ΤΟ ΠΕΡΙΠΤΕΡΟ ΤΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΟΜΙΛΟΥ ΝΕΟΥ ΦΑΛΗΡΟΥ [1905]

Ο Ναυτικός Όμιλος Νέου Φαλήρου (ΝΟΝΦ) ιδρύθηκε κατά το έτος 1905 και υπήρξε, εκτός από το πρώτο χρονολογικά αθλητικό σωματείο του νέου Φαλήρου, ένας από τους κορυφαίους ναυταθλητικούς - κατά βάση ιστιοπλοϊκός - σύλλογος της πόλης του Πειραιώς.

Στην ίδρυση του εν λόγω Ναυτικού Ομίλου πρωτοστάτησαν ορισμένα επίλεκτα μέλη της αθηναϊκής και πειραϊκής κοινωνίας. Πρώτος πρόεδρος του Ομίλου εξελέγη ο αξιωματικός του Πολεμικού Ναυτικού πλοίαρχος Γεώργιος Α. Κουντουριώτης (1851 − Παρίσι, 22 Οκτωβρίου 1908), ενώ στο πρώτο Δ.Σ. του συλλόγου συμμετείχαν αρκετές γνωστές προσωπικότητες. Το καταστατικό του εν Αθήναις Συλλόγου υπό την επωνυμία "Ναυτικός Όμιλος",  εγκρίθηκε στις 26 Νοεμβρίου του 1905 και δημοσιεύθηκε στο Α' Τεύχος του ΦΕΚ υπ'αριθμόν 242 στις 30 Νοεμβρίου του ιδίου χρόνου. 

Αρκετές δεκαετίες αργότερα, ανάλογοι αθλητικοί σύλλογοι ιδρύθηκαν και στον Πειραιά, ήτοι ο Ναυτικός Αθλητικός Σύνδεσμος (ΝΑΣ - 1929) και ο Ιστιοπλοϊκός Όμιλος Πειραιώς το 1937.

Μετά την ίδρυση του, ο Ναυτικός Όμιλος τέθηκε υπό την υψηλή προστασία του Βασιλέα Γεωργίου Α', ενώ ο πρίγκηπας Γεώργιος ορίστηκε επίτιμος πρόεδρος. Μάλιστα, κατά τον μήνα Δεκέμβρη του ιδίου χρόνου, εγκρίθηκαν οι στολές, τα πηλήκια, το σήμα και η σφραγίδα του ομίλου που έφεραν βεβαίως το βασιλικό στέμμα. Επί δεκαετίες, το κέντρο της πλούσιας δραστηριότητας του Ναυτικού Ομίλου Νέου Φαλήρου για την "…ανάπτυξη της προς την θάλασσαν αγάπης, την προαγωγήν και διάδοσιν των διαφόρων ναυτικών αθλημάτων…" υπήρξε το γνωστό κομψό και αρχιτεκτονικά σπάνιο περίπτερο του Ομίλου, στις ακτές του νέου Φαλήρου, πλησίον της εκκλησίας της Μυρτιδιώτισσας και του Θεάτρου του νέου Φαλήρου. 

Το περίπτερο του Ναυτικού Ομίλου Νέου Φαλήρου, το οποίο χαρακτηριζόταν ανέκαθεν ως ένα εξαιρετικό έργο τέχνης, οικοδομήθηκε κατά την περίοδο 1905 - 1906, από τον εργολάβο Ιωάννη Μαμάη σε σχέδια του μηχανικού Α. Γκίνη. Ο ηλεκτροφωτισμός του κομψού περιπτέρου επιτεύχθηκε κατόπιν σχετικής συμφωνίας με την Εταιρία Σιδηροδρόμων Αθηνών - Πειραιώς που είχε την σχεδόν αποκλειστική εκμετάλλευση του προαστίου του νέου Φαλήρου από τα τέλη του 19ου αιώνα. Κατά τη διάρκεια της Μεσολυμπιάδας του 1906, στην οποία ο Ναυτικός Όμιλος έλαβε μέρος, στον νεώσοικο του συλλόγου εγκαταστάθηκε η Ολυμπιακή Επιτροπή Τερματισμού του αγωνίσματος της κωπηλασίας. 

Στην κάτωθι δίγλωσση επιχρωματισμένη καρτ-ποστάλ λογικά της πρώτης δεκαετίας του 20ου αιώνα η οποία τιτλοφορείται "Πλατεία και Θέατρον Φαλήρου" (Place et Theatre du Phalere) καταγράφεται το υπό εξέτασιν ξύλινο Περίπτερο του Ναυτικού Ομίλου του νέου Φαλήρου και στα δεξιά του το (τρίτο) Θέατρο του (νέου) Φαλήρου. Στο βάθος ο αραιοκατοικημένος λόφος της Καστέλλας με τον μικρό αρχικό ιερό ναό του Προφήτη Ηλία στην κορυφή ενώ στα δεξιά του Θεάτρου διακρίνονται οι γραμμές του σιδηροδρόμου:

Αρχιτεκτονικά το περίπτερο του Ναυτικού Ομίλου υπήρξε μια ξύλινη πολυγωνική κατασκευή, η οποία ομοίαζε μερικώς με το Βασιλικό Περίπτερο, κοινώς αποκαλούμενο "Παλατάκι" (κατασκευής 1870-1880) το οποίο διασώζεται μέχρι τις μέρες μας (21ος αιώνας), έστω και απομονωμένο και μη προσβάσιμο, στο άκρο της Πειραϊκής Χερσονήσου. Το ξύλινο οικοδόμημα στηριζόταν επί λιθόκτιστης βάσης και περιελάμβανε αίθουσα δεξιώσεων, βιβλιοθήκη, γραφείο, καθώς και τους νεώσοικους φύλαξης και συντήρησης των ιστιοπλοϊκών σκαφών. Η περίτεχνη αυτή κατασκευή μπορεί να καταταχθεί στην κατηγορία των ελαχίστων εν Ελλάδι νεογοτθικών κτιρίων, με διακοσμητικές ξυλοδεσίες που προσέγγιζε τα μορφολογικά στοιχεία του ρεύματος Art Nouveau.

Προπολεμική φωτογραφία η οποία τοποθετείται χρονικά στη δεκαετία του 1930, μέσα από τα αρχεία του Ελληνικού Λογοτεχνικού και Ιστορικού Αρχείου (ΕΛΙΑ), στην οποία καταγράφεται το υπό εξέτασιν Περίπτερο του Ναυτικού Ομίλου του νέου Φαλήρου. Στο ίδιο φωτογραφικό κάδρο διακρίνονται επίσης το Θέατρο του Σταθμού του νέου Φαλήρου αλλά και μερικώς ο πρώτος ιερός ναός της Παναγίας της Μυρτιδιώτισσας - στο αριστερό άκρο της εικόνας. 

Πλήθος κόσμου στη βεράντα του Περιπτέρου του Ναυτικού Ομίλου του νέου Φαλήρου, πιθανότατα παρακολουθώντας ναυταθλητικούς αγώνες. Στο ισόγειο διακρίνεται το λεμβαρχείο. 

Αθλητές του Ναυτικού Ομίλου με τα σκάφη τους:

Λεπτομέρεια του πλήθους στον μεγάλο εξώστη του Περιπτέρου του Ναυτικού Ομίλου του νέου Φαλήρου. Σύμφωνα με τα όσα καταγράφονται στη βάση δεδομένων του ΕΛΙΑ, ανάμεσα στον κόσμο διακρίνεται ο Έλληνας αξιωματικός του Πολεμικού Ναυτικού και πολιτικός Αλέξανδρος Χατζηκυριάκος (1874 - 1958).

Το ξύλινο περίπτερο του Ναυτικού Ομίλου και η εκκλησία της Παναγίας της Μυρτιδιώτισσας στα χρόνια της Κατοχής (έτος 1942).

Στην κάτωθι λεπτομέρεια εκ ήμι-κτηματολογικού χάρτη των μέσων του 20ου αιώνα, παρατηρήστε πως το υπό εξέτασιν περίπτερο το Ναυτικού Ομίλου Νέου Φαλήρου καταγραφόταν ως "Όμιλος Ερετών" (με λανθασμένη ορθογραφία):

Μεταπολεμική φωτογραφική καταγραφή τμήματος της παραλίας του νέου Φαλήρου λίγο πριν την έναρξη των έργων που αλλοίωσαν ολοκληρωτικά την μορφή της. Το υπό εξέτασιν περίπτερο του Ναυτικού Ομίλου του νέου Φαλήρου διακρίνεται δίπλα στο Θέατρο του Σταθμού, ενώ όπισθεν αυτού φαίνεται ο τρούλος του ιερού ναού της Παναγίας της Μυρτιδιώτισσας.

Το υπό εξέτασιν ξύλινο περίπτερο του Ναυτικού Ομίλου του νέου Φαλήρου όπως καταγράφηκε περί τα μέσα της δεκαετίας του 1960 από τον ερασιτέχνη φωτογράφο Γεώργιο Σαματούρα. 

Ο αρχιτέκτων Σ. Σωτηρόπουλος αναφέρει σχετικά με τα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά του περιπτέρου: "Σαν μορφή είναι ενδιαφέρουσα, με το παίξιμο του όγκου που δημιουργεί το κεντρικό τμήμα, που είναι λίγο πιο φαρδύ και λίγο πιο ψηλό από το υπόλοιπο, ώστε με τη σκεπαστή βεράντα και την σκεπαστή είσοδο να δημιουργηθεί με τις στέγες ένα ενδιαφέρον σύνολο. Είναι κατασκευασμένο με ξύλινα φέροντα στοιχεία που παραμένουν εμφανή στις όψεις, ενώ οι τοίχοι συμπληρώνονται με ξύλινες ταμπλαδωτές επιφάνειες. Πρέπει να σημειωθεί πως η όλη κατασκευή ήταν πολύ προσεγμένη στη λεπτομέρειά της, τεχνικά, και αυτός είναι ένας από τους λόγους που διασώθηκε σε αρκετά καλή κατάσταση παρά τη γειτνίαση με τη θάλασσα."

Έτος 1969 - Πηγή: Ιστορικό Αρχείο Πειραιά

Κατά το έτος 1977, το ξύλινο περίπτερο παραχωρήθηκε στη Γενική Γραμματεία Αθλητισμού για τις ανάγκες στέγασης του εργοταξίου του Σταδίου Ειρήνης και Φιλίας. Η έδρα του Ομίλου μεταφέρθηκε σε ένα τσιμεντένιο κτίριο - γιαπί ακόμη τότε - το οποίο βρισκόταν κάτωθεν της πλατείας Αλεξάνδρας, εκεί όπου πολύ αργότερα, κατά τον 21ο αιώνα, στεγάστηκαν τα γραφεία της ΠΑΕ Ολυμπιακός Σ.Φ.Π. Την εποχή εκείνη, χρειάστηκαν πολλές θυσίες και προσπάθειες εκατοντάδων αθλητών, φίλων και μελών του Ομίλου ώστε να μετατραπεί ο χώρος από σκουπιδότοπο σε σπουδαίο ναυταθλητικό κέντρο.

Το υπό εξέταση ξύλινο περίπτερο του Ναυτικού Ομίλου Νέου Φαλήρου όπως καταγράφηκε για τις ανάγκες του ντοκιμαντέρ "Ο Πειραιάς του Τσαρούχη", στις αρχές της δεκαετίας του 1980:

Αρχιτεκτονικές λεπτομέρειες της οροφής και των ανοιγμάτων του κτιρίου:

Ο Γιάννης Τσαρούχης έξω από το ξύλινο περίπτερο ατενίζοντας την καταστροφή του φαληρικού όρμου:

Κατά το έτος 1983, το Τοπικό Συμβούλιο Μνημείων Στερεάς Ελλάδας χαρακτήρισε το περίπτερο ως διατηρητέο κτίσμα με βάση την απόφαση 9/06.07.1983. Μάλιστα στο κείμενο της απόφασης το ξύλινο περίπτερο περιγραφόταν ως ένα από τα τελευταία εναπομείναντα κτίρια που χαρακτήριζαν μορφολογικά το Νέο Φάληρο στις αρχές του 20ου αιώνα και λόγω του εξαιρετικού αρχιτεκτονικού ενδιαφέροντος που παρουσίαζε. 

Κι όμως, την ίδια χρονιά, η επηρεασμένη από βορειοευρωπαϊκά αρχιτεκτονικά πρότυπα ξύλινη κατασκευή καταστρέφεται ολοσχερώς από μια πυρκαγιά, της οποίας τα αίτια ουδέποτε αποσαφηνίστηκαν πλήρως, με σαφείς υποψίες ότι επρόκειτο για εμπρησμό. Μαζί με το κτίριο χάθηκαν πολλά ιστορικά αντικείμενα, κύπελλα αλλά και το πολύχρονο πολύτιμο αρχείο του Ναυτικού Ομίλου Νέου Φαλήρου.

Την κάτωθι εικόνα του πυρπολημένου περιπτέρου αντίκριζαν επί τουλάχιστον δυο δεκαετίες όλοι όσοι κατευθύνονταν από την παραλιακή λεωφόρο Ποσειδώνος προς Πειραιά ή αντίστροφα, προτού δημιουργηθεί ο νέος κόμβος - αυτοκινητόδρομος στο ύψος του νέου Φαλήρου.

Πηγή Φωτογραφίας: "Αναζητώντας το πρόσωπο του Πειραιά"

Το περίπτερο του Ναυτικού Ομίλου του νέου Φαλήρου μετά την πυρκαγιά του 1983 αφέθηκε στο έλεος των διαθέσεων του χρόνου και των επιτήδειων. Έγινε στέκι ναρκομανών, αστέγων και περιθωριακών στοιχείων και ένας απέραντος σκουπιδότοπος. Ταυτόχρονα τα εναπομείναντα τμήματα του κτιρίου κατέρρεαν χρόνο με το χρόνο. Κατά καιρούς υπήρξαν οχλήσεις, αναφορές, άρθρα, καταγγελίες προς όλους τους υπεύθυνους εμπλεκόμενους φορείς (Δήμος Πειραιά, Πολεοδομία, Υπουργείο Αθλητισμού, Γενική Γραμματεία Αθλητισμού κλπ) δίχως κανένα αποτέλεσμα. Μάταιες αποδείχθηκαν τελικώς και οι προσδοκίες όσων είχαν ζητήσει και ανέμεναν την ανακατασκευή του κτιρίου στα πλαίσια των έργων για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004. 

Στις επόμενες φωτογραφίες, ο φακός του ιστολογίου κατέγραψε τι είχε απομείνει από το πάλαι ποτέ μεγαλοπρεπές ξύλινο περίπτερο εν έτει 2012: 

Οι αλλαγές οι οποίες μετέτρεψαν το νέο Φάληρο από κοσμική παραθαλάσσια λουτρόπολη σε άμορφο συνονθύλευμα τσιμέντο-κατασκευών και οδικών κόμβων ξεκίνησαν με την κατασκευή του πρώτου σταδίου "Γεώργιος Καραϊσκάκης", της παραλιακής λεωφόρου και το σταδιακό μπάζωμα του Κηφισού ποταμού κατά τη δεκαετία του 1960. Εν συνεχεία ακολούθησαν τα έργα διαμόρφωσης του καναλιού Δηλαβέρη, της οικοδόμησης του Σταδίου Ειρήνης και Φιλίας και των περιβαλλόντων χώρων αυτού με τις αλλεπάλληλες επιχωματώσεις όλης της φαληρικής ακτής. Ακόμη και σχετικά πρόσφατα, οι νέοι οδικοί κόμβοι που παραδόθηκαν προ των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004 και η επαναφορά του τραμ ως μέσου μεταφοράς σταθερής τροχιάς, άλλαξαν εκ νέου την μορφή του νέου Φαλήρου.

Στις μέρες μας (21ος αιώνας), επισκεπτόμενοι το χώρο παρατηρούμε τα ελάχιστα απομεινάρια του ξύλινου περιπτέρου, δηλαδή τη λιθόκτιστη βάση του και μερικά αποκαΐδια που ακόμη υφίστανται εντός του "περιορισμένου" πλέον οικοπέδου. Τόσο οι νέες οδικές χαράξεις όσο και οι εγκαταστάσεις του ΣΕΦ έχουν "περιορίσει" τα ερείπια σε έναν πολύ μικρό και σχετικά δύσκολα προσβάσιμο χώρο.

Πλήθος απορριμμάτων και μπαζών, πολλά σημάδια που δείχνουν αλλεπάλληλες εστίες φωτιάς, πυκνή βλάστηση καθώς και μια μεγάλη ομάδα αθίγγανων που "κατασκηνώνει" στους δημόσιους χώρους πέριξ του ιερού ναού της Μυρτιδιώτισσας είναι τα συστατικά που συνθέτουν το τοπίο και τις τρεις φορές που ο γράφων επισκέφθηκε το χώρο στις αρχές της δεκαετίας του 2010.

Όπως είναι σαφές, η απαξίωση του ιδιότυπου και ξεχωριστού αυτού κτιρίου δε σταμάτησε με την καταστρεπτική πυρκαγιά - εμπρησμό των αρχών της δεκαετίας του 1980 αλλά συνεχίστηκε και για τις επόμενες τρεις δεκαετίες μέχρι τις ημέρες μας. 

Αντί επιλόγου, θα μου επιτρέψετε ένα μικρό προσωπικό σχόλιο:

Ο γράφων το ιστολόγιο χαίρεται ιδιαιτέρα κάθε φορά που ακούει διαφόρους εκπροσώπους όλων των βαθμίδων της πειραϊκής πολιτικής σκηνής ή εκφραστές απόψεων διαφόρων συλλόγων/φορέων/οργανώσεων κτλ. της πόλης, να ομιλούν περί διάσωσης, συντήρησης, αξιοποίησης και προβολής πολιτιστικής κληρονομιάς. Αυτόματα όποτε φθάνουν στα αυτιά μου τούτοι οι ψευδείς και ξύλινοι λόγοι όλων των παραπάνω, αναλογίζομαι τρανταχτές σκανδαλώδεις υποθέσεις αδιαφορίας και δόλου όπως ακριβώς συμβαίνει με την διαχρονική περίπτωση του περιπτέρου του Ναυτικού Ομίλου Νέου Φαλήρου.

Το Περίπτερο του Ναυτικού Ομίλου (αναπαραγωγή Αλοϊσιου Μηλιάρη)

Διαβάστε τα εξής σχετικά θέματα:

Η ιστορία της ακτής Αθηνάς Δηλαβέρη (πρώην ακτή Πρωτοψάλτη)

Η εκκλησία της Παναγίας Μυρτιδιώτισσας

Οδοιπορικό στην οδό Παναγίας Μυρτιδιωτίσσης

Το Ιπποκράτειον Υδροθεραπευτήριο Σκουνάκη

Το Θέατρο του νέου Φαλήρου

Κείμενο - Πηγές:

Το κείμενο είναι πρωτότυπο, προϊόν προσωπικής έρευνας, προσωπικής εργασίας και προσωπικών εκτιμήσεων. Στοιχεία και πληροφορίες ελήφθησαν από τις κάτωθι πηγές:

• "Πειραιάς 1834-1912", Σταματίνα Μαλικούτη, Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς
• "Αναζητώντας το πρόσωπο του Πειραιά", Δημητρίου Φερούση, Σύλλογος Βιβλιοχαρτοπώλων και Εκδοτών Πειραιά
• "Αναζητώντας το χθες του Πειραιώς", Ιακώβου Γ. Βαγιάκη, Συλλογές
• Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (ΕΛΙΑ)
• Ιστορικό Αρχείο Δήμου Πειραιά
• ΥΠΕΚΑ
• Τύπος Εποχής - Συλλεκτικοί Χάρτες - Οδηγοί Πόλεως

Φωτογραφίες: 

• Όλες οι σύγχρονες φωτογραφίες του αφιερώματος ανήκουν στον γράφοντα το ιστολόγιο, διέπονται από κανόνες πνευματικής ιδιοκτησίας και προέρχονται από την προσωπική μου φωτογραφική σελίδα (ALL RIGHTS RESERVED).
• Απαγορεύεται ρητά η χρήση, προβολή, αντιγραφή ή/και αναδημοσίευση με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο.
• Όσοι παρανομούν διώκονται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.