ΤΟ SILO ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ

Ο κεντρικός λιμένας του Πειραιά, άρχισε να αποκτά εξέχουσα σημασία κυρίως στα τέλη του 19ου αιώνα, ευνοούμενος από μια σειρά συγκυριών και γεγονότων όπως λ.χ. η κρίση στην Ερμούπολη της Σύρου που αποτελούσε το κύριο λιμάνι της ελεύθερης Ελλάδας μέχρι εκείνη τη στιγμή, ο έντονος εποικισμός του Πειραιά και η έναρξη εμπορικών, εισαγωγικών και εξαγωγικών δραστηριοτήτων, η περαιτέρω ανάπτυξη της πρωτεύουσας Αθήνας και η διάνοιξη της διώρυγας της Κορίνθου.

Κατά τη δεκαετία του 1890 έλαβαν χώρα μια σειρά βελτιωτικών έργων στον κεντρικό λιμένα του Πειραιά, εκ των οποίων τα σημαντικότερα υπήρξαν η διαμόρφωση του προλιμένα και η κατασκευή νέων λιμενοβραχιόνων, η αξιοποίηση της ακτής του Αγίου Διονυσίου (ήτοι του λιμένα των Αλών), η οικοδόμηση αποθηκευτικών χώρων στην ακτή της Δραπετσώνας και η κατασκευή των μονίμων ναυπηγοεπισκευαστικών δεξαμενών.

Στις δεκαετίες που ακολούθησαν, η ίδρυση δυο οργανισμών "σημάδεψε" και επηρέασε την ανάπτυξη του κεντρικού λιμένος Πειραιά. Αρχικά, κατά το έτος 1911, δημιουργήθηκε η "Επιτροπεία του Λιμένος Πειραιώς" και 19 χρόνια αργότερα, το 1930, ιδρύθηκε ο Οργανισμός Λιμένος Πειραιώς (Ο.Λ.Π.).

Κατά το έτος 1923, εκπονήθηκαν δυο μεγάλα γενικά σχέδια - ένα αφορούσε το βόρειο τμήμα του λιμανιού και το άλλο το νότιο κομμάτι - για την διαρρύθμιση του κεντρικού λιμένος Πειραιώς στα πρότυπα των μεγάλων ευρωπαϊκών λιμένων. Εν μέσω αρκετών μελετών και προτάσεων σχετικών με τη διαρρύθμιση του κεντρικού λιμένος Πειραιά που είδαν το φως της δημοσιότητας στα τέλη της δεκαετίας του 1920 και στις αρχές της δεκαετίας του 1930, αποφασίστηκε η κατασκευή μιας μεγάλης μονάδας διαμετακόμισης και αποθήκευσης σιτηρών τύπου "Silo" στην Ηετιώνεια ακτή. 

Η κατασκευή του Silo κρινόταν απαραίτητη αφού μέχρι εκείνη τη χρονική στιγμή, όλα τα σιτηρά που ξεφορτώνονταν στο λιμάνι του Πειραιά αρχικά σε τσουβάλια και μετέπειτα με τη βοήθεια γερανών και κάδων, αποθηκεύονταν "ελεύθερα" επί των προβλητών του λιμένος των Αλών απ' όπου εν συνεχεία μεταφέρονταν στους ατμόμυλους / κυλινδρόμυλους.

Η εκφόρτωση των σιτηρών στις αρχές του 20ου αιώνα όπως καταγράφηκε μέσα από ένα δίγλωσσο επιστολικό δελτάριο εκείνης της εποχής (Πειραιεύς: Η εκφόρτωσις των σιτηρών / Pirée: Dechargement du blé):

Η κάτωθι ενδεικτική προπολεμική ασπρόμαυρη φωτογραφική λήψη καταγράφει τον τρόπο με τον οποίο πραγματοποιούταν η φόρτωση / εκφόρτωση εμπορευμάτων στο λιμάνι του Πειραιά από μαουνιέρηδες και αχθοφόρους:

Κατά το έτος 1929 λοιπόν, προκηρύχθηκε ένας διεθνής διαγωνισμός για την ανέγερση εγκαταστάσεων Silo χωρητικότητας 15.000 τόνων - με δυνατότητα επέκτασης στους 40.000 τόνους. Δυο χρόνια αργότερα, κατά το έτος 1931, το συγκεκριμένο έργο ανατέθηκε στην εταιρία "Siemens - Bauunion GFTH Berlin", στην εταιρία του πολιτικού μηχανικού Νικολάου Γαβαλά και στο εργοστάσιο μηχανικού εξοπλισμού "Hartmann A.G. Offenbach a.M".

Τα έργα κατασκευής ξεκίνησαν με καθυστέρηση τον Οκτώβριο του 1934 αλλά το έργο περατώθηκε εντός δυο χρόνων, με αποτέλεσμα να παραδοθεί προς χρήση τον Νοέμβριο του 1936. 

Όσον αφορά τα τεχνικά χαρακτηριστικά του Silo, η αναρροφητική ικανότητα από τα πλοία στα κελιά έφθανε στους 300 τόνους/ώρα (συμπεριλαμβάνοντας τη ζύγιση και την αποθήκευση του φορτίου) ενώ η δυνατότητα φόρτωσης σε φορτηγά ή οχήματα του σιδηροδρόμου υπολογιζόταν σε 200 τόνους/ώρα ενώ η δυνατότητα φόρτωσης σε πλοία στους 100 τόνους/ώρα.

Μετά την ολοκλήρωση των έργων, το κεντρικό λιμάνι του Πειραιά είχε αποκτήσει την πλέον ογκωδέστερη κατασκευή του. Οι διαστάσεις του κυρίως κτιρίου του Silo ήταν πρωτόγνωρες για τα μέχρι τότε δεδομένα του κεντρικού λιμένος Πειραιώς: 49,97 μέτρα μήκος, 29,50 μέτρα πλάτος και 44,28 μέτρα ύψος. Στον κεντρικό πύργο, ύψους 56,20 μέτρων, τοποθετήθηκε ιστός 11 μέτρων ώστε να λειτουργήσει ως σταθμός λήψης/εκπομπής σημάτων (σηματωρός). Δίπλα στο κτίριο του Silo, υπήρχαν το μηχανοστάσιο και τα διοικητικά γραφεία. Παράλληλα κατασκευάστηκε μια σιδηροδρομική γραμμή που έφθανε μέχρι το Silo, η οποία όμως παρέμεινε αχρησιμοποίητη κατά τις επόμενες δεκαετίες χρήσης και λειτουργίας, καθώς το συντριπτικό ποσοστό της χρήσης του Silo αφορούσε φορτηγά πλοία.

Τα λαμπρά εγκαίνια της νέας πολυώροφης σιταποθήκης του κεντρικού λιμένος της πόλης έλαβαν χώρα στις 17 Μαρτίου 1937 (βλέπε παρακάτω).

• Γιατί ονομάζεται Silo;

Σε διεθνές επίπεδο, ο όρος Silo χρησιμοποιείται για να περιγράψει εκείνες τις κατασκευές που χρησιμοποιούνται για την φόρτωση και εκφόρτωση χύδην στερεών υλικών. Η ετυμολογία της εν λόγω λέξεως επιδέχεται πολλών και διαφορετικών ερμηνειών και υφίστανται διάφορες αντικρουόμενες απόψεις σχετικά με την προέλευσή της. Αξιοσημείωτο πάντως είναι το γεγονός πως ορισμένοι μελετητές υποστηρίζουν ότι η λέξη προέρχεται από τον αρχαιοελληνικό όρο "σιρός", ο οποίος αποδίδεται ως "δοχείο για τη φύλαξη σιτηρών".

• Τα εγκαίνια του Silo στον Πειραιά

Ο πειραϊκός Τύπος εκείνης της εποχής αφιέρωσε εκτεταμένα αφιερώματα στα εγκαίνια του νέου Silo του λιμανιού, με την εν λόγω εγκατάσταση να περιγράφεται χαρακτηριστικά ως "αναρροφητήρες σίτου δια την ταχύτερη εκφόρτωσιν των πλοίων". Το γεγονός των εγκαινίων προβλήθηκε εκτεταμένα από τον πειραϊκό Τύπο ενώ δεν έλειψαν σχετικές αναφορές στα αντίστοιχα αθηναϊκά φύλλα. Στο σημείο αυτό οφείλουμε να τονίσουμε πως η χώρα βρισκόταν ουσιαστικά υπό καθεστώς δικτατορίας υπό τον Εθνικό Κυβερνήτη Ιωάννη Μεταξά (Βαθύ Ιθάκης, 12 Απριλίου 1871 - Αθήνα, 29 Ιανουαρίου 1941) από την 4η Αυγούστου του 1936 και δεν έλειπαν οι περιπτώσεις λογοκρισίας και φίμωσης του Τύπου, με αποτέλεσμα όλα τα σχετικά αφιερώματα που δημοσιεύονταν στις εφημερίδες εκείνης της εποχής να είναι συνήθως φιλοκυβερνητικά και άκρως εγκωμιαστικά.

Τα εγκαινιασθέντα χθες ΣΙΛΟ του Πειραιώς

Τα εγκαίνια των νέων "Σιλό" έλαβαν χώρα την 11η πρωινή ώρα της 17ης Μαρτίου του 1937 στο σημαιοστολισμένο για την περίσταση κεντρικό λιμάνι του Πειραιώς, με πλήθος ελλιμενισμένων σκαφών να προσδίδουν έναν εορταστικό τόνο. Τους λόγους των εγκαινίων εκφώνησαν ο πρωθυπουργός Ιωάννης Μεταξάς, ο πρόεδρος του Οργανισμού Λιμένος Πειραιώς (ΟΛΠ) Νικόλαος Γεννηματάς και ο Υπουργός Δημοσίων Έργων και Συγκοινωνιών Άγγελου Οικονόμου. Παρόντες στα εγκαίνια του Silo ήσαν υπουργοί και υφυπουργοί της κυβερνήσεως, ο δήμαρχος Πειραιώς Σωτήριος Στρατήγης (1860-9 Οκτωβρίου 1945), ανώτεροι υπάλληλοι του Οργανισμού Λιμένος Πειραιώς, αντιπρόσωποι του ναυτιλιακού κόσμου, εκπρόσωποι των λιμενικών αρχών κ.α.

Ο πρόεδρος της Εθνικής Κυβερνήσεως Ιωάννης Μεταξάς τόνισε συν τοις άλλοις στον λόγο που εκφώνησε πως το νέο έργο θα αποτελούσε "σταθμό στην πρόοδον του λιμένος Πειραιώς, απαρχή στη νέα, προοδευτικότερη και ταχύτερη εξέλιξή του."

Η λειτουργία του Silo, όπως ήταν φυσικό, προκάλεσε μια πραγματική "επανάσταση" ως προς τα δεδομένα και την πραγματικότητα του κεντρικού λιμένος Πειραιώς. Το κάτωθι αρχειακό τεκμήριο από τον πειραϊκό Τύπο περιγράφει με χαρακτηριστική έμφαση τις "γραφικότητες που εξαφανίζονταν" λόγω της λειτουργίας του Silo.

Ενσάκκωσις και ζύγισις σίτου εις την Ηετιώνειαν ακτήν, όπως εγίνετο προ της ενάρξεως της λειτουργίας των ΣΙΛΟ

• Ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος, οι βομβαρδισμοί και η Κατοχή

Κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, ως γνωστόν, ο κεντρικός λιμήν του Πειραιώς έγινε στόχος βομβαρδισμών. 

Τα κυριότερα πλήγματα και οι μεγαλύτερες καταστροφές προκλήθηκαν από τους αεροπορικούς βομβαρδισμούς του Απριλίου του 1941, του Ιανουαρίου του 1944 όπως επίσης από τις εσκεμμένες και μεθοδευμένες ανατινάξεις διαφόρων λιμενικών εγκαταστάσεων και υποδομών κατά την αποχώρηση των γερμανικών στρατευμάτων Κατοχής τον Οκτώβριο του 1944.

Όπως αποδεικνύουν οι μαρτυρίες αλλά και το διαθέσιμο φωτογραφικό υλικό, η καταστροφή του κεντρικού λιμένος Πειραιώς υπήρξε σχεδόν ολοκληρωτική: κρηπιδώματα, δεξαμενές, λιμενικά υπόστεγα, αποθήκες και γερανοί είχαν αχρηστευθεί. Ο ταινιόδρομος του Silo είχε επίσης καταστραφεί ενώ δεκάδες ναυάγια εντός του λιμένος Πειραιά δεν επέτρεπαν την προσέγγιση των πλοίων.

Πηγή: Αρχείο ΕΛΙΑ

Πηγή: Αρχείο ΕΛΙΑ

Πηγή: Αρχείο ΕΛΙΑ

• Το Silo του Πειραιά μετά τον Πόλεμο

Τα έργα αποκατάστασης και επισκευής του κεντρικού λιμένος Πειραιώς από τις τρομερές "πληγές" του Β' Παγκοσμίου Πολέμου ξεκίνησαν τον Οκτώβριο του 1947, με χρηματοδότηση που προήρθε από την Αμερικανική βοήθεια. Μέχρι τις αρχές του 1950 ανακατασκευάστηκαν τα κρηπιδώματα του λιμένος, οι κτιστές δεξαμενές, το Silo και οι αποθήκες της Ηετιώνειας ακτής ενώ διατέθηκε νέος μηχανολογικός εξοπλισμός. Μετά την ολοκλήρωση των εν λόγω έργων, ο κεντρικός λιμένας Πειραιά ανέκτησε την μορφή που είχε κατά το έτος 1939, ήτοι προ της ενάρξεως του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. 

Στην κάτωθι έγχρωμη φώτο-κάρτα των εκδόσεων Δέλτα καταγράφεται τμήμα του κεντρικού λιμένος Πειραιώς και πιο συγκεκριμένα τμήμα της Ηετιώνειας ακτής περί τις αρχές της δεκαετίας του 1960, με το κτίριο του Silo (άνευ του ωρολογίου στην οροφή αυτού), τα λιμενικά υπόστεγα, τις αποθήκες καθώς και τους χαρακτηριστικούς γερανούς φόρτωσης/εκφόρτωσης.

Στα μέσα της δεκαετίας του 1960 αποφασίστηκε η κατασκευή του δευτέρου συγκροτήματος σιταποθηκών και η επέκταση του υπάρχοντος ταινιοδρόμου κατά 10 μέτρα. Κατά την περίοδο κατασκευής του προαναφερόμενου έργου το οποίο ανέλαβε η Εταιρία Οδών και Οδοστρωμάτων τοποθετήθηκε το κάτωθι εικονιζόμενο χαρακτηριστικό γιγαντιαίο ωρολόγιο το οποίο υφίσταται στην κορυφή της σιταποθήκης (Silo) έως τις ημέρες μας (21ος αιώνας).

• Το Silo του λιμανιού μέσα από παλαιές μεταπολεμικές φωτογραφίες

Ακολούθως, παρουσιάζονται ορισμένες ενδεικτικές μεταπολεμικές καταγραφές του κεντρικού λιμένος Πειραιώς στις οποίες απεικονίζεται το υπό εξέτασιν κτίριο του SiLo. 

Έτος 1955 - Άποψη κεντρικού λιμένος Πειραιά

Αρχές Δεκαετίας 1960 - Φωτογράφος Δ. Παπαδήμος (Αρχείο ΕΛΙΑ)

Άποψη των λιμενικών εγκαταστάσεων του SiLo του Πειραιώς επί της Ηετιώνειας ακτής:

Το πλοίο γενικού φορτίου τύπου Λίμπερτυ "Ελλένικ Μπήτς" (Hellenic Beach - IMO 5147073) των Hellenic Lines στην ελευθέρα ζώνη του κεντρικού λιμένος Πειραιώς, μπροστά από τις αποθήκες του λιμένος και το πολυόροφο SILO, όπως καταγράφηκαν δια χειρός Elva Hunting το καλοκαίρι του έτους 1960:

Το υπό εξέτασιν λιμενικό κτίριο όπως καταγράφηκε φωτογραφικά δια χειρός Δημητρίου (Ντίμη) Χαρισιάδη στα μέσα της δεκαετίας του 1960:

Οι λιμενικές εγκαταστάσεις της Ηετιώνειας ακτής και το κτίριο του SiLo (με το ωρολόγιο στη στέγη):

Το κτίριο του Silo όπως καταγράφεται όπισθεν του ιταλικής κατασκευής επιβατικού-φορτηγού πλοίου Messapia (IMO: 5233327 - κατασκευής 1952) κατά την περίοδο της Δικτατορίας των Συνταγματαρχών, όπως άλλωστε μαρτυρά η πινακίδα "Ζήτω η 21η Απριλίου" η οποία διακρίνεται στο φωτογραφικό κάδρο: 

Η Ηετιώνεια ακτή και το κτίριο του SiLo όπως καταγράφηκαν το καλοκαίρι του έτους 1978:

• Το Silo του λιμανιού κατά τον 21ο αιώνα

Ακολούθως, παρατίθεται μια σειρά ενδεικτικών σύγχρονων φωτογραφιών, από την προσωπική φωτογραφική συλλογή του γράφοντος το ιστολόγιο, με το κτίριο του Silo να καταγράφεται υπό διάφορες γωνίες λήψης:

Οι αποθήκες της Ηετιώνειας ακτής και το Silo όπως διακρίνονται από την ακτή Μιαούλη:

Φωτογραφική λεπτομέρεια του γιγαντιαίου ωρολογίου που βρίσκεται στο υψηλότερο σημείο της κατασκευής, στον πύργο του Silo:

Το Silo και οι αποθήκες όπως διακρίνονται από τον αρχαιολογικό χώρο της Ηετιώνειας Πύλης:

 

Απόψεις του Silo και των αποθηκών εν πλω:

Βραδινές λήψεις με το φωτιζόμενο ωρολόγιο στον πύργο του Silo να ξεχωρίζει:

Το πλοίο-μουσείο Ελλάς Λίμπερτυ πλαγιοδετημένο στην αποβάθρα επί της Ηετιώνειας Ακτής μπροστά από τις εγκαταστάσεις του Silo:

Στην Ηετιώνεια ακτή, δίπλα στις εγκαταστάσεις του Silo, παρατηρώντας τις εγκαταστάσεις, τους αναρροφητήρες, τον ταινιόδρομο και τις αποθήκες

   

 

Το κτίριο του Silo μετά τις τελευταίες εικαστικές παρεμβάσεις στην όψη του κατά το καλοκαίρι του 2014: 

Φωτογραφική καταγραφή του υπό εξέταση κτιρίου από την κορυφή του λόφου της Καστέλλας (άλσος Προφήτη Ηλία) κατά το μήνα Νοέμβριο του έτους 2015:

To Silo του Πειραιά στις αρχές του έτους 2017:

Σιλό και πενταώροφη αποθήκη όπως καταγράφηκαν από την ακτή Μιαούλη την άνοιξη του έτους 2018: 

Το Silo του Πειραιά το καλοκαίρι του έτους 2018:

Καταγράφοντας το Σιλό του λιμανιού της πόλης το φθινόπωρο του έτους 2018:

Το Silo του Πειραιά το χειμώνα του έτους 2019:

Το υπό εξέτασιν παλιό Σιλό του Πειραιά όπως καταγράφηκε φωτογραφικά στις αρχές του έτους 2020:

Οι παλαιές αποθήκες του ΟΛΠ στη σκιά του SiLO, όπως καταγράφηκαν το φθινόπωρο του έτους 2021:

 

 

Ενδεικτικές φωτογραφικές καταγραφές με επίκεντρο το κτίριο του παλαιού Σιλό από το καλοκαίρι του έτους 2022:

 

Το κτίριο του παλαιού SiLo του Πειραιά και τα υπόλοιπα σημεία αναφοράς της Ηετιώνειας Ακτής (αποθήκες, Ελλάς Λίμπερτυ) όπως καταγράφηκαν φωτογραφικά κατά το καλοκαίρι του έτους 2023:

 

 

 

• Μουσείο Εναλίων Αρχαιοτήτων

Το αναξιοποίητο, από τις αρχές του 2000, κτίριο του Silo όπως επίσης οι παρακείμενες αποθήκες της Ηετιώνειας ακτής προορίζονται να στεγάσουν στο (εγγύς) μέλλον το Μουσείο Εναλίων Αρχαιοτήτων, στα πλαίσια της Πολιτιστικής Ακτής Πειραιά. 

Το εν λόγω Μουσείο Ενάλιων Αρχαιοτήτων, σύμφωνα με τα σχέδια και τις προκηρύξεις που έχουν δει κατά καιρούς το φως της δημοσιότητας, θα αποτελέσει ένα από τα τρία Μουσεία τα οποία θα εγκατασταθούν στην Πολιτιστική Ακτή Πειραιά, μοναδικό στο είδος του στην Ελλάδα και στη Μεσόγειο. Όπως προαναφέραμε, πλάι στο υπό εξέτασιν κτίριο του Silo βρίσκεται πλαγιοδετημένο το Ελλάς Λίμπερτυ (Hellas Liberty), ένας ιδιαίτερος τύπος πλοίου που έγραψε τη δική του ιστορία, το οποίο έχει μετατραπεί σε πλωτό μουσείο. 

Κείμενο - Πηγές:

Το κείμενο είναι πρωτότυπο, προϊόν προσωπικής έρευνας, προσωπικής εργασίας και προσωπικών εκτιμήσεων.

Στοιχεία και πληροφορίες έχουν ληφθεί από τις κάτωθι πηγές:

• SILO: Μετατροπή του κτιρίου σε Μουσείο Εναλίων Αρχαιοτήτων, Πολιτιστική Ακτή Πειραιά, ΟΛΠ - Περιφέρεια Αττικής - Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού
• "Η ανάπτυξη των λιμενικών υποδομών του Πειραιά", Νίκος Μπελαβίλας, Εργαστήριο Αστικού Περιβάλλοντος, Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών ΕΜΠ - Δημοσίευση: Περιοδικό "Περίπλους Ναυτικής Ιστορίας", τ.73, Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος
• Η Εξέλιξη του Λιμένος Πειραιώς κατά τον 20ο Αιώνα - Εκατό Χρόνια Ανάπτυξης (1911-2011), Οργανισμός Λιμένος Πειραιώς
• "O Λιμήν του Πειραιώς 1936-1937", Έκδοσις Οργανισμού Λιμένος Πειραιώς
• http://www.piraeusculturalcoast.org.gr/
• Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο - ΕΛΙΑ
• Τύπος Εποχής - Οδηγοί πόλεως

Φωτογραφίες: 

• Όλες οι σύγχρονες φωτογραφίες του αφιερώματος ανήκουν στον γράφοντα το ιστολόγιο, διέπονται από κανόνες πνευματικής ιδιοκτησίας και προέρχονται από την προσωπική μου φωτογραφική σελίδα (ALL RIGHTS RESERVED).
• Απαγορεύεται ρητά η χρήση, προβολή, αντιγραφή ή/και αναδημοσίευση με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο.
• Όσοι παρανομούν διώκονται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.