ΣΤΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟ ΤΗΣ ΠΡΩΗΝ ΟΙΚΙΑΣ ΚΟΥΛΟΥΡΑ

Η επιβλητική εκλεκτικιστική πρώην οικία αρχικά Σπυρίδωνος Δεσπόζιτου και αργότερα Αθανασίου Κουλούρα στο Παλαιό Φάληρο, με τα έντονα γοτθικά, baroque και art nouveau χαρακτηριστικά, άνοιξε τις πόρτες της στο κοινό ως έδρα πλέον του Μουσείου Μπενάκη Παιχνιδιών. Η επίσκεψη του φακού του ιστολογίου στο προαναφερόμενο Μουσείο Παιχνιδιών προσέφερε μια πρώτης τάξεως ευκαιρία παρατήρησης και καταγραφής του εσωτερικού της ανακαινισμένης, πάλαι ποτέ ιδιωτικής, επαύλεως κατασκευής των τελών του 19ου αιώνα.  

Ανεβαίνοντας τις μαρμάρινες κλίμακες μετά την σιδερένια είσοδο επί της λεωφόρου Ποσειδώνος, ο επισκέπτης εισέρχεται στο κτίριο από μια νέα γυάλινη θύρα εισόδου - εξόδου. Ευθύς αμέσως, την προσοχή μας κεντρίζει η ύπαρξη μιας καλαίσθητης δίγλωσσης ενημερωτικής πινακίδας η οποία παραθέτει, μεταξύ των άλλων, το εξής σύντομο ιστορικό της (πρώην) οικίας Κουλούρα (The Kouloura House): 

Οικία Κουλούρα 

Το κτίριο που στεγάζει το Μουσείο Παιχνιδιών οικοδομήθηκε από το Σπύρο Δεσπόζιτο, επιχειρηματία μεταλλείων, κατά την περίοδο 1897-1900.

Η δωρεά

Το 1918, ο Αθανάσιος Κουλούρας, Υδραίος εφοπλιστής και ευεργέτης, αγόρασε το κτίριο και κατοίκησε εδώ, αρχικά με την πρώτη σύζυγό του, Ελένη, και κατόπιν με τη δεύτερη, Βέρα. Μετά τον θάνατό του (1953) και σύμφωνα με την επιθυμία του, η Βέρα δώρισε το 1976 την έπαυλη στο Μουσείο Μπενάκη, με σκοπό να γίνει Μουσείο. Άφησε την τελευταία της πνοή τρία χρόνια μετά, και το 1980 το ακίνητο περιήλθε στην ιδιοκτησία του Μουσείου.

Προτού όμως προχωρήσουμε στην παρουσίαση των φωτογραφιών από το εσωτερικό του κτιρίου, κρίνεται σκόπιμη μια πιο εκτενής παράθεση ιστορικών πληροφοριών σχετικών με τους προαναφερόμενους ιδιοκτήτες του εν λόγω κτιρίου:

• Ο αρχικός ιδιοκτήτης Σπυρίδων Δεσπόζιτος

Ο Σπυρίδων Δεσπόζιτος, με ρίζες λογικά είτε από την Ιταλία ή την Γαλλία (το επώνυμο Desposito είναι σύνηθες σε αυτές τις χώρες), ανέπτυξε έντονη δραστηριότητα στον κλάδο των μεταλλείων στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα καταγραφόμενος μαζί με άλλες γνωστές προσωπικότητες του καιρού εκείνου που είχαν παρόμοιες επενδυτικές δραστηριότητες όπως λ.χ. ο Σερπιέρης, ο Σκουζές, ο Συγγρός κ.α. Ο Δεσπόζιτος, είτε με δικές του προσωπικές εταιρίες, είτε συνεταιριζόμενος με άλλους επιχειρηματίες / ισχυρούς παράγοντες της εποχής εκείνης, εκμεταλλεύτηκε κατά καιρούς εγκαταστάσεις μεταλλείων σε διάφορα μέρη της Ελλάδος λαμβάνοντας σχετικές άδειες / παραχωρητήρια εκμετάλλευσης από το ελληνικό κράτος. 

Το ονοματεπώνυμο του Σπυρίδωνος Δεσπόζιτου έγινε ευρέως γνωστό στο Πανελλήνιο - δυστυχώς λόγω μιας κακής συγκυρίας - μέσα από τα πρωτοσέλιδα και τα ρεπορτάζ του Τύπου λόγω ενός πολύνεκρου ατυχήματος που έλαβε χώρα σε μεταλλείο στο Γραμματικό Αττικής στις 2 Ιανουαρίου του έτους 1901. 

Το προαναφερόμενο ατύχημα με τελικό απολογισμό οκτώ (8) νεκρούς δεν υπήρξε βέβαια το μόνο στο οποίο ενεπλάκη το ονοματεπώνυμο του Δεσπόζιτου όπως αποδεικνύεται από τα κάτωθι αρχειακά τεκμήρια που προέρχονται από τις σελίδες του Τύπου των ετών 1904 (πάλι "εις τα εν Γραμματικώ μεταλλεία του κ. Δεσπόζιτου") και 1907 ("εις τα εν Δασκαλειώ μεταλλεία του κ. Δεσπόζιτου"):

Εν τω μεταξύ πάντως, ο Σπυρίδων Δεσπόζιτος ο οποίος εκμεταλλευόταν από το έτος 1891 το μοιραίο μεταλλείο στο Γραμματικό Αττικής, πλησίον της περιοχής του Μαραθώνος, συνέχιζε κανονικά τις δραστηριότητες του στον κλάδο εκμετάλλευσης μεταλλείων ζητώντας μάλιστα την παραχώρηση νέων εγκαταστάσεων, όπως χαρακτηριστικά καταγράφεται στο κάτωθι τεκμήριο από τον Τύπο του 1903:

Μια ενδεικτική αναφορά στην εταιρία "Δεσπόζιτος και Δεπιάν" από το έτος 1909: 

Σύμφωνα με την έρευνα του Προέδρου του Αρχείου Ιστορίας του Παλαιού Φαλήρου, κ. Βασίλη Χατζηκωνσταντίνου (βλέπε Πηγές), ο Σπυρίδων Δεσπόζιτος αγόρασε το οικόπεδο, όπου αργότερα οικοδομήθηκε η υπό εξέταση έπαυλις, τον Μάιο του έτους 1896 από τους αδελφούς Σπύρο και Χρήστο Ξηροτάγαρο, εκ των πρώτων οικιστών της περιοχής. 

Η περικαλλής νεογοτθική έπαυλις η οποία οικοδομήθηκε την τριετία 1897-1900, ως εξοχική κατοικία του Σπυρίδωνος Δεσπόζιτου, έγινε σύντομα σημείο αναφοράς της ευρύτερης περιοχής, όπως αποτυπώνεται στο κάτωθι αρχειακό τεκμήριο από τον Τύπο του έτους 1907 σχετικά με "Ευκαιρία Δι' Αγοράν Οικοπέδου" το οποίο καταγραφόταν ως "απέναντι Πρινόπουλου κα Δεσπόζιτου": 

Ο καθολικός Χριστιανός το θρήσκευμα Σπυρίδων Δεσπόζιτος, έγγαμος με επτά τέκνα, όπως προκύπτει χρησιμοποίησε ελάχιστα την υπό εξέταση έπαυλη η οποία ήδη, κατά το έτος 1907, καταγραφόταν ως μισθωμένη σε τρίτο. Άλλωστε, στα τέλη της δεκαετίας του 1900, τόσο η κύρια κατοικία του Δεσπόζιτου (οδός Βουλής 24) όσο και τα γραφεία του (οδός Ιπποκράτους 6) καταγράφονταν στην Αθήνα. Την ίδια εποχή, τον Μάιο του έτους 1910, ο Σπυρίδων Δεσπόζιτος καταγράφεται σε σχετικό υπόμνημα που δημοσιεύτηκε στον ημερήσιο Τύπο εκείνης της χρονιάς ως ο εν Ελλάδι αντιπρόσωπος της εν Παρισίοις εδρευούσης Γαλλικής Εταιρείας υπό την επωνυμίαν "Γαλλική Εταιρεία Μεταλλείων Σουνίου". 

Ο Σπυρίδων Δεσπόζιτος απεβίωσε τον Νοέμβριο του 1911 και η εν Παλαιώ Φαλήρω υπό εξέταση βίλα περιήλθε στην ιδιοκτησία των πολυάριθμων κληρονόμων του: 

• Το παραθαλάσσιο αναρρωτήριον / υδροθεραπευτήριον του Γ. Μηλιαρέση 

Όπως αναφέραμε νωρίτερα, κατά τη διάρκεια της αρχικής / πρώτης ιδιοκτησίας του υπό εξέταση κτιρίου από τον Σπυρίδωνα Δεσπόζιτο, αυτό καταγράφεται ως μισθωμένο σε τρίτο ήδη από το έτος 1907, όπως χαρακτηριστικά μαρτυρά η κάτωθι διαφημιστική καταχώρηση του "παραθαλάσσιου αναρρωτηρίου εν Π. Φαλήρω μετά υδροθεραπευτηρίου και θερμών λουτρών θαλάσσης, κατά τα πρότυπα των εν Ιταλία, Γαλλία και Ισπανία τοιούτων, υπό την ιατρικήν διεύθυνσιν του παθολόγου ιατρού Γεωργίου Μηλιαρέση, διδάκτορος της Ιατρικής Σχολής των Παρισίων": 

Στην παρακάτω καρτ-ποστάλ των εκδόσεων Πάλλη και Κοτζιά καταγράφεται φωτογραφικά η εν Παλαιώ Φαλήρω έπαυλις Δεσπόζιτου περί τα τέλη της δεκαετίας του 1900, ακριβώς δηλαδή την εποχή κατά την οποία βρισκόταν μισθωμένη στον ιατρό Γεώργιο Μηλιαρέση και στέγαζε το προαναφερθέν παραθαλάσσιο αναρρωτήριο και υδροθεραπευτήριο. 

Το εν λόγω αναρρωτήριο / υδροθεραπευτήριο φέρεται να λειτούργησε στην παραθαλάσσια πυργοειδή βίλα τουλάχιστον μέχρι και την εποχή της αγοράς του ακινήτου από τον Αθανάσιο Κουλούρα (περίοδος 1917-1918).

• Ο Υδραίος εφοπλιστής Αθανάσιος Κουλούρας (1873-1953)

Ο Αθανάσιος Κουλούρας γεννήθηκε στην Ύδρα το 1873, ύστερο τέκνο του Νικόλαου και της Μαριγώς Κουλούρα, το γένος Γκίκα Γεωργίου Κολμανιάτη, ήτοι υπήρξε γόνος δυο οικογενειών που είχαν διακριθεί κατά τη διάρκεια του εθνικό-απελευθερωτικού Αγώνα του 1821. Μετά την περάτωση των σπουδών του στο τοπικό Σχολαρχείο, ο Αθανάσιος Κουλούρας πρώτο-μπαρκάρισε σε νεαρή ηλικία ως μαθητευόμενος και πολύ σύντομα πήρε το δίπλωμα του πλοιάρχου. Αφού ταξίδεψε αρκετά χρόνια με τα πλοία "Εύχαρις" και "Φρόσω" του αδελφού του, Γκίκα Κουλούρα, νυμφεύθηκε την συντοπίτισσά του Ελένη Ξένου με την οποία κατοίκησαν αρχικά στη γενέτειρά τους νήσο της Ύδρας. Κατά το έτος 1918, ο Αθανάσιος Κουλούρας ολοκλήρωσε την τμηματική αγορά της υπό εξέτασιν επαύλεως Δεσπόζιτου στο Παλαιό Φάληρο από τους διάφορους κληρονόμους του Σπυρίδωνος Δεσπόζιτου.

Αρχειακό τεκμήριο από το έτος 1919 με την αναγγελία κηδείας της Μαριγώς Νικ. Κουλούρα, μητέρας του Αθανασίου Κουλούρα, η οποία καταγράφεται με κατοικία στον Πειραιά επί της οδού Λεωσθένους και της οποίας η κηδεία πραγματοποιήθηκε - όπως ήταν φυσικό και επόμενο - από τον εν Πειραιεί ιερό ναό του Αγίου Νικολάου των Υδραίων.

Μετά την Μικρασιατική Καταστροφή του 1922 και την ραγδαία πτώση των τιμών των πλοίων, ο Αθανάσιος Κουλούρας με την οικονομική συνδρομή του κουνιάδου του Κυριάκου Ξένου ξεκίνησαν τη δημιουργία του ενός ιδιόκτητου στόλου ("Μιαούλης", "Cape Corso", "Υδραίος", "Κουλούρας Ξένος"), η πλειοψηφία των οποίων καταστράφηκαν κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Μεταπολεμικά, ο Αθανάσιος Κουλούρας συνέχισε τις ναυτιλιακές του δραστηριότητες λαμβάνοντας σχετική αποζημίωση για την καταστροφή του στόλου αποκτώντας με ιδία κεφάλαια το πλοίο "Υδραίος 2". 

Το στίγμα του Αθανασίου Κουλούρα παραμένει μεγάλο στη γενέτειρά του Ύδρα την οποία στήριξε και ευεργέτησε ποικιλοτρόπως κατά τη διάρκεια της ζωής του. Ενδεικτικά αναφέρουμε πως εκτός των άλλων ο Αθανάσιος Κουλούρας ναυτολογούσε στα πλοία του αποκλειστικά Υδραίους ναυτικούς, παραχώρησε στη Ναυτική Σχολή της Ύδρας το κτίριο όπου στεγάζεται η Σχολή Εμποροπλοιάρχων από το 1930 έως τις ημέρες μας, ανέλαβε τη χρηματοδότηση του Μνημείου του Υδραίου καπετάνιου - εθνικού ήρωα της Αργεντινής Νικόλα (Jorge) Κολμανιάτη (το 1937), ενώ μεταπολεμικά επισκεύασε το γήπεδο "Κούσουλα" και ανέλαβε τις δαπάνες για την ανέγερση του μνημείου του Λάζαρου Κουντουριώτη. 

Στη σύγχρονη Ύδρα, η ομώνυμη οδός Αθανασίου Κουλούρα, τιμά την μνήμη του μεγάλου αυτού τέκνου και ευεργέτη του νησιού: 

Το προαναφερόμενο κτίριο της Ναυτικής Σχολής της Ύδρας, ιδιοκτησίας των οικογενειών Τσαμαδού και Κουλούρα, το οποίο παραχωρήθηκε στο Δημόσιο προς δωρεάν χρήση το έτος 1930: 

Η πρώτη σύζυγος του Αθανασίου Κουλουρά, Ελένη Ξένου, απεβίωσε στην έπαυλη του Παλαιού Φαλήρου κατά το έτος 1929 μετά από μακροχρόνια ασθένεια. 

Έτος 1930 - Μνημόσυνο Ελενίτσας Αθανασίου Κουλούρα

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως η Βέρα Καλογερά, δεύτερη σύζυγος του Αθανασίου Κουλούρα (τον οποίο παντρεύτηκε το 1931, δυο χρόνια μετά το θάνατο της Ελένης Ξένου), υπήρξε αρχικά η οικιακή βοηθός του ζεύγους Κουλούρα κατά τη διάρκεια των τελευταίων ημερών της πρώτης συζύγου Αθανασίου Κουλούρα. 

Ο Αθανάσιος Κουλούρας, ο οποίος έζησε με τη δεύτερη σύζυγό του Βέρα στη βίλα του Παλαιού Φαλήρου, απεβίωσε στις 23 Σεπτεμβρίου του έτους 1953 στην Λοζάνη της Ελβετίας:

Η Βέρα Κουλούρα, μετά το θάνατο του συζύγου της κατά το έτος 1953, ως μοναδική κληρονόμος της αξιοσημείωτης περιουσίας του, αφιέρωσε μεγάλα ποσά για φιλανθρωπικά έργα στην γενέτειρα του Αθανασίου Κουλούρα νήσο της Ύδρας. Κατόπιν δικής της αποφάσεως, στα τέλη της δεκαετίας του 1970, δαπανήθηκε ποσό περί των 400.000 δολαρίων για την κατασκευή του κάτωθι εικονιζόμενου Κουλούρειου Νοσοκομείου Ύδρας (Νοσοκομειακό και Φιλανθρωπικό Ίδρυμα Αθανασίου και Βέρας Κουλούρα "Παναγία Φανερωμένη"), το οποίο λειτουργεί στο νησί από το έτος 1982, προσφέροντας πρωτοβάθμιες υπηρεσίες υγείας.

Η Βέρα Κουλούρα κληροδότησε την υπό εξέταση διατηρητέα έπαυλη επί της λεωφόρου Ποσειδώνος στο Παλαιό Φάληρο στο Μουσείο Μπενάκη με την τρίτη κατά σειρά διαθήκη της η οποία συντάχθηκε τρία χρόνια προτού η τελευταία αποβιώσει (έτος 1979). Η ίδια κατοίκησε στην έπαυλη μέχρι το θάνατό της οπότε και το κτίριο περιήλθε στην ιδιοκτησία του Μουσείου Μπενάκη δίχως να γλυτώσει όμως - στο μεταξύ - από λεηλασίες και αρπαγές. 

Η οικία Κουλούρα κατά τη δεκαετία του 1980 (Πηγή: ΥΠΕΚΑ):

• Φωτογραφίες από το εσωτερικό της πρώην οικίας Κουλούρα

Από το 1979 (όταν και κληροδοτήθηκε το κτίριο από τη Βέρα Κουλουρά στο Μουσείο Μπενάκη) μέχρι το 2017 - με ενδιάμεσο σταθμό το έτος 1991 οπότε και η Μαρία Αργυριάδη δώρησε τη συλλογή παιχνιδιών της στο προαναφερόμενο Μουσείο - πέρασαν σχεδόν σαράντα χρόνια. 

Αυτές οι σχεδόν τέσσερις δεκαετίες αβεβαιότητας, εγκατάλειψης και μη αξιοποίησης της πρώην οικίας Δεσπόζιτου / Κουλούρα έλαβαν τέλος με την ένταξη του έργου συντήρησης, αποκατάστασης και επανάχρησης του διατηρητέου μεγάρου στο ΕΣΠΑ το έτος 2011. 

Σήμερα (2018), αυτή είναι η πρόσοψη του επιβλητικού αποκαταστημένου νεογοτθικού διατηρητέου κτιρίου με την εμφανή λιθοδομή από λαξευμένη πέτρα στο οποίο στεγάζεται το Μουσείο Μπενάκη Παιχνιδιών:

Λεπτομέρεια της υπερυψωμένης εισόδου όπου καταλήγει η διπλή κλίμακα. Στο σημείο αυτό, παλαιότερα υπήρχαν δυο χάλκινα αγάλματα - φανοστάτες τα οποία εκλάπησαν μετά το θάνατο της Βέρας Κουλούρα: 

Φωτογραφική λεπτομέρεια του θυρεού σε σχήμα ναυτικής άγκυρας που κοσμεί την πρόσοψη του κτιρίου με τα αρχικά του Αθανασίου Κουλούρα (Α.Κ.):

Η όψη του κτιρίου από την οδό Τρίτωνος: 

Φωτογραφική λεπτομέρεια ενός εκ των δυο δίδυμων οκταγωνικών πύργων με τις επάλξεις:

Μπαίνοντας στο εσωτερικό του Μουσείου είναι αδύνατον να μην παρατηρήσει κάποιος τα ιταλικής προέλευσης και τεχνοτροπίας έγχρωμα πλακίδια διαφόρων μοτίβων από τα χρόνια του Σπυρίδωνος Δεσπόζιτου, τα οποία κυριαρχούν στο μεγάλο κεντρικό δωμάτιο όπου σήμερα βρίσκεται η υποδοχή του Μουσείου Παιχνιδιών. 

Στα αριστερά και στα δεξιά της κεντρικής εισόδου υπάρχουν δυο ξύλινα παράθυρα τα οποία κοσμούνται από ωραιότατα vitraux.

Μπορεί πλέον οι χώροι και οι αίθουσες της άλλοτε ιδιωτικής επαύλεως να έχουν μετατραπεί καταλλήλως για την φιλοξενία των συλλεκτικών εκθεμάτων του Μουσείου Παιχνιδιών, πλην όμως μικρές και μεγάλες λεπτομέρειες όπως λ.χ. τα ξύλινα πατώματα, τα μεταλλικά κλείστρα των παραθύρων, οι οροφογραφίες και οι τοιχογραφίες μιας άλλης εποχής κ.α. μπορούν εύκολα να εντοπιστούν στο χώρο. 

Σχετικά με τις εντυπωσιακές τοιχογραφίες και τις οροφογραφίες που βρίσκονται διάσπαρτες σε σχεδόν όλο το κτίριο, αξίζει να επισημάνουμε πως αποτελούν έργα - σύμφωνα με τις πηγές - ονομαστού Ιταλού ζωγράφου στον οποίον είχε αναθέσει τη διακόσμηση της επαύλεως ο αρχικός ιδιοκτήτης Σπυρίδων Δεσπόζιτος. 

Ακολουθούν ορισμένες ενδεικτικές φωτογραφίες από το ισόγειο και το υπόγειο της πρώην οικίας Κουλούρα: 

Λεπτομέρεια μικρού παράθυρου στο υπόγειο του κτιρίου:

Λεπτομέρεια της περιστροφικής ξύλινης κλίμακας που συνδέει το ισόγειο με το υπόγειο: 

Διαβάστε σχετικά θέματα:

Η οικία Δεσπόζιτου / Κουλούρα στο Παλαιό Φάληρο, οι Τρεις Πύργοι και το Ξηροτάγαρο

Επίσκεψη στο Μουσείο Μπενάκη Παιχνιδιών

Κείμενο - Πηγές:

Το κείμενο είναι πρωτότυπο, προϊόν προσωπικής έρευνας, προσωπικής εργασίας και προσωπικών εκτιμήσεων. Στοιχεία και πληροφορίες έχουν ληφθεί από τις κάτωθι πηγές:

• http://neoclassicalgreece.blogspot.gr/ - Οικία Δεσπόζιτου - Κουλούρα: Ο κάποτε παραθαλάσσιος μοναδικός πύργος του Παλαιού Φαλήρου, σύντομα επισκέψιμος!
• http://www.vimaonline.gr - Έπαυλις Κουλούρα: Ένα Μουσείο παιχνιδιών με ιστορία στο Παλαιό Φάληρο
• Σύντομη βιογραφία του ευεργέτου της Ναυτικής της Υδρας Σχολής Αθανασίου Κουλούρα όπως αναφέρθηκε στην εκδήλωση για το «Έτος Κουλούρα» 2009.
• Τύπος Εποχής

Φωτογραφίες:

• Όλες οι σύγχρονες φωτογραφίες του αφιερώματος ανήκουν στον γράφοντα το ιστολόγιο, διέπονται από κανόνες πνευματικής ιδιοκτησίας και προέρχονται από την προσωπική μου φωτογραφική σελίδα (ALL RIGHTS RESERVED).
• Απαγορεύεται ρητά η χρήση, προβολή, αντιγραφή ή/και αναδημοσίευση με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο.
• Όσοι παρανομούν διώκονται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.