ΤΟ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ ΚΑΙ Ο ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΣΠΥΡΙΔΩΝΑ

Στον ερημικό Πειραιά του 11ου - 12ου αιώνα (περί το 1100 - 1200 μ.Χ.), τότε που ακόμα και το αρχαίο τοπωνύμιο "Πειραιεύς" είχε λησμονηθεί, σύμφωνα με τα όσα αναφέρουν ορισμένες πηγές βασισμένες σε μη εξακριβωμένα στοιχεία, ιδρύθηκε ο πρώτος μικρός ναΐσκος του Αγίου Σπυρίδωνα. Άλλες ιστορικές πηγές και εκδοχές, τοποθετούν χρονικά την ίδρυση του πρώτου μικρού ναού του Αγίου Σπυρίδωνα ορισμένες εκατοντάδες χρόνια αργότερα, κατά τον 16ο αιώνα μ.Χ. Αποδεδειγμένα πάντως, στα χρόνια της Φραγκοκρατίας και της Τουρκοκρατίας, το μοναστήρι του Αγίου Σπυρίδωνα υφίστατο στην βορειοανατολική πλευρά του Πόρτο Δράκο, δεξιά όπως έμπαινε κάποιος στο μεγάλο λιμάνι του Πειραιά, προφυλαγμένο τρόπον τινά από τα γύρω βουνά της Αττικής. Σύμφωνα μάλιστα με τον θρύλο, σε έναν γυμνό λόφο από παραθαλάσσιο βράχο με σπηλιές (τα λεγόμενα "θεόσπιτα", τα οποία υπήρχαν διάσπαρτα σε όλην την Πειραϊκή Χερσόνησο) κάποιοι καλόγεροι ξεκίνησαν να ζουν ασκητικά, ζώντας εκεί μόνιμα και κατασκευάζοντας, κατά το πρότυπο του Αγίου Όρους, σταδιακά, νέα κτίσματα τα οποία με την πάροδο των δεκαετιών συνέστησαν μια ενιαία μονή υπό μορφή φρουρίου.

Κατά την ίδια εποχή (περίοδος Φραγκοκρατίας / Τουρκοκρατίας), διάφοροι ναυτικοί χάρτες (πορτολάνοι), σχέδια αλλά και αφηγήσεις περιηγητών μέσα από σχετικές γραπτές αναφορές ονομάτιζαν το επίνειο της επίσης λησμονημένης πόλης των Αθηνών, ήτοι τον Πειραιά, με διάφορους τρόπους, κυρίως ως Πόρτο Λεόνε, ή Πόρτο Δράκο ή Πόρτο Ασλάν ή Ασλάν Λιμάνι, καταγράφοντας ταυτόχρονα την παρουσία της μονής του Αγίου Σπυρίδωνα πλησίον της παραλίας του λιμένος. Η ορθόδοξη παράδοση μάλιστα συνδέει το μοναστήρι του Αγίου Σπυρίδωνος με τον Όσιο Σεραφείμ, ο οποίος ασκήτεψε στο όρος Δομπό της Λιβαδειάς. Ο Άγιος Σεραφείμ, περί τα 1790 μ.Χ. φέρεται να πρωτοστάτησε σε ένα θαύμα εξολοθρεύοντας σμήνος καταστρεπτικών ακριδών που απειλούσαν τους αγρούς των Αθηνών μετά από σχετική δέηση, λιτανεία και αγιασμό η οποία τελέστηκε στο μοναστήρι του Αγίου Σπυρίδωνα. 

Όπως προαναφέρθηκε, η μονή του Αγίου Σπυρίδωνα με το πέρασμα των αιώνων γιγαντώθηκε και οχυρώθηκε με απώτερο σκοπό την προστασία της από τις διάφορες απειλές των καιρών εκείνων. Το μικρό λιμάνι του Πόρτο Δράκου παρουσίαζε μικρή κίνηση μεν, ιδιαίτερα τα καλοκαίρια, αλλά ταυτόχρονα γινόταν πεδίο συγκρούσεων, επιθέσεων και λεηλασίας από ληστές και πειρατές. Έτσι λοιπόν, το συγκρότημα της μονής διέθετε παχύ τείχος, με πύργους, πολεμίστρες και μια θολωτή πύλη με διπλά θυρόφυλλα για την καλλίτερη και επαρκέστερη προστασία της. Ιστορικές πηγές αναφέρουν μάλιστα ότι στο διάκενο που σχημάτιζαν οι δυο βαριές πόρτες της μικρής άτυπης καστροπολιτείας - που περιελάμβανε το μικρό καθολικό των μοναχών, τα κελιά, έναν υπαίθριο χώρο (αυλή) και τους λοιπούς χώρους - υπήρχε μια "ζεματίστρα" για τις δύσκολες ώρες πιθανής πολιορκίας, εκ της οποίας οι Σπυριδωνίτες μοναχοί μπορούσαν να αμυνθούν περιλούζοντας τους πειρατές και ληστές με ζεματιστό νερό, λάδι ή λιωμένο μολύβι. Στον ελεύθερο περίγυρο του μοναστηριού υπήρχαν λίγα βοηθητικά κτίρια, ένα κοιμητήριο με οστεοφυλάκιο και τα μονοπάτια που οδηγούσαν προς τους πέριξ αγρούς όπου έβοσκαν τα ζωντανά της μονής, όπως επίσης ένας στενός ανηφορικός δρομίσκος προς την περιοχή της Βάρης (προς την περιοχή της σημερινής πλατείας Πηγάδας), όπου φέρεται να υπήρχε μια πηγή με άφθονο καθαρό νερό.

Στα δύσκολα χρόνια της Τουρκοκρατίας, το μοναστήρι του Αγίου Σπυρίδωνα, μοιραία, όντας ένα εκ των ελαχίστων κτιρίων του ερημικού Πειραιά, αποτέλεσε πανδοχείο για αρκετούς επισκέπτες που έφθαναν στην περιοχή όπως επίσης καταφύγιο για αρκετούς δυστυχείς και κατατρεγμένους. Ο ξενώνας της μονής, στα δυτικά του συγκροτήματος, βρισκόταν ουσιαστικά πάνω στη βραχώδη ακτή, στο σημείο όπου έσκαγαν τα κύματα. Παραπλεύρως βρίσκονταν το Γεροντικό (αρχονταρίκι) και το Ηγουμενείο, δυο μεγάλα κτίσματα που μπορούσαν υπό προϋποθέσεις να φιλοξενήσουν μέχρι και 70 ανθρώπους. Στην νότια πλευρά του τείχους, ο τότε επισκέπτης μπορούσε να δει τον φούρνο, το μαγειρείο, το οψοφυλάκιο και την μεγάλη τραπεζαρία της μονής. Στην ίδια πλευρά βρίσκονταν λοιποί αποθηκευτικοί χώροι (με κιούπια για κρασί και λάδι) ενώ στην νοτιοανατολική γωνία βρίσκονταν οι στάβλοι των ζώων.

Στην ετήσια εορτή της μνήμης του Αγίου Σπυρίδωνα, στις 12 Δεκεμβρίου, γύρω από την μονή στηνόταν μέγα πανηγύρι. Χριστιανοί αλλά και ετερόδοξοι από την Αθήνα και τα πέριξ χωριά μαζεύονταν για να τιμήσουν την μνήμη του Αγίου Σπυρίδωνα. Το ίδιο έπρατταν και οι Οθωμανοί πασάδες και αφέντες των γύρω περιοχών οι οποίοι απέστελλαν, σε ένδειξη σεβασμού, χριστιανούς υπηρέτες πάνω σε σελωμένα άλογα με δώρα για το μοναστήρι. Η οικονομική ευρωστία της μονής του Αγίου Σπυρίδωνα στηριζόταν μεν στην προσωπική εργασία των μοναχών αλλά κυρίως στην μεγάλη ακίνητη περιουσία η οποία είχε αποκτηθεί από δωρεές χριστιανών που επέλεγαν αντί αφιερωμάτων, αγιογραφήσεων και άλλων υλικών αγαθών να προσφέρουν στο μοναστήρι αμπέλια, αγρούς, οικόπεδα και κτήματα. Δεν είναι τυχαίο λοιπόν το γεγονός πως λίγο πριν τον εθνικό-απελευθερωτικό Αγώνα του 1821, η μονή του Αγίου Σπυρίδωνα Πειραιώς διέθετε μεγάλες εκτάσεις από το Φανάρι (Τουρκολίμανο), το Τσιρλονέρι (Φρεαττύδα) και την Μουνιχία (Καστέλλα) μέχρι τον Ποδονίφτη (Αιγάλεω) και το Βοϊδολίβαδο (νέο Φάληρο και Καμίνια) αλλά και ακόμα πιο μακρυά στο δρόμο προς την Αθήνα και στην περιοχή των Τριών Πύργων (Παλαιό Φάληρο). Την ίδια εκείνη εποχή, ήτοι από τα μέσα του 17ου μέχρι τα μέσα του 18ου αιώνα, οι αναφορές στο μοναστήρι του Αγίου Σπυρίδωνα σε πολλά κείμενα ξένων περιηγητών και ταξιδιωτών της εποχής οι οποίοι επισκέφθηκαν ή/και φιλοξενήθηκαν στη μονή πληθαίνουν.

Ο συγγραφέας - ερευνητής Δ. Φερούσης στο έργο του "Πειραιάς, Θρύλος και Κληρονομιά" αναφέρει πως οι τρεις σπουδαιότεροι ηγούμενοι της μονής του Αγίου Σπυρίδωνα υπήρξαν ο γέροντας Διονύσιος, ο Νικηφόρος Γαβριήλ και ο αρχιμανδρίτης Συμεών Μαρμαροτούρης, ο οποίος έζησε στα τελευταία προεπαναστατικά χρόνια. Όπως ήταν αναμενόμενο, μετά το ξέσπασμα της Επαναστάσεως του 1821, η μονή του Αγίου Σπυρίδωνα έγινε συγκέντρωσης κατατρεγμένων και δυστυχισμένων ανθρώπων. Η επέλαση των στρατιών του Ομέρ Βρυώνη στην Αττική, το καλοκαίρι του 1821, και η λεηλασία όλων των αθηναϊκών σπιτιών και εκκλησιών οδήγησαν πολλούς κατοίκους των Αθηνών να καταφύγουν στην Αίγινα, στην Κούλουρη και στον Πόρο περνώντας μοιραία από τον Πειραιά ως ενδιάμεσο σταθμό. Τον ίδιο δρόμο προς αυτούς τους προορισμούς ακολούθησαν και οι μοναχοί της μονής του Αγίου Σπυρίδωνα, όταν πλέον η κατάσταση είχε φθάσει σε απροχώρητο σημείο, καταφεύγοντας στην Αίγινα με την εικόνα του Αγίου Σπυρίδωνα, τον τίμιο Σταυρό και τα ιερά λείψανα. Η μονή του Αγίου Σπυρίδωνα κατελήφθη και βεβηλώθηκε από τα στρατεύματα του Τουρκαλβανού Ομέρ Βρυώνη παραδιδόμενη μερικώς στις φλόγες. Μετά από από την ανακατάληψη της Αθήνας από τους Φράγκους, η ζωή στον Πειραιά και γύρω από την μονή του Αγίου Σπυρίδωνα επανήλθε σταδιακά στους προεπαναστατικούς ρυθμούς μέχρι την κάθοδο του Κιουταχή (Μεχμέτ Ρεσίτ Πασάς) προς την Αττική το 1826. Κατά την διάρκεια των εχθροπραξιών την άνοιξη του 1827 μεταξύ των δυνάμεων του Κιουταχή και των στρατευμάτων του Γεωργίου Καραΐσκάκη, στην μονή του Αγίου Σπυρίδωνα είχαν ταμπουρωθεί περί τους 300 Αρβανίτες υπό τον Πασά Χατζή Ιμέρη. Ο βομβαρδισμός των θέσεων των τουρκικών δυνάμεων από τα πλοία του Άγγλου αντιναυάρχου Τόμας Κόχραν (Sir Thomas John Cochrane) σηματοδοτούν την οριστική απελευθέρωση του Πειραιά αλλά και την σχεδόν ολοκληρωτική καταστροφή του Μοναστηρίου το οποίο βομβαρδίστηκε ανηλεώς μέχρι την παράδοση των υπερασπιστών του. Μετά το τέλος του Αγώνα και τον ερχομό του Καποδίστρια (1828), ο Ηγούμενος Συμεών Μαρμαροτούρης και οι μοναχοί της Μονής επέστρεψαν στον βομβαρδισμένο και ρημαγμένο Πειραιά για να ανοικοδομήσουν την Μονή του Αγίου Σπυρίδωνα.

Η πρώτη περίοδος της μετεπαναστατικής ιστορίας της Μονής του Αγίου Σπυρίδωνα φέρει τη σφραγίδα της παρουσίας του προαναφερθέντα Ηγουμένου Συμεών Μαρμαροτούρη. Η Μονή του Αγίου Σπυρίδωνα λοιπόν επαναλειτούργησε ακριβώς την εποχή όπου στον ερημικό ακόμη Πειραιά κατέφθανε η οικογένεια του Γιαννακού Τζελέπη, οι πρώτοι καταγεγραμμένοι σύγχρονοι οικιστές της πόλεως. Το πρώτο πανδοχείο του Τζελέπη στήθηκε στην περιοχή της σημερινής πλατείας Καραΐσκάκη το 1829 και αποτέλεσε σημείο αναφοράς του ελεύθερου πλέον Πειραιά μαζί με την Μονή του Αγίου Σπυρίδωνα. Το 1830, οι αλλαγές ιδιοκτησιών στον ευρύτερο Πειραιά εντείνονταν καθώς Οθωμανοί γαιοκτήμονες ξεπουλούσαν τις ιδιοκτησίες τους τις οποίες αγόραζαν Ρωμιοί, κυρίως Αθηναίοι και νησιώτες, δίχως να λείπουν βέβαια και οι πρώτοι σύγχρονοι "οικοπεδοφάγοι" οι οποίοι εκμεταλλεύτηκαν την ανυπαρξία του νεοσύστατου τότε ελληνικού κράτους. Το μοναστήρι του Αγίου Σπυρίδωνα κατείχε, όπως προαναφέραμε, μεγάλη ακίνητη περιουσία, κυρίως καλλιεργήσιμη γη και βοσκοτόπια, την οποία υπενοικίαζε σε βλαχοποιμένες (βλέπε παρακάτω πίνακα με ιδιοκτησίες της Μονής Αγίου Σπυρίδωνα κατά το έτος 1836, Πηγή: Μελετόπουλος). Μέσα στην επόμενη δεκαετία και ιδίως μετά την άφιξη του Όθωνα (1834) έμελλε να ξεκινήσει με εντατικούς ρυθμούς ο εποικισμός του Πειραιά και η ουσιαστική ανασύσταση της πόλης.

Στα πρώτα δύσκολα χρόνια της ανασύστασης της πόλεως του Πειραιά, το κατεστραμμένο από τα χρόνια της Επανάστασης μοναστήρι του Αγίου Σπυρίδωνα υπήρξε αδιαμφισβήτητο σημείο αναφοράς και συγκέντρωσης των νέων κατοίκων της περιοχής. Στο σημείο αυτό συναθροίζονταν τις Κυριακές, γιόρταζαν τις εορτές της Χριστιανοσύνης, κατέφευγαν για γάμους, βαπτίσεις και κηδείες και καταστρώθηκαν τα πρώτα σχέδια για την δημιουργία του Δήμου Πειραιώς.

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως ο πρώτος Δήμαρχος Πειραιώς Κυριάκος Σερφιώτης και το πρώτο Δημοτικό Συμβούλιο της πόλεως ορκίστηκαν εντός της ήμι-ερειπωμένης Βασιλικής του παλαιού ιερού ναού της Μονής του Αγίου Σπυρίδωνα ενώ στο ίδιο σημείο έλαβε χώρα και η πρώτη συνεδρίαση του Δημοτικού Συμβουλίου της πόλεως. Ένα από τα πρώτα έργα της δημοτικής αρχής του Κυριάκου Σερφιώτη, σύμφωνα με το πρακτικό της συνεδριάσεως του Δημοτικού Συμβουλίου της 7ης Ιανουαρίου του 1836, υπήρξε η κατασκευή μιας νέας εκκλησίας εν ονόματι του Αγίου Σπυρίδωνος και μάλιστα, για αυτόν τον λόγο, δόθηκε σχετικό δάνειο 500 ταλλάρων και αποφασίστηκε η διεξαγωγή εράνων για να συγκεντρωθούν τα απαραίτητα κεφάλαια.

Πράγματι, οι έρανοι που διεξήγαγε ο Δήμος Πειραιώς μέχρι τον Σεπτέμβριο του έτους 1836 απέφεραν 3.803 δραχμές σε μετρητά - στις οποίες συμπεριλαμβάνονταν 1000 δραχμές τις οποίες προσέφερε ο εν Αθήναις Πρέσβης της Ρωσίας Κατακάζης και 50 οκάδες σίδηρο προσφορά του Μαστρογιάννη Κυπραίου. Νωρίτερα, στις 18 Μαΐου του 1836, ο Κυριάκος Σερφιώτης κάλεσε με σχετική επιστολή τον Σεβασμιότατο Επίσκοπο Αττικής Νεόφυτο Μεταξά να ιερουργήσει εντός του παλαιού ιερού ναού της Μονής του Αγίου Σπυρίδωνος και να καταθέσει τον σχετικό θεμέλιο λίθο της νέας εκκλησίας. 

Ο παπά-Γεράσιμος, εφημέριος του Αγίου Σπυρίδωνα (υδατογραφία Hans Christian Hansen) 

Ο πρώτος ιερός ναός του Αγίου Σπυρίδωνος οικοδομήθηκε βάσει αρχικής προτάσεως του γνωστού Έλληνα αρχιτέκτονα Κλεάνθη ο οποίος είχε σχεδιάσει έναν μεγαλοπρεπή ιερό ναό, με δυο καμπαναριά, πλούσιο γλυπτό διάκοσμο και χωρητικότητα 1000 ατόμων - εκτός του γυναικωνίτη. Η προαναφερθείσα πρόταση του Κλεάνθη αναθεωρήθηκε ουσιωδώς από τον Βαυαρό μηχανικό Eduard Schaubert, προϊσταμένου του τμήματος της επί των Εσωτερικών Γραμματείας, καθώς το κόστος του εγχειρήματος ήταν δυσανάλογο προς τα οικονομικά του Δήμου Πειραιώς. Έτσι λοιπόν, ο πρώτος ιερός ναός του Αγίου Σπυρίδωνος με ένα κωδωνοστάσιο, κατασκευάστηκε με προϋπολογισθείσα δαπάνη 23.546 δραχμές για τον ναό και 10.330 δραχμές για το καμπαναριό.

Μερικά χρόνια αργότερα, το 1843, ο προαναφερόμενος ιερός ναός του Αγίου Σπυρίδωνα ανακαινίστηκε μερικώς και διακοσμήθηκε κατόπιν δωρεάς του Ανέστη Χατζόπουλου, ιδιοκτήτου της πρώην οικίας Μιαούλη που βρισκόταν έναντι της εκκλησίας. Το 1847 ανεγέρθηκαν πέντε ισόγεια δωμάτια στον περίβολο του ναού για την φιλοξενία προσκυνητών. Σύμφωνα με τον φρούραρχο Πειραιώς Γ. Αγγελόπουλου (Στατιστική Πειραιώς, 1852), η τότε υφιστάμενη εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνος "[...] μικρόν έχων μέγεθος, κείται παρά τη οδώ Ζωσιμάδων [...] και έχει ανεγερθή επί των ερειπίτων της αρχαίας εκκλησίας δαπάνη του κ. Αν. Χαντζόπουλου [...]". 

Η περιορισμένη χωρητικότητα της εν λόγω εκκλησίας και το ευτελές της κατασκευής της δρομολόγησαν την ανέγερση ενός νέου ιερού ναού στις αρχές της δεκαετίας του 1860 επί δημαρχίας Λουκά Ράλλη. Μέχρι τα τέλη του έτους 1861 είχαν υποβληθεί τρεις προτάσεις εκ των οποίων επιλέχθηκε αυτή του εκ Ερμούπολης Σύρου αρχιτέκτονα Κωνσταντίνου Κοκκίνη. Εν τέλει, το 1865, ο δημοτικός αρχιτέκτονας Γεράσιμος Μεταξάς, βασιζόμενος στα αρχικά σχέδια του Κοκκίνη αλλά με αρκετές τροποποιήσεις συνέταξε τα τελικά σχέδια του νέου ιερού ναού του Αγίου Σπυρίδωνος, του οποίου οι εργασίες κατασκευής ξεκίνησαν το 1866, επί δημαρχίας Δημητρίου Μουτσόπουλου, αλλά διήρκεσαν συνολικά πολλά χρόνια (η τοιχοποιία ολοκληρώθηκε το 1867 αλλά η κατασκευή αποπερατώθηκε μετά από είκοσι χρόνια, το 1887). Το 1875, ο Μιλτιάδης Μπούκας στον Εμπορικό Γεωγραφικό και Ιστορικό Οδηγό των Πλείστων Κυριοτέρων Πόλεων της Ελλάδος καταγράφει τον ιερό ναό του Αγίου Σπυρίδωνος ως έργο "δαπάνη του Δήμου, επί της δημαρχίας του κυρίου Λουκά Ράλλη."

Η τελική όψη του ελληνοβυζαντινού ιερού ναού του Αγίου Σπυρίδωνα, ο οποίος υφίσταται με προσθήκες μέχρι τις ημέρες μας (21ος αιώνας), περιελάμβανε τα δυο κωδωνοστάσια, σύμφωνα με τα αρχικά σχέδια. Η διαμόρφωση του εξωτερικού χώρου, η αγιογράφηση του ιερού ναού και ο εξωτερικός χρωματισμός έλαβαν χώρα στο διάστημα 1892-1897.

Από τα τέλη του 19ου αιώνα και μετά, ο ιερός ναός του Αγίου Σπυρίδωνα καταγράφεται τόσο σε επιστολικά δελτάρια όσο και σε φωτογραφίες εκείνης της εποχής. Κοινό σημείο αναφοράς, ανεξάρτητα με τη γωνία λήψης της φωτογραφίας, το γεγονός πως η πρώην οικία του ναυάρχου Ανδρέα Μιαούλη - μετέπειτα οικία Ανέστη Χατζόπουλου - η οποία εθεωρείτο "καταραμένη" και "στοιχειωμένη", βρισκόταν έναντι του ιερού ναού επί της παραλιακής ακτής "υποσκιάζοντας" με αυτόν τον τρόπο τον ιερό ναό. Η παρουσία της οικίας Μιαούλη υπήρξε διαχρονικό πρόβλημα και διαρκής υπήρξε η προσπάθεια τόσο του κλήρου όσο και των λαϊκών (επιτρόπων του ναού κ.α.) να "απαλλαγούν" από αυτήν. 

Ενδεικτικές φωτογραφίες και επιστολικά δελτάρια εποχής από το πρώτο μισό του 20ου αιώνα στα οποία καταγράφεται ο ιερός ναός του Αγίου Σπυρίδωνα:

Στις αρχές του 20ου αιώνα, στον Πλήρη Οδηγό του Πειραιώς του 1906-1907 ο ιερός ναός του Αγίου Σπυρίδωνος καταγράφεται "πλησίον της Βασιλικής Αποβάθρας" με ιερείς τους Δ. Παΐζη, Α. Ζολώτα και Ε. Μαντζουράνη και Επιτρόπους τους Γ. Κανέλλο, Α. Λαζάρου και Μ. Βρατσάνο.

Οι δυο επόμενες ασπρόμαυρες φωτογραφίες προέρχονται από το ψηφιοποιημένο αρχείο της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας και έχουν ληφθεί από Γάλλους στρατιωτικούς φωτογράφους οι οποίοι συνόδευσαν το γαλλικό εκστρατευτικό σώμα το οποίο επιχείρησε στον Πειραιά κατά την διάρκεια του δευτέρου "συμμαχικού" αποκλεισμού της πόλης κατά τα έτη 1915-1917. Στην πρώτη φωτογραφία, καταγράφεται η μπάντα του γαλλικού εκστρατευτικού σώματος η οποία παιάνιζε στο περίπτερο του Τινάνειου Κήπου κάθε Τετάρτη και Σάββατο με φόντο τον ιερό ναό του Αγίου Σπυρίδωνα.

Στην δεύτερη φωτογραφία του θέρους του 1917, καταγράφεται λαός επί της ακτής Μιαούλη ο οποίος ανέμενε να υποδεχθεί τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Πέραν των καταστημάτων της ακτής Μιαούλη, καταγράφεται η πρώην οικία Μιαούλη και βεβαίως ο ιερός ναός του Αγίου Σπυρίδωνος:

Στις επόμενες δυο φωτογραφίες, η παρουσία του Μεγάρου των αδελφών Βάττη, το οποίο κατασκευάστηκε στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1920, βοηθά στην χρονολόγηση. Στην πρώτη εκ των δυο ακόλουθων εικόνων, ο φωτογράφος - πιθανότατα από το Μέγαρο Σπυράκη - καταγράφει τμήμα του Τινανείου Κήπου, την οικία Μιαούλη, τμήμα του κεντρικού λιμένος Πειραιώς και της αποβάθρας της Τρούμπας και τον ιερό ναό του Αγίου Σπυρίδωνος ενώ στην δεύτερη φωτογραφία, ο φωτογράφος καταγράφει την ακτή Μιαούλη με τον ναό του Αγίου Σπυρίδωνος εκ της Βασιλικής Αποβάθρας.

Η εορτή του Πολιούχου του Πειραιώς Αγίου Σπυρίδωνος παρέμενε πάντοτε σημείο αναφοράς σε ετήσια βάση, στις 12 Δεκεμβρίου. Τον καιρό που ο Πειραιάς δε διέθετε ακόμη δική του Μητρόπολη, ο εκάστοτε Μητροπολίτης Αθηνών και Πάσης Ελλάδος κατερχόταν στον Πειραιά για την πανήγυρη του Πολιούχου Αγίου. 

Έτος 1924

Στην εορτή του Αγίου Σπυρίδωνος συμμετείχε όλος ο πληθυσμός του Πειραιώς αλλά και των γειτονικών νήσων, ιδιαίτερα δε της Σαλαμίνος, με Κουλουριώτισσες νεανίδες να καταφθάνουν στον Πειραιά με παραδοσιακές φορεσιές, ενώ παρίσταντο οι ανώτερες αρχές του Κράτους.  

Κατά την έξοδο της εικόνας του Αγίου Σπυρίδωνος εκ του ναού για την λιτάνευση αυτής στους πέριξ σημαιοστολισμένους και ειδικά διακοσμημένους δρόμους και πλατείες, παραδοσιακά τα ελλιμενισμένα πλοία "συνόδευαν" την περιφορά υπό τους ήχους διαρκών συριγμάτων όπως επίσης και όλοι οι πέριξ ναοί δια κωδωνοκρουσιών. 

Μετά τον Πόλεμο και την Κατοχή, ο ιερός ναός του Αγίου Σπυρίδωνος συνέχισε την προσφορά του στα πειραϊκά δρώμενα. Διακαής βέβαια πόθος του πειραϊκού κλήρου και των πιστών παρέμενε η "απελευθέρωσις" του ιερού ναού από την "ενοχλητική" παρουσία της πρώην οικίας Μιαούλη. Μια προσωπικότητα που σημάδεψε την δράση του ιερού ναού του Αγίου Σπυρίδωνος κατά τις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες ήταν ο εκ Θήρας πλοιοκτήτης Λουκάς Νομικός ο οποίος υπήρξε επί σειρά ετών Επίτροπος της εκκλησίας.

Εν τέλει, η πρώην οικία Μιαούλη κατεδαφίστηκε το 1972, επί δημαρχίας του δοτού Δημάρχου Αριστείδη Σκυλίτση ο οποίος επέβλεψε προσωπικώς την κατεδάφιση του κτιρίου (εντός τριών ημερών) και την δημιουργία του πεζόδρομου - πλατείας έμπροσθεν και παραπλεύρως της εκκλησίας. Μάλιστα σε σχετικές εκδόσεις της περιόδου Σκυλίτση, η "αποκάλυψις του ιερού ναού του Αγίου Σπυρίδωνος" εντάσσεται στον κατάλογο με τα έργα του Δημάρχου. Οι δυο επόμενες φωτογραφίες προέρχονται από εκδόσεις της περιόδου δημαρχίας Αριστείδου Σκυλίτση (εκ προσωπικού αρχείου):

Στην παρακάτω σύνθεση / αντιπαραβολή του "χθες και του σήμερα", όπως αυτή παρουσιάζεται μέσα από το πρωτότυπο προσωπικό project Πειραιάς Retronaut, καταγράφεται ο ιερός ναός του Αγίου Σπυρίδωνος κατά το έτος 1978 (αριστερά) και στην σύγχρονη όψη του (2016) στα δεξιά: 

• Ο ιερός ναός του Αγίου Σπυρίδωνα - Σύγχρονες Φωτογραφίες

Ακολουθούν ορισμένες ενδεικτικές σύγχρονες φωτογραφίες του υπό εξέτασιν ιερού ναού του Αγίου Σπυρίδωνα Πειραιώς - σε χρονολογική σειρά - εκ προσωπικού αρχείου.

Η εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνος τον Ιανουάριο του έτους 2010:

Φωτογραφικές καταγραφές του ιερού ναού του Αγίου Σπυρίδωνα το καλοκαίρι του έτους 2010:

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως ενώ ο Δήμαρχος Λουκάς Ράλλης έπαιξε καθοριστικό ρόλο για την ανέγερση του νεώτερου ναού του Αγίου Σπυρίδωνος, στην χαρακτηριστική αναμνηστική μαρμάρινη επιγραφή που υφίσταται επί της κυρίας εισόδου του ναού αναγράφεται το ονοματεπώνυμο του Δημάρχου Δημητρίου Μουτζόπουλου.

Το ονοματεπώνυμο βέβαια τόσο του Λουκά Ράλλη όσο και πολλών άλλων επιφανών οικονομικών και πολιτικών παραγόντων του Πειραιώς του 19ου αιώνα καταγράφεται στον κατάλογο των δωρητών της ανέγερσης του ιερού ναού:

Η εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνος Πειραιώς, όπως καταγραφόταν από την ακτή Μιαούλη, την άνοιξη του έτους 2011:

Βραδινές φωτογραφικές καταγραφές του ιερού ναού του Αγίου Σπυρίδωνα το Δεκέμβριο του έτους 2011:

Ανοιξιάτικο τοπίο και ο ιερός ναός του Αγίου Σπυρίδωνα την άνοιξη του έτους 2012:

Ο ιερός ναός του Αγίου Σπυρίδωνα, η οδός Φίλωνος και τμήμα του Τινανείου Κήπου όπως καταγραφόταν από ψηλά (τελευταίος όροφος Sprider Stores) το φθινόπωρο του έτους 2012:

Βραδινή καταγραφή του ιερού ναού του Αγίου Σπυρίδωνα τον Ιανουάριο του έτους 2013:

Ο υπό εξέτασιν ιερός ναός του Πολιούχου Πειραιώς Αγίου Σπυρίδωνος όπως καταγράφηκε σε διαδοχικές φωτογραφικές λήψεις περί τα τέλη Ιανουαρίου του έτους 2014:

 

 

 

Η όψη που εμφάνιζε η εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνα, με σκαλωσιές λόγω έργων συντήρησης, κατά το μήνα Μάιο του έτους 2016:

Ο ιερός ναός του Αγίου Σπυρίδωνος Πειραιώς όπως καταγράφηκε λίγες εβδομάδες αργότερα, κατά τη διάρκεια του θέρους του έτους 2016:

Ο ιερός ναός του Πολιούχου Αγίου της πόλεως όπως καταγράφηκε φωτογραφικά κατά την ημέρα των Θεοφανίων (έτος 2017):

Ο ιερός ναός του Πολιούχου Αγίου του Πειραιά την άνοιξη του έτους 2019:

Φωτογραφικές καταγραφές από τη λιτάνευση της ιερής εικόνας του Αγίου Σπυρίδωνος, στις 12 Δεκεμβρίου του έτους 2019:

Ο Ιερός Ναός του Αγίου Σπυρίδωνος όπως καταγράφηκε φωτογραφικά στις αρχές του έτους 2020:

Ο ιερός ναός του Αγίου Σπυρίδωνα όπως καταγράφηκε φωτογραφικά το πρωινό της 16ης Φεβρουαρίου του έτους 2021:

Ο ιερός ναός του Αγίου Σπυρίδωνος, όπως καταγράφηκε φωτογραφικά την άνοιξη του έτους 2021:

Από τη λιτάνευση της ιερής εικόνας του Πολιούχου Πειραιώς Αγίου Σπυρίδωνος στους δρόμους της πόλης κατά την 12η Δεκεμβρίου του 2022:

Ο ιερός ναός του Αγίου Σπυρίδωνος όπως καταγράφηκε στις αρχές του έτους 2022 από την ακτή Μιαούλη. Αλγεινή εντύπωση προκαλεί βεβαίως σε υγιείς δημότες Πειραιώς και περαστικούς η ύπαρξη του "ιδιωτικού" (για ολίγους και εκλεκτούς) υπαίθριου χώρου στάθμευσης επί της πλατείας έναντι του ιερού ναού, με τα ΙΧ να σταθμεύουν άναρχα, σε οποιοδήποτε σημείο του κατά τα λοιπά ελεύθερου δημόσιου χώρου.

Η εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνα όπως καταγράφηκε φωτογραφικά στις αρχές Αυγούστου του έτους 2023:

 

 

Ανήμερα της εορτής του Πολιούχου Αγίου του Πειραιώς, στις 12 Δεκεμβρίου του 2024, με τα γνωστά διαχρονικά φαινόμενα παράνομης στάθμευσης επί της πλατείας έμπροσθεν του ιερού ναού:

Διαβάστε σχετικά θέματα:

Η εορτή του Πολιούχου Πειραιώς Αγίου Σπυρίδωνος - Ιστορικά Τεκμήρια

Η λιτάνευση της ιερής εικόνας του Αγίου Σπυρίδωνος (έτος 2022)

Κείμενο - Πηγές:

Το κείμενο είναι πρωτότυπο, προϊόν προσωπικής έρευνας, προσωπικής εργασίας και προσωπικών εκτιμήσεων.

Στοιχεία και πληροφορίες έχουν ληφθεί από τις κάτωθι πηγές:

• "Πειραιάς Θρύλος και Πραγματικότητα", Δημήτριος Φερούσης, Εκδόσεις Άστερος
• "Πειραιάς 1834-1912", Σταματίνα Μαλικούτη, Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς
• "Πειραιάς 1835-1870", Βάσιας Τσοκόπουλος, Εκδόσεις Καστανιώτη
• Πειραϊκό Αρχείο του Γυμνασιάρχη Παρασκευά Ευαγγέλου, "Η Ιστορία του Νεώτερου Πειραιά μέσα από Πηγές", Εκδόσεις Τσαμαντάκη
• "Στατιστική Πειραιώς" (1852), Γ. Αγγελόπουλου, Ελεύθερη Σκέψις
• "Ο Πειραιεύς του άλλοτε", Πάνου Λώζου, 1987
• Εμπορικός Γεωγραφικός και Ιστορικός Οδηγός των Πλείστων Κυριοτέρων Πόλεων της Ελλάδος του έτους 1875, Μιλτιάδου Μπούκα, εν Αθήναις, Τύποις "Ελληνικής Ανεξαρτησίας"
• Μεγάλο Πειραϊκό Λεύκωμα, Χρήστου Πατραγά, Εκδόσεις Μυτιληναίος, Πειραιάς, 2004
• Ημερήσιος Τύπος - Οδηγοί Πόλεως

Φωτογραφίες:

• Όλες οι ιστορικές φωτογραφίες παρατίθενται για εκπαιδευτικούς σκοπούς - κάθε νόμιμο δικαίωμα ανήκει στους νομίμους κατόχους αυτών.
• Όλες οι σύγχρονες φωτογραφίες του αφιερώματος ανήκουν στον γράφοντα το ιστολόγιο, διέπονται από κανόνες πνευματικής ιδιοκτησίας και προέρχονται από την προσωπική μου φωτογραφική σελίδα (ALL RIGHTS RESERVED).
• Απαγορεύεται ρητά η χρήση, προβολή, αντιγραφή ή/και αναδημοσίευση με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο.
• Όσοι παρανομούν διώκονται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.