Η ΑΥΡΑ ΤΟΥ ΦΑΛΗΡΟΥ [LA BRISE DU PHALERE]

Το ελληνικό τραγούδι μετά το 1870, και ιδίως από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι την εποχή του Μεσοπολέμου (1930), γνώρισε μια ιδιαίτερη άνθηση η οποία χαρακτηρίστηκε κυρίως από τον μεγάλο όγκο τραγουδιών, από την ενασχόληση λόγιων συνθετών και ποιητών με το είδος, όπως επίσης και από την μεγάλη απήχηση και αποδοχή που έτυχε το τραγούδι στο ευρύ κοινό. Οι τραγουδιστές εκείνης της εποχής, διαθέτοντας ουσιαστική παιδεία κλασσικού τραγουδιού, προσέδιδαν με τις εκτελέσεις τους μια ξεχωριστή ποιότητα σε μια ουσιαστικά "ελαφρά" μουσική μορφή. 

Κατά την προαναφερόμενη περίοδο (1870-1930) τα κύρια είδη τραγουδιών που γνώρισαν μεγάλη επιτυχία υπήρξαν το επονομαζόμενο "αθηναϊκό" τραγούδι, η καντάδα και τα τραγούδια των αθηναϊκών επιθεωρήσεων και οπερέτων. Το "αθηναϊκό" τραγούδι και η καντάδα έχουν σαφείς επιρροές από το επτανησιακό τραγούδι και πραγματεύεται με έντονα ρομαντικό χαρακτήρα θέματα που αφορούν την αγάπη και τη ζωή της Αθήνας, κάνοντας συχνά χρήση στίχων λόγιων ποιητών όπως ο Ιωάννης Πολέμης, ο Λάμπρος Πορφύρας, ο Γεώργιος Δροσίνης, ο Μιλτιάδης Μαλακάσης κ.α. 

Από την άλλη πλευρά, η αθηναϊκή επιθεώρηση, όπως αυτή εμφανίστηκε κατά την τελευταία δεκαετία του 19ου αιώνα, αποτελούσε την κυρίαρχη έκφραση της ελληνικής θεατρικής σκηνής ασχολούμενη κυρίως με πολιτικά και κοινωνικά θέματα της εποχής, δίχως βέβαια να λείπουν οι αναφορές στο διαχρονικά επίκαιρο θέμα της αγάπης, ενώ η ελληνική οπερέτα καταπιανόταν με έναν "ελαφρό" και χαρούμενο τρόπο με τα θέματα του έρωτα. 

Όπως ήταν φυσικό, η εξέλιξη του ελληνικού τραγουδιού υπήρξε άμεσα συνδεδεμένη με την εξέλιξη της ελληνικής κοινωνίας και κυρίως με την άνοδο της αστικής τάξης. Κατά τα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα το πιάνο (κλειδοκύμβαλον), το οποίο βρισκόταν στα σαλόνια αρκετών οικογενειών της αστικής τάξης, αποτελούσε το κύριο μέσο ψυχαγωγίας όλης της οικογένειας. Η ανάγκη λοιπόν ύπαρξης παρτιτούρων για την εκτέλεση των τραγουδιών από τα μέλη μιας οικογένειας ή κάποιας παρέας οδήγησε στην επανέκδοση πολλών τραγουδιών εποχής που είχαν αυξημένη ζήτηση σε χιλιάδες αντίτυπα. Μέσα σε αυτά τα πλαίσια, από το 1900 λειτούργησαν στην Αθήνα περί τους δέκα μουσικούς εκδοτικούς οίκους και αρκετοί ακόμη στην Κωνσταντινούπολη, στη Σμύρνη, στην Ερμούπολη και στη Θεσσαλονίκη.

Στις αρχές του 20ου αιώνα, ο μουσικός εκδοτικός οίκος του Ζαχαρία Βελούδιου είχε την έδρα του στο κέντρο των Αθηνών, στη συμβολή των οδών Αιόλου και Σταδίου. Στο κάτωθι εικονιζόμενο ξενόγλωσσο (στα γαλλικά) εξώφυλλο της δεύτερης έκδοσης παρτιτούρας του βαλς για πιάνο (Valse pour Piano) με τίτλο "Η Αύρα του Φαλήρου" (Brise de Phalere), ο μουσικός εκδοτικός οίκος του Ζαχαρία Βελούδιου, ο οποίος διατηρούσε - όπως χαρακτηριστικά αναγράφεται - τα δικαιώματα του έργου για όλες τις χώρες, χρησιμοποιούσε μια καταγραφή της παραλίας του νέου Φαλήρου με φόντο το λόφο της Καστέλλας. Η εν λόγω έκδοση προοριζόταν για την γαλλική αγορά με τιμή 2 φράγκων ενώ αναφέρονταν δυο σχετικά σημεία πώλησης, ένα στο Παρίσι και ένα στην Τεργέστη της Ιταλίας. Η επιλογή τόσο του τίτλου όσο και της απεικόνισης του προαστίου του νέου Φαλήρου ουδόλως πρέπει να μας εκπλήσσει: το νέο Φάληρο της "Μπελ Επόκ" των τελών του 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα αποτελούσε ένα φημισμένο κοσμικό θέρετρο της Αθήνας που συνδύαζε τη φυσική ομορφιά του φαληρικού όρμου με τις εξαιρετικές υποδομές (λουτρά, σιδηρόδρομος, εστιατόρια, ξενοδοχεία, κοσμικά κέντρα, θέατρο κ.α.) 

Σε συνέχεια των προαναφερόμενων παραθέτουμε μια ενδεικτική σειρά εκδόσεων του οίκου του Ζαχαρία Βελουδίου, ο οποίος πρέπει να υπήρξε προμηθευτής της βασιλικής αυλής, όπως προκύπτει από την παρουσία του βασιλικού οικοσήμου του Γεωργίου Α'. 

Παρτιτούρα για το "Νυκτερινό Τραγούδι δια Κλειδοκύμβαλον μετ'άσματος κατ'αρεσκείαν", σε στίχους του εκπροσώπου της Νέας Αθηναϊκής Σχολής ποιητή και θεατρικού συγγραφέα Ιωάννη Πολέμη (1862-1924) και μουσική του καθηγητή κλειδοκύμβαλου (πιάνου) Μιχάλη Βελούδιου (1865-1953), από τον μουσικό εκδοτικό οίκο του Ζαχαρία Βελούδιου. 

Παρτιτούρες για "Ελληνικά Άσματα Δημώδη δι'άσμα και κλειδοκύμβαλον ή κλειδοκύμβαλον μόνο" από τον υπό εξέτασιν μουσικό εκδοτικό οίκο του Ζ. Βελούδιου:

Παρτιτούρες των μοντέρνων επιτυχιών (les succès modernes) για χορούς με πιάνο (danses pour piano) με ιδιόχειρη αφιέρωση του έτους 1899. Παρατηρώντας τον κατάλογο ξεχωρίζουμε το ονοματεπώνυμο του σπουδαίου Κερκυραίου μουσικοσυνθέτη Ιωσήφ Καίσαρη (1846-1922), ο οποίος δημιουργός πολλών συμφωνιών, οπερέτων, εμβατηρίων όπως λ.χ. το "Νενικήκαμεν" των πρώτων Ολυμπιακών Αγώνων του 1896, το εμβατήριο "Αβέρωφ", το βασιλικό πένθιμο του Βασιλέως Γεωργίου Α΄ αλλά και πολλών άλλων μικρότερων έργων, θεατρικών, ευρωπαϊκών χορευτικών, ιδιαίτερα πόλκες, όπως η "Καρδερίνα" και πολλά βαλς, για τα οποία μάλιστα είχε λάβει τον χαρακτηρισμό ως ο "Έλληνας Γιόχαν Στράους". 

Επανερχόμενοι στην αρχική καταγραφή του νέου Φαλήρου μέσα από το εξώφυλλο της δεύτερης έκδοσης παρτιτούρας του βαλς για πιάνο (Valse pour Piano) με τίτλο "Η Αύρα του Φαλήρου" (Brise de Phalere) του εκδοτικού μουσικού οίκου του Ζαχαρία Βελούδιου, αξίζει να σημειώσουμε πως πρόκειται για μια σπάνια απεικόνιση του φαληρικού όρμου και της παραλίας του νέου Φαλήρου στα τέλη του 19ου αιώνα. Η αποτύπωση φαίνεται να έχει γίνει περίπου από το ύψος των εκβολών του Κηφισού ποταμού ενώ στο βάθος διακρίνονται διαδοχικά οι εγκαταστάσεις των θαλασσίων λουτρών του νέου Φαλήρου και ο λόφος της Καστέλλας και τα κτίρια της υπερκείμενης οδού Φαλήρου, μεταξύ των οποίων και η έπαυλις Κεχαγιά.

Παρατηρώντας την ως άνω εικόνα, μοιραία εντύπωση προκαλεί η πυργοειδής κατασκευή στο δεξί άκρο της φωτογραφίας. Πρόκειται για μια από τις αρκετές εξαιρετικής αρχιτεκτονικής επαύλεις που κοσμούσαν την παραλία του νέου Φαλήρου περί τα τέλη του 19ου αιώνα. Το εν λόγω κτίριο, το οποίο βεβαίως κατεδαφίστηκε μεταπολεμικά, είναι βεβαίως το κάτωθι εικονιζόμενο, στη συμβολή της σημερινής οδού Εθνάρχου Μακαρίου με την οδό Δημητρίου Φαληρέως, παραπλεύρως της οικίας με τις ξύλινες βεράντες στην οποία κατοίκησε ως ενοικιαστής για μερικά χρόνια ο στρατιωτικός και πολιτικός Ιωάννης Μεταξάς (Βαθύ Ιθάκης, 12 Απριλίου 1871 - Αθήνα, 29 Ιανουαρίου 1941) και η οικογένειά του.

Φωτογράφος: Γεώργιος Σαματούρας (μέσα δεκαετίας 1960) - Αρχείο ΕΛΙΑ

Διαβάστε σχετικά θέματα:

Φωτογραφικό / ιστορικό οδοιπορικό στην οδό Δημητρίου Φαληρέως 

Ο Ιωάννης Μεταξάς στο νέο Φάληρο και το Ναυτικό Γυμνάσιο "Πρωτεύς"

Κείμενο - Πηγές:

Το κείμενο είναι πρωτότυπο, προϊόν προσωπικής έρευνας, προσωπικής εργασίας και προσωπικών εκτιμήσεων.

Στοιχεία και πληροφορίες ελήφθησαν από τις κάτωθι πηγές:

• Μεγάλη Μουσική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος
• "Piraeus: From Porto Leone to the Manchester of the Orient", Liza Micheli, Editions Dromena, 1989
• Ελληνικό και Λογοτεχνικό Αρχείο (ΕΛΙΑ)
• Τύπος Εποχής

• Απαγορεύεται ρητά η χρήση, προβολή, αντιγραφή ή/και αναδημοσίευση με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο.
• Όσοι παρανομούν διώκονται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.