ΟΙ ΦΥΛΑΚΕΣ ΤΟΥ ΚΟΡΥΔΑΛΛΟΥ

Στις αρχές της δεκαετίας του 1960,  στον Τύπο εκείνων των καιρών δημοσιεύονταν εκτενή άρθρα, συνοδευόμενα από φωτογραφικό υλικό, σχετικά με την κατασκευή των τότε νέων δικαστικών φυλακών στην ήμι-αστική και αραιοκατοικημένη περιοχή του Κορυδαλλού. "Εις το τέρμα του Δήμου Κορυδαλλού, εις ωραίαν και υγιεινήν θέσιν, υψώθη ένα επιβλητικόν κτίριον. Δύσκολα πιστεύει κανείς ότι είναι φυλακή. Συνηθισμένοι όπως είμεθα να αντικρύζωμεν μπουντρούμια ή χαμοκέλες δια φυλακάς, είναι δικαιολογημένη η δυσπιστία. Είναι η πρώτη σοβαρά προσπάθεια που γίνεται δια ν'αποκτήση η Ελλάς σωφρονιστικόν κατάστημα που να επιτελή τον ρόλον του από πάσης πλευράς. Είναι τέτοιο, το συντελεσθέν άλμα με την ανέγερσιν των φυλακών αυτών, που έφερε την Ελλάδα από τελείως καθυστερημένην χώραν εις την πρώτην βαθμίδα των ανεπτυγμένων σωφρονιστικώς χωρών", τόνιζε χαρακτηριστικά, μεταξύ των άλλων, σχετικό ρεπορτάζ της εφημερίδας "Έθνος" τον Ιανουάριο του έτους 1961.

Ειρήσθω εν παρόδω, η θεμελίωση του νέου σωφρονιστικού καταστήματος Αθηνών-Πειραιώς μετά του σχετικού Αγιασμού, είχε λάβει χώρα στις 17 Δεκεμβρίου του έτους 1958, επί ημερών κυβερνήσεως της ΕΡΕ του Κωνσταντίνου Καραμανλή, παρουσία μεταξύ των άλλων του τότε Υπουργού της Δικαιοσύνης Κωνσταντίνου Καλλία (Χαλκίδα, 9 Ιουλίου 1901 - Αθήνα, 7 Απριλίου 2004). Στα τέλη της δεκαετίας του '50, όπως προκύπτει από σχετική μελέτη ήμι-κτηματολογικού χάρτη, ως τότε, βορειότερα της λεωφόρου Μίνωος (Αθηνών) - νυν λεωφόρος Γρηγορίου Λαμπράκη - υφίστατο μια ελαφράς κλίσεως μεγάλη αδόμητη έκταση καθώς επίσης οι εγκαταστάσεις του Αναμορφωτικού Ασύλου Ανηλίκων, ένα γηροκομείο και ορισμένες εκτός σχεδίου διάσπαρτες οικίες.

Την εποχή εκείνη (έτος 1961), είχαν ήδη κατασκευαστεί οι σκελετοί τριών τριώροφων, εκ των συνολικά έξι, κτιρίων - περιπτέρων, καθένα εκ των οποίων περιλάμβανε 120 ατομικά κελιά (40 ανά όροφο). Κάθε κελί, συνολικής επιφάνειας 10 τετραγωνικών μέτρων, φωτιζόταν από μεγάλο παράθυρο και περιλάμβανε νιπτήρα με τρεχούμενο νερό, ατομικό αποχωρητήριο, ηλεκτρικό φως με διακόπτη "ρυθμιζόμενο παρά του κρατουμένου", πρίζα ραδιοφώνου, κουδούνι ειδοποίησης του φύλακα, καλοριφέρ, κρεβάτι, τραπέζι και καρέκλα. Η σιδερένια πόρτα του κάθε κελιού διέθετε μικρή θυρίδα για το σερβίρισμα του φαγητού καθώς επίσης οφθαλμοθυρίδα για την παρακολούθηση του κρατουμένου από τους φύλακες. Άνωθεν των θυρών υπήρχαν λάμπες νυκτερινού φωτισμού ασφαλείας και εξαερισμός. Στο υπόγειο κάθε τριώροφου κτιρίου - περιπτέρου υπήρχαν εγκαταστάσεις 12 ντους, πλυντήριο, λεβητοστάσιο και δωμάτιο διαμονής για τους φύλακες. Τα κτίρια - περίπτερα συνδέονταν μεταξύ τους με υπόγειο διάδρομο ύψους 2 μέτρων και πλάτους 1,40 μέτρων, ενώ υφίστατο αντίστοιχος ισόγειος διάδρομος. Επίσης, το κάθε περίπτερο διέθετε προαύλιο 60 μέτρων μήκους και 40 μέτρων πλάτους για τον περίπατο των εγκλείστων. Οι εσωτερικοί χώροι κάθε κτιρίου - περιπτέρου φωτίζονταν από υαλοφράκτους φωταγωγούς ενώ στα κλιμακοστάσια και στους μεγάλους φεγγίτες τοποθετούνταν υάλινα διαφανή τούβλα, ειδικά παραγγελία εκ Γαλλίας. Πέραν του συνήθη τοίχου του κάθε κτιρίου - περιπτέρου, όλο το συγκρότημα των φυλακών σχεδιάστηκε να περιβάλλεται από μαντρότοιχο ασφαλείας ύψους 5 μέτρων, με σκοπιές. 

Το πρώτο χρονικά αποπερατωμένο κτίριο-περίπτερο των φυλακών Κορυδαλλού

Οι εσωτερικοί διάδρομοι

Λεπτομέρεια ατομικού κελιού με νιπτήρα και αποχωρητήριο

Ως προς το οικονομικό μέρος, το κόστος του κάθε κτιρίου - περιπτέρου είχε προϋπολογιστεί στα 4 εκατομμύρια δραχμές, ενώ το συνολικό κόστος του έργου, συμπεριλαμβανομένων των υπόλοιπων χώρων και τον εξοπλισμό, είχε αρχικά εκτιμηθεί στα 30 εκατομμύρια δραχμές. Μάλιστα, για την εξεύρεση και κάλυψη του συνολικού απαιτούμενου ποσού, επιστρατεύτηκε εκτός των άλλων η εκποίηση κρατικών εκτάσεων στον Άγιο Σώστη, ήτοι στην περιοχή η οποία είχε προπολεμικά επιλεγεί για την ανέγερση των νέων φυλακών.

Το δεύτερο υπό ανέγερση κτίριο-περίπτερο των νέων φυλακών του Κορυδαλλού

Κατ'αυτόν τον τρόπο λοιπόν, η αρχική χωρητικότητα των έξι περιπτέρων περιλάμβανε 720 κελιά για ισάριθμους κρατούμενους ενώ, εκτός των άλλων, είχαν επίσης σχεδιαστεί ειδικοί χώροι για διαλέξεις, συγκεντρώσεις, κινηματογραφικές προβολές, συναυλίες, εργαστήρια, αναρρωτήρια, εκκλησία κ.α. Ταυτόχρονα, πρόβλεψη υπήρχε για τις κατοικίες του διευθυντή των φυλακών, για τους φύλακες, το προσωπικό και την φρουρά καθώς και υποστηρικτικές αίθουσες (γραφεία, ιατρείο, μαγειρείο, τραπεζαρία, λουτρό κτλ.) 

Όλα τα ως άνω καινοτόμα χαρακτηριστικά και οι ανέσεις οδηγούσαν τους εκπροσώπους του Τύπου να ονοματίζουν τις νέες δικαστικές φυλακές ως "αναπαυτήρια" και τα κελιά ως "δωμάτια σχετικώς καλού ξενοδοχείου", ειδικά όταν τα συνέκριναν με τα ετοιμόρροπα παλαιότερα κτίρια των φυλακών των Βούρλων, της οδού Βουλιαγμένης και της Καλλιθέας. Άλλωστε, αξιομνημόνευτο είναι το γεγονός πως η κατασκευή ενός νέου σωφρονιστικού καταστήματος για τις ανάγκες των Αθηνών και του Πειραιώς αποτελούσε στόχο των εκάστοτε κυβερνήσεων του τόπου ήδη από τα χρόνια του Μεσοπολέμου, πλην όμως ουδέποτε οι συνθήκες είχαν ωριμάσει αρκετά ώστε να προχωρήσει στην πράξη το εγχείρημα. 

Κατά τη διάρκεια της θητείας του, ο Υπουργός Δικαιοσύνης Κ. Καλλίας συνήθιζε να επισκέπτεται το εργοτάξιο συνοδεία του Γενικού Διευθυντή Σωφρονιστικής Διοικήσεως Χ. Τριανταφυλλίδη και του Διευθυντή των Τεχνικών Υπηρεσιών Δ. Γαζή, όπως λ.χ. συνέβη κατά τον μήνα Μάρτιο του έτους 1961, γεγονός το οποίο καταγράφηκε στον Τύπο εκείνης της εποχής. Παρά τις αρχικές εκτιμήσεις πως τα τρία πρώτα κτίρια-περίπτερα των νέων Δικαστικών Φυλακών θα ήσαν έτοιμα προς χρήση εντός εκείνου του έτους (1961), εντούτοις σημειώθηκαν αξιοσημείωτες καθυστερήσεις στο έργο. 

Τρία ολόκληρα χρόνια αργότερα (έτος 1964), ο τότε Υπουργός Δικαιοσύνης Πολυχρόνης Ι. Πολυχρονίδης (23 Φεβρουαρίου 1907 — 1 Νοεμβρίου 1985) επισκεπτόταν με την σειρά του, όπως ακριβώς οι προκάτοχοί του, το ανεγειρόμενο κτιριακό συγκρότημα ευελπιστώντας πως σύντομα θα διδόταν προς χρήση. Στις νέες δικαστικές φυλακές Αθηνών - Πειραιώς, σύμφωνα με τα τότε σχέδια, αναμένονταν να μετακινηθούν αρχικά οι κρατούμενοι από τις φυλακές "Αβέρωφ" (σσ. οι οποίες θα κατεδαφίζονταν με σκοπό την κατασκευή Δικαστικού Μεγάρου) και από τις φυλακές της Καλλιθέας (σσ. οι εγκαταστάσεις των οποίων θα δίδονταν στον Δήμο Καλλιθέας προς χρήση). Εκτός από τα 480 κελιά του πρώτου συγκροτήματος, κατά την ίδια χρονική περίοδο, είχαν ήδη δρομολογηθεί η κατασκευή των κεντρικών γυναικείων φυλακών, η κατασκευή θεραπευτικού κέντρου (νοσοκομείο για όλους τους κρατούμενους της χώρας το οποίο θα περιλάμβανε ψυχιατρικό παράρτημα) καθώς και επιπρόσθετα βοηθητικά κτίρια (αρτοποιεία, αποθήκες υλικού, κατοικίες προσωπικού, κτίριο εσωτερικής φρουράς). Αξιοσημείωτο είναι πάντως το γεγονός πως στο τέλος του έτους 1964, σύμφωνα με τον προϋπολογισμό δημοσίων επενδύσεων, το σύνολο της δαπάνης του έργου ξεπερνούσε έφθανε τα 90 εκατομμύρια δραχμές, εκ των οποίων είχαν ξοδευτεί τα 25 εκατομμύρια δραχμές.

Εν τέλει, την άνοιξη του έτους 1966 όλα ήταν πλέον έτοιμα για την μεταφορά των πρώτων κρατουμένων στο νέο σωφρονιστικό συγκρότημα του Κορυδαλλού. Ο Τύπος εκείνης της εποχής συνέχιζε τα διθυραμβικά ρεπορτάζ σχετικά με το νέο "πολιτισμένο περιβάλλον" και τις "ανέσεις" των νέων εγκαταστάσεων, εστιάζοντας ιδιαίτερα στην ύπαρξη γραφείου σε κάθε κελί, στη δημιουργία της πρώτης μεγάλης βιβλιοθήκης με επιστημονικά βιβλία η οποία θα συντελούσε στην σωφρονιστική αγωγή των κρατουμένων καθώς και στους αθλητικούς χώρους που θα επέτρεπαν στους κρατουμένους να παίζουν μπάσκετ και βόλεϊ!

Εσωτερικό κελιού στις νέες φυλακές του Κορυδαλλού (έτος 1966)

Ταυτόχρονα όμως, την ίδια εποχή που το αρμόδιο Υπουργείο εξέταζε τις τελευταίες λεπτομέρειες για την μεταφορά των πρώτων κρατουμένων, δεν έλειπαν οι αντιδράσεις και οι διαμαρτυρίες σχετικά με την ύπαρξη των φυλακών που δεν είχαν καν ακόμα λειτουργήσει! Πιο συγκεκριμένα, οι κάτοικοι του Κορυδαλλού με επικεφαλής τον Δήμαρχο Ιωάννη Φθενάκη ζητούσαν την παραχώρηση των κτιριακών εγκαταστάσεων των φυλακών και την δημιουργία σχολείων (δημοτικού και γυμνασίου), παιδικών χαρών και άλλων υπηρεσιών υπέρ του πολίτη, υποστηρίζοντας πως οι φυλακές θα έβλαπταν σε πολλά επίπεδα την πόλη τους η οποία εν τω μεταξύ είχε μεγαλώσει πληθυσμιακά σε σχέση με τα τέλη της δεκαετίας του '50, αριθμώντας πλέον περί τους 60.000 κατοίκους οι οποίοι εξυπηρετούνταν από μόλις ένα Γυμνάσιο! 

Εν τέλει, οι νέες δικαστικές φυλακές του Κορυδαλλού εγκαινιάστηκαν επίσημα το πρωινό του Σαββάτου 5 Νοεμβρίου του έτους 1966 παρουσία του τότε Υπουργού Δικαιοσύνης Κ. Στεφανάκη, του Υπουργού των Οικονομικών Γ. Μελά, του Υπουργού Βιομηχανίας Ι. Γκλαβάνη, του Υφυπουργού Γεωργίας Δ. Κωστή, του επίτιμου εισαγγελέως του Αρείου Πάγου και πρώην Πρωθυπουργού Δ. Κιουσσόπουλου, του Γ.Γ. του Υπουργείου Δικαιοσύνης Χ. Αντωνόπουλου, του προεδρείου των Δικηγορικών Συλλόγων Αθηνών και Πειραιώς, διαφόρων δικαστών, υπαλλήλων του σχετικού Υπουργείου Δικαιοσύνης και άλλων προσκεκλημένων. Τα εγκαίνια των νέων φυλακών, όπως ήταν αναμενόμενο, καλύφθηκαν με εκτενή ρεπορτάζ από τον Τύπο εκείνης της εποχής. 

Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφέρουμε πως η πλειοψηφία της αρθρογραφίας σχετικά με την ανέγερση και την λειτουργία των νέων Φυλακών του Κορυδαλλού προέρχεται από μελέτη της κεντρώας πρωινής εφημερίδας "Ελευθερία" στην οποία, σχετικά με το θέμα των φυλακών, αρθρογραφούσε ο δημοσιογράφος και μετέπειτα ακροδεξιός φιλοχουντικός / φιλοβασιλικός εκδότης της "Ελεύθερης Ώρας", Γρηγόρης Μιχαλόπουλος (1938 — 22 Φεβρουαρίου 2013).

Έτσι λοιπόν, η επίσημη λειτουργία λοιπόν των Δικαστικών Φυλακών του Κορυδαλλού ξεκίνησε από το έτος 1966 και όχι επί Δικτατορίας όπως λανθασμένα υποστηρίζουν διάφοροι κατά τα λοιπά "αξιόπιστοι" και "έγκριτοι" ιστότοποι του διαδικτύου. Την ίδια περίοδο μάλιστα, σχεδιαζόταν η κατασκευή των Φυλακών της Θεσσαλονίκης στα πρότυπα των αντίστοιχων εγκαταστάσεων του Κορυδαλλού!

Στις δεκαετίες που ακολούθησαν, οι Φυλακές του Κορυδαλλού δέχθηκαν χιλιάδες κρατουμένους, αμφοτέρων των φύλων, που εξέτισαν εκεί μερικώς ή ολικώς την ποινή τους. Από τα κελιά του Κορυδαλλού έχουν περάσει υπόδικοι και καταδικασμένοι εγκληματίες, δολοφόνοι, ληστές, άνθρωποι της νύχτας, επιχειρηματίες, πολιτικοί κ.α. Οι πλέον διάσημοι εξ αυτών υπήρξαν σαφώς οι πρωτεργάτες του πραξικοπήματος της 21ης Απριλίου του 1967 (Γεώργιος Παπαδόπουλος, Στυλιανός Παττακός, Νικόλαος Μακαρέζος) οι οποίοι παρέμειναν έγκλειστοι μετά την πτώση της Χούντας καταδικασμένοι με ισόβια δεσμά (αρχικά στην Κέα και εν συνεχεία στον Κορυδαλλό) μέχρι την αποφυλάκισή τους για λόγους υγείας (λ.χ. Σ. Παττακός, Ν. Μακαρέζος) ή και μέχρι τον θάνατό τους (Γ. Παπαδόπουλος, Ν. Ντερτιλής), τα μέλη της τρομοκρατικής οργάνωσης 17 Νοέμβρη, οι "σατανιστές της Παλλήνης" (Δημητροκάλης, Κατσούλας, Μαργέτη), ο ληστής Βαγγέλης Ρωχάμης, ο ελληνοαμερικανός επιχειρηματίας Γιώργος Κοσκωτάς, ο επιχειρηματίας Μάκης Ψωμιάδης, ο μόδιστρος Λάκης Γαβαλάς, ο μουσικοσυνθέτης Άκης Πάνου, ο πολιτικός Άκης Τσοχατζόπουλος, ο ληστής Βασίλης Παλαιοκώστας (με καταγεγραμμένες στο ενεργητικό του δυο αποδράσεις από τον Κορυδαλλό), οι δολοφόνοι Νίκος Κοεμτζής, Θεόφιλος Σεχίδης, Αντώνης Δαγκλής, Δημήτριος Βακρινός, Παντελής Καζάκος κ.α.

Μοιραία, με το πέρασμα των χρόνων, οι πάλαι ποτέ "υπερσύγχρονες" και "άνετες" εγκαταστάσεις των αρχών της δεκαετίες του '60 κατάντησαν ξεπερασμένες, παρωχημένες και ακατάλληλες κατά τον 21ο αιώνα. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός πως στις φυλακές του Κορυδαλλού βρίσκεται έγκλειστος εδώ και δεκαετίες ένας αριθμός κρατουμένων πολλαπλάσιος της πραγματικής χωρητικότητας (υπερπληθυσμός), ενώ οργανισμοί όπως λ.χ. η Διεθνής Αμνηστία έχουν εκφράσει επανειλημμένως προβληματισμούς σχετικά με τις συνθήκες διαβίωσης και την μεταχείριση των εγκλείστων. Εκτός των ως άνω, τόσο το νοσοκομείο όσο και η ψυχική κλινική των φυλακών του Κορυδαλλού λειτουργούν σε προβληματικές υποδομές, υπό πενιχρές συνθήκες υγιεινής, με μειωμένο ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό.

Τα τελευταία χρόνια, το ζήτημα της μεταφοράς / μεταστέγασης των φυλακών του Κορυδαλλού σε άλλη τοποθεσία εκτός αστικού ιστού (σσ. ο Ασπρόπυργος είναι μια από τις προτεινόμενες περιοχές) συζητείται πιο έντονα από ποτέ. Μέσα στα πλαίσια αποσυμφόρησης των φυλακών του Κορυδαλλού άλλωστε κατά το έτος 2008 καταγράφηκε η μεταφορά της πλειοψηφίας των κρατουμένων γυναικείου φύλου στις φυλακές της Θήβας. Στα μέσα Μαρτίου του έτους 2017, ολοκληρώθηκε μετά από 7 ολόκληρα χρόνια η κατεδάφιση των δυο πτερύγων των γυναικείων φυλακών του Κορυδαλλού, ικανοποιώντας κατ'αυτόν τον τρόπο μερικώς ένα μακροχρόνιο πάγιο αίτημα της δημοτικής αρχής και των κατοίκων του Κορυδαλλού για απομάκρυνση των σωφρονιστικών εγκαταστάσεων. Η έκταση των 10 στρεμμάτων αποδόθηκε στον Δήμο Κορυδαλλού ο οποίος προχώρησε άμεσα στη δημιουργία βιοκλιματικού πάρκου αναψυχής το οποίο εγκαινιάστηκε και αποδόθηκε στο κοινό το καλοκαίρι του 2022. Το εν λόγω πάρκο, το οποίο περιλαμβάνει συν τοις άλλοις χώρο πρασίνου και αθλοπαιδιών κατασκευάστηκε με την υποστήριξη της Περιφέρειας Αττικής με κόστος 4.590.000,00 ευρώ.

Κείμενο - Πηγές:

Το κείμενο είναι πρωτότυπο, προϊόν προσωπικής έρευνας, προσωπικής εργασίας και προσωπικών εκτιμήσεων. Στοιχεία και πληροφορίες ελήφθησαν από τις κάτωθι πηγές:

• Τύπος Εποχής - Συλλεκτικοί Χάρτες
• Τα Εγκλήματα Που Συγκλόνισαν Την Ελλάδα Όπως Τα Έζησα, Πάνος Σόμπολος, Εκδόσεις Πατάκη
• Περιφέρεια Αττικής

• Απαγορεύεται ρητά η χρήση, προβολή, αντιγραφή ή/και αναδημοσίευση με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο.
• Όσοι παρανομούν διώκονται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.