ΤΟ ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΜΜΕΝΟ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟ ΦΟΥΣΤΑΝΟΥ

Το κάτωθι εικονιζόμενο παλαιό γωνιακό εργοστάσιο υφαντουργίας πρώην ιδιοκτησίας Φουστάνου, όπως καταγράφηκε φωτογραφικά στα μέσα της δεκαετίας του 2010, έστεκε εγκαταλειμμένο με έκδηλα τα σημάδια της φθοράς του χρόνου στη γωνία των οδών Δημοσθένους Ομηρίδου Σκυλίτση και Δεληγιώργη 1. 

Το χαρακτηρισμένο ως έργο τέχνης διατηρητέο κτίριο (με βάση την Υπουργική Απόφαση του ΥΠΠΕ/ΔΙΛΑΠ/Γ/2641/53059/20-9-1983 - ΦΕΚ 582/Β/7-10-1983) αποτελεί σπάνιο δείγμα βιομηχανικής αρχιτεκτονικής της εποχής του Μεσοπολέμου με χρήση οπλισμένου σκυροδέματος και διαθέτει σαφείς επιρροές ιταλικής αρχιτεκτονικής με σπασμένα τόξα στα ανοίγματα του άνω ορόφου. Στις αρχές της δεκαετίας του 1980, οπότε το κτίριο πρώτο-χαρακτηρίστηκε ως διατηρητέο, ως ιδιοκτήτρια του ακινήτου εμφανιζόταν η εταιρία Μάστερ Ελλάς Α.Ε. 

Αρκετά χρόνια αργότερα, τον Μάιο του έτους 2008, οπότε και αποφασίστηκε ο καθορισμός ειδικών όρων και περιορισμών δόμησης στο υπό εξέταση διατηρητέο κτίριο, ως ιδιοκτήτρια του κτιρίου εμφανιζόταν η Terra Norma Ανώνυμη Τεχνική Εμπορική Οικοδομική Κτηματική Εταιρεία (με διακριτικό τίτλο Terra Norma Α.Ε.). Παρόλο που το 2008 επετράπη συν τοις άλλοις η ενίσχυση των λιθοδομών του κτιρίου και η κατασκευή μανδύα από σκυρόδεμα, ο σχεδιασμός νέας εσωτερικής διαρρύθμισης του διατηρητέου, η διάνοιξη θυρών τόσο στις δυο πλάγιες όψεις όσο και στην όψη προς τον ακάλυπτο, η καθαίρεση του υφιστάμενου κλιμακοστασίου καθώς επίσης η κατασκευή νέου και κυρίως η ανέγερση εντός του οικοπέδου ενός νέου οκταόροφου κτιρίου καθώς και η χρήση καταστήματος εντός του υφιστάμενου διατηρητέου, μέχρι σήμερα (2017) ουδεμία εργασία έχει πραγματοποιηθεί.

Η όψη του διατηρητέου βιομηχανικού κτιρίου στις αρχές του φθινοπώρου του έτους 2009, προ της τοποθέτησης μεταλλικών προστατευτικών στην περίμετρο αυτού.

Η όψη του κτιρίου από την οδό Δεληγιώργη. Εκείνη την εποχή (έτος 2009), στο κτίριο υπήρχαν σαφείς ενδείξεις παρουσίας αστέγων και άλλων περιθωριακών ατόμων ενώ στην (πίσω) όψη αυτού προς το ανοικτό οικόπεδο υπήρχε ανοικτή θύρα από την οποία επιτυγχανόταν η πρόσβαση στο κτίριο.

Επιχειρώντας μια συνοπτική αναδρομή στην ιστορική διαδρομή του εργοστασίου οφείλουμε να αναφέρουμε πως η γνωστή εκ Σύρου ορμώμενη οικογένεια Φουστάνου δραστηριοποιείτο αποδεδειγμένα στον κλάδο της κλωστικής/υφαντουργίας/νηματουργίας στην Ερμούπολη της Σύρου από το πρώτο κιόλας μισό του 19ου αιώνα. Ως γνωστόν, κατά τον 19ο αιώνα, η πρωτεύουσα της Σύρου Ερμούπολη υπήρξε το σπουδαιότερο ίσως οικονομικό κέντρο της τότε ελεύθερης Ελλάδος κυρίως λόγω της ανάπτυξης του εμπορίου και της ναυτιλίας. Η ραγδαία ανάπτυξη της Ερμούπολης Σύρου ως κέντρο διαμετακομιστικού εμπορίου ευνόησε την τοπική βαμβακουργία με αποτέλεσμα τα εργοστάσια του Λαδόπουλου, του Καρέλλα, του Μπαρμπέτα, του Βαρδάκα κ.α. να φτάσουν να θεωρούνται εκ των μεγαλυτέρων της Ελλάδος εκείνη την εποχή. Στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, η βαμβακουργία στη Σύρο γνώρισε αλματώδη αύξηση και τα εργοστάσια των οικογενειών Λαδόπουλου (αργότερα Βιοµηχανία Βάµβακος Α.Ε. Σύρου πρώην Ε. Λαδόπουλου Υιοί), Καρέλλα (μετέπειτα Κλωστοϋφαντήρια Δ. Καρέλλα Α.Ε), Βελισσαρόπουλου και Φουστάνου θεωρούνταν εκ των αντιπροσωπευτικότερων του κλάδου. Αξιοσημείωτο βέβαια είναι το γεγονός πως οι παραπάνω οικογένειες δεν περιόριζαν τις δραστηριότητές τους μονάχα στον υπό εξέταση κλάδο αλλά οι δραστηριότητές τους εξαπλώνονταν και σε άλλους κλάδους (λ.χ. οι αδελφοί Μπαρμπέτα εκτός από νηματουργείο διέθεταν και μηχανουργείο).

Στα τέλη του 19ου αιώνα, ένας συνδυασμός παραγόντων (ανάπτυξη σιδηροδρόμων, διάνοιξη διώρυγας της Κορίνθου, εδραίωση του Πειραιώς ως κύριο λιμάνι - επίνειο της πρωτευούσης Αθήνας, νομισματική κρίση, εσωτερική μετανάστευση κ.α.) οδήγησαν την Ερμούπολη Σύρου να χάσει τα εμπορικά πρωτεία της. Πλέον ο "αναγεννημένος" Πειραιάς με το λιμάνι και τις ακμάζουσες βιομηχανίες μετατράπηκε σε ισχυρό κέντρο εμπορίου και ναυτιλίας. Μοιραία, οι βιομήχανοι της Σύρου για να γλυτώσουν την οικονομική καταστροφή μετοίκησαν προς τον Πειραιά δίχως όμως να κλείσουν τα εν Ερμούπολη εργοστάσιά τους τα οποία συνέχισαν τη λειτουργία τους. Έτσι λοιπόν και η οικογένεια Φουστάνου (όπως και άλλες συριανές οικογένειες) μετέφερε τις βιομηχανικές της δραστηριότητες στον Πειραιά και πιο συγκεκριμένα στην περιοχή του νέου Φαλήρου - Αλιπέδου, επί της τότε οδού Τροχιοδρόμων (ήτοι η σημερινή οδός Δημοσθένους Ομηρίδου Σκυλίτση). Στην περιοχή αυτή, στα τέλη του 19ου / αρχές του 20ου αιώνα, υπήρχαν αρκετά εργοστάσια του ευρύτερου κλάδου (νηματουργεία / κλωστοϋφαντουργεία / υφαντήρια) μεταξύ των οποίων του Ηλ. Μανούσου, του Α. Τσαούση, των Γαβριήλ - Σφαέλου - Παπαδόπουλου (επί της οδού Τροχιοδρόμων), του Ι. Δημητρόπουλου, την Υφαντουργική Εταιρία του Φαλήρου, το εργοστάσιο των Βελισσαρόπουλου - Καρέλλα (η γνωστή "ΒέλΚα', αμφότερες οικογένειες επίσης εκ Σύρου, όπως η οικογένεια Φουστάνου) κ.α.

Στο σημείο αυτό, ιδιαίτερη μνεία οφείλει να γίνει στην περίπτωση του γεννημένου στην Σπάρτη, το 1860, Ηλία Α. Φουστάνου, ο οποίος εικονίζεται στην επόμενη φωτογραφία. Ο Ηλίας Α. Φουστάνος λοιπόν ξεκίνησε την εμπορική του σταδιοδρομία από την Σύρο το 1884 όπου πολύ σύντομα, μέσα σε μια δεκαετία, αναδείχθηκε σε μεγαλέμπορο του νησιού. Στα μέσα της δεκαετίας του 1890 ο ίδιος ίδρυσε μέγα ατμοκίνητο εργοστάσιο φανελλοποιίας με ημερήσια παραγωγή 25 δωδεκάδων και τιμήθηκε για την συγκεκριμένη επιτυχία και επίδοσή του με τον Αργυρό Σταυρό του Σωτήρος. 

Όπως προκύπτει από το παρακάτω ιστορικό τεκμήριο του έτους 1897 η Φλανελοποιϊα Ερμουπόλεως του Ηλία Α. Φουστάνου διέθετε αποθήκη χονδρικής πώλησης και στην Αθήνα:

Ο Ηλίας Α. Φουστάνος, πέραν του προαναφερόμενου ατμοκίνητου εργοστασίου, δραστηριοποιήθηκε και ως πλοιοκτήτης (όπως καταγράφεται στο παρακάτω ιστορικό τεκμήριο από τον ημερήσιο Τύπο του έτους 1899) ενώ το 1903 ίδρυσε την ατμοπλοϊκή εταιρία "Η Ερμούπολις", της οποίας διατέλεσε διευθυντής ενώ την ίδια εποχή - στις αρχές του 20ου αιώνα - ο ίδιος φέρεται να συμμετείχε σε επιχειρηματική απόπειρα δημιουργίας υαλουργείου στον Πειραιά. Η προαναφερόμενη Ατμοπλοϊκή Εταιρία Ερμουπόλεως του Ηλία Φουστάνου καταγράφεται σε Πανελλήνιο Οδηγό του έτους 1912 με γραφεία επί της ακτής Τζελέπη στον Πειραιά (πράκτωρ Πειραιώς ο Η. Κατσιμαντής) και με γραφεία διευθύνσεως εν Σύρω. 

Από τον ημερήσιο Τύπο του ιδίου έτους (1914), η είδηση του γάμου της Ελένης Φουστάνου, θυγατέρας του προαναφερόμενου Ηλία Φουστάνου, ο οποίος καταγράφεται ως "εκ Σύρου εφοπλιστής" με τον Πειραιώτη μεγαλοβιομήχανο και δικηγόρο Νίκο Κουμάνταρο:

Δυο χρόνια αργότερα, το 1916, ο Ηλίας Α. Φουστάνος πούλησε τα ατμόπλοια της εταιρίας του  την οποία και διέλυσε και ο ίδιος αποσύρθηκε από την αγορά ιδιωτεύοντας στην Αθήνα, γευόμενος τους καρπούς της πολυετούς επαγγελματικής δραστηριότητάς του. 

Αξιομνημόνευτο είναι το γεγονός πως και άλλα μέλη της οικογενείας Φουστάνου καταγράφονται ως ιδιοκτήτες ατμόπλοιων προπολεμικά ενώ μεταπολεμικά η Ατμοπλοΐα Φουστάνου υπήρξε μια οικογενειακή επιχείρηση η οποία εξυπηρέτησε τις εγχώριες ακτοπλοϊκές συγκοινωνίες της χώρας κατά τις δεκαετίες του 1950 και του 1960 με τα πλοία "Δέσποινα", "Παντελής" και "Γεώργιος Φ.". 

Επανερχόμενοι στο υπό εξέταση κτίριο που βρίσκεται στη συμβολή των οδών Δ.Ο. Σκυλίτση και Δεληγιώργη, παραθέτουμε την ακόλουθη αναφορά στο "παρά το νέον Φάληρο κλωστουφαντουργείο του κ. Φουστάνου" από τον Τύπο του έτους 1914 με αφορμή την αυτοκτονία μιας νεαρής κοπέλας, εργάτριας στο εν λόγω εργοστάσιο: 

Κατά το έτος 1916, σε σχετική πειραϊκή Ατζέντα με τα εν Πειραιεί εργοστάσια καταγράφεται το νηματουργείο / κλωστοϋφαντουργείο βαμβακερών του Α. Φουστάνου και Σια επί της οδού Τροχιοδρόμου. 

Στις αρχές της δεκαετίας του 1920, σε επίσημο έγγραφο του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Σύρου καταγράφεται το εν λειτουργία στην Ερμούπολη "Κλωστήριον και Υφαντήριον Σύρου Π. και Γ. Φουστάνος Α.Ε." ενώ ήδη, όπως προείπαμε, η εν λόγω βιομηχανία δραστηριοποιείτο και στον Πειραιά. Το παρακάτω απόκομμα από τον Τύπο του έτους 1920 αναφέρεται σε εργατικό ατύχημα που έλαβε χώρα στο υφαντουργείο Φουστάνου: 

Στον κατάλογο διευθύνσεων των κυριοτέρων εργοστασίων της Ελλάδος όπως δημοσιεύτηκε το έτος 1921 από το Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας υπό τον Επόπτη Ν. Μικέλη, το εργοστάσιο (κλωστήριο / υφαντήριο βάμβακος) του Α. Φουστάνου καταγράφεται επί της οδού Τροχιοδρόμων με τελικό προϊόν νήματα εκ βάμβακος ενώ στον ίδιο κατάλογο συμπεριλαμβάνεται και το εν Σύρω εργοστάσιο του Π. Φουστάνου, με προϊόν επίσης νήματα εκ βάμβακος. 

Στα τέλη της ιδίας δεκαετίας το Υφαντήριο (Εργοστάσιο) του Αντ. Π. Φουστάνου καταγράφεται στις σελίδες του Μέγα Οδηγού Πειραιώς του έτους 1929-1930.

Από την μελέτη ενός απόρρητου συλλεκτικού χάρτη (εκ της συλλογής Γ. Βεράνη) του έτους 1944, εκδόσεως του Γραφείου Πολέμου (War Office) των Συμμαχικών Δυνάμεων, ο οποίος περιελάμβανε ένα Σχέδιο Πόλης του Πειραιώς καθώς και καταγραφή/σήμανση των κυβερνητικών / δημοτικών κτιρίων καθώς και των εργοστασίων του Πειραιώς κατά την περίοδο της Κατοχής (Town Plan of Piraievs (Piraeus) - Key to Government Municipal and Industrial Establishments), το εργοστάσιο του Φουστάνου καταγράφεται κανονικά στη συμβολή των οδών Τροχιοδρόμων και Δεληγιώργη [Textiles - Foustanos (cotton-spinning)].

Αναφορά στο εν Πειραιεί εργοστάσιο Φουστάνου από τον ημερήσιο Τύπο του έτους 1947:

Αναφορά σε λευκή απεργία των εργατοτεχνιτών του κλωστοϋφαντουργείου Φουστάνου από τον ημερήσιο Τύπο του έτους 1951:

Κατά το έτος 1966, ο εφοπλιστής Παντελής Γεωργίου Φουστάνος καταγράφεται με διεύθυνση επί της οδού Τροχιοδρόμων 69, δηλαδή στο υπό εξέταση εργοστάσιο ενώ το πρακτορείο της ατμοπλοΐας των αδελφών Φουστάνου στον Πειραιά, κατά την ίδια περίοδο, βρισκόταν στην πλατεία Καραΐσκάκη. 

Επιστροφή στον 21ο αιώνα με μια άποψη του εγκαταλειμμένου πρώην εργοστασίου Φουστάνου από τη συμβολή των οδών Δημοσθένους Ομηρίδου Σκυλίτση και Δεληγιώργη, όπως καταγράφηκε στα μέσα της δεκαετίας του 2010. Στο βάθος διακρίνεται το κτίριο της Εστίας Ναυτικών:

Άποψη του υπό εξέτασιν διατηρητέου βιομηχανικού κτιρίου από την πεζογέφυρα άνωθεν των γραμμών του Ηλεκτρικού, γνωστή σε αρκετούς παλαιούς Πειραιώτες κατοίκους της ευρύτερης περιοχής ως "γέφυρα Φουστάνου":

Κατά τον σεισμό της 19ης Ιουλίου του 2019, το ήδη επιβαρυμένο εγκαταλειμμένο διατηρητέο κτίριο υπέστη σοβαρές ζημιές, τμήματα της προσόψεως έπεσαν τόσο επί της οδού Δεληγιώργη όσο και επί της λεωφόρου Δημοσθένους Ομηρίδου Σκυλίτση στην ακραία δεξιά λωρίδα κυκλοφορίας όπου και οι γραμμές του τραμ με αποτέλεσμα η εν λόγω λωρίδα να μείνει αποκλεισμένη και κλειστή μέχρι το πρώτο δεκαήμερο του μηνός Οκτωβρίου του ιδίου χρόνου προκαλώντας μεγάλα προβλήματα στην κυκλοφορία στο συγκεκριμένο σημείο (σσ. η Δ.Ο. Σκυλίτση με τη νέα χάραξη των δρόμων στον Πειραιά αποτελεί κύριο οδικό άξονα εξόδου από την πόλη).

Το βράδυ της 3ης προς ξημερώματα της 4ης Ιανουαρίου του 2020, στο υπό εξέταση εγκαταλειμμένο κτίριο ξέσπασε πυρκαγιά από αμέλεια ανθρώπων που είχαν καταφύγει εντός του ετοιμόρροπου οικοδομήματος για να προφυλαχθούν από το οξύ κρύο και τις άσχημες καιρικές συνθήκες. Από το κτίριο οι δυνάμεις της Πυροσβεστικής που έσπευσαν στο σημείο ανέσυραν νεκρό μικρό κορίτσι, ηλικίας περίπου 3 ετών, παιδί οικογένειας Ρομά (αθίγγανων) με καταγωγή από τη Βουλγαρία. Αξιοσημείωτο το γεγονός πως στο συγκεκριμένο άκρως επικίνδυνο κτίριο βρίσκουν συχνά καταφύγιο εδώ και τουλάχιστον μια δεκαετία - όπως άλλωστε συμβαίνει και σε πολλά άλλα εγκαταλειμμένα κτίρια του Πειραιά - άστεγοι και λοιποί άνθρωποι του περιθωρίου.

Φωτογραφικές καταγραφές του υπό εξέτασιν κτιρίου στα τέλη Ιανουαρίου του έτους 2020:

Διαβάστε σχετικά θέματα:

Το εργοστάσιο πλεκτικής του Βόγλη στα Καμίνια

Ανώνυμος Υφαντουργική Εταιρία "το Φάληρον"

Η κλωστοϋφαντουργία "Αιγαίον Α.Ε." του Καρέλλα

Η γέφυρα του Καλαμάκη και η οδός Τροχιοδρόμων

Κείμενο - Πηγές:

Το κείμενο είναι πρωτότυπο, προϊόν προσωπικής έρευνας, προσωπικής εργασίας και προσωπικών εκτιμήσεων.

Στοιχεία και πληροφορίες έχουν ληφθεί από τις κάτωθι πηγές:

• Πλήρης Οδηγός του Πειραιώς 1906-1907, Γ.Ν. Αλεξάκη - Επανέκδοση Εμπορικού Συλλόγου Πειραιώς (1990)
• Μέγας Οδηγός Πειραιώς 1929-1930, Επίσημος Έκδοσις, Εταιρίας Εκδόσεων και Τεχνών "Αρτία", Αλ. Φωτεινός και Σια, Πειραιεύς.
• Πανελλήνιο Λεύκωμα Εθνικής Εκατονταετηρίδας, Εκδοτικός Οίκος Χατζηιωάννου. 
• ΥΠΕΚΑ
• "Ο Πειραιεύς του άλλοτε", Πάνου Λώζου, 1987
• Ημερήσιος Τύπος Εποχής - Οδηγοί Πόλεως - Συλλεκτικοί Χάρτες

Φωτογραφίες:

• Όλες οι φωτογραφίες του αφιερώματος ανήκουν στον γράφοντα το ιστολόγιο, διέπονται από κανόνες πνευματικής ιδιοκτησίας και προέρχονται από την προσωπική μου φωτογραφική σελίδα (ALL RIGHTS RESERVED).
• Απαγορεύεται ρητά η χρήση, προβολή, αντιγραφή ή/και αναδημοσίευση με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο.
• Όσοι παρανομούν διώκονται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.