ΟΙ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟΙ ΣΥΝΟΙΚΙΣΜΟΙ [1935]

Προς βορράν και προς δυσμάς του Μεγάλου λιμένος του Πειραιώς έχουν ιδρυθή, μετά την Μικρασιατικήν Καταστροφήν, προσφυγικοί συνοικισμοί, οι οποίοι αποτελούν συνέχεια της παλαιάς πόλεως και οι οποίοι εσχάτως εχωρίσθησαν εις ιδιαιτέρας κοινότητας και δήμους. Οι συνοικισμοί ούτοι είναι η Παλαιά και Νέα Κοκκινιά, μετά των παρ'αυτήν μικροτέρων συνοικισμών του Κορυδαλλού και της Αμφιάλης, των Ταμπουρίων, της Δραπετσώνος, του Κερατσινίου και του Περάματος. Οι συνοικισμοί αυτοί συγκεντρώνουν σήμερα μέγα μέρος του εργατικού πληθυσμού του Πειραιώς και αποτελούν σπουδαιότατον παράγοντα της βιομηχανικής εξελίξεως και προόδου της πόλεως. 

Η Παλαιά Κοκκινιά εκτείνεται εκτός του σχεδίου της πόλεως του Πειραιώς, εις τον προς βορράν πεδινόν χώρον, εις μήκος 2 1/2 και πλάτος 2 χιλιομέτρων. Οι κάτοικοι αυτής υπερβαίνουν τας 15.000. Η Παλαιά Κοκκινιά συνέχεται αμέσως μετά της πόλεως του Πειραιώς κατά τας συνοικίας Λεύκαν (όπου η οδός Ρετσίνα) και Καραβάν. Ενταύθα και κατά την οδόν Θηβών υπήρχον εξοχικαί οικίαι προ του 1922, αποτελούσαν την ενορίαν της Μεταμορφώσεως (Αγίας Σωτήρας), αριθμούσαν 3.700 κατοίκους. Από του έτους τούτου ηυξήθη η Παλαιά αυτή Κοκκινιά δια προσφυγικών οικίσκων και μικρομαγαζιών. Πλην του Ναού της Μεταμορφώσεως υπάρχει και το παρεκκλήσιον των Αγίων Αναργύρων, όπου και το νεκροταφείον του συνοικισμού, καθώς και ο ιδιωτικός ναός των παλαιοημερολογιτών Άγιος Παύλος. Τα πολλά φρέατα του συνοικισμού, ένεκα της πυκνώσεως των οικιών, κατέστησαν εσχάτως άχρηστα, δυο δε μόνον έχουν ύδωρ πόσιμον. Ο συνοικισμός φωτίζεται δι' ιδίου εργοστασίου ηλεκτρικού φωτός. Έχει 4 δημόσια δημοτικά σχολεία μικτά, 2 ιδιωτικά και εν ιδιωτικόν ημίγυμνάσιον. Η Παλαιά Κοκκινιά είναι ένα από τα σημαντικώτερα βιομηχανικά κέντρα του Πειραιώς, έχουσα 5 βυρσοδεψεία, 3 υφαντήρια (μεταξύ των οποίων και το παλαιόν του Ρετσίνα), 2 μεγάλα εργοστάσια ζαχαροπλαστικής, 2 εργοστάσια μωσαϊκών πλακών, εργοστάσιον κεραμοποιίας, πιλοποιείον, καθαριστήριον σταφίδος κλπ. Ενταύθα επίσης ευρίσκεται και το κεντρικόν εργοστάσιον των σιδηροδρόμων του κράτους. Το μετά του Πειραιώς όριον κατέχει η λαχαναγορά της πόλεως, παρά την οποίαν διέρχεται η σιδηροδρομική γραμμή των σιδηροδρόμων του κράτους.

Η Νέα Κοκκινιά, εκτείνεται προς τα βορειοδυτικά της Παλαιάς, εκείθεν του λόφου του μεγάλου και του μικρού Καραβά και αποτελείται από τους εξής πέντε διακεκριμμένους συνοικισμούς: 1) Από την κυρίως Νέαν Κοκκινιάν, η οποία κατέχει το κέντρον της ομάδας και χωρίζεται από του κεντρικού Πειραιώς προς τα νοτιοανατολικά, υπό του εν συνεχεία κειμένου συνοικισμού Παλαιάς Κοκκινιάς. Έχει έκτασιν 700 στρεμμάτων και υπέρ τους 35.000 κατοίκους. 2) Από τον συνοικισμόν Καραβά, εκτεινόμενον πέριξ του λόφου Καραβά, βορειοδυτικώς και εν συνεχεία της Νέας Κοκκινιάς με 10.000 κατοίκους περίπου. 3) Από τον σποραδικώς ακόμη κατοικημένον συνοικισμόν του Κορυδαλού, προς ανατολάς της Νέας Κοκκινιάς, παρά το Κουτσικάρι. 4) Από τον μικρόν συνοικισμόν των Γερμανικών Παραπηγμάτων προς βορράν, ο οποίος είναι εξ' ολοκλήρου ωκοδομημένος από χαλύβδινα οικήματα, εκ των δοθέντων εις την Ελλάδα υπό της Γερμανίας, δια τας πολεμικάς αποδημιώσεις. 5) Από τον ημιτελή ακόμη συνοικισμόν Αμφιάλη, προς δυσμάς του Καραβά, ο οποίος φθάνει μέχρι του όρμου του Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου, εις τον οποίον περιλαμβάνεται και το τμήμα "Νέα Οδησσός" όπου αποκαθίστανται οι εκ Ρωσίας πρόσφυγες. 

Η έκτασις την οποίαν καταλαμβάνουν συνολικώς οι συνοικισμοί ούτοι, φθάνει των 4.500 στρεμμάτων, τα οικήματά των είναι λίθινοι μονοκατοικίαι, η δε ρυμοτομία των αρτιωτάτη. Η κυρίως Νέα Κοκκινιά είναι ρυμοτομημένη κατά το σύστημα των διασταυρουμένων παραλλήλων οδών, οι δε λοιποί κατά το της ακτινοειδούς διατάξεως των κυρίων αρτηριών περί ενιαίον κέντρον. Έχουν πλατείας, λεωφόρους, άλση, γυμναστήρια, κέντρα διασκεδάσεων, περιπάτους, 5 ναούς (Αγίου Γεωργίου, Αγίου Ιωάννου, Αγίου Νικολάου, Ευαγγελιστρίας και Οσίας Ξένης), ίδιον νεκροταφείον. φιλανθρωπικά καταστήματα, ιατρεία του δήμου και του δημοσίου και άλλων φιλανθρωπικών οργανώσεων μεταξύ των οποίων διακρίνεται το "Νοσοκομείον Αμερικανίδων Κυριών", ίδιον υδρευτικόν δίκτυον με ιδίαν δεξαμενήν, 7 δημοτικά σχολεία και μικτόν γυμνάσιον και πάντα τα αναγκαία ιδρύματα δια την ανάπτυξιν μιας αυτοτελούς πόλεως. Έχει έδρα τμήματος και αστυνομίας πόλεων Πειραιώς, έχει παράρτημα του ταχυδρομείου και τηλεγραφείου, συλλόγους αθλητικούς, καλλιτεχνικούς, κοινωνικούς και επαγγελματικούς, αρχιερατικόν επίτροπον του αρχιεπισκόπου Αθηνών κτλ.

Γενικώς η Κοκκινιά είναι ένας από τους μάλλον προοδεύσαντες αστικούς συνοικισμούς της Ελλάδος, παρουσιάζει δε διαρκώς εξέλιξιν και τάσιν επεκτάσεως. Κατοικείται υπό εργατών, επαγγελματικών και βιοτεχνών, εργαζομένων επιτοπίως, εις τα Αθήνας ή εις τον Πειραιάν, μετά του οποίου συγκοινωνεί δια τακτικής γραμμής λεωφορείων αυτοκινήτων. Την συγκοινωνίαν εξυπηρετεί επίσης σπουδαίως, ιδίως μετά των Αθηνών, η μεγάλη λεωφόρος Σαλαμίνος, η οποία αρχίζει από του όρμου Κερατσινίου και φθάνει μέχρι της οδού Θηβών, η οποία οδηγεί προς την οδόν Πειραιώς και τας Αθήνας. Ως βιομηχανικόν κέντρον η Κοκκινιά είναι λίαν προηγμένη, ιδίως εις την ταπητουργίαν, εις την οποίαν εργάζονται περίπου 800 εργάται εις 10 εργοστάσια. Εκτός αυτών υπάρχουν επίσης εργοστάσια ασβεστοποιϊας, υφαντουργεία κλπ. 

Προς τα νοτιοδυτικά της Νέας Κοκκινιάς και του Καραβά εκτείνεται ο προσφυγικός συνοικισμός Ταμπούρια. Αποτελεί συνέχειαν προς βορράν των συνοικιών του Πειραιώς Αγίου Διονυσίου και Αγίας Σοφίας και εκτίσθη υπό του Υπουργείου Προνοίας. Αι οικίαι του είναι κατά το πλείστον ξύλιναι και αντικανονικής ρυμοτομίας, καίτοι το αρχικόν σχέδιόν του είναι κανονικώτατον. Έχει τακτικήν μετά της πόλεως του Πειραιώς συγκοινωνίαν δια λεωφορείων (γραμμή αριθ. 8), τα οποία σταθμεύουν εις την λεωφόρον Μιαούλη. Οι κάτοικοί του ανέρχονται εις 10.000 περίπου. Έχει δυο ναούς: της Υπαπαντής και του Αγίου Παντελεήμονος, δημοτικόν σχολείον, παράρτημα των Τ.Τ.Τ., δημοτικόν ιατρείον κλπ.

Προς δυσμάς και εν συνεχεία του Πειραιώς εκτείνεται η Δραπετσώνα, η οποία αποτελεί ομάδα συνοικισμών, κατά το πλείστον προσφυγικών. Κείται μεταξύ του προλιμένος του Πειραιώς και του Κερατσινίου, έναντι της Ψυτταλείας και αποτελεί γλώσσαν γης απλήγουσαν εις δυο μικρά ακρωτήρια, τον Κέραμον και την Δρακόνα, εις το μέσον των οποίων σχηματίζεται μικρός ομώνυμος όρμος. Το έδαφος είναι άγονον, πετρώδες και χαμηλό, επ' αυτού δε ανηγέρθησαν κατά τας τελευταίας δεκαετηρίδας πλείστα εργοστάσια και μετά το 1922 ομάς συνοικισμών, περιλαμβάνουσα άνω των 35.000 προσφύγων, οίτινες ως επί το πλείστον είναι εργάται των αυτόθι εργοστασίων. Οι συνοικισμοί οι αποτελούντες την Δραπετσώνα είναι κατά σειράν από βορρά, όπου συναντά την πόλιν, οι εξής: 1) Πυριτιδαποθήκη με 3.500 κατοίκους. 2) Νεκροταφείο Αναστάσεως με 3.500 κατοίκους. 3) Κυρίως Δραπετσώνας με 20.000 κατοίκους. 4) Λιπασμάτων με 1.500 κατοίκους. 5) Καλοκαιρινού με 6.300 κατοίκους. Οι προσφυγικοί αυτοί συνοικισμοί αποτελούνται κατά το πλείστον από ξύλινας οικίας. Η ρυμοτομία εις το τμήμα τούτο είναι πρωτόγονος καίτοι το σχέδιον και ενταύθα είναι κανονικώτατον, βελτιούται όμως διαρκώς. Η συγκοινωνία μετά της πόλεως εξυπήρετείται αφ'ενός δια του τροχιοδρόμου παραλίας και αφ'ετέρου δια της γραμμής λεωφορείων 5, σταθμεύοντων παρά το Τελωνείον. Έχει τέσσαρας ναούς (Αγ. Παντελεήμονος, Αγ. Φανουρίου, Αναλήψεως και Αναστάσεως), βρεφοκομικόν σταθμόν, δημοτικά ιατρεία κλπ. Ενταύθα βρίσκονται, παρά τον λιμένα Φωρών, αι εγκαταστάσεις αποθηκών βενζίνης των μεγάλων εταιριών "Σέλλ", "Σοκομπέλ", "Στάνταρ Όϊλ Κόμπανυ", βυρσοδεψεία, πυρηνελαιουργεία, σαπωνοποιεία, 5 ταπητουργεία, εργοστάσιον τσιμέντων "Ηρακλής", τα μεγάλα εργοστάσια Χημικών Προϊόντων και Λιπασμάτων μετά του υαλουργείου, τα ναυπηγεία Βασιλειάδη, τα σφαγεία κλπ.

Προς δυσμάς της Δραπετσώνας εκτείνεται ο συνοικισμός του Κερατσινίου, παρά τον Όρμον του Αγίου Γεωργίου. Απέχει 5 περίπου χιλιόμετρα προς δυσμάς του λιμένος. Ο όρμος εκαλείτο κατά την αρχαιότητα λιμήν του Ηρακλέους, από του εκεί πλησίον ευρισκομένου τεμένους του ηρώος, κειμένου εις τους πρόποδας του Αιγαλέω. Πλην δε της ονομασίας Κερατσίνιον, αναγράφεται εις πλείστους χάρτας και ως όρμος του Αγίου Γεωργίου. Οι κάτοικοί του είναι κατά το πλείστον εργάται των εκεί εργοστασίων, μεταξύ των οποίων σπουδαιότατον είναι το της Ηλεκτρικής Εταιρίας Παραγωγής. Συγκοινωνεί μετά της πόλεως τακτικώς δια βενζινακάτων από της αποβάθρας του Δημαρχείου και δι'αυτοκινήτων λεωφορείων (παραφυάς αριθ. 8) εκκινούντων εκ της λεωφόρου Μιαούλη. Οι κάτοικοί του ανέρχονται εις 8.000 περίπου. Του συνοικισμού του Αγίου Γεωργίου εξάρτημα αποτελεί ο συνοικισμός Σφαγείων με 1.500 κατοίκους. Εις την περιοχήν του συνοικισμού λειτουργεί το Λοιμοκαθαρτήριον Πειραιώς (επί της έναντι του όρμου νησίδος του Αγίου Γεωργίου) και το Δημόσιον Απολυμαντήριο (παρά τα Σφαγεία).

Κατά την εν Σαλαμίνι ναυμαχίαν (480 π.Χ.) επί της βορείας άκρας του όρμου, ήτοι επί του Κερατόπυργου, είχε στήσει τον θρόνο του ο Ξέρξης, θεώμενος τα της ναυμαχίας. Επί της θέσεως ακριβώς αυτής ανεγέρθη έπειτα ενετικός πύργος, χρησιμοποιηθείς ως φυλάκειον και κατά τους νεώτερους χρόνους μέχρι του 1924, οπότε κατεστράφη ένεκα εκκρήξεως των εν αυτώ πυρομαχικών. Το Κερατσίνιον κατέλαβε την 3 Μαρτίου 1827 ο Γεώργιος Καραϊσκάκης μετ'άλλων οπλαρχηγών ορμηθείς εξ Ελευσίνος, ωχυρώθη δε παρά τον λιμένα των Φωρών (Δραπετσώνα), χρησιμοποιήσας προσέτι και το εις την πεδιάδα του Κερατσινίου κείμενον μετόχιον. Με την υποστήριξιν του εις τον λιμένα του Κερατσινίου στολίσκου της νήσου, απέκρουσε τους επιτεθέντας Τούρκους και αυτόν τον Κιουταχή, ο οποίος ήτοι επί κεφαλής 3.000 πεζών, 400 ιππέων και έφερε μαζί του και πυροβολικόν. Η νίκη αυτή διηυκόλυνε τα μέγιστα τας εν Πειραιεί κατά των Τούρκων επιχειρήσεις. Διαρκούντος του Παγκοσμίου Πολέμου, το Κερατσίνιον κατελήφθη την 8 Νοεμβρίου του 1916 υπό του Γάλλου ναυάρχου Νταρτίζ ντε Φουρνέ, επί κεφαλής συμμαχικού στόλου. 

Τελευταίως, γενομένων σκέψεων περί επεκτάσεως του λιμένος Πειραιώς, το Κερατσίνιον εφείλκυσε την προσοχήν των ειδικών, ένεκα της ιδιαζούσης θέσεώς του εν σχέσει με τον μέγα λιμένα της πόλεως. Εξεπονήθησαν μάλιστα και μελέται προς χρησιμοποιήσιν αυτού ως νέου λιμενικού συγκροτήματος. ήδη το Κερατσίνιον από ερήμου ορμίσκου εξωραϊζεται σημαντικώς οσημέραι, εργοστάσια ανηγέρθησαν εν αυτώ και οι συνοικισμός του πυκνούται.

Εις απόστασιν 8 χιλιομέτρων προς δυσμάς του Πειραιώς και έναντι του ναυστάθμου Σαλαμίνος ευρίσκεται το παράλιον χωρίον Πέραμα, μετά προσφυγικού συνοικισμού. Είναι εκτισμένον επί του ακρωτηρίου Πέραμα εις πευκόφυτον περιοχήν. Μετά του Πειραιώς συγκοινωνεί δια αμαξιτής οδού (προέκτασις της γραμμής λεωφορείων 8). Λόγω της θέσεώς του χρησιμοποιείται και ως αποβάθρα αφίξεως και αναχωρήσεως δια τας συγκοινωνίας μετά του ναυστάθμου. Χρησιμοποιείται επίσης και ως κέντρον παραθερισμού. Οι κάτοικοί του υπερβαίνουν τους 500. 

Πηγή:

• Μηνιαία "Ακρόπολις", "Ο Γύρος της Ελλάδος", Τεύχος 1ον, Ιανουάριος 1936 (εκ προσωπικού αρχείου). 

• Απαγορεύεται ρητά η χρήση, προβολή, αντιγραφή ή/και αναδημοσίευση με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο.
• Όσοι παρανομούν διώκονται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.