "17", στην τότε οδό Τροχιοδρόμων (νυν οδός Δημοσθένους Ομηρίδου Σκυλίτση) ενώ στο βάθος δεξιά διακρίνεται το αρχικό κτίριο-έδρα της καπνοβιομηχανίας "Γ.Α. Κεράνη".

Το υπό εξέτασιν χαρακτηριστικό πολυόροφο βιομηχανικό κτίσμα, το οποίο χαρακτηρίστηκε ως διατηρητέο κατά τη δεκαετία του 1980, όπως καταγράφηκε φωτογραφικά για λογαριασμό του ΥΠΕΚΑ:

• Κυλινδρόμυλοι Γεωργή - Νικολετόπουλου: Πειραιάς "Τότε και Σήμερα":

Χρησιμοποιώντας ως βάση μια εκ των ως άνω φωτογραφικών καταγραφών του αρχείου ΥΠΕΚΑ, παρουσιάζουμε την κάτωθι σύνθεση/αντιπαραβολή του Πειραιά του "χθες και του σήμερα", στα πλαίσια του πρωτότυπου προσωπικού project Πειραιάς / Piraeus Retronaut, με σημείο αναφορά το διατηρητέο πρώην βιομηχανικό κτίριο των Κυλινδρόμυλων Γεωργή-Νικολετόπουλου: 

Το υπό εξέτασιν εγκαταλειμμένο βιομηχανικό κτίριο όπως καταγράφηκε φωτογραφικά την άνοιξη του έτους 2011:

Ακολουθούν ορισμένες ενδεικτικές φωτογραφικές καταγραφές του εγκαταλειμμένου βιομηχανικού κτιρίου, το οποίο εκτείνεται επί του Οικοδομικού Τετραγώνου (Ο.Τ.) που ορίζεται από τη λεωφόρο Αθηνών-Πειραιώς και τις οδούς Δημητρίου Μουτζόπουλου, Κωνσταντινουπόλεως και Νικολετόπουλου, από τις αρχές της δεκαετίας του 2010:

Άποψη των εγκαταλειμμένων εγκαταστάσεων από την οδό Δημητρίου Μουτζοπούλου, στα όρια της συνοικίας των Καμινίων:

Μια λεπτομέρεια των άνω ορόφων του ιστορικού και διατηρητέου βιομηχανικού συγκροτήματος:

Στα τέλη του μηνός Σεπτεμβρίου του έτους 2012, το ανεκμετάλλευτο κτιριακό συγκρότημα παραδόθηκε στις φλόγες. Έκτοτε παρέμεινε, αποψιλωμένο από κουφώματα, ορόφους και στέγη, έρμαιο στις διαθέσεις του χρόνου.

Άποψη του υπό εξέταση βιομηχανικού κτιρίου όπως καταγράφηκε φωτογραφικά στις αρχές του έτους 2019: 

Σταθερά στην ίδια κατάσταση εγκατάλειψης και απαξίωσης το υπό εξέτασιν βιομηχανικό κτίριο, όπως καταγράφηκε φωτογραφικά στις αρχές Αυγούστου του έτους 2022:

 

Το υπό εξέτασιν βιομηχανικό κτίριο όπως καταγράφηκε φωτογραφικά περί τα τέλη του μηνός Ιανουαρίου του έτους 2023:

 

 

 

Το εγκαταλειμμένο βιομηχανικό κτίριο, το οποίο αντιστέκεται σθεναρά στις διαθέσεις του χρόνου, όπως καταγράφηκε φωτογραφικά εκ νέου τον Νοέμβριο του έτους 2023:

 

 

Αξιοσημείωτη, στο ισόγειο του κτιρίου, η ύπαρξη ενός διασωθέντος κιγκλιδώματος σε άνοιγμα, κατασκευής του εν Πειραιεί σιδηρουργείου του Λ.Κ. Παυλάκου το οποίο στις αρχές του 20ου αιώνα καταγραφόταν στην οδό Καραΐσκου.

Αντί επιλόγου, αξίζει να επαναλάβουμε πως το ετοιμόρροπο πρώην βιομηχανικό διατηρητέο κτιριακό συγκρότημα το οποίο παρουσιάστηκε στο παρόν αφιέρωμα, ανήκει σε έναν μακρύ κατάλογο εγκαταλειμμένων και αναξιοποίητων βιομηχανικών ακινήτων / εκτάσεων εντός των ορίων της πόλης του Πειραιά.

Ενδεικτικά, ας αναφέρουμε ορισμένα από τα παλαιά ανεκμετάλλευτα βιομηχανικά κτίρια της λεωφόρου Αθηνών-Πειραιώς όπως λ.χ. η Καπνοβιομηχανία Γ.Α. Κεράνη, τα Χρωματουργεία Πειραιώς (ΧΡΩ.ΠΕΙ), η Πνευματοποιϊα "Ήβη" του Φινόπουλου, η Ποτοποιία Αδελφών Μπαρμπαρέσου κ.α., εγκαταστάσεις οι οποίες στέκουν ακόμη ως βουβοί μάρτυρες μιας μακρινής πλέον εποχής βιομηχανικής ακμής και άνθησης του τόπου η οποία έχει παρέλθει ανεπιστρεπτί.

Διαβάστε σχετικά θέματα: 

Πυρκαγιά στους Μύλους Γεωργή - Νικολετόπουλου (26.09.2012)

Κυλινδρόμυλοι Ευτυχία

Κυλινδρόμυλοι Μοίρα

Οδός Αθηνών - Πειραιώς: Κατασκευή και Εξέλιξη

Η γέφυρα του Καλαμάκη και η οδός Τροχιοδρόμων

Κείμενο - Πηγές:

Το κείμενο είναι πρωτότυπο, προϊόν προσωπικής έρευνας, προσωπικής εργασίας και προσωπικών εκτιμήσεων. Στοιχεία και πληροφορίες έχουν ληφθεί από τις κάτωθι πηγές:

• "Κάτω στον Πειραιά, στα Καμίνια". Ινστιτούτο Μελέτης της Τοπικής Ιστορίας και της Ιστορίας των Επιχειρήσεων (ΙΜΤΙΙΕ), Πειραιάς, 2005 
• "Ιστορία του Πειραιώς από του 1833-1882 έτους" υπό Παντολέοντος Καμπούρογλου, Βιβλιοθήκη Ιστορικών Μελετών 
• Πανελλήνιο Λεύκωμα Εθνικής Εκατονταετηρίδας, Εκδοτικός Οίκος Χατζηιωάννου. 
• ΥΠΕΚΑ
• Οδηγοί Πόλης - Ημερήσιος Τύπος Εποχής - Συλλεκτικοί Χάρτες

Φωτογραφίες: 

• Οι ιστορικές φωτογραφίες παρατίθενται για εκπαιδευτικούς σκοπούς - κάθε νόμιμο δικαίωμα ανήκει στους νομίμους κατόχους αυτών. 
• Όλες οι σύγχρονες φωτογραφίες του αφιερώματος ανήκουν στον γράφοντα το ιστολόγιο, διέπονται από κανόνες πνευματικής ιδιοκτησίας και προέρχονται από την προσωπική μου φωτογραφική σελίδα (ALL RIGHTS RESERVED). 
• Απαγορεύεται ρητά η χρήση, προβολή, αντιγραφή ή/και αναδημοσίευση με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο. 
• Όσοι παρανομούν διώκονται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.