ΓΑΛΑΤΑΔΕΣ, ΓΙΑΟΥΡΤΑΔΕΣ ΚΑΙ ΠΑΛΙΑ ΓΑΛΑΚΤΟΠΩΛΕΙΑ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ

• Μια φορά κι έναν καιρό ήταν... "ο γαλατάς της γειτονιάς"

Μέχρι πριν από μερικές δεκαετίες, η προμήθεια γάλακτος και γαλακτομικών προϊόντων δεν ήταν μια απλή υπόθεση όπως σήμερα. Τη λύση στο ζήτημα της προμήθειας γάλακτος, ειδικά στα αστικά κέντρα, έδιδε το επάγγελμα του πλανόδιου μικροπωλητή γάλακτος, δηλαδή του γνωστού "γαλατά". Όπως είναι λογικό, στην ύπαιθρο (επαρχία) και στα χωριά, οι κάτοικοι είχαν τη δυνατότητα άμεσης προμήθειας / αγοράς γάλακτος από τα σημεία παραγωγής. Το επάγγελμα του γαλατά διατηρήθηκε στη δυτική Ευρώπη μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα, ενώ στην Ελλάδα μέχρι τις μεταπολεμικές δεκαετίες του 1950 και του 1960.

Ο γαλατάς λοιπόν αναλάμβανε την μεταφορά και διάθεση γάλακτος καθώς και άλλων γαλακτοκομικών προϊόντων (συνηθέστερα γιαουρτιού) στα σπίτια. Το μεταφορικό του μέσο ήταν ένα υποζύγιο (ένας γάιδαρος ή ένα μουλάρι συνήθως ρυμουλκούσαν μια ανοικτή ή κλειστή ελαφριά άμαξα) ενώ αργότερα χρησιμοποιήθηκε το ποδήλατο και τα μηχανοκίνητα δίτροχα. Οι πρώτοι "γαλατάδες" των αστικών κέντρων με ελληνικούς πληθυσμούς του 19ου αιώνα (Αθήνα, Πειραιάς, Θεσσαλονίκη, Πάτρα) υπήρξαν κυρίως μικροποιμένες που περιφέρονταν γύρω από τις πόλεις. Αργότερα, προς τα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ου αιώνα, το επάγγελμα του γαλατά άσκησαν κυρίως Στερεοελλαδίτες που κατάγονταν από τα χωριά Λιδωρίκι, Αρτοτίνη, Μουσουνίτσα, Γρανίτσα, Βοστινίτσα, Κοσταρίτσα κ.ά. Μάλιστα, αρκετοί εξ αυτών υπήρξαν οι ιδρυτές ορισμένων σπουδαίων και ονομαστών γαλακτοπωλείων και ζαχαροπλαστείων της Αθήνας και του Πειραιά.

Φουστανελοφόροι γαλακτοπώλες σε κάποια αθηναϊκή οδό, στις αρχές του 20ου αιώνα. Τα δοχεία με το προϊόν προς πώληση κρέμονταν από το σαμάρι του ζώου, σκεπασμένα για προφύλαξη από την θερμοκρασία: 

Γαλακτοπώλαι (Latiers / Athenes)

Μετά τον Πόλεμο, κατά την δεκαετία του 1950 οι τελευταίοι πλανόδιοι γαλατάδες διαλαλούσαν την παρουσία τους φωνάζοντας τη χαρακτηριστική λέξη "γαλατάς!" ή μόνο την κατάληξη "τας!" χρησιμοποιώντας ταυτόχρονα χαρακτηριστικές φράσεις όπως "ο γαλατάς! φρέσκο, ολόπαχο γάλα!", καθώς μετέφεραν το γάλα σε μεταλλικά κυλινδρικά δοχεία, το οποίο πωλούσαν στις γειτονιές χύμα σε οκάδες ή δράμια. Στην αρχή της δεκαετίας του 1960, η διάθεση του παστεριωμένου πλέον γάλακτος άρχισε να γίνεται σε γυάλινες φιάλες, συνήθως κάθε πρωί στις διάφορες γειτονιές και με διάφορα μέσα, ποδήλατα ή τρίκυκλες μοτοσικλέτες, όπως λ.χ. γίνεται ακόμη και στις μέρες μας, έστω και αρκετά μεμονωμένα, η διάθεση των φιαλών φυσικού αερίου (γκάζι).

• Μια φορά κι έναν καιρό ήταν... οι γιαουρτζήδες και οι τσανάκες

Στο σημείο αυτό, αξίζει να σημειώσουμε πως πλην των "γαλατάδων", υπήρχαν και οι επονομαζόμενοι "γιαουρτάδες" ή "γιαουρτζήδες", οι οποίοι αρχικά συνήθως μετέφεραν το γιαούρτι σε μεγάλα πήλινα ή μεταλλικά δοχεία, τις λεγόμενες "τσανάκες" και το πωλούσαν χύμα με την οκά. Συνήθως, οι γιαουρτάδες κουβαλούσαν τις τσανάκες στους ώμους τους χρησιμοποιώντας ένα κοντάρι, που από τη μια και την άλλη του άκρη κρέμονταν δυο ταμπλάδες ή κοφίνια. Αργότερα, οι μεγάλες τσανάκες αντικαταστάθηκαν από τα τσανάκια της μισής οκάς τα οποία απάλλαξαν τους γιαουρτάδες από το καντάρι και το συνεχές ζύγισμα. Τα συγκεκριμένα τσανάκια μάλιστα επιστρέφονταν για να επαναχρησιμοποιηθούν, αφού πρώτα πλένονταν. Έτερος τρόπος μεταφοράς και προβολής του προϊόντος υπήρξε η λεγόμενη "μόστρα", δηλαδή ένα συνήθως ξύλινο κουτί, σαν ντουλάπι με μικρά ράφια (βιτρίνα), στα οποία ο πωλητής τοποθετούσε τα γιαούρτια και τα επιδείκνυε προς τους υποψήφιους αγοραστές. Τούτη λοιπόν ήταν η κλασική χαρακτηριστική φιγούρα του παραδοσιακού "γιαουρτά" της προπολεμικής Ελλάδας και των πρώτων μεταπολεμικών δεκαετιών.

Κατά τη δεκαετία του 1970, πολλά εργαστήρια παραγωγής γιαουρτιού εκσυγχρονίστηκαν τεχνολογικά, ενώ ήδη μετά τον Πόλεμο η βαριά πήλινη τσανάκα είχε αντικατασταθεί από τον πλαστικό κεσέ. Σαν δοχείο, όχι βέβαια τόσο διαδεδομένο όπως ο κεσές και η τσανάκα, αξίζει να αναφέρουμε την λεγόμενη "βιδορίτσα", η οποία ήταν ένα ξύλινο προσωπικό δοχείο από κέδρο που άνηκε σε κάθε πελάτη και το έδινε στο "γιαουρτά" για να πήξει το γιαούρτι του, προσφέροντας μια ιδιαίτερη γεύση.  

Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφέρομε πως αρκετά συχνά, ο γιαουρτάς και ο γαλατάς ήταν τα ίδια πρόσωπα, τα οποία αρχικά πωλούσαν το γάλα αργά το βράδυ ή πολύ νωρίς το πρωί, αργότερα παρασκεύαζαν το γιαούρτι το οποίο χρειαζόταν 3-4 ώρες να πήξει και ξανά έβγαιναν και πάλι στη γύρα αργά το απόγευμα για να το διαθέσουν στις γειτονιές. Ένας από τους λόγους για τους οποίους οι γιαουρτάδες έβγαιναν κατά τις απογευματινές ώρες, ήταν για να προστατεύσουν το προϊόν τους από τις μύγες και το ξίνισμα, ιδιαίτερα κατά τους θερμούς μήνες του χρόνου. Το γιαούρτι άλλωστε στην Ελλάδα αποτελούσε μια κατ’ εξοχήν βραδινή τροφή άρρηκτα συνδεδεμένη με τη φτωχολογιά.

• Τα παλιά Γαλακτοπωλεία - Γαλακτο-Ζαχαροπλαστεία του Πειραιά

Με το πέρασμα των δεκαετιών, και ιδίως μετά τη σχετική απαγόρευση της πλανόδιας διάθεσης γαλακτοκομικών προϊόντων μέσα από μια σειρά αγορανομικών διατάξεων κατά τη δεκαετία του 1970, κάποιοι "γιαουρτάδες" και "γαλατάδες" απέκτησαν επαγγελματικές στέγες τα οποία ονόμασαν πρατήρια, εργαστήρια ή "γαλακτοπωλεία" τα οποία διέθεταν εκτός από γάλα, γιαούρτι, βούτυρο, τυριά, κρέμες, ρυζόγαλα, καϊμάκια, ξινόγαλα αλλά και γλυκά όπως λ.χ. γαλακτομπούρεκο.

Αξιοσημείωτο είναι επίσης το γεγονός πως πολλές φορές το "γαλακτοπωλείο" μεταλλασσόταν και μετατρεπόταν ουσιαστικά σε ένα είδος "καφενείου - ζαχαροπλαστείου - γαλακτοπωλείου" ή απλά "ζαχαροπλαστείο - γαλακτοπωλείο", γνωστό και ως γαλακτο-ζαχαροπλαστείο. Τόσο στον Πειραιά, όσο και στην Αθήνα, αλλά και σε άλλα μέρη της Ελλάδας, ακόμη και στις ημέρες μας, "επιβιώνουν" ορισμένα ονομαστά ιστορικά ζαχαροπλαστεία-γαλακτοπωλεία. 

Γυρνώντας το ρολόι του χρόνου στα τέλη του 19ου αιώνα, σύμφωνα με τα καταγραφόμενα από τον Π. Καμπούρογλου στην "Ιστορία του Πειραιώς από του 1833-1882 έτους", στον Πειραιά του έτους 1881 δραστηριοποιούνταν 5 γαλακτοπώλες. Από τον εκλογικό κατάλογο του Πειραιώς του έτους 1878, ξεχωρίζει το ονοματεπώνυμο του γαλακτοπώλη Αλέξιου Γ. Μπουλούκου.

Ενδεικτική διαφημιστική καταχώρηση μέσα από τις σελίδες του πειραϊκού Τύπου του έτους 1885: "Γνήσιον γάλα εις το αρτοποιείον του Αντωνίου Ριζόπουλου" όπου ... "εκομίσθησαν εσχάτως αγελάδες"!

Προς τα τέλη της δεκαετίας του 1880, στον Πειραιά καταγράφονταν οι εξής γαλακτοπώλες: Δήμος Σ. Κρανιώτης, Γεώργιος Ι. Τσίμπαλος, Κωνσταντίνος Ι. Θεοδωρόπουλος καθώς και ο προαναφερθείς Αλέξιος Γ. Μπουλούκος, 

Η ακόλουθη διαφημιστική καταχώρηση, μέσα από τις σελίδες του πειραϊκού Τύπου του έτους 1889, αναφέρεται στο Γαλακτοπωλείον "Ο Παρνασσός" του Γεωργίου Σπέντζου στον Πειραιά, με τα ακριβή μέτρα, δηλαδή 400 δράμια η οκά!

Στις αρχές της δεκαετίας του 1890, σύμφωνα με τις πληροφορίες που προκύπτουν από τους φορολογικούς καταλόγους του Πειραιώς, στην πόλη καταγράφονταν οι εξής γαλακτοπώλες: Θεόδωρος Σκαφτούρας (πλησίον Σιδηροδρόμου), Δ. Τσαμπούλας (οδός Κολοκοτρώνη), Αντώνιος Μαντζάνας (οδός Σωτήρος), Χ. Μαγιόπουλος (οδός Αγίου Κωνσταντίνου), Γεώργιος Κωνσταντέλλος (στη συνοικία των Κρητικών), Βασίλειος Κωνσταντέλλος (στην οδό Αφροδίτης), Γεώργιος Σπέντζος (στην οδό Αιγέως) και Ιωάννης Κωνσταντίνου (στην οδό Τσαμαδού - ίσως να πρόκειται για τυπογραφικό λάθος και να πρόκειται για τον Ιωάννη Κωνσταντέλλο).

Στον πειραϊκό Τύπο του έτους 1893 εμφανίζεται η κάτωθι διαφημιστική καταχώρηση του Γαλακτοπωλείου του Ιωάννου Κωνσταντέλ(λ)ου, το οποίο βρισκόταν επί της οδού Τσαμαδού (όπισθεν του Παρθεναγωγείου της κ. Βαμβακάρη). Το εν λόγω γαλακτοπωλείο, σύμφωνα με το ιστορικό τεκμήριο, πωλούσε πρόβειο και αγελαδινό γάλα, νωπό βούτυρο, λουκουμάδες με μέλι Υμηττού, μπουγάτσα αλλά και τραχανά, ενώ διακρινόταν "δια τα ωραία και καλλιτεχνικά έπιπλά του"!

Οι εκλογικοί κατάλογοι του Πειραιώς του έτους 1895 καταγράφουν ως γαλακτοπώλες τους: Δήμο Σ. Κρανιώτη, Γεώργιο Ι. Τσίμπαλο, Νικόλαο Ε. Τουντουζάκη, Κωνσταντίνο Ι. Θεοδωρόπουλο, Αλέξιο Γ. Μπουλούκο και Παναγιώτη Μ. Τσικλάκο.

Ακολούθως, στον ημερήσιο πειραϊκό Τύπο του έτους 1898 συναντάμε αναλλοίωτη την ίδια καταχώρηση του προαναφερθέντος Γαλακτοπωλείου του Ιωάννη Κωνσταντέλου επί της οδού Τσαμαδού καθώς και την κάτωθι καταχώρηση του Γαλακτοπωλείου "Ο Παρνασσός" του Γεωργίου Σπέντζου, το οποίο καταγραφόταν στη διασταύρωση των οδών Μπουμπουλίνας και Κολοκοτρώνη "παρά την Τερψιθέαν".

Στον Οδηγό του Πειραιώς του έτους 1902 του Γ. Βώκου καταγράφονται τα εξής γαλακτοπωλεία: του Γ. Θωμά στην οδό Ιπποκράτους 13, των Γ. Κατσούλη και Μ. Παντζόπουλου στην λεωφόρο Μιαούλη 50, του Β. Κωνσταντέλου στην οδό Σωκράτους 47, του Αθ. Κωνσταντέλου στην οδό Τσαμαδού 39, των αδελφών Σκαφτούρη στην οδό Ναυαρίνου 10, του Ι. Σκορδή στην λεωφόρο Αιγέως 15 και του Δ.Γ. Σπέντζου (βλέπε παραπάνω καταχώρηση) στην οδό Βουβουλίνας.

Την ίδια εποχή, υπήρχε ήδη οργανωμένη Αδελφότητα Γαλακτοκόμων και Γαλακτοπωλών Αθηνών και Πειραιώς, όπως άλλωστε μαρτυρά το κάτωθι ιστορικό τεκμήριο από το έτος 1902:

Ενδεικτική διαφημιστική καταχώρηση του έτους 1904 του Μέγα Γαλακτοπωλείου και Ζαχαροπλαστείου "Τα Βαρδούσια" των Αδελφών Σκαφτούρα, εν Πειραιεί, "παρά τον σιδηροδρομικό σταθμό", στη διασταύρωση των οδών Ναυαρίνου και Καποδιστρίου:

Διαφημιστική καταχώρηση του Μέγα Γαλακτοπωλείου "Το Κέντρον" του Θεοχάρους Σκαφτούρα, επί της οδού Δημοσθένους, παραπλεύρως του εδωδιμοπωλείου του Βοργιά:

Αντίστοιχα, στον Πλήρη Οδηγό του Πειραιώς του 1906-1907 καταγράφονταν οι εξής γαλακτοπώλες: Βλάχος Ε. (Αγίου Διονυσίου), Ζωγράφος Δ. (οδός Μεσολογγίου), Θωμάς Γ. (οδός Δημοσθένους), Κωνσταντέλος Ι. (οδός Τσαμαδού), Κωνσταντέλος Αθ. (οδός Σωκράτους), Κωνσταντέλος Γ. (οδός Υψηλάντου), Κατσούλης Ηλ. (οδός Τσαμαδού), Κωνσταντέλος Β. (οδός Αρτέμιδος), Μπούτος Κ. (οδός Αθηνάς), Μπίσμπης Ι. (οδός Σωκράτους), Ντάλας Σ. (οδός Τζαβέλλα), Σκαφτούρας Θ. (οδός Δημοσθένους - βλέπε ως άνω καταχώρηση), Παπακώστας Ε. (οδός Αφροδίτης), Σπέντζος Δ. (οδός Αιγέως) και Κατσικόπουλος Θ. (λεωφόρος Μουνιχίας).

Ακολουθεί ακόμα μια διαφημιστική καταχώρηση του εν Πειραιεί Γαλακτοπωλείου "Το Κέντρον" του Θεοχάρους Σκαφτούρα το οποίο, συν τοις άλλοις, διανυκτέρευε! 

Στις αρχές της δεκαετίας του 1910, στον Πανελλήνιο Οδηγό του 1912 καταγράφονται τα γαλακτοπωλεία του Β. Κωνσταντέλου (στην οδό Σωκράτους 47), του Ιωαν. Κουτσιλέλου (στο νέο Φάληρο), του Κων. Μπούτου (στην οδό Αθηνάς), του Σπυρ. Ντάλα (στην οδό Τζαβέλλα 100), του Π. Σταματόπουλου (στην οδό Αιγέως 10) και του Α. Τσαμπούλα στην ακτή Τρύφωνος Μουτζόπουλου.

Η επόμενη καταχώρηση από τον πειραϊκό Τύπο του έτους 1911 αναφέρεται στο "Νέον Γαλακτοπωλείον" με την ονομασία "Ήπειρος και Αλβανία", επί της σημερινής οδού Δημητρίου Γούναρη (τότε οδός Μακράς Στοάς).

Στα τέλη της δεκαετίας του 1910, οι αδελφοί Ε. Σπέντζου, διατηρούσαν το γαλακτοπωλείον "Η Ελβετία" στη διασταύρωση των οδων Σωτείρας και Κολοκοτρώνη.

Ενδεικτικό ιστορικό τεκμήριο από τις αρχές της δεκαετίας του 1920 σχετικά με τις αρχαιρεσίες του Συνδέσμου Γαλακτοπωλών Πειραιώς:

Στα τέλη της δεκαετίας του 1920, ο Μέγας Οδηγός Πειραιώς του 1929-1930 (Δευτέρα Έκδοσις Συμπεπληρωμένη) καταγράφει ξεχωριστά τα γαλακτοκομεία της πόλεως και τα γαλακτοπωλεία. Στην κατηγορία "Γαλακτοκομεία" λοιπόν καταγράφονται οι εξής επιχειρήσεις: Γρ. Γαλάνη (οδός Τσαμαδού 78), Χρ. Γιωτόπουλου (οδός Ηφαίστου 38), Απ. Ζουρζάκη (λεωφόρος Δεξαμενής 22), Κ. Κακλή (οδός Σκευοθήκης 12), Νικ. Κανελλόπουλου (οδός Θεοχάρη 46), Γ. Καρακώστα (οδός Φρεαττύος και Κουντουριώτου), Αθ. Κόλια (οδός Υψηλάντου 37), Κουκιάρη και Κόλια (στη συμβολή Περικλέους και Φιλελλήνων), Ν. Κουκιάρη (στη γωνία Ρεπούλη και Δεληγιώργη), Ο. Κυριαζή (στην οδό Σαχτούρη 52), Α. Κωνσταντέλου (στη γωνία Ναυάρχου Μπήττυ και Ράλλη), Κ. Κοτσόμιλου (οδός Δεληγιώργη 30), Γεωργ. Μασσαβέτα (οδός Θεοχάρη 30), Παν. Μαστρονίκου (στη συμβολή των οδών Θεάτρου και Βασιλέως Γεωργίου Α'), Αλ. Μελέση (οδός Τσαμαδού 81), Κ. Μελέτη (οδός Λεωσθένους και Φιλελλήνων), Α. Μυλωνά (οδός Β' Μεραρχίας 33), "Παρνασσίς" (στη λεωφόρο Ζαννή 63), Α. Παπακώστα (οδός Καραϊσκου 225), Ε.Λ. Παπακώστα (οδός Αφεντούλη 28), Κ. Σπέντζου (οδός Χαριλάου Τρικούπη 52), Οδ. Σπέντζου (οδός Σκευοθήκης 1) και Ι. Τσίκνη (οδός Σκουζέ 49).

Διαφημιστική καταχώρηση των Γαλακτοπωλείων και Ζαχαροπλαστείων "Ηνωμένα" του Κυριάκου Κωνσταντέλλου (Φίλωνος και Τσαμαδού γωνία) και "Όλυμπος" των Υιών Κυρ. Κωνσταντέλλου στη συμβολή της λεωφόρου Σωκράτους με την οδό Αγίου Κωνσταντίνου από το έτος 1932:

Αντίστοιχη διαφημιστική καταχώρηση των προαναφερομένων γαλακτοπωλείων / ζαχαροπλαστείων από τις σελίδες του πειραϊκού Τύπου του έτους 1935:

Αντιστοίχως, όπως προείπαμε, στον ίδιο Οδηγό καταγράφονται και τα κάτωθι "Γαλακτοπωλεία": Κ. Ασημάκου και Λ. Ασημάκου στην οδό Τζαβέλλα 6, Δ. Βάπα στην οδό Ηφαίστου 39, Γ. Γαβριήλ στην οδό Ρεπούλη 37, Αθαν. Γιαννόπουλου στην Κοκκινιά, Χρ. Γιωτόπουλου στην οδό Ηφαίστου 38, Αθαν. Δελάρδη κοντά στον Σταθμό Λαρίσσης, Δημ. Δημόπουλου πλησίον των Σφαγείων, Κωνστ., Σταμ. και Χαριλ. Δοκκόσκι στην οδό Τσαμαδού 2, Α. Καΐλη στην οδό Χατζηκυριακού 30, Κ. Κακλή στην οδό Νεωσοίκων 95, Νικ. Κασβίκη στην οδό Τσαμαδού 90, Νικ. Κανελλόπουλου στην οδό Θεοχάρη 46, Γ. Καρακώστα στη συμβολή Φρεαττύδος και Κουντουριώτου, Κ. Κιούση στην οδό Αφεντούλη 4, Στυλ. Κονδυλιέρη στο νέο Φάληρο, Ιωαν. Κουτσιλού στην οδό Σκουζέ 28, Σταύρου Κουκιάρη στην οδό Φιλελλήνων 27, Γ. Κουτρουμπούση στην οδό Βασιλέως Γεωργίου Α' 45, Κ. Κυριαζή στην οδό Σαχτούρη 52, Κυριακ. Κωνσταντέλου στην γωνία Τσαμαδού και Φίλωνος καθώς και στην οδό Ομήρου 10, Αθαν. Κωτσομύλου στην οδό Τσαμαδού, Αχιλ. Κωτσομύλου στην οδό Μπουμπουλίνας 2, Δημ. Κωτσομύλου στην οδό Τσαμαδού 39, Ιωαν. Μανδρέκα στην συνοικία της Κοκκινιάς, Γεωργ. Μασαβέτα στην οδό Θεοχάρη 30, Παν. Μαστρονίκου στην οδό Βασιλέως Γεωργίου Α', Βασ. Μελέτη στην οδό Λέκα 15, Κωνστ. Μελέτη στην οδό Φιλελλήνων 28 και στην οδό Ευεργετών 36, Γεωργ. Μελέτη στη γωνία Δεληγιώργη και Τσαμαδού, Γεωργ. Μόντσα στην οδό Μουτσοπούλου 76, Γεωρ. Μπίζου στην οδό Θηβών 107, Κων/νου Μπούτου στη γωνία Πραξιτέλους και Βασιλέως Γεωργίου Α', Γεωργ. Ντάμα και Σπυρ. Ντάμα στην οδό Τζαβέλλα 104, Ντίσκα Ηρακλ. στην οδό Υμηττού 88, "Παρνασσίς" στη λεωφόρο Ζαννή 63, Ι. Παπαδόπουλου στην οδό Σαχτούρη 99, Ανδρ. Παπακώστα στο νέο Φάληρο, Ευθ. Παπακώστα στην οδό Αφεντούλη 28, Δ. Παπούλια στην οδό Χατζηκυριακού 30, Δημ. Πατακά στην οδό Ροδόπης 24 και Μιλτ. Πατακά στην οδό Μουτσοπούλου, Βασ. Ροβάκη στην οδό Φλέσσα 15, Γεωργ. Ρούλια στην οδό Τσαμαδού, Γεωργ. Ρωμανού στην συνοικία της Κοκκινιάς, Ευτ. Σαββαϊδου στην οδό Παλαμηδίου 58, Ιω. Σεραφείμ (ή Σεραφίμοβιτς) στην οδό Πλούτωνος 3, των Δημ., Κυρ., Οδυσ. και Παν. Σπέτζου στην οδό Αιγέως 4, του Παν. Σταματόπουλου στην ακτή Μιαούλη 52, Αθαν. Σταύρου επίσης στην οδό Πλούτωνος 3, των Τάση και Κωνσταντέλου στη γωνία Τσαμαδού και Φίλωνος, Κων/νου Τριαντογιάννη στην Κοκκινιά, των Δημ., Κωνστ. και Νικ. Τσαμπούλα στην οδό Ρετσίνα 5, του Παν. Τσαμπούλα στη λεωφόρο Φαλήρου, του Σπυρ. Φούντα στον Ρέντη και του Γεωργ. Χαλέβα στην οδό Ηφαίστου 26.

Ενδεικτική προπολεμική ευχετήρια διαφημιστική καταχώρηση από τα τέλη του έτους 1936 του προαναφερθέντος Γαλακτοπωλείου / Ζαχαροπλαστείου "Ο Παρνασσός", του Παναγιώτη Γ. Σπέντζου, στην ακτή Μιαούλη, στον Πειραιά:

Αμέσως μετά το καταστρεπτικό πέρασμα του Πολέμου και της Κατοχής, σύμφωνα με τα αναγραφόμενα στον Οδηγό της Ελλάδος Ιγγλέση του 1947-1948, στον Πειραιά λειτουργούσαν τα γαλακτοπωλεία των Γ. Αλεξόπουλου (Παλαμηδίου 17), Χ. Κυριαζή (Ηπείρου 15), Ε. Γαβριηλίδου (Τζαβέλλα 55), Κακούση (Σωτήρος και Ανδρούτσου), Ε. Καλόστου (Σκουζέ 38), Α. Κωνσταντέλλου και Ι. Φιλίππου στην οδό Αφεντούλη 2 στου Βρυώνη, Μελέτη (Αγίου Διονυσίου 2), Α. Μυλωνά (Μπουμπουλίνας 43), Π. Νάκου (Αγίου Ιωάννη Ρέντη 12), Γ. Παπαδόπουλου (Χατζηκυριακού 26), Ι. Παπαδόπουλου (Θεοχάρη 39), Δ. Τσαμπούλα (Ρετσίνα 6) και Κ. Υφαντή (Παλαμηδίου 72) στην Αγία Σοφία (σσ. πρόκειται για τον πατέρα του μεγάλου επιθετικού του Ολυμπιακού Πειραιώς Ηλία Υφαντή). Στον ίδιο Οδηγό, ως γαλακτοπωλεία - ζαχαροπλαστεία καταγράφονταν οι επιχειρήσεις των Δ. Δημόπουλου (Κανελλοπούλου 107), Δ. Κουτσόμιλου (Μεγάλης Βρετανίας και Τσαμαδού), Υιών Κωνσταντέλλου (Τσαμαδού και Φίλωνος), Μαρίνη και Αντωνίου (Φίλωνος 111), Δ. Ντέσκου (ακτή Μουτσοπούλου 18), Γ. Σπέντζου (Δευτέρας Μεραρχίας 3) και Δ. Τσαμπούλα (Ρετσίνα 6). Τέλος, ιδιαίτερης μνείας στον εν λόγω Οδηγό του 1947-1948 τυγχάνουν οι επιχειρήσεις που πωλούσαν γαλακτοκομικά προϊόντα "ΕΒΓΑ": το γνωστό ζαχαροπλαστείο του Π. Αλεβιζάκη (Τζαβέλλα 100), Ι. Γκιόκας (ακτή Μουτσοπούλου 50), Α. Κακούσης (Σωτήρος και Ανδρούτσου), Χ. Καμαράδος (ακτή Μουτσοπούλου 5), Γ. Κουράν(τ)ης (Σαχτούρη 93), Φ. Μαυρογένης (Κουντουριώτου 296), Θ. Μουκέλης (Βενιζέλου 42), Σ. Παναγιωτόπουλος (Βασιλίσσης Σοφίας 77), Β. Παπαδόπουλος (Αναπαύσεως 89), Π. Παπαδόπουλος (Φίλωνος 78), Ι. Παπαποστόλου (Αγχιάλου 188), Ι. Ρούσσος (Φαλήρου 23), Θ. Σουκούρογλου (Δεληγιώργη 48), Ν. Ταβλαδωράκης (Βασιλέως Κωνσταντίνου 108), Κ. Τίγκος (Ολύνθου 3), Β. Τσιντσιλώνης (Χατζηκυριακού 81), Π. Χονδρόπουλος (Βασιλέως Κωνσταντίνου 57), Ε. Χουρδάς (Κανελλοπούλου 72), Ι. Χριστόπουλος (Κανελλοπούλου 113) και Ε. Χρόνη (Λακωνίας 15). 

Ανακοίνωση του Συνδέσμου Γαλακτοπωλών Πειραιώς, σχετικά με την παραλαβή της διανεμόμενης ζάχαρης, από τα πρώτα δύσκολα μεταπολεμικά/μετακατοχικά χρόνια, μέσα από τις σελίδες του πειραϊκού Τύπου του Δεκεμβρίου του έτους 1946

Ιστορικό τεκμήριο από τις αρχές της δεκαετίας του 1950, με το γαλακτοπωλείο "Η Ένωσις" του Λάμπρου Κουτρουμπούση το οποίο πωλούσε γιαούρτι πρόβειο και άλλα προϊόντα γάλακτος στην πλατεία Κοραή:

]

Όπως είναι φανερό από την ανάγνωση των ως άνω πληροφοριών, κατά τον 19ο αιώνα και στο πρώτο μισό του 20ου αιώνα, τα γαλακτοπωλεία (τα οποία συνήθως ήταν και γαλακτοκομεία και συχνά ταυτόχρονα και ζαχαροπλαστεία) αποτελούσαν ως επί το πλείστον υπόθεση συγκεκριμένων οικογενειών που ασχολούνταν πολλά χρόνια με το συγκεκριμένο επάγγελμα, με την επιχείρηση να περνά συνήθως νομοτελειακά από τα χέρια του πατέρα στα παιδιά του. 

Στις μέρες μας (21ος αιώνας), πίσω από χαλάσματα και εγκαταλειμμένα κτίρια, μπορεί κάποιος να αντικρίσει ψήγματα του παρελθόντος και "ξεχασμένες" πινακίδες όπως λ.χ. η εικονιζόμενη του Γαλακτοζαχαροπλαστείου "Ζωή" του Π. Νίκα στο ισόγειο του διατηρητέου κτιρίου στη συμβολή των οδών Αντωνίου Θεοχάρη 12 και Μάρκου Μπότσαρη:

Ομοίως, στη συνοικία του Αγίου Βασιλείου, επί της οδού Αποστόλη, στέκει τιμής ένεκεν η παλαιά πινακίδα του  κλειστού εδώ και αρκετά χρόνια γαλακτοπωλείου του Φίλιππου Μάλλιου:

Στο σημείο αυτό, θα αναφερθούμε σε δυο σχετικές επιχειρήσεις - "εξαιρέσεις" του κλάδου, οι οποίες δεν επιβεβαιώνουν τον κανόνα και συνεχίζουν την μακροχρόνια λειτουργία τους (σσ. η αναφορά γίνεται δίχως καμία πρόθεση διαφήμισης):

• Το ζαχαροπλαστείο - γαλακτοπωλείο του Μαστρονικόλα

Το ζαχαροπλαστείο - γαλακτοπωλείο της οικογένειας Μαστρονικόλα (κεντρικό κατάστημα επί της οδού Καραολή και Δημητρίου 98) με πάνω από 100 χρόνια συνεχούς δραστηριότητας (ιδρύθηκε το 1909) αποτελεί γνωστό σημείο αναφοράς για πολλούς Πειραιείς και μη, οι οποίοι σπεύδουν να προμηθευτούν από το συγκεκριμένο μέρος γαλακτομπούρεκο, γιαούρτι, χειροποίητο παγωτό από πρόβειο γάλα και άλλα γλυκά.

Το δεύτερο παραδοσιακό γάλακτο-ζαχαροπλαστείο της οικογενείας Μαστρονικόλα, στην νέα Καλλίπολη Πειραιά, επί της οδού Καρπάθου 74, μπροστά την ομώνυμη πλατεία (Καρπάθου), το οποίο αργότερα μεταφέρθηκε μερικές εκατοντάδες μέτρα πιο μακριά, στη συμβολή των οδών Καρπάθου και Κάσ(σ)ου:

Το τελευταίο χρονικά γαλακτοπωλείο - ζαχαροπλάστειο "Κων/νος Μαστρονικόλας και Υιοί" στη συμβολή των οδών Καρπάθου και Κάσ(σ)ου:  

• Το καφέ-γαλακτό-ζαχαροπλαστείο "Η Στάνη Κουντουρά"

Σε παρόμοιο μήκος κύματος και το παραδοσιακό καφέ-γαλακτο-ζαχαροπλαστείο "Η Στάνη Κουντουρά", επί του πεζόδρομου Ιακώβου Δραγάτση 14, στην πλατεία Κοραή το οποίο λειτουργεί από το 1933, αποτελώντας σημείο συνάντησης και αναφοράς επί της κεντρικής πλατείας της πόλης με σπεσιαλιτέ το παγωτό καϊμάκι (με βύσσινο ή αμύγδαλα), γιαούρτι, ραβανί, λουκουμάδες, γαλακτομπούρεκο και άλλα γλυκίσματα.

Διαβάστε ένα ιδιαίτερο αφιέρωμα στη Στάνη της οικογένειας Κουντουρά εδώ.

• Αυτόματοι Πωλητές Φρέσκου Γάλακτος

Στις αρχές του έτους 2016 (πιο συγκεκριμένα στις 04.03.2016) ξεκίνησε η λειτουργία των πρώτων αυτόματων πωλητών φρέσκου γάλακτος στον Πειραιά στη συμβολή των οδών Σερφιώτου και Στεφ. Σκουλούδη, στην πλατεία Σερφιώτου της νέας Καλλιπόλεως: 

Αναμφίβολα νέα (σύγχρονα και πρωτόγνωρα για την Ελλάδα και τον Πειραιά) ήθη στην αγορά γάλακτος με την εικόνα πάντως του κόσμου με τα γυάλινα μπουκάλια ανά χείρας να παραπέμπει σε περασμένες δεκαετίες τότε που ανθούσαν τα συνοικιακά γαλατάδικα (καταστήματα) αλλά και οι πλανόδιοι γαλατάδες.

Παρότι οι συγκεκριμένοι αυτόματοι πωλητές γάλακτος άνοιξαν σε διάφορα σημεία του Πειραιώς και των Αθηνών, εντούτοις το εγχείρημα αποδείχθηκε βραχύβιο καθώς κράτησε μόλις περίπου μια πενταετία.

Τέλος, αξιοσημείωτο είναι επίσης το γεγονός πως στον Πειραιά των αρχών της τρίτης δεκαετίας του 21ου αιώνα, άνοιξε γαλακτοπωλείο της γνωστής οικογενειακής αλυσίδας Στάμου (έτος ίδρυσης 1964), στη συμβολή της λεωφόρου Αφεντούλη με την οδό Πραξιτέλους.

Διαβάστε σχετικά θέματα:

Γαλακτοπωλείον "Το Κέντρον" - Θεοχάρους Σκαφτούρα

Γαλακτοπωλείον Αδελφών Ε. Σπέντζου "Η Ελβετία"

Νέον Γαλακτοπωλείον "Η Ήπειρος και Αλβανία"

Ζαχαροπλαστείο Τσαμπούλα

Κείμενο - Πηγές:

Το κείμενο είναι πρωτότυπο, προϊόν προσωπικής έρευνας, προσωπικής εργασίας και προσωπικών εκτιμήσεων.

Στοιχεία και πληροφορίες έχουν ληφθεί από τις κάτωθι πηγές:

• Wikipedia - Γαλατάς
• http://www.iama.gr/
• Κάρτ-Ποστάλ του Παρελθόντος, Αθήνα - Φάληρο - Πειραιώς - Κηφισιά, Ιωάννου Γεώργιος, Εκδόσεις Ι. Σιδέρη, 2009
• "Ιστορία του Πειραιώς από του 1833-1882 έτους" υπό Παντολέοντος Καμπούρογλου, Βιβλιοθήκη Ιστορικών Μελετών
• Τύπος Εποχής - Οδηγοί Πόλης

Φωτογραφίες: 

• Οι ιστορικές φωτογραφίες παρατίθενται για εκπαιδευτικούς σκοπούς - κάθε νόμιμο δικαίωμα ανήκει στους νομίμους κατόχους αυτών. 
• Όλες οι σύγχρονες φωτογραφίες του αφιερώματος ανήκουν στον γράφοντα το ιστολόγιο, διέπονται από κανόνες πνευματικής ιδιοκτησίας και προέρχονται από την προσωπική μου φωτογραφική σελίδα (ALL RIGHTS RESERVED). 
• Απαγορεύεται ρητά η χρήση, προβολή, αντιγραφή ή/και αναδημοσίευση με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο. 
• Όσοι παρανομούν διώκονται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.