Η ΠΛΑΤΕΙΑ ΚΑΡΑΪΣΚΑΚΗ ΠΕΙΡΑΙΩΣ

Η πλατεία Καραΐσκάκη, στο κεντρικό λιμάνι του Πειραιά, η οποία αποτελεί δίχως αμφιβολία μια από τις πλέον παλαιές και ιστορικές πλατείες της πόλεως, άρχισε να διαμορφώνεται κατά το μακρινό έτος 1836!

Λόγω της προνομιακής θέσης της, επί της παραλίας του λιμένος, κατά τα πρώτα χρόνια του εποικισμού του Πειραιώς, αναπτύχθηκαν γύρω από την εν λόγω πλατεία κατοικίες, ξενοδοχεία, καφενεία και βιοτεχνίες, ενώ για αρκετά χρόνια επί της πλατείας λειτουργούσε η προσωρινή αγορά του Δήμου. Σύμφωνα με σχετικές μαρτυρίες, η "πλατεία Όθωνος" (η οποία μετονομάστηκε μετέπειτα κατά σειρά σε "πλατεία Ελευθερίας" και "πλατεία Απόλλωνος" επί ημερών δημαρχίας Λουκά Ράλλη, για να καταλήξει στη σύγχρονη ονομασία της ως "πλατεία Καραΐσκάκη") υπήρξε μεγαλοπρεπής, διακοσμημένη με μαρμάρινες στήλες ύψους 1,5 μέτρου στις τέσσερις πλευρές της και με μια μαρμάρινη κρήνη ακριβώς στο κέντρο, μπροστά από την οικία μετά πανδοχείου (χάνι) του φερόμενου ως πρώτου οικιστή της πόλης Γιαννακού Τζελέπη (ή Τσελέπη), στον οποίο αναφερθήκαμε σε προηγούμενο αφιέρωμα σχετικό με τα Λεμονάδικα του Πειραιά. Παραπλεύρως δε της οικίας του Γιαννακού Τζελέπη, στα δυτικά της πλατείας, βρισκόταν η κτισμένη περί τα μέσα της δεκαετίας του 1830 οικία του Εμμανουήλ Δεικτάκη, ο οποίος εξελέγη δημοτικός σύμβουλος της πόλεως κατά τις πρώτες δημαρχιακές εκλογές του Πειραιώς. Μάλιστα, στην οικία Δεικτάκη ορίστηκε η προσωρινή έδρα του Δημαρχείου Πειραιώς κατά την πρώτη συνεδρίαση του Δημοτικού Συμβουλίου της πόλεως στις 23 Δεκεμβρίου του έτους 1835, αμέσως μετά την εκλογή του Κυριάκου Σερφιώτη ως πρώτου Δημάρχου της πόλεως!

Από την πρωτογενή έρευνα, μελέτη και ανάγνωση σχετικών πηγών, εξάγεται το συμπέρασμα πως στις κατά καιρούς αναπλάσεις της υπό εξέτασιν πλατείας, χρησιμοποιούνταν υλικά ανώτερης ποιότητας (όπως λ.χ. λευκό μάρμαρο Τήνου, πλάκες Πόρου κτλ.).

Στα μέσα του 19ου αιώνα και πιο συγκεκριμένα κατά το έτος 1851, επί της υπό εξέτασιν πλατείας, τοποθετήθηκε προτομή του Όθωνα, η οποία αφαιρέθηκε περίπου μια δεκαετία αργότερα, κατά το έτος 1862, μετά την εκδίωξη και έξωση του Βαυαρού μονάρχη από την χώρα τον Οκτώβριο του ιδίου έτους. Για ευνόητους λόγους, η πλατεία έλαβε τότε την ονομασία "πλατεία Ελευθερίας"! Εκείνη την εποχή, σύμφωνα με τις υπάρχουσες μαρτυρίες, η εν λόγω πλατεία υπήρξε στρωμένη με χαλίκια, στις τέσσερις γωνίες αυτής υπήρξαν ισάριθμες στήλες που απείχαν από το έδαφος περίπου ενάμισι μέτρο, στο κέντρο της βρισκόταν η στήλη όπου είχε τοποθετηθεί η προτομή του Όθωνος, ενώ στη βάση της λειτουργούσε κρήνη.  

Τμήμα της αδιαμόρφωτης πλατείας όπως καταγράφηκε δια χειρός του φωτογράφου Felix Bonfils, πιθανότατα μεταξύ των ετών 1868 και 1875:

Στα μέσα της δεκαετίας του 1870, ο Μιλτιάδης Μπούκας, στον Εμπορικό, Γεωγραφικό και Ιστορικό Οδηγό του, καταγράφει τους οινοπνευματοποιούς Αδελφούς Καψαμπέλη καθώς και τον Δημήτριο Σεφερλή με έδρα επί της πλατείας Απόλλωνος. Επίσης, επί της οδού Πλούτωνος, έναντι της πλατείας Απόλλωνος καταγραφόταν εκείνη την εποχή ο Ευστάθιος Δ. Λύτσικας με συνέταιρο τον Σκλήρα, οι οποίοι διατηρούσαν κατάστημα πώλησης αποικιακών ειδών. Κατά το ίδιο έτος (1875) καταγράφεται η ανάληψη της διευθύνσεως του ανακαινισθέντος πασίγνωστου ξενοδοχείου Τζελέπη στην πλατεία Απόλλωνος από τον Εμμανουήλ Ορλώφ ενώ εκτός αυτού, την ίδια εποχή, επί της οδού Πλούτωνος στο ύψος της πλατείας λειτουργούσαν τα ξενοδοχεία "Ανατολή" και "Πετρούπολις".

Ένα χρόνο αργότερα (1876), όπως πληροφορούμαστε από την μελέτη του πειραϊκού Τύπου, στο ισόγειο της οικίας Π. Δαμάσκου "παρά τη πλατεία Απόλλωνος" λειτούργησε το ζυθοπωλείον υπό την επωνυμία "Η Βιομηχανία", υπό τη διεύθυνση του Ανδρέα Καππώνη:

Διαφημιστική καταχώρηση του προαναφερθέντος ζυθοπωλείου "Η Βιομηχανία" και του καφενείου "Η Κιβωτός", αμφότερα ευρισκόμενα "εις την πλατείαν Απόλλωνος" στο ισόγειο της οικίας Δαμάσκου, μέσα από τις σελίδες του πειραϊκού Τύπου του έτους 1877:

Στις αρχές της δεκαετίας του 1880, επί της πλατείας Απόλλωνος, καταγραφόταν η οικία Γενοβέζου, παραπλεύρως του καφενείου του Τζελέπη. Στην ως άνω οικία στεγάστηκε για αρκετά χρόνια το Οθωμανικό Προξενείο ενώ κατά το έτος 1882 καταγράφονταν τα γραφεία της Ασφαλιστικής Εταιρίας "Ο Φοίνιξ" καθώς και τα γραφεία της ανωνύμου ασφαλιστικής εταιρίας Lloyd Oriental D'Assurances, με πράκτορα τον Αναστάσιο Μπόνη. Ο δε Π. Καμπούρογλου, στο έργο του "Ιστορία του Πειραιώς από του 1833-1882 έτους", κατέγραφε εκείνη την εποχή επί της πλατείας Απόλλωνος τα ξενοδοχεία "Κωνσταντινουπόλεως", "Αγγλίας", "Ανατολής", "Αιγύπτου" και "Πετρουπόλεως", εντός του οποίου μάλιστα λειτουργούσε το ομώνυμο γνωστό εστιατόριο "Η Πετρούπολις".

Έτος 1881 - Ζαχαροπλαστείο Α. Σκαρλάτου στην πλατεία Απόλλωνος

Ιστορικό τεκμήριο από το έτος 1884, με αναφορά στην έναρξη της λειτουργίας του νέου εστιατορίου "Ο Άρης", "εν τη πλατεία Απόλλωνος, αντίκρυ του καφενείου Τσελέπη και υπό το Ξενοδοχείον της Αγγλίας". 

Αναφορά στο νέο Κατάστημα Σιδηρικών Βουνάτσου και Αγιομαυρίτου στην εν Πειραιεί πλατεία Απόλλωνος, μέσα από τις σελίδες του πειραϊκού Τύπου του έτους 1884 και του έτους 1885:

Την ίδια χρονιά (1885), πάντοτε επί της πλατείας Απόλλωνος, το προαναφερθέν Ζαχαροπλαστείο του Ανδρέα Σκαρλάτου, το οποίο προσέφερε παγωτά διαφόρων ειδών:

Στην παρακάτω λεπτομέρεια από χάρτη του λιμένος Πειραιώς του έτους 1887, παρατηρήστε την καταγραφή της πλατείας Απόλλωνος, της οδού Πλούτωνος αλλά και του πρώτου σιδηροδρομικού σταθμού Πειραιώς - Αθηνών (σσ. κατεδαφισμένος) και του αντίστοιχου Σιδηροδρομικού Σταθμού Πελοποννήσου:

Στα μέσα της δεκαετίας του 1890, αποφασίστηκε η τοποθέτηση ενός ανδριάντα του ήρωα του 1821 Γεωργίου Καραΐσκάκη επί της πλατείας Απόλλωνος και η (μοιραία) μετονομασία αυτής σε "πλατεία Καραΐσκάκη". Τα επίσημα αποκαλυπτήρια του ανδριάντα έλαβαν χώρα την 7η Μαϊου του έτους 1895, επί ημερών δημαρχίας Θεόδωρου Ρετσίνα, παρουσία του Βασιλέα Γεωργίου Α' και πλήθος επισήμων.

Στην παρακάτω λεπτομέρεια από χάρτη του έτους 1896, η υπό εξέτασιν πλατεία καταγράφεται ήδη ως "πλατεία Καραΐσκάκη":

Η όψη της πλατείας Απόλλωνος όπως καταγράφηκε κατά την δεκαετίας του 1890:

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως η υπό εξέτασιν πλατεία, λόγω της κεντρικής της θέσεως, εξελίχθηκε γοργά όχι μονάχα σε ένα σημείο εμπορικών δραστηριοτήτων και συναθροίσεων, αλλά επίσης σε σημείο αφετηρίας και τερματισμού των άτυπων και πρώιμων συγκοινωνιών εκείνων των καιρών. Στην κάτωθι ασπρόμαυρη φωτογραφία εποχής, καταγράφεται ένα ιππήλατο "λεωφορείο" (παμφορείο) το οποίο εκτελούσε το δρομολόγιο Πειραιάς - Αθήνα - Πειραιάς, διαμέσου της οδού Αθηνών-Πειραιώς, με αφετηρία (και τερματισμό) φυσικά την (τότε) πλατεία Απόλλωνος.

Ο πρώτος - χρονολογικά - ανδριάντας του Γεωργίου Καραΐσκάκη ο οποίος τοποθετήθηκε επί της ομωνύμου πλατείας κατά το έτος 1895 έγινε δεκτός με πολλές επιφυλάξεις, προκάλεσε απορίες αλλά και έντονες αποδοκιμασίες, καθώς η πλειοψηφία του κόσμου θεωρούσε πως το έργο τέχνης δεν ανταποκρινόταν στην πραγματική εικόνα του ήρωα. 

Ασπρόμαυρο δίγλωσσο επιστολικό δελτάριο με τίτλο "Ανδριάς Καραϊσκάκη" ("Pirée: Monument Karaiskakis") από τα τέλη του 19ου / αρχές του 20 αιώνα:

Έτερο δίγλωσσο επιστολικό δελτάριο ("Πλατεία Καραΐσκάκη Πειραιώς" / "Grece: Place Karaiscakis, Pirée"), από την ίδια χρονική περίοδο, το οποίο κυκλοφόρησε και σε επιχρωματισμένες εκδόσεις, στο οποίο απεικονίζεται ο αρχικός ανδριάντας του Γεωργίου Καραΐσκάκη επί της ομωνύμου πλατείας, ο οποίος ειρήσθω εν παρόδω γινόταν τακτικά στόχος λιθοβολισμών από τα χαμίνια της περιοχής:

Επιχρωματισμένο επιστολικό δελτάριο με τίτλο "Πειραιεύς: Πλατεία Καραΐσκάκη" - σε πρώτο πλάνο επί της πλατείας ορισμένοι Πειραιείς ντυμένοι με ευρωπαϊκού τύπου ενδύματα ενώ στο βάθος καταγράφονται τα κτίρια της οδού Άστιγγος!

Ακόμα μια ασπρόμαυρη φωτογραφική καταγραφή εποχής, η οποία τοποθετείται χρονικά περί τα μέσα της πρώτης δεκαετίας του 20ου αιώνα, προερχόμενη από τα ψηφιοποιημένα αρχεία του ΕΛΙΑ (Συλλογή Ν. Μακκά) με τον "αμφιλεγόμενο" ανδριάντα του Γεωργίου Καραΐσκάκη να διακρίνεται με δάφνινο στεφάνι (μάλλον λόγω κάποιας εθνικής εορτής ή επετείου). Για την ιστορία, σύμφωνα με την πληροφόρηση που παρέχεται από τον ιστότοπο του ΕΛΙΑ, οι εικονιζόμενοι είναι ο Ν. Σταυρίδης και η Madame Leduc. 

Σχετικά με το ζήτημα του ανδριάντα του Γ. Καραΐσκάκη, παραθέτουμε ενδεικτικά τα όσα καταγράφει σχετικά (σσ. ορισμένες πληροφορίες ελέγχονται ως προς την ορθότητά τους) ο Διονύσης Χαριτόπουλος στο μυθιστόρημά του "Εκ Πειραιώς": [...] "Είναι η πρώτη πλατεία που δημιουργήθηκε στον Πειραιά και αρχικά ονομάστηκε Νικηφοράκη προς τιμή του Αγωνιστή του 1821, μετά Όθωνος και απόκτησε μαρμάρινη βρύση με την προτομή του νεαρού βασιλιά αλλά όταν εκθρονίστηκε η πλατεία έγινε Απόλλωνος και της κότσαραν το άγαλμα του αρχαίου θεού για να δηλωθεί η νέα φωτεινή εποχή που άρχιζε μα το όνομα πάλι άλλαξε, και έγινε τελικά πλατεία Καραΐσκάκη για να τιμηθεί ο ελευθερωτής του Πειραιά, το άγαλμα του Απόλλωνα μεταφέρθηκε στην ομώνυμη περιοχή των Καμινίων και παράγγειλαν άγαλμα του ήρωα του 1821, αλλά όταν έγιναν τα αποκαλυπτήρια από τον Βασιλέα Γεώργιο Α' αντίκρισε έκπληκτος και αυτός μαζί με τον κόσμο που είχε μαζευτεί μια άγνωστη φάτσα, δεν ήταν ο Καραϊσκάκης μα κάποιος άλλος που ούτε καν του έμοιαζε και έγινε μπάχαλο, βουτήχτηκαν μεταξύ τους οι δημαρχαίοι, πλήθος και επίσημοι και σε λίγο μάζεψαν το έκτρωμα και άφησαν τον χώρο σε αναμονή που θα κρατήσει μέχρι το 1966, όταν θα στήσουν επιτέλους ένα άλλο άγαλμα της προκοπής με τον ήρωα έφιππο και τα δυο μπροστινά πόδια του αλόγου στον αέρα, σημάδι πως ο θρυλικός Γιος της Καλογριάς σκοτώθηκε σε μάχη." [...]

Η πλατεία Καραΐσκάκη πιθανότατα κατά την τελευταία δεκαετία του 19ου αιώνα με τα χαρακτηριστικά περίπτερα που υπήρχαν σε καθεμία από τις τέσσερις γωνίες της και τα τραπεζοκαθίσματα των καφενείων / ζαχαροπλαστείων πλησίον του σταθμού των αμαξών. (σσ. ο φωτογράφος πιθανότατα βρίσκεται σε κάποιο παράθυρο ή εξώστη στο ξενοδοχείο / πανδοχείο του Τζελέπη)

Σε αμφότερες τις ως άνω φωτογραφίες, εκτός από την υπό εξέτασιν πλατεία, καταγράφεται επίσης τμήμα του κεντρικού λιμένα Πειραιώς, το Δημοτικό Θέατρο της πόλης, το Ωρολόγιον (Δημαρχείο) , ο Τινάνειος Κήπο, η εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνα και της Αγίας Τριάδος, τα κτίρια της ακτής Μιαούλη κ.ο.κ.

Παρόμοιο επιχρωματισμένο επιστολικό δελτάριο με τίτλο "Πειραιεύς: Πλατεία Καραϊσκάκη" (Pirée: Place Karaiskaki"):

Εκείνη την εποχή, ήτοι στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα, στα πέριξ της πλατεία Απόλλωνος (Καραΐσκάκη) καταγραφόταν πληθώρα επιχειρήσεων όπως λ.χ. το κατάστημα βιομηχανικών ειδών των Αγγελόπουλου και Βούχερερ, το πρακτορείο Γουδή, το κατάστημα Χαρ. και Μιχ. Χρυσαφίδου στην οικία Βασιλειάδου, το κατάστημα του Εξαγωγικού Συνδέσμου Γερμανικών Μηχανουργείων και Μεταλλουργείων κ.α.:

Ιστορικό τεκμήριο από τον πειραϊκό Τύπο του έτους 1899, με αναφορά στην ιστορική οικία Τσελέπη, εντός της ομώνυμης πλατείας Τζελέπη ή Καραΐσκάκη, στην οποία λειτουργούσε καφενείο και ξενοδοχείο:

Την επόμενη χρονιά (1900), στις σελίδες του πειραϊκού Τύπου εμφανίζεται η ακόλουθη καταχώρηση - αναγγελία ενοικίασης οινοπωλείου, ξενοδοχείου, παντοπωλείου καθώς και του μεγάλου καφενείου Τζελέπη επί της ομώνυμης πλατείας Τσελέπη ή Καραΐσκάκη. Αξιοσημείωτο είναι δε το γεγονός πως, στις αρχές του 20ου αιώνα, η εν λόγω πλατεία συχνά αναφερόταν απλά και ως "κήπος" λόγω της εκτεταμένης δενδροφύτευσής της.

Ο αγνώστων λοιπών στοιχείων φωτογράφος Petit κατέγραψε κατά το έτος 1903 τους κάτωθι εικονιζόμενους φουστανελοφόρους άνδρες να περπατούν επί της ακτής Τζελέπη, παραπλεύρως της πλατείας Καραΐσκάκη. Στο βάθος ξεχωρίζει βέβαια το πολυόροφο γωνιακό Μέγαρο ιδιοκτησίας Ζαννείου Νοσοκομείου, το οποίο είχε μόλις ανεγερθεί:

Επιχρωματισμένο επιστολικό δελτάριο το οποίο τιτλοφορείται "Άποψις Λιμένος Πειραιώς" (Vue du Port du Pirée) από την πρώτη δεκαετία του 20ου αιώνα, στο δεξί άκρο του οποίου καταγράφεται μερικώς η πλατεία Καραΐσκάκη:

Στο επόμενο επίσης επιχρωματισμένο επιστολικό δελτάριο το οποίο φέρει τον τίτλο "Άποψις Πειραιώς" (Vue du Pirée), η παρουσία στο φωτογραφικό κάδρο του προαναφερομένου Μεγάρου ιδιοκτησίας Τζαννείου Νοσοκομείου (κατασκευής 1903-1904), στη συμβολή της τότε οδού Μακράς Στοάς (σσ. σημερινή οδός Γούναρη) με την τότε οδό Πλούτωνος (σσ. σημερινή ακτή Ποσειδώνος), όπου λειτούργησε συν τοις άλλοις το γνωστό Ξενοδοχείο Κοντινεντάλ, βοηθά ως προς την χρονολόγησή του. Αξιοσημείωτη δε, η καταγραφή της παλαιάς Κεντρικής Δημοτικής Αγοράς στην ίδια καρτ-ποστάλ.

Μέσα στις σελίδες του Πλήρους Οδηγού του Πειραιώς του 1906-1907, ιδιαίτερη μνεία γινόταν στο "εν τη πλατεία Καραϊσκάκη ζαχαροπλαστείο του Ανδρέα Σκαρλάτου" με την άριστη κατασκευή και ποιότητα γλυκισμάτων καθώς και στο κατάστημα Βιομηχανικών Προϊόντων του Λεωνίδα Αγγελόπουλου, το οποίο χαρακτηριζόταν ως "τέλειον εις το είδος του".

Η πλατεία Καραΐσκάκη της πρώτης δεκαετίας του 20ου αιώνα, η ακτή Τζελέπη, ο σταθμός των ιππήλατων αμαξών, τα κτίρια της οδού Πλούτωνος και το γωνιαίο Μέγαρο ιδιοκτησίας Τζαννείου Νοσοκομείου μέσα από ένα σπάνιο πανοραμικό κάδρο το οποίο προέκυψε από συνένωση και ψηφιακή επεξεργασία δυο ξεχωριστών λήψεων. 

Ακολουθούν ορισμένα ενδεικτικά ιστορικά τεκμήρια από επιχειρήσεις οι οποίες δραστηριοποιήθηκαν στην πλατεία Καραΐσκάκη κατά τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα.

Το εν Πειραιεί Κατάστημα Ναυτικών Ειδών Ν. & Α. Ορλώφ στην πλατεία Καραΐσκάκη:

Το Μέγα Κατάστημα Σιδηρικών και Βιομηχανικών Προϊόντων του Κωνσταντίνου Μ. Αγιομαυρίτου, στην πλατεία Καραΐσκάκη:

Ταυτόχρονα με την παρουσία διαφόρων επαγγελματιών που δραστηριοποιούνταν με καταστήματα, γραφεία, βιομηχανίες και βιοτεχνίες πέριξ της πλατείας Καραΐσκάκη, κατά την πρώτη δεκαετία του 20ου αιώνα, γύρω από την υπό εξέτασιν πλατεία, ξεκίνησαν να "ξεφυτρώνουν" δεκάδες εν σειρά αυθαίρετα παραπήγματα - κυρίως με χρήση εμπορική - τα οποία ονοματίστηκαν ως "Δημοτικά". 

Μετά την Καταστροφή του '22, αρκετές από αυτές τις παράγκες και τα παραπήγματα, χρησιμοποιήθηκαν για την στέγαση προσφύγων, με την κύρια χρήση τους βέβαια να παραμένει αμιγώς εμπορική (μικρομάγαζα, παλιατζίδικα, καφενεία, μπακάλικα, κουτούκια, τεκέδες με λουλάδες κρυμμένους στα πατάρια, οινομαγειρεία, πατσατζίδικα κτλ). Την ίδια εποχή, ως γνωστόν, από την πλευρά των Λεμονάδικων, επί της αποβάθρας, εξακολουθούσε να λαμβάνει χώρα το εμπόριο φρούτων και λαχανικών.

Μικρασιάτες πρόσφυγες στην πλατεία Καραϊσκάκη

Μικρασιάτες πρόσφυγες στην πλατεία Καραϊσκάκη

Στην κάτωθι ασπρόμαυρη φωτογραφική καταγραφή της δεκαετίας του 1920, μπορεί κάποιος να παρατηρήσει το πλήθος των προαναφερθέντων αυθαιρέτων κατασκευών που είχαν καλύψει την πλατεία Καραΐσκάκη:

Ως γνωστόν, τα προαναφερόμενα κουτούκια και οι τεκέδες της πλατείας Καραΐσκάκη, αποτέλεσαν τις εστίες όπου άνθησε και εδραιώθηκε το ρεμπέτικο τραγούδι. Ονομαστοί έχουν μείνει ορισμένοι μικροί καφενέδες, όπως λ.χ. αυτό του Γιώργου Μπάτη, ο οποίος άλλαζε συνεχώς έδρα αλλά και επωνυμία στο καφενείο του, το οποίο ονομαζόταν άλλοτε "Ζωρζ Μπατέ" (ήτοι "Γιώργος Μπάτης" γαλλιστί), άλλοτε "Οδός Απελπισίας", άλλοτε τα "Τέσσερα Βάσανα - Οι Έξι Πόνοι", άλλοτε το "Γλυκό Όνειρον" κ.ο.κ.. Στα ίδια μέρη συναθροίζονταν όχι μονάχα τα υπόλοιπα μέλη της ξακουστής κομπανίας "Η Τετράς του Πειραιώς" - ήτοι ο Μάρκος Βαμβακάρης, ο Ανέστης Δελιάς και ο Στράτος Παγιουμτζής - αλλά και διάφοροι άλλοι όπως λ.χ. ο Νίκος Μάθεσης (Τρελάκιας), Γιάννης Παπαϊωάννου, ο Γιώργος Μουφλουζέλης, ο Δημήτρης Καρυδάκης (Καρυδάκιας), ο Γιοβάν Τσαούς κ.α.

Ανατρέχοντας στις σελίδες του ημερησίου πειραϊκού Τύπου της δεκαετίας του 1920, θα συναντήσουμε πλήθος αναφορών σε συμπλοκές, τραυματισμούς, κλοπές και άλλες αξιόποινες πράξεις που λάμβαναν χώρα σε καθημερινή βάση στην πλατεία Καραΐσκάκη:

 

Παρόλα ταύτα, η πλατεία Καραΐσκάκη και οι δρόμοι πέριξ και πλησίον αυτής, δε σταμάτησαν ποτέ να αποτελούν τόπους έντονης εμπορικής και επιχειρηματικής δραστηριότητας με πλήθος γραφείων και επιχειρήσεων να βρίσκονται στο κομβικό αυτό σημείο της πόλεως, όπως λ.χ. τα γραφεία της ιστορικής ποτοποιίας των Αδελφών Παυλάκη στην αρχή της οδού Πλούτωνος.  

Ενδεικτική διαφημιστική καταχώρηση του Πρακτορείου Κρωββ και Στήβενς, με έδρα στην πλατεία Καραΐσκάκη Πειραιώς, από τα μέσα της δεκαετίας του 1920:

Η ακτή Ποσειδώνος και η πλατεία Καραΐσκάκη όπως καταγράφηκαν σε δίγλωσσο επιστολικό δελτάριο της δεκαετίας του 1920 (Πειραιεύς: ακτή Ποσειδώνος / Le Pirée: Quai Possidonos). Όπως μπορούμε να παρατηρήσουμε, η πλατεία Καραΐσκάκη εμφανίζεται ολικά καλυμμένη από τις αυθαίρετες κατασκευές ενώ έχει αποπερατωθεί το Μέγαρο της Ιονικής Ατμοπλοΐας των αδελφών Γιαννουλάτου:

Ο γνωστός πρωτοπόρος φωτογράφος / φωτορεπόρτερ της εποχής του Μεσοπολέμου Πέτρος Πουλίδης, κατέγραψε την ακτή Τζελέπη με τις μαούνες και τις βάρκες καθώς και τμήμα της υπό εξέτασιν πλατείας Καραΐσκάκη, κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1920 (Αρχείο ΕΡΤ):

Έτερη ασπρόμαυρη φωτογραφική καταγραφή της ακτής Τζελέπη και της πλατείας Καραΐσκάκη πίσω από τους καπνούς των φουγάρων των ατμόπλοιων κατά τη δεκαετία του 1920 (σσ. στο βάθος ξεχωρίζει το Μέγαρο των Σιδηροδρόμων Αθηνών - Πειραιώς, ο γνωστός σε όλους σταθμός του "Ηλεκτρικού"):

Από την ίδια χρονική περίοδο, ακόμα μια φωτογραφική καταγραφή της υπό εξέτασιν πλατείας Καραΐσκάκη και της γύρω περιοχής. Στο φωτογραφικό κάδρο μπορούμε να διακρίνουμε εκτός από την προαναφερόμενη πλατεία, τα κτίρια επί της ακτής Τζελέπη και των οδών Αριστείδου και Άστιγγος, το Μέγαρο του Ηλεκτρικού αλλά και το Μέγαρο ιδιοκτησίας του Ζαννείου Νοσοκομείου όπου λειτουργούσε το Ξενοδοχείο Κοντινεντάλ:

Λεπτομέρεια της πλατείας Καραΐσκάκη με τα "δημοτικά" παραπήγματα, η ακτή Τζελέπη, το Μέγαρο του Ηλεκτρικού, το Μέγαρο ιδιοκτησίας του Ζαννείου Νοσοκομείου όπου λειτουργούσε το Ξενοδοχείο Κοντινεντάλ και στο βάθος ο λόφος του Βώκου!

Τα κτίρια της πλατείας Καραΐσκάκη, στη συμβολή ακτής Τζελέπη και Άστιγγος - μεταξύ των οποίων βεβαίως ξεχωρίζει το (πάλαι ποτέ) Μέγαρο της Ιονικής Ατμοπλοΐας των αδελφών Γιαννουλάτου:

Σταθμός στην ιστορία της πλατείας Καραΐσκάκη υπήρξε αναμφίβολα η μεγάλη πυρκαγιά (κατ'άλλους εμπρησμός) της 4ης Ιανουαρίου του 1929, η οποία κατέστρεψε ολοσχερώς μεγάλο αριθμό των προαναφερθέντων καταστημάτων και παραπηγμάτων της πλατείας όπως επίσης και τον "αμφιλεγόμενο" πρώτο ανδριάντα του Γεωργίου Καραΐσκάκη!

Σχετικά με την μεγάλη πυρκαγιά της 4ης Ιανουαρίου του 1929 μπορείτε να διαβάσετε το σχετικό αναλυτικό αφιέρωμα εδώ.

Μετά την προαναφερθείσα μεγάλη πυρκαγιά της 4ης Ιανουαρίου του 1929 στην πλατεία Καραΐσκάκη, επί δημαρχίας Τάκη Α. Παναγιωτόπουλου, κατασκευάστηκαν εγκαταστάσεις για 560 μικρομάγαζα συνολικής δαπάνης 2,5 εκατομμυρίων δραχμών, με την απαίτηση προκαταβολής 5.000 δραχμών από κάθε μικρο-καταστηματάρχη. Κατ'αυτόν τον τρόπο λοιπόν, οι μικρό-καταστηματάρχες που επιθυμούσαν να αποκτήσουν στέγη, κλήθηκαν να συνεισφέρουν συνολικά το ποσό των 2,1 εκατομμυρίων δραχμών ενώ ο Δήμος Πειραιώς θα προσέθετε τη διαφορά για την πραγματοποίηση του έργου. Τα δε ενοίκια των προαναφερομένων εγκαταστάσεων κυμαίνονταν περί τις 50 με 100 δραχμές μηνιαίως. 

Τα νέα καταστήματα της πλατείας Καραΐσκάκη στα οποία εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες παραγκούχοι, πυροπαθείς και μικρέμποροι κατά την άνοιξη του έτους 1930:

Η τελευταία προπολεμική αναδιαμόρφωση - ανάπλαση της υπό εξέτασιν πλατείας Καραΐσκάκη έλαβε χώρα στα τέλη της δεκαετίας του 1930, επί ημερών δημαρχίας Μιχαήλ Μανούσκου, στα χρόνια του καθεστώτος Ιωάννη Μεταξά. 

Ένα από τα αρκετά καφενεία που λειτουργούσαν στην πλατεία Καραϊσκάκη της εποχής του Μεσοπολέμου, το "Παγκυκλαδικόν" του Μαντζουράνη, επί της οδού Άστιγγος 2, παραπλεύρως του Μεγάρου Γιαννουλάτου. 

Στην κάτωθι ασπρόμαυρη φωτογραφία του έτους 1939, από τα χρόνια δημαρχίας του Μιχαήλ Μανούσκου (περίοδος Ιωάννη Μεταξά), εκτός από την υπό διαμόρφωση πλατεία Καραϊσκάκη στην οποία εκτελούνταν έργα ωραιοποίησης, καταγράφονται τα κτίρια επί της οδού Άστιγγος, εκ των οποίων ξεχωρίζει βεβαίως το Μέγαρο των αδελφών Γιαννουλάτου, όπως επίσης μερικώς τα ισόγεια κτίρια επί της οδού Αριστείδου, στη βόρεια πλευρά της υπό εξέτασιν πλατείας. 

• Η πλατεία Καραΐσκάκη μετά τον Πόλεμο

Μετά τη λαίλαπα του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και τη μαύρη περίοδο της Κατοχής, η πλατεία Καραΐσκάκη συνέχισε την πορεία της μέσα στο χρόνο, με έκδηλα τα σημάδια των βομβαρδισμών της πόλεως, τόσο επί των προαναφερομένων κτιρίων που βρίσκονταν στην οδό Αριστείδου, όσο και με την καταστροφή των άνω ορόφων του Μεγάρου ιδιοκτησίας του Ζαννείου Νοσοκομείου από το οποίο διασώθηκε μονάχα το ισόγειο τμήμα του. 

Με το πέρασμα των χρόνων, η άδεια πλατεία Καραΐσκάκη των τελών της δεκαετίας του 1950 και του πρώτου μισού της δεκαετίας του 1960, θύμιζε περισσότερο έναν μεγάλο υπαίθριο χώρο στάθμευσης παρά ελεύθερο δημόσιο χώρο αναψυχής (πλατεία). Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως η πλατεία Καραΐσκάκη των αρχών της δεκαετίας του 1960 καταγράφηκε φωτογραφικά (μερικώς) στο εξώφυλλο του ετησίου δελτίου του Οργανισμού Λιμένος Πειραιώς (ΟΛΠ) με τίτλο "Ο Λιμήν του Πειραιώς κατά το 1962", το οποίο μπορείτε να δείτε εδώ.

Κτίρια στην οδό Αριστείδου (μεταπολεμικά) - δεξιά το πρακτορείο της Nomikos Lines

Στα μέσα της δεκαετίας του 1960, έλαβαν χώρα έργα αναδιαμόρφωσης της υπό εξέτασιν πλατείας και η τοποθέτηση του έφιππου ανδριάντα του ελευθερωτή του Πειραιά και στρατάρχη της Ρούμελης Γεωργίου Καραΐσκάκη, ο οποίος υφίσταται μέχρι τις μέρες μας (21ος αιώνας) στο κέντρο της πλατείας. 

Η πλατεία Καραΐσκάκη όπως καταγράφηκε φωτογραφικά δια χειρός του καθηγητή και ερασιτέχνη φωτογράφου Γεωργίου Μπακούρου, κατά το έτος 1965. Όπως μπορεί κάποιος εύκολα να παρατηρήσει, ο έφιππος ανδριάντας του Γεωργίου Καραΐσκάκη είχε ήδη τοποθετηθεί στην πλατεία (Οκτώβριος 1965), η οποία όμως θύμιζε υπαίθριο χώρο στάθμευσης! Στο βάθος, διακρίνονται μεταξύ των άλλων τα κτίρια της οδού Αριστείδου (πρακτορείο Nomikos Lines, καφενείον "Η Σάμος" κ.α.), τα οποία αργότερα κατεδαφίστηκαν. 

Μια έγχρωμη φωτογραφική καταγραφή της υπό εξέτασιν πλατείας Καραϊσκάκη και των κτιρίων πέριξ αυτής από την ίδια χρονική περίοδο:

Εν τέλει, τα επίσημα αποκαλυπτήρια του ύψους άνω των 6 μέτρων (μετά του σχετικού βάθρου), έφιππου ανδριάντα του Γεωργίου Καραΐσκάκη, έργου της Ελληνίδας γλύπτριας και ζωγράφου Λουκίας Γεωργαντή-Οικονομοπούλου (Αθήνα 1919 – Αθήνα 2001), έλαβαν χώρα μερικούς μήνες αργότερα, στις 27 Μαρτίου του 1966, σε πανηγυρική τελετή. 

Ο έφιππος ανδριάντας του Γεωργίου Καραΐσκάκη όπως καταγράφηκε φωτογραφικά για λογαριασμό της Εικονογραφημένης Έκδοσης Πειραϊκής Προβολής με τίτλο "Πειραιεύς 1966":

Η πλατεία Καραΐσκάκη με τον έφιππο ανδριάντα και τμήμα του κεντρικού λιμένος Πειραιώς όπως καταγράφηκαν φωτογραφικά κατά το έτος 1968:

Χρησιμοποιώντας ως βάση την ως άνω ασπρόμαυρη φωτογραφία της πλατείας Καραΐσκάκη, δημιουργήθηκε η παρακάτω σύνθεση / αντιπαραβολή του Πειραιά του "χθες" και του "σήμερα", μέσα από το πρωτότυπο προσωπικό project Πειραιάς / Piraeus Retronaut.

Οι δυο επόμενες έγχρωμες φωτογραφικές καταγραφές της πλατείας Καραΐσκάκη τοποθετούνται χρονικά περί τα τέλη της δεκαετίας του 1960 / αρχές της δεκαετίας του 1970, πιθανότατα κατά την περίοδο δημαρχίας Αριστείδη Σκυλίτση στα χρόνια της Δικτατορίας των Συνταγματαρχών (σσ. αξιοσημείωτα είναι τα άνθη στην πλατεία, το επιστύλιο ηλιακό ωρολόγιο και τα χαρακτηριστικά φωτιστικά σώματα τα οποία παραπέμπουν σαφέστατα στην προαναφερθείσα περίοδο). Εξετάζοντας αναλυτικά αμφότερες φωτογραφίες αξίζει να αναφερθούμε - εκτός από την παρουσία του έφιππου ανδριάντα του Γεωργίου Καραΐσκάκη - στα υπόστεγα της ακτής Τζελέπη, στις αφετηρίες των αστικών λεωφορείων και στα ταξιδιωτικά πρακτορεία επί της οδού Άστιγγος, στο κεντρικό πρακτορείο της Ατμοπλοΐας Τυπάλδου, στις λιμενικές εγκαταστάσεις επί της Ηετιώνειας Ακτής (κτίριο σιταποθήκης, αποθήκες και γραφεία ΟΛΠ, γερανοί φόρτο-εκφόρτωσης, ελευθέρα ζώνη κτλ.) ενώ αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως στο βάθος διακρίνεται πάντοτε το κτίριο του Χατζηκυριάκειου Ορφανοτροφείου Θηλέων αλλά και το τότε ημιτελές κωδωνοστάσιο του ιερού ναού της Ζωοδόχου Πηγής.

Οι επόμενες διαδοχικές έγχρωμες αεροφωτογραφίες παραπέμπουν στην ίδια χρονική περίοδο καταγράφοντας την υπό εξέτασιν πλατεία Καραΐσκάκη πλήρως, συμπεριλαμβανομένων του πάλαι ποτέ Μεγάρου της Ιονικής Ατμοπλοϊας των Αδελφών Γιαννουλάτου (σσ. με την χαρακτηριστική διαφημιστική πινακίδα "Candy" στην ταράτσα του) αλλά και του υπαίθριου χώρου στάθμευσης που είχε δημιουργηθεί επί της οδού Αριστείδου, παραπλεύρως της πλατείας. Σε δεύτερο πλάνο διακρίνονται ο λιμένας των Αλών, μέρος της παλιάς συνοικίας των Εργοστασίων, οι εργατικές πολυκατοικίες της Δραπετσώνας ενώ τέλος στο βάθος καταγράφεται η απόληξη του όρους Αιγάλεω στο ύψος της Νίκαιας και της Αμφιάλης.

• Οι αφετηρίες των αστικών λεωφορείων της πλατείας Καραϊσκάκη

Οι αφετηρίες των αστικών λεωφορείων επί της οδού Άστιγγος αποτέλεσαν διαχρονικά ένα κατ'εξοχήν σημείο αναφοράς της υπό εξέτασιν πλατείας Καραΐσκάκη. Ακολουθούν ορισμένες ενδεικτικές μεταπολεμικές φωτογραφικές καταγραφές του συγκεκριμένου σημείου:

Το ίδιο σημείο μέσα από μια σύνθεση / αντιπαραβολή Πειραιά του "χθες" και του "σήμερα", μέσα από το πρωτότυπο προσωπικό project Πειραιάς / Piraeus Retronaut.

Αφετηρίες πλατείας Καραϊσκάκη / οδού Άστιγγος (αρχές δεκαετίας 1980)

Αφετηρίες πλατείας Καραϊσκάκη / οδού Άστιγγος και Μέγαρο ΤΚΠΕΝ (τέλη δεκαετίας 1980)

Αφετηρίες πλατείας Καραϊσκάκη / οδού Άστιγγος και Μέγαρο ΤΚΠΕΝ (τέλη δεκαετίας 1980)

Αφετηρίες πλατείας Καραϊσκάκη / οδού Άστιγγος και Μέγαρο ΤΚΠΕΝ (τέλη δεκαετίας 1980)

Αφετηρίες πλατείας Καραϊσκάκη / οδού Άστιγγος (αρχές δεκαετίας 1990)

Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, ο Οργανισμός Λιμένος Πειραιώς (ΟΛΠ) κατασκεύασε υπόγειο Σταθμό Αυτοκινήτων κάτω από την πλατεία Καραΐσκάκη, χωρητικότητας 700 θέσεων.

• Η όψη της πλατείας Καραΐσκάκη κατά το έτος 2011

Οι νεοέλληνες και οι δημοκρατικά εκλεγμένες δημοτικές αρχές δείχνουν τον αμέριστο σεβασμό τους προς τον ήρωα Γεώργιο Καραΐσκάκη αφήνοντας την πλατεία σε ελεεινή κατάσταση και τον έφιππο ανδριάντα άνευ καμίας συντήρησης. Ότι γλυτώνει από τους βάνδαλους των γκράφιτι δε γλυτώνει από τα περιστέρια και την αδιαφορία των υπευθύνων.

Αφήστε τον Κωστή Παλαμά να απαγγέλλει στίχους στη μαρμάρινη πλάκα. Οι νεοέλληνες ξέρουν να αναγνωρίζουν, να τιμούν και να δείχνουν έμπρακτα πότε έχουν κάποιον πραγματικά "χεσμένο".

Απορρίμματα, περιττώματα ζώων, αποπνικτική μυρωδιά, σπασμένα παγκάκια, έλλειψη κάδων απορριμμάτων, ένα παλαιό ξύλινο βαγόνι των ΗΣΑΠ* που χρησιμοποιείται (;) ως κατοικία από άστεγους και περιθωριακούς, δυο-τρία πρεζόνια και μερικοί ρακοσυλλέκτες κινούνται στη βρωμερή πλατεία κάτω από το βλέμμα του στρατηγού Καραΐσκάκη, ο οποίος γνωστός για την αθυροστομία του, σίγουρα θα "στόλιζε" με τα ανάλογα κοσμητικά επίθετα όσους επιτρέπουν και ευνοούν με την αδιαφορία τους μια τέτοια εικόνα για μια εκ των μεγαλυτέρων πλατειών της πόλης, στην καρδιά του λιμανιού του Πειραιά, δίπλα σε πλήθος ταξιδιωτικών γραφείων και επιχειρήσεων, και παραπλεύρως της μεγαλύτερης στάσης / αφετηρίας λεωφορείων που υφίσταται στο λιμάνι του Πειραιά (επί της οδού Άστιγγος).

Πιστεύω δε, πως οι τουρίστες και οι κάθε λογής επισκέπτες της πόλης, λαμβάνουν μια εξαίσια εικόνα, περπατώντας κατά μήκος της πλατείας Καραΐσκάκη είτε με κατεύθυνση προς τον σταθμό του Ηλεκτρικού Σιδηρόδρομου είτε με κατεύθυνση το κέντρο του Πειραιά.

• Η όψη της πλατείας Καραΐσκάκη κατά το έτος 2014

Η πλατεία Καραΐσκάκη συνεχίζει να αποτελεί μια διαχρονικά υποβαθμισμένη πλατεία: άστεγοι, αδέσποτα σκυλιά και η χαρακτηριστική οσμή του ... υπαίθριου ουρητηρίου "συντροφεύουν" τον κάθε διαβάτη. Το παλαιό ξύλινο βαγόνι των ΗΣΑΠ το οποίο αποτελούσε μια εγκαταλειμμένη μονάδα μόλυνσης και συγκέντρωσης περιθωριακών ατόμων μετακινήθηκε - μαζί με το αντίστοιχο βαγόνι που βρισκόταν επί της πλατείας Κανάρη στο Πασαλιμάνι - και βρίσκεται από το 2013 στον παλαιό εγκαταλειμμένο σταθμό του ΟΣΕ στον Άγιο Διονύσιο.

Η όψη της πλατείας είναι σαφέστατα καλύτερη ενόψει και της εορτής της 25ης Μαρτίου και της σχετικής κατάθεσης στεφάνων:

• Πλατεία Καραΐσκάκη - Σύγχρονες Φωτογραφικές Καταγραφές

Η πλατεία Καραΐσκάκη, όπως καταγράφηκε φωτογραφικά το καλοκαίρι του έτους 2016:

Οι αφετηρίες των αστικών λεωφορείων της πλατείας Καραΐσκάκη όπως καταγράφηκαν το καλοκαίρι του έτους 2019:

Η πλατεία Καραΐσκάκη κατά το μήνα Δεκέμβριο του έτους 2019:

Η πλατεία Καραϊσκάκη όπως καταγράφηκε τον Ιανουάριο του έτους 2020:

Βραδινή φωτογραφική καταγραφή της πλατείας Καραΐσκάκη στις αρχές Δεκεμβρίου του έτους 2020:

Οι αφετηρίες των αστικών λεωφορείων επί της οδού Άστιγγος στην πλατεία Καραΐσκάκη όπως καταγράφηκαν το φθινόπωρο του έτους 2021:

Η όψη της πλατείας Καραΐσκάκη όπως καταγράφηκε φωτογραφικά στα μέσα Ιανουαρίου του έτους 2023:

  

Οι αφετηρίες των λεωφορείων επί της οδού Άστιγγος, με φόντο την Πύλη Ε8 του κεντρικού λιμένος Πειραιώς.

 

Η αφετηρία του λεωφορείου "904" επί της οδού Αριστείδου, παραπλεύρως της πλατείας Καραΐσκάκη.

  

Διαβάστε σχετικά θέματα:

Εστιατόριον "Η Πετρούπολις"

Μέγα Κατάστημα Σιδηρικών και Βιομηχανικών Ειδών Κωνσταντίνου Μ. Αγιομαυρίτου (1881)

Καταστήματα Βιομηχανικών Προϊόντων Λεωνίδα Δ. Αγγελόπουλου

Τα αποκαλυπτήρια του εν Πειραιεί ανδριάντα του Γεωργίου Καραΐσκάκη (1895)

Μικρασιάτες πρόσφυγες στην πλατεία Καραϊσκάκη

Γιώργος Μπάτης

Η μεγάλη πυρκαγιά της πλατείας Καραΐσκάκη (1929)

Κάτω στα Λεμονάδικα

Η ιστορία του Μεγάρου των Αδελφών Γιαννουλάτου

Τα αποκαλυπτήρια του έφιππου ανδριάντα του Γεωργίου Καραΐσκάκη

Τουρίστας γυμνός στην πλατεία Καραΐσκάκη (1979)

Κείμενο - Πηγές:

Το κείμενο που συνοδεύει τις εικόνες είναι πρωτότυπο, προϊόν προσωπικής έρευνας, προσωπικής εργασίας και προσωπικών εκτιμήσεων.  Στοιχεία και πληροφορίες ελήφθησαν από τις κάτωθι πηγές:

• "Πειραιάς 1834-1921", Σταματίνας Μαλικούτη, Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς
• "Πειραιεύς 1966", Εικονογραφημένη Έκδοση Πειραϊκής Προβολής, Έκδοσις - Επιμέλεια Θ. Βλάσση, Εκτύπωσις Τυποτεχνική Πειραιώς
• "Εκ Πειραιώς", Διονύσης Χαριτόπουλος. Εκδόσεις Τόπος
• Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο - ΕΛΙΑ
• "Αναζητώντας το χθες του Πειραιώς", Ιακώβου Γ. Βαγιάκη, Συλλογές
• Τύπος Εποχής - Οδηγοί Πόλεως - Χάρτες

Φωτογραφίες: 

• Όλες οι σύγχρονες φωτογραφίες του αφιερώματος ανήκουν στον γράφοντα το ιστολόγιο, διέπονται από κανόνες πνευματικής ιδιοκτησίας και προέρχονται από την προσωπική μου φωτογραφική σελίδα (ALL RIGHTS RESERVED).
• Απαγορεύεται ρητά η χρήση, προβολή, αντιγραφή ή/και αναδημοσίευση με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο.
• Όσοι παρανομούν διώκονται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.