Η ΑΚΤΗ ΞΑΒΕΡΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟ "ΧΩΡΙΟ" ΣΤΑ ΚΑΡΒΟΥΝΙΑΡΙΚΑ

Η εν Πειραιεί ακτή Ξαβερίου καθώς και η εν γένει συνοικία ή περιοχή του Ξαβέρη αποτελούν επί της ουσίας παλαιότερα εν αργία τοπωνύμια της πόλεως τα οποία ενώ χρησιμοποιούνται και αναφέρονται από παλαιότερους κυρίως κατοίκους του Πειραιώς, εντούτοις δεν εμφανίζονται σε επίσημους οδηγούς και χάρτες της πόλεως. Η ακτή Ξαβερίου, πρακτικά ξεκινά από το σημείο όπου στις μέρες μας υψώνεται το Μέγαρο του Οργανισμού Λιμένος Πειραιώς (ΟΛΠ) και καταλήγει στο τέρμα της παραλιακής λεωφόρου, εντός των ορίων της συνοικίας του Χατζηκυριάκειου, πλησίον της θέσεως "Λιοντάρι" - όπου και το σχετικό αντίγραφο του απαχθέντος Λέοντος του Πειραιώς - αλλά και της θέσεως "Παλατάκι", όπου το παλαιότερο θερινό περίπτερο της Βασιλικής Οικογενείας (πλέον το σημείο αυτό βρίσκεται εντός των εγκαταστάσεων του κεντρικού λιμένος του Πειραιώς και είναι μη προσβάσιμο προς το κοινό). 

[Άποψη της πόλεως του Πειραιώς όπως καταγράφηκε στα μέσα της δεκαετίας του 1870 (πιθανότατα έτος 1874), από το ύψος της ακτής Ξαβερίου, δια χειρός του γνωστού φωτογράφου Pascal Sebah]:

Αναφορά στη "θέσιν Ξαβερίου" μέσα από τις σελίδες του πειραϊκού Τύπου της τελευταίας δεκαετίας του 19ου αιώνα:

Μαζί με την ονομασία της ακτής Ξαβερίου έχει χαθεί η ονομασία της ακτής Αλκίμων (ή ακτής Αλκίμου), η οποία παραπέμπει στην αρχαιοελληνική ονομασία τμήματος του λιμένος του αρχαίου Πειραιώς. Η ακτή Αλκίμων, συχνά ταυτιζόμενη με την ακτή Ξαβερίου, ουσιαστικά ξεκινούσε από το Τελωνείο και τον Άγιο Νικόλαο ή κατ'άλλους από την καμπή του παραλιακού δρόμου επί της οδού Ιάσωνος, στα παλιά Καρβουνιάρικα του λιμανιού, και έφτανε μέχρι το σημείο όπου σήμερα το Μέγαρο του Οργανισμού Λιμένος Πειραιώς (ΟΛΠ). 

Στις μέρες μας (21ος αιώνας), τόσο η ακτή Αλκίμων όσο και η υπό εξέταση ακτή Ξαβερίου, έχουν περιληφθεί στην ενιαία πλέον ακτή Μιαούλη η οποία ξεκινά ουσιαστικά από το ύψος του Τινάνειου Κήπου, στο σημείο όπου ενώνεται με την ακτή Ποσειδώνος, και φθάνει μέχρι το Χατζηκυριάκειο και τη θέση Λιοντάρι. (σσ. για του λόγου το αληθές, στον αριθμό "1" της ακτής Μιαούλη καταγράφεται ο ιερός ναός του Αγίου Σπυρίδωνος ενώ τα τελευταία νούμερα της ακτής Μιαούλη εμφανίζονται στην κλειστή αθλητική εγκατάσταση "Παναγιώτης Σαλπέας", πλησίον της προαναφερθείσας θέσεως "Λιοντάρι")

Στην κάτωθι λεπτομέρεια από Χάρτη του Πειραιώς του έτους 1896 (Εκδόσεως Γ. Κασδονη, Βιβλιοπωλείον της Εστίας), παρατηρήστε την καταγραφή της ακτής Ξαβερίου - στην οποία εκείνη την εποχή ναυλοχούσαν κυρίως πολεμικά πλοία, πλησίον του Βασιλικού Περιπτέρου και του Πράσινου Φανού του λιμένος Πειραιώς.

Ανατρέχοντας σε παλαιούς Οδηγούς της πόλεως, θα παρατηρήσουμε πως λ.χ. στον Πλήρη Οδηγό του Πειραιώς των ετών 1906-1907 (εκδόσεων Αλεξάκη), η ακτή Ξαβερίου δεν περιλαμβάνεται στον κατάλογο με τις οδούς του Πειραιώς, πλην όμως κάποιες οδοί του Χατζηκυριακείου, όπως λ.χ. η οδός Βύρωνος καταγράφονται ως "πλησίον Ξαβερίου". Στον ίδιο Οδηγό όμως, η ακτή Αλκίμου καταγράφεται "άρχουσα πλησίον Εργοστασίου Μανίνα έως Βασιλικού Περιπτέρου". Ομοίως, στον Πανελλήνιο Οδηγό του 1912, υπό Κ. Σταματίου και Β. Μπουζούρα, η ακτή Ξαβερίου επίσης δεν καταγράφεται πουθενά, πλην όμως η προαναφερθείσα ακτή Αλκίμου αναφέρεται ξανά ως "από εργοστασίου Μανίνα έως Βασιλικού Περιπτέρου".

Αντιστοίχως, στον Μέγα Οδηγό Πειραιώς 1929-1930, υφίσταται αναφορά μονάχα στην ακτή Αλκίμων, ως "πλησίον εργοστασίου Μανίνα" ενώ στα σχετικά περί του λιμένος Πειραιώς γίνεται καταγραφή της "προκυμαίας Κανθάρου", ως "η κατά την σημερινήν οδό Αλκίμου, από του αρχαίου ονόματος είτε του όλου λιμένος μάλλον, είτε διαμερίσματος αυτού" αλλά και στην "Άκρα Αλκίμου".

Παρόλο που στους προαναφερόμενους προπολεμικούς Οδηγούς της πόλεως η ονομασία της ακτής Ξαβερίου δεν σημειώνεται, εντούτοις στις σελίδες του ημερησίου Τύπου εκείνων των καιρών, οι αναφορές στην ακτή Ξαβερίου είναι αρκετές. 

Ακολουθούν ορισμένες ενδεικτικές σχετικές αναφορές:

Έτος 1903: Εν βρέφος πνιγμένον παρά την ακτήν Ξαβερίου:

Έτος 1909: Κατάσχεσις λαθρεμπορίου εις τον λιμενίσκον Ξαβερίου:

Έτος 1911: Η ακτή Ξαβερίου ευρεθείσα εστία μολυσμάτων:

Έτος 1913: Προσάραξις νορβηγικού ατμόπλοιου εις την ακτήν Ξαβερίου:

Έτος 1914: Πνιγμός παρά την ακτήν Ξαβερίου με αναφορά στο οινομαγειρείο του Ν. Μουστάκα:

Έτος 1916: Διάρρηξη δημόσιας αποθήκης παρά την ακτήν Ξαβερίου και κλοπή αρκετών σάκων κριθαριού:

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως στα χρόνια του Μεσοπολέμου, στην υπό εξέτασιν ακτή Ξαβερίου, υπήρχαν διάφορες αποθήκες ιδιωτών, όπως λ.χ. η αποθήκη Ζαμάνου, η αποθήκη Σταμ. Παπαλεονάρδου κ.α.

Έτος 1916: Κατάπλους δυο γαλλικών αντιτορπιλικών εις τον λιμένα Πειραιώς τα οποία "ηγκυροβόλησαν εις την ακτήν Ξαβερίου":

Τα αυτοκίνητα της Βασιλικής Οικογενείας και η συνοδεία τους στην ακτή Ξαβερίου κατά την 19η Δεκεμβρίου του έτους 1923, ημέρα της (προσωρινής) αναχώρησης του Γεωργίου Β' και της οικογενείας τους από την χώρα, κατόπιν υποδείξεως της Κυβερνήσεως Γονατά. (σσ. στις 25 Μαρτίου του επόμενου έτους (1924) ανακηρύχθηκε Αβασίλευτη Δημοκρατία στην Ελλάδα με ψήφισμα της Δ΄ Συντακτικής Εθνοσυνέλευσης και η δυναστεία κηρύχθηκε έκπτωτη).

Έτος 1927: Καταστρεπτική πυρκαγιά παρά την ακτή Ξαβερίου εις Πειραιά με αναφορά στην αποθήκη παλαιών αντικειμένων του Παπαγιάννη - από όπου ξεκίνησε το συμβάν - καθώς και το Μέγαρο Τζαννετόπουλου και την οικία Πατρίκιου:

Έτος 1927: Ξεκαθάρισμα λογαριασμών εις την ακτή Ξαβερίου με δυο μαχαιριές για την τιμή της εξαδέλφης.

Από τα πρώτα δύσκολα μεταπολεμικά / μετακατοχικά χρόνια του Πειραιά: αναγγελία ετήσιου μνημόσυνου στρατιώτου που "έπεσεν υπέρ πατρίδος" εν τω Ιερώ Ναώ Ζωοδόχου Πηγής Ξαβερίου Πειραιώς:

Μεταπολεμικά, στον Οδηγό Αθηνών - Πειραιώς Προαστίων και Συνοικισμών του 1967 (εκδόσεις Γαβριηλίδου), η ακτή Ξαβερίου καταγράφεται στη συνοικία του Χατζηκυριακείου ως "μετά τα Καρβουνιάρικα". Σε έτερο Οδηγό Αθηνών - Πειραιώς Προαστίων (εκδόσεων Δαραβίγγα) του ιδίου έτους (1967) η ακτή Ξαβερίου, όπως και η ακτή Αλκίμων, καταγράφονται διαδοχικά στον παρακάτω χάρτη: 

Απομεινάρι της παλαιότερης ονομασίας της ακτής Ξαβερίου σε παλαιότερη πινακίδα στη συμβολή με την οδό Κλεισόβης:

• Ο Saverio Stella και η ονομασία της ακτής Ξαβερίου:

Όσον αφορά την ονομασία της ακτής Ξαβερίου, σύμφωνα με όλα τα διαθέσιμα δεδομένα, αυτή οφείλεται στον Ιταλό Saverio Stella, του οποίου το μικρό όνομα (Saverio) εξελληνίστηκε σε Ξαβέριος. Ο Saverio Stella λοιπόν, γεννημένος το 1836 στην παραθαλάσσια κωμόπολη Trani της Απουλίας (Puglia) φέρεται να μετανάστευσε στον Πειραιά, περί τα μέσα του 19ου αιώνα, ήτοι την εποχή της ανασύστασης και του εποικισμού της τότε ανερχόμενης πόλης. Στην τότε ερημική ακτή της Πειραϊκής Χερσονήσου, κοντά στο βασιλικό περίπτερο, ο Stella έκτισε την οικία του και λογικά, με το πέρασμα των χρόνων, η παρουσία του αποτέλεσε σημείο αναφοράς της περιοχής η οποία ονομάστηκε "Ξαβέρη".

[Επιχρωματισμένο επιστολικό δελτάριο των αρχών του 20ου αιώνα]

Το οικόπεδο εντός του οποίου ο Στέλλα οικοδόμησε την οικία του συνόρευε, αργότερα, με το εργοστάσιο ποτοποιίας του Ανδρέα Π. Καμπά (βλέπε επόμενη μεταπολεμική φωτογραφία)* καθώς και με ένα οικόπεδο ιδιοκτησίας της εφοπλιστικής οικογενείας Λαιμού. 

* Προσωπική εκτίμηση σε συνδυασμό με προφορικές μαρτυρίες: Το εργοστάσιο του Ανδρέα Π. Καμπά (1851 - Μάρτιος 1924), ιδρυτή της ομώνυμης ποτοποιίας/οινοποιίας, βρισκόταν εκεί όπου στις μέρες μας (21ος αιώνας) βρίσκεται το κλειστό γήπεδο μπάσκετ "Π. Σαλπέας". Όταν κατεδαφίστηκε το εργοστάσιο, ο χώρος που δημιουργήθηκε έγινε αλάνα στην οποίαν έπαιζαν ποδόσφαιρο οι κάτοικοι της γύρω περιοχής. Χαρακτηριστικά, αναφερόμενοι στο συγκεκριμένο μέρος / αλάνα έλεγαν "πάμε για ποδόσφαιρο στου Καμπά".

Το κάτω μέρος των σπιτιών της οικογενείας Stella (το δεύτερο σπίτι το έχτισε ο μεγαλύτερος γιος του, ο Nicola Stella) είχε καταστήματα, ένα εκ των οποίων ήταν μια ταβέρνα - ζυθοπωλείο, την οποία διαχειριζόταν από το 1915 και μέχρι τα μισά του του 20ου αιώνα ο Στυλιανός Σαριδάκης: 

Η ακτή Ξαβερίου, όπως καταγράφηκε δια χειρός του Bruno Belling, στα τέλη του 19ου / αρχές του 20ου αιώνα, προ της ανοικοδόμησης του Ορφανοτροφείου Θηλέων του Χατζηκυριάκου το οποίο απουσιάζει από τις παρακάτω φωτογραφικές λήψεις:

Στις αρχές του 20ου αιώνα, ο φωτογράφος Chenu μας προσφέρει ορισμένες σπάνιες φωτογραφικές καταγραφές της τότε ακτής Ξαβερίου, όπως λ.χ. η παρακάτω, στα όρια λιμένος και προλιμένος Πειραιώς, με το "Παλατάκι" (Βασιλικό Περίπτερο) να διακρίνεται αμυδρά στο βάθος, στο μέσον μιας ερημικής έκτασης (κήπος) όπου επρόκειτο να κατασκευαστούν τα θερινά ανάκτορα του Γεωργίου του Α', ένα εγχείρημα το οποίο ουδέποτε πραγματοποιήθηκε.

Την ίδια χρονική περίοδο, δια χειρός του ιδίου φωτογράφου (Chenu), η θαλάσσια περιοχή στο ύψος του νεόδμητου τότε Ορφανοτροφείου Θηλέων του Χατζή-Κυριάκου με την τα κτίρια και τις ναυπηγοεπισκευαστικές εγκαταστάσεις (καρνάγια, ταρσανάδες) στου Ξαβέρη.

Ακολούθως, μια ψηφιακά επεξεργασμένη λεπτομέρεια / μεγέθυνση μιας ευρύτερης φωτογραφίας της υπό εξέτασιν περιοχής, δια χειρός Chenu, από τις αρχές του 20ου αιώνα, στην οποία καταγράφεται το οικοδόμημα του Ορφανοτροφείου Θηλέων (πιο συγκεκριμένα οι όψεις του κτιρίου επί των σημερινών οδών Κλεισόβης και Οικονόμου) ενώ προς την ακτή Ξαβερίου και τα παλιά Καρβουνιάρικα καταγράφεται χαμηλή δόμηση επί των σημερινών οδών Σοφοκλέους, Θουκυδίδου, Ηροδότου κλπ.

Τα πλοία του ελληνικού πολεμικού ναυτικού όπως καταγράφηκαν για λογαριασμού του γαλλικού πρακτορείου Rol κατά το έτος 1915 στην ακτή Ξαβερίου:

Το 1917, κατά τη διάρκεια της δεύτερης "συμμαχικής" κατοχής - αποκλεισμού του λιμένος Πειραιά από τους Αγγλογάλλους, ο Γάλλος στρατιωτικός φωτογράφος Emmanuel-Louis Mas, κατέγραψε την σχεδόν ερημική ακτή Ξαβερίου, τον προλιμένα, την Πειραϊκή Χερσόνησο και το Χατζηκυριάκειο Ορφανοτροφείο, φωτογραφίζοντας τα πλοία των συμμαχικών δυνάμεων τα οποία ναυλοχούσαν στον Πειραιά.

Την ίδια περίπου εποχή χρονολογείται και η επόμενη λήψη η οποία προέρχεται από τα ψηφιοποιημένα αρχεία του Ελληνικού Λογοτεχνικού και Ιστορικού Αρχείου (ΕΛΙΑ):

Ενδεικτικό δίγλωσσο επιστολικό δελτάριο της ιδίας περιόδου με τίτλο "Πειραιεύς: Η Ναυαρχίς του Γαλλικού Στόλου "Προβάνς" εις τον Λιμένα Πειραιώς" (Pirée: Super Dreadnought "Provence" au port du Pirée) στο οποίο καταγράφεται η προαναφερόμενη Ναυαρχίδα του Γαλλικού Στόλου που είχε αποκλείσει το λιμάνι του Πειραιά επί της ακτής Ξαβερίου, με το κτίριο του Ορφανοτροφείου Θηλέων του Χατζηκυριάκου να καταγράφεται στο βάθος.

Στα χρόνια του Μεσοπολέμου, όπως προκύπτει από τη μελέτη της παρακάτω επιχρωματισμένης φωτογραφικής καταγραφής της υπό εξέτασιν περιοχής, στη σκιά του Χατζηκυριακείου Ορφανοτροφείου Θηλέων (άνω άκρο αριστερά) γιγαντώνεται μια ολόκληρη συνοικία ενώ ταυτόχρονα στις προκυμαίες του λιμανιού, μετά τα παλιά Καρβουνιάρικα κυριαρχούν οι ταρσανάδες της ακτής Ξαβερίου:

Η ακτή Ξαβερίου και στο βάθος τα Καρβουνιάρικα, όπως καταγράφηκαν κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου. Ειρήσθω εν παρόδω, στα κάτωθι φωτογραφικά κάδρα διακρίνονται μεταξύ των άλλων η απόληξη του εργοστασίου του Καμπά όπως επίσης ο τρούλος της εκκλησίας του Αγίου Νικολάου:

Στο Καθολικό Κοιμητήριο το οποίο βρίσκεται εντός του Νεκροταφείου της Αναστάσεως μπορεί κάποιος να επισκεφθεί τον τάφο της οικογενείας του Saverio Stella, όπου εκτός του ιδίου έχουν ενταφιαστεί και άλλα μέλη της οικογενείας.

Η προτομή του Ξαβέριου Στέλλα (Saverio Stella) κοσμεί το οικογενειακό ταφικό μνημείο:

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως κι άλλα μέλη της οικογενείας Stella ακολούθησαν τα βήματα του Saverio Stella και μετοίκησαν στον Πειραιά. Σύμφωνα με την πολύτιμη μαρτυρία του κου. Lorenzo Stella του νεώτερου, ο Giuseppe Stella (ανιψιός του Saverio Stella, υιός του αδερφού του Saverio Stella, Lorenzo) επίσης εγκαταστάθηκε στον Πειραιά όπου αργότερα γεννήθηκε και ο υιός του (Lorenzo) και ο εγγονός του (Giuseppe). 

Στο σημείο αυτό οφείλουμε να αναφέρουμε πως οι ως άνω βιογραφικές πληροφορίες σχετικά με την οικογένεια Stella (Στέλλα) προέρχονται από τις μαρτυρίες της κας. Έλενας Βλάχου-Overholser, απογόνου της οικογενείας Stella, όπως παρατέθηκαν ως απάντηση-σχόλιο σε ένα δημοσίευμα του ιστόπου της Αthens Voice (βλέπε σχετικά εδώ - ο σύνδεσμος πλέον είναι ανενεργός). 

• Η Ξαβεριώτισσα του Μπαγιαντέρα

Ο γέννημα-θρέμμα Χατζηκυριακιώτης ρεμπέτης Δημήτρης Γκόγκος (1903 - 1985), γνωστός και με το παρατσούκλι Μπαγιαντέρας, έγραψε το 1938 ένα τραγούδι αφιερωμένο σε κάποια ξαβεριώτισσα:

Μαραίνεται η καρδούλα μου

από πικρό μαράζι

για κάποια ξαβεριώτισσα 

που όλο καημούς μου βάζει

Το τραγούδι το οποίο φωνογραφήθηκε για πρώτη φορά το 1939, συνοδεία του Στράτου Παγιουμτζή και του Στελλάκη Περπινιάδη, ερμηνεύτηκε αργότερα και από τον Σπύρο Ζαγοραίο, αλλά και τις νεώτερες τραγουδίστριες Δούκισσα, Γλυκερία κ.α.

• Τα Καρβουνιάρικα του Πειραιά

Τα λεγόμενα "καρβουνιάρικα" του Πειραιά, αποτελούν την άτυπη ονομασία του χερσαίου τμήματος του κεντρικού λιμανιού του Πειραιά από την εκκλησία του Αγίου Νικολάου και μέχρι του Ξαβέρη, όπου με τον καιρό αναπτύχθηκαν μικρά ναυπηγεία και ταρσανάδες επισκευών πλοίων. Η ονομασία "καρβουνιάρικα" ή "καρβουνόσκαλα" βεβαίως ήταν αυθαίρετη και επικράτησε επειδή στην ακτή αυτή γίνονταν οι φορτοεκφορτώσεις των γαιανθράκων (κάρβουνου) καθώς και η προσέγγιση των πλοίων για ανθράκευση. Την ίδια ονομασία ατύπως έφερε και η υπερκείμενη της ακτής αυτής συνοικία που γειτνίαζε νότια με το Χατζηκυριάκειο Ορφανοτροφείο και βορειοανατολικά με την συνοικία Υδραίικα. Στου Ξαβέρη εκτός από τους ταρσανάδες, υπήρχαν και πολλοί βαρκάρηδες και μαουνιέρηδες οι οποίοι αναλάμβαναν την μεταφορά επιβατών και εμπορευμάτων από και προς τα πλοία που βρίσκονταν στα ανοιχτά του λιμανιού. Το κέντρο ψυχαγωγίας / ταβέρνα που είχε πρώτο-ανοίξει η οικογένεια Stella παρέμενε σημείο αναφοράς - αν και υπό άλλη διεύθυνση - ενώ κάποιες πηγές το αναφέρουν και ως σημείο συνάντησης πληρωμάτων και λοιπών εμπλεκομένων στο γνωστό "παιχνίδι" λαθρεμπορίου που ανέκαθεν υπήρχε στο λιμάνι του Πειραιά.

• Το χωριό στα Καρβουνιάρικα και στου Ξαβέρη

Μετά τη Μικρασιατική καταστροφή, η περιοχή από τα Καρβουνιάρικα μέχρι και του Ξαβέρη, κοντά στο Παλατάκι, γέμισε με προσφυγικές παράγκες και ξύλινα παραπήγματα όπου διέμενε μεγάλο πλήθος ανθρώπων. Μέχρι και τα χρόνια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και της Κατοχής, στο σκηνικό από τα Καρβουνιάρικα μέχρι το τέλος της ακτής Ξαβερίου και το Παλατάκι κυριαρχούσαν οι παράγκες, τα παραπήγματα, οι αυτοσχέδιες καλύβες και οι προσφυγικές οικίες, ανάμεσα σε ταρσανάδες, ναυπηγεία, αποθήκες, μικρές βιοτεχνίες και εργαστήρια που ζούσαν κυρίως από τη θάλασσα, ενώ δεν έλειπαν κακόφημα μαγειρεία και ζυθοπωλεία. 

Ενθύμιον ακτής Ξαβερίου

Ως σημεία αναφοράς της περιοχής μπορούμε ενδεικτικά να αναφέρουμε το κτίριο των Γενικών Αποθηκών (κατεδαφισμένο), το καφενείο / εστιατόριο των αδελφών Νότη και Δήμου Ζηλάκου καθώς και το Εργοστάσιο του Καμπά (κατεδαφισμένο).

Το μπουξουδίκιο των αδελφών Ζηλάκου στην ακτή Ξαβερίου
(όρθιος στο πάλκο ο θρυλικός βιρτουόζος του μπουζουκιού Δημήτρης Στεργίου ή Μπέμπης)

Μεταπολεμικά, στην ευρύτερη περιοχή ξεκίνησαν να λαμβάνουν χώρα ορισμένες αλλαγές, όπως λ.χ. η μεταφορά της καρβουνόσκαλας στον Άγιο Γεώργιο Κερατσινίου. Αργότερα, στα τέλη της δεκαετίας του 1960, επί Δικτατορίας, απομακρύνθηκε μεγάλος αριθμός παραγκών για να εκτελεστεί το έργο διάνοιξης της νέας παραλιακής λεωφόρου, να κατασκευαστεί η γέφυρα και να ξεκινήσει η οικοδόμηση του Επιβατικού Σταθμού του Αγίου Νικολάου - μετέπειτα Εκθεσιακού Κέντρου του Οργανισμού Λιμένος Πειραια (ΟΛΠ), γνωστού και ως "Παγόδα".

Ακτή Ξαβερίου, Χατζηκυριάκειο Ορφανοτροφείο και Εργοστάσιο Καμπά

Ακτή Ξαβερίου

Ιστορικό τεκμήριο από το έτος 1948 στο οποίο γίνεται αναφορά στη χρήση των προκυμαίων της ακτής Ξαβερίου για την εκφόρτωση εφοδίων της Αμερικανικής βοήθειας: 

Διαφημιστική καταχώρηση της Βιομηχανίας Αναγομώσεως Ελαστικών (ΒΑΕ) Α.Ε., από το έτος 1953, με εργοστάσια στη συμβολή των οδών Ευκλείας και Φαβιέρου (ακτή Ξαβερίου): 

Περί τα μέσα της δεκαετίας του 1950 με το κτίριο του Χατζηκυριακείου Ορφανοτροφείου να ξεχωρίζει:

Από την ίδια περίπου περίοδο - δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1950, με το επιβατηγό Α/Π Φρύνη του Λάτση να αναχωρεί από τον Πειραιά με φόντο το Χατζηκυριάκειο Ορφανοτροφείο και την ακτή Ξαβερίου:

Από τον Τύπο του έτους 1964, αναφορά στην ακτή Ξαβερίου όπου συνωστίζονταν σκάφη όλων των τύπων ανεξαρτήτως χωρητικότητας: 

Στην ακτή Ξαβερίου, στις 2 Απριλίου του έτους 1965, δια χειρός του περαστικού από το λιμάνι της πόλεως Αμερικάνου ερασιτέχνη φωτογράφου Charles Weever Cushman (1896-1972):

Η όψη της ακτής Ξαβερίου περί το τέλος της δεκαετίας του 1960 με τα παραπήγματα, τις παράγκες και τα πρυμνοδετημένα επιβατικά πλοία με τα χαρακτηριστικά σινιάλα γνωστών εταιριών εκείνης της εποχής (Χανδρής, Νομικός, Καβουνίδης κ.ο.κ.)

Ακόμα μια φωτογραφική καταγραφή της ακτής Ξαβερίου από τα τέλη της δεκαετίας του 1960:

Η ακτή Ξαβερίου της δεκαετίας του 1960 όπως καταγράφηκε από ψηλά:

Αεροφωτογραφία του κεντρικού λιμένος Πειραιώς περί τα μέσα της δεκαετίας του 1970, με τις τότε εγκαταστάσεις του εμπορικού λιμένος στη σημερινή θέση "Λιοντάρι". 

Στο τέρμα της ακτής Ξαβερίου, το καλοκαίρι του έτους 1978:

Από τα χρόνια της κατασκευής της νέας υπερκείμενης γέφυρας η οποία ενώνει σήμερα τα πάλαι ποτέ Καρβουνιάρικα με τη θέση "Λιοντάρι":

Κατά τις δεκαετίες του 1970 και του 1980, εκτός από την προαναφερόμενη γέφυρα, η πλειοψηφία των προϋπαρχόντων κτιρίων επί της ακτής Αλκίμου και επί της ακτής Ξαβερίου κατεδαφίστηκαν και στα οικόπεδά τους κατασκευάστηκαν πολυώροφα κτίρια γραφείων στα οποία στεγάζονται ακόμη και σήμερα αρκετές ναυτιλιακές εταιρίες, εφοπλιστικά γραφεία, τράπεζες και συναφείς εμπορικές / ναυτιλιακές επιχειρήσεις.

Κατά τον 21ο αιώνα, ολόκληρη η περιοχή των παλαιών Καρβουνιάρικων, της ακτής Αλκίμου και της ακτής Ξαβερίου δεν έχει καμία σχέση με το παρελθόν. Παρόλα ταύτα, κάτω από τη γέφυρα της παραλιακής ακτής Ξαβερίου, σχεδόν απέναντι από τον νέο τερματικό σταθμό επιβατών του λιμανιού και κοντά στις αφετηρίες των λεωφορείων, αρκεί κανείς να κοιτάξει προς τα κάτω για να "ανακαλύψει" ένα μικρό τμήμα του "χωριού" εκείνου που είχε στηθεί κατά την δεκαετία του 1920.

Οι παρακάτω φωτογραφικές καταγραφές του έτους 2010 μιλούν από μόνες τους:

Το ίδιο σκηνικό εμφανίζεται μπροστά στα μάτια όσων επιχειρήσουν να προσεγγίσουν το εν λόγω σημείο από την οδό Προποντίδος, την πρώτη παράλληλη οδό της νέας παραλιακής λεωφόρου  /οδογέφυρας:

Εδώ μάλιστα υπάρχει και μια αυτοσχέδια πόρτα (;) η οποία γράφει "οδός Ξαβερίου":

Όπως είναι εμφανές, κάποια από τα σπίτια-παραπήγματα κατοικούνται ακόμη και σήμερα (2010) καθώς κάποιες λιγοστές οικογένειες αρνούνται να εγκαταλείψουν ένα χώρο στον οποίον μεγάλωσαν και έζησαν. Σύμφωνα με πηγές, μέχρι και τη δεκαετία του 1980, αρκετές οικογένειες ζούσαν στο "χωριό" και πολλοί μιλάνε για αποζημιώσεις που δόθηκαν από το κράτος σε κατοίκους με αντάλλαγμα την αναχώρησή τους. Σε κάποιες άλλες πηγές δε, αναφέρεται μάλιστα η Μονή Πετράκη (!) ως ιδιοκτήτρια ορισμένων τμημάτων κ.α. Σίγουρα πάντως, όποιος "ρίξει" το βλέμμα του κάτω από τη γέφυρα, αντικρίζει ένα "σκηνικό" ξένο προς την υπόλοιπη τσιμεντούπολη του Πειραιά, ένα μικρό παράθυρο στο χρόνο, σε άλλες μακρινές εποχές. 

Φωτογραφίζοντας τον ίδιο χώρο, την άνοιξη του έτους 2018 - η πλειοψηφία των παραπηγμάτων μοιάζουν ερημωμένα και εγκαταλειμμένα με εξαίρεση κάποια που εμφανώς κατοικούνται από αστέγους: 

Άποψη του ιδίου οικοπέδου, όπως καταγράφηκε φωτογραφικά κατά το θέρος του έτους 2022, προφανώς μετά από κάποια επιχείρηση καθαρισμού του συνήθως καλυμμένου από βλάστηση χώρου:

 

Μια προσεκτική ματιά στα παραπήγματα που βρίσκονται συγκεντρωμένα προς την νοτιοανατολική πλευρά του οικοπέδου επιβεβαιώνουν το γεγονός πως κάποιοι άνθρωποι κατοικούν σε αυτά.

Το ίδιο σημείο όπως καταγράφηκε φωτογραφικά ξανά κατά τον μήνα Ιανουάριο του έτους 2024:

Στην αρχή της οδού Θουκυδίδου, στη συμβολή με την ακτή Μιαούλη, πλησίον των αφετηριών των λεωφορείων, μια εγκαταλειμμένη οικία η οποία κατοικείτο από άστεγο.

Απόψεις της υπερκείμενης γέφυρας - διπλής κατευθύνσεως, με τις αφετηρίες των αστικών λεωφορείων στο ύψος όπου βρίσκεται το μεγάλο οικόπεδο με τα παραπήγματα:

Το παραπάνω σημείο όπως καταγράφηκε φωτογραφικά από θαλάσσης (σσ. παρατηρήστε προς το δεξί άκρο του φωτογραφικού κάδρου το Χατζηκυριάκειο Ορφανοτροφείο το οποίο διακρίνεται ελάχιστα πλέον λόγω της δόμησης):

Ο τερματικός σταθμός των επιβατών (Πύλη Ε11) και το Μέγαρο του Οργανισμού Λιμένος Πειραιώς (ΟΛΠ). Σε αυτό το σημείο, θεωρητικά, ξεκινούσε κάποτε η ακτή Ξαβερίου.

Η όψη των λιμενικών εγκαταστάσεων ακριβώς έξω από τον προαναφερόμενο επιβατικό σταθμό δε διαφέρει ιδιαίτερη από την όψη των παραπηγμάτων που αντικρίζουμε κάτω από τη γέφυρα. Πλάι σε ένα φυλάκιο, εντός του χώρου στάθμευσης του νέου τερματικού σταθμού, ο Πειραιάς και η Ελλάδα υποδέχονται τους τουρίστες / επισκέπτες του Πειραιά κάπως έτσι (φωτογραφία 2010):

Στο τέρμα της πάλαι ποτέ ακτής Ξαβέριου - σήμερα ακτής Μιαούλη, κοντά στο Παλατάκι (σσ. το οποίο βρίσκεται πίσω από τα κάγκελα της Πύλης Ε12) και στο αντίγραφο του απαχθέντος Λέοντος, οι αφετηρίες πολλών γραμμών αστικών λεωφορείων:

Δυο ευρείες βραδινές φωτογραφικές καταγραφές στη συμβολή της σημερινής ακτής Μιαούλη με την οδό Μαρίας Χατζηκυριακού, στο ύψος του ιερού ναού της Ζωοδόχου Πηγής, εδώ όπου κάποτε τερμάτιζε η ακτή Ξαβερίου:

Το αντίγραφο του απαχθέντος λέοντος δεσπόζει νυχθημερόν στη θέση "Λιοντάρι":

Αντί επιλόγου, μια πανοραμική άποψη του τοπίου στο τέλος της πάλαι ποτέ ακτής Ξαβερίου, όπως καταγράφηκε κατά το έτος 2012 από τον προνομιακό από απόψεως θέας προαύλιο χώρο της προαναφερόμενης εκκλησίας της Ζωοδόχου Πηγής:

Διαβάστε σχετικά θέματα:

Ο Λέων του Πειραιώς

Στο "ελεύθερο" Λιοντάρι

Ο βανδαλισμός του πειραϊκού Λέοντα

Χατζηκυριάκειο Ορφανοτροφείο Θηλέων - Η ιστορία του

Το Χατζηκυριάκειο και η λεωφόρος Χατζηκυριακού

Κάτω στα Καρβουνιάρικα

Στα Καρβουνιάρικα του Πειραιά (1949)

Κείμενο - Πηγές:

Το κείμενο είναι πρωτότυπο, προϊόν προσωπικής έρευνας, προσωπικής εργασίας και προσωπικών εκτιμήσεων.

Στοιχεία και πληροφορίες έχουν ληφθεί από τις κάτωθι πηγές:

• "Μεγάλο Πειραϊκό Λεύκωμα", Χρήστου Πατραγά, Εκδόσεις Μυτιληναίος, Πειραιάς, 2004
• Αρχείο Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας (BNF)
• Τα χαμένα ανάκτορα του Πειραιά - Παλατάκι
• Ο Λέων του Πειραιώς
• Τύπος Εποχής - Προσωπικές Μαρτυρίες - Οδηγοί Πόλεως - Συλλεκτικοί Χάρτες

Φωτογραφίες: 

• Οι ιστορικές φωτογραφίες παρατίθενται για εκπαιδευτικούς σκοπούς - κάθε νόμιμο δικαίωμα ανήκει στους νομίμους κατόχους αυτών.
• Όλες οι σύγχρονες φωτογραφίες του αφιερώματος ανήκουν στον γράφοντα το ιστολόγιο, διέπονται από κανόνες πνευματικής ιδιοκτησίας και προέρχονται από την προσωπική μου φωτογραφική σελίδα (ALL RIGHTS RESERVED).
• Απαγορεύεται ρητά η χρήση, προβολή, αντιγραφή ή/και αναδημοσίευση με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο.
• Όσοι παρανομούν διώκονται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.