ΤΑ ΡΟΠΤΡΑ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΩΣ

Η ιστορική διαδρομή του ρόπτρου είναι τόσο παλιά όσο και η ανάγκη για υποδήλωση της ανθρώπινης παρουσίας με το κτύπημα μιας πόρτας. Αυτή η ανάγκη λοιπόν για σήμανση με ήχο καλύφθηκε με την δημιουργία ρόπτρων των οποίων αναφορά μπορεί κάποιος να συναντήσει αρχής γενομένης από τους μυθολογικούς χρόνους (ως μουσικό όργανο), στους ομηρικούς χρόνους ως "ευθύ ρόπτρο", στους κλασσικούς χρόνους σε κείμενα του Ευριπίδη και του Αριστοφάνη, κατά τη Βυζαντινή εποχή με πλέον διαδεδομένο το ρόπτρο με τη λεοντοκεφαλή, κατά την περίοδο του Μεσαίωνα στη Δύση οπότε και εμφανίζεται το γοτθικό ρόπτρο, στα χρόνια της Αναγέννησης με μια έξαρση ποικιλίας σχεδίων και κραμάτων κ.ο.κ φθάνοντας μέχρι τους μεταγενέστερους και νεώτερους χρόνους. 

Στον Πειραιά του 19ου αιώνα, η μεγάλη πλειοψηφία νεοκλασικών και παραδοσιακών οικιών διέθεταν ένα ρόπτρο στην ξύλινη κατά κύριο λόγο εξώπορτα. Οι μορφές των ρόπτρων του Πειραιώς ακολουθούσαν άλλοτε το ζωόμορφο πρότυπο, με τη βάση του ρόπτρου - συνήθως μια ανάγλυφη κεφαλή - να εφάπτεται στο ξύλο της εξώπορτας και από το ίδιο σημείο να κρεμιέται ένας κρίκος με τον οποίο γινόταν η επίκρουση της θύρας ή άλλοτε καταγράφονταν με την μορφή μιας μικρής επιθύριας χείρας (το κοινώς ονομαζόμενο "τσακαλίδι"). 

Ρόπτρο επί εξώπορτας στην οδό Βασιλέως Παύλου, Καστέλλα

Τα επίθυρα χεράκια, εμφανίστηκαν περί τον 16ο αιώνα, είτε σαν δεξί είτε σαν αριστερό χέρι κρεμασμένο από την μανσέτα του υποκάμισου ή - στα νεώτερα καλούπια - κατ'ευθείαν από τον καρπό. Το παρακάτω επίθυρο χεράκι κοσμούσε την εξώπορτα μιας οικίας η οποία πλέον δεν υφίσταται στον αριθμό "17" της ακτής Τρύφωνος Μουτζόπουλου.

Όπως ακριβώς εικονίζεται και στην προηγούμενη εικόνα, συνήθως τα επίθυρα χεράκια διέθεταν δακτυλίδι στο μεσαίο δάκτυλο ή στον παράμεσο. Το δε δακτυλίδι ήταν είτε φαρδύ με χοντρή πέτρα είτε λεπτό σαν βέρα με πολύ μικρή πέτρα. Σε αρκετές περιπτώσεις πάντως και ιδιαίτερα στα πιο σύγχρονα καλούπια χαρακτηριστική ήταν η απουσία δακτυλιδιού. 

Η σταδιακή μεταπολεμική αποψίλωση των παλαιών νεοκλασικών και παραδοσιακών κτιρίων του Πειραιά καθώς και η επικράτηση των ηλεκτρικών κουδουνιών σηματοδότησαν και το τέλος των πάσης φύσεως ρόπτρων. Παρόλο πάντως που οι περισσότερες παραδοσιακές οικίες είχαν αποκτήσει από τα προπολεμικά κιόλας χρόνια ηλεκτρικά κουδούνια, τα παραδοσιακά ρόπτρα παρέμεναν - έστω και ως διακοσμητικά - στις εξώπορτας των κτιρίων. Στα τέλη της δεκαετίας του 1960 και στις αρχές της δεκαετίας του 1970, ο φωτογράφος Στέλιος Σκοπελίτης, στο φωτογραφικό λεύκωμα "Νεοκλασικά Σπίτια της Αθήνας και του Πειραιά" καταγράφει ορισμένα ανθρωπόμορφα ρόπτρα σε εξώπορτες νεοκλασικών κατοικιών. 

Στις μέρες μας (21ος αιώνας), ελάχιστα πια ρόπτρα απομένουν στις εξώπορτες ορισμένων εγκαταλειμμένων κτιρίων (σσ. πάρα πολλά έχουν αφαιρεθεί ή έχουν κλαπεί) ενώ σε ορισμένα αποκαταστημένα παραδοσιακά ή νεοκλασικά, κάποιοι έχουν φροντίσει για την αποκατάσταση και του ρόπτρου. 

Ακολουθούν ορισμένες ενδεικτικές φωτογραφίες (εκ προσωπικού αρχείου) από κάποια ρόπτρα και επίθυρα χεράκια που έχουν διασωθεί μέχρι τις ημέρες μας στους δρόμους του Πειραιώς, κατάλοιπα μιας άλλης μακρινής εποχής:

Επίθυρο χεράκι στην είσοδο αποκαταστημένου διώροφου εκλεκτικιστικού κτιρίου στην οδό Σαχτούρη. Διαβάστε περισσότερα σχετικά με το εν λόγω κτίριο εδώ.

Επίθυρο χεράκι σε εξώπορτα κτιρίου στην οδό Αποστόλη. Δείτε εδώ ολόκληρη την εξώπορτα του κτιρίου:

Επίθυρο χεράκι σε εξώπορτα λαϊκού παραδοσιακού σπιτιού στην οδό Ελευθερίου Βενιζέλου στο νέο Φάληρο. 

Επίθυρο χεράκια και πρωτοχρονιάτικες κρεμμύδες σε μεταλλική εξώπορτα κτιρίου στην οδό Καλλέργη, στα Ταμπούρια Πειραιώς.

Επίθυρο χεράκι στην κεντρική εξώπορτα αποκαταστημένου διατηρητέου κτιρίου επί της οδού Ηρώων Πολυτεχνείου, μεταξύ της συνοικίας Βρυώνη και των κήπων της Τερψιθέας. 

Επίθυρο χεράκι σε εξώπορτα εγκαταλειμμένου κτιρίου στην οδό Ουϊλσωνος στο Πασαλιμάνι:

Ρόπτρο σε αυλόπορτα ενός παλαιού προσφυγικού, στην οδό Σαγγαρίου, στο Τουρκολίμανο (Μικρολίμανο): 

Επίθυρο χεράκι σε εξώπορτα εγκαταλειμμένου εκλεκτικιστικού αστικού γωνιαίου κτιρίου επί των οδών Σαλαμινομάχων και Βύρωνος. Δείτε εδώ την εξώπορτα του εν λόγω κτιρίου.

Επίθυρο χεράκι σε παραδοσιακό κτίριο επί της οδού Δεληγιώργη, στη συνοικία της Ευαγγελιστρίας:

 

Διαβάστε σχετικά θέματα:

Τα ακροκέραμα του Πειραιά

Κείμενο - Πηγές:

Το κείμενο είναι πρωτότυπο, προϊόν προσωπικής έρευνας, προσωπικής εργασίας και προσωπικών εκτιμήσεων Στοιχεία και πληροφορίες έχουν ληφθεί από τις κάτωθι πηγές:

• Ρόπτρο - Wikipedia
• "1835-1985 Πειραιάς, 150 Χρόνια Δήμος: Αφιέρωμα", Φυσιολατρικός Σύνδεσμος Πειραιώς "Ζήνων", Ιανουάριος 1985 [εκ προσωπικού αρχείου]

Φωτογραφίες:

• Όλες οι σύγχρονες φωτογραφίες του αφιερώματος ανήκουν στον γράφοντα το ιστολόγιο, διέπονται από κανόνες πνευματικής ιδιοκτησίας και προέρχονται από την προσωπική μου φωτογραφική σελίδα (ALL RIGHTS RESERVED).
• Απαγορεύεται ρητά η χρήση, προβολή, αντιγραφή ή/και αναδημοσίευση με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο.
• Όσοι παρανομούν διώκονται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.