ΤΟ SILO ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ

Ο κεντρικός λιμένας του Πειραιά, άρχισε να αποκτά εξέχουσα σημασία κυρίως στα τέλη του 19ου αιώνα, ευνοούμενος και από μια σειρά συγκυριών και γεγονότων όπως λ.χ. η κρίση στην Ερμούπολη της Σύρου που αποτελούσε το κύριο λιμάνι της ελεύθερης Ελλάδας μέχρι εκείνη τη στιγμή, ο έντονος εποικισμός του Πειραιά και η ανάπτυξη εμπορικών, εισαγωγικών και εξαγωγικών δραστηριοτήτων, η περαιτέρω ανάπτυξη της πρωτεύουσας Αθήνας και η διάνοιξη της διώρυγας της Κορίνθου.

Κατά τη δεκαετία του 1890 πραγματοποιήθηκαν μια σειρά βελτιωτικών έργων στον κεντρικό λιμένα του Πειραιά εκ των οποίων τα σημαντικότερα υπήρξαν η διαμόρφωση του προλιμένα και η κατασκευή νέων λιμενοβραχιόνων, η αξιοποίηση της ακτής του Αγίου Διονυσίου (ήτοι του λιμένα των Αλών), η οικοδόμηση αποθηκευτικών χώρων στην ακτή της Δραπετσώνας και η κατασκευή των μονίμων ναυπηγοεπισκευαστικών δεξαμενών.

Στις δεκαετίες που ακολούθησαν, η ίδρυση δυο οργανισμών "σημάδεψε" και επηρέασε την ανάπτυξη του κεντρικού λιμένος Πειραιά. Το 1911, δημιουργήθηκε η "Επιτροπεία του Λιμένος Πειραιώς" και 19 χρόνια αργότερα, το 1930, ιδρύθηκε ο Οργανισμός Λιμένος Πειραιώς (Ο.Λ.Π.).

Κατά το έτος 1923, εκπονήθηκαν δυο μεγάλα γενικά σχέδια - ένα αφορούσε το βόρειο τμήμα του λιμανιού και το άλλο το νότιο κομμάτι - για την διαρρύθμιση του κεντρικού λιμένος Πειραιώς στα πρότυπα των μεγάλων ευρωπαϊκών λιμένων. Εν μέσω αρκετών μελετών και προτάσεων σχετικών με τη διαρρύθμιση του κεντρικού λιμένος Πειραιά που είδαν το φως της δημοσιότητας στα τέλη της δεκαετίας του 1920 και στις αρχές της δεκαετίας του 1930, αποφασίστηκε η κατασκευή μιας μεγάλης μονάδας διαμετακόμισης και αποθήκευσης σιτηρών τύπου "Silo" στην Ηετιώνεια ακτή. 

Η κατασκευή του Silo κρινόταν απαραίτητη αφού μέχρι εκείνη τη χρονική στιγμή, όλα τα σιτηρά που ξεφορτώνονταν στο λιμάνι του Πειραιά αρχικά σε τσουβάλια και μετέπειτα με τη βοήθεια γερανών και κάδων, αποθηκεύονταν "ελεύθερα" επί των προβλητών του λιμένος των Αλών απ'όπου εν συνεχεία μεταφέρονταν στους ατμόμυλους / κυλινδρόμυλους.

Η εκφόρτωση των σιτηρών στις αρχές του 20ου αιώνα όπως καταγράφεται μέσα από ένα δίγλωσσο επιστολικό δελτάριο εκείνης της εποχής:

Μια ενδεικτική προπολεμική φωτογραφία η οποία καταγράφει τον τρόπο με τον οποίο πραγματοποιούταν η φόρτωση / εκφόρτωση εμπορευμάτων στο λιμάνι του Πειραιά από μαουνιέρηδες και αχθοφόρους:

Το 1929 λοιπόν, προκηρύχθηκε ένας διεθνής διαγωνισμός για την ανέγερση εγκαταστάσεων Silo χωρητικότητας 15.000 τόνων - με δυνατότητα επέκτασης στους 40.000 τόνους. Το 1931, το έργο ανατέθηκε στην εταιρία "Siemens - Bauunion GFTH Berlin", στην εταιρία του πολιτικού μηχανικού Νικολάου Γαβαλά και στο εργοστάσιο μηχανικού εξοπλισμού "Hartmann A.G. Offenbach a.M".

Τα έργα κατασκευής ξεκίνησαν με καθυστέρηση τον Οκτώβριο του 1934 αλλά το έργο περατώθηκε εντός δυο χρόνων, με αποτέλεσμα να παραδοθεί προς χρήση τον Νοέμβριο του 1936. Όσον αφορά τα τεχνικά χαρακτηριστικά του Silo, η αναρροφητική ικανότητα από τα πλοία στα κελιά έφθανε στους 300 τόνους/ώρα (συμπεριλαμβάνοντας τη ζύγιση και την αποθήκευση του φορτίου) ενώ η δυνατότητα φόρτωσης σε φορτηγά ή οχήματα του σιδηροδρόμου υπολογιζόταν σε 200 τόνους/ώρα και η δυνατότητα φόρτωσης σε πλοία στους 100 τόνους/ώρα.

Μετά την ολοκλήρωση των έργων, το λιμάνι του Πειραιά είχε αποκτήσει την πλέον ογκωδέστερη κατασκευή του. Οι διαστάσεις του κυρίως κτιρίου του Silo ήταν πρωτόγνωρες για τα μέχρι τότε δεδομένα του κεντρικού λιμένος Πειραιώς: 49,97 μέτρα μήκος, 29,50 μέτρα πλάτος και 44,28 μέτρα ύψος. Στον κεντρικό πύργο, ύψους 56,20 μέτρων, τοποθετήθηκε ιστός 11 μέτρων ώστε να λειτουργήσει ως σταθμός λήψης/εκπομπής σημάτων (σηματωρός). Δίπλα στο κτίριο του Silo, υπήρχαν το μηχανοστάσιο και τα διοικητικά γραφεία. Παράλληλα κατασκευάστηκε και σιδηροδρομική γραμμή που έφθανε μέχρι το Silo, η οποία όμως παρέμεινε αχρησιμοποίητη κατά τις επόμενες δεκαετίες χρήσης και λειτουργίας, καθώς το συντριπτικό ποσοστό της χρήσης του Silo αφορούσε φορτηγά πλοία.

Τα λαμπρά εγκαίνια της νέας πολυώροφης σιταποθήκης του κεντρικού λιμένος της πόλης έλαβαν χώρα στις 17 Μαρτίου 1937.

• Γιατί ονομάζεται Silo;

Σε διεθνές επίπεδο, η λέξη Silo χρησιμοποιείται για να περιγράψει εκείνες τις κατασκευές που χρησιμοποιούνται για την φόρτωση και εκφόρτωση χύδην στερεών υλικών. Η ετυμολογία της λέξεως επιδέχεται πολλών και διαφορετικών ερμηνειών και υφίστανται διάφορες αντικρουόμενες απόψεις σχετικά με την προέλευσή της. Αξιοσημείωτο πάντως είναι το γεγονός πως κάποιοι μελετητές υποστηρίζουν ότι η λέξη προέρχεται από τον αρχαιοελληνικό όρο "σιρός", ο οποίος αποδίδεται ως "δοχείο για τη φύλαξη σιτηρών".

• Τα λαμπερά εγκαίνια του Silo στον Πειραιά

Ο Τύπος της εποχής αφιέρωσε εκτεταμένα αφιερώματα στα εγκαίνια του νέου Silo του λιμανιού το οποίο περιγράφεται χαρακτηριστικά ως "αναρροφητήρες σίτου δια την ταχύτερη εκφόρτωσιν των πλοίων". Το γεγονός των εγκαινίων προβλήθηκε εκτεταμένα από τον Τύπο, δεδομένων και των ιδιαιτεροτήτων της εποχής εκείνης. Ας μη λησμονεί κανείς ότι η Ελλάδα βρισκόταν υπό καθεστώς δικτατορίας του Ιωάννη Μεταξά από την 4η Αυγούστου του 1936.

Τα εγκαίνια έλαβαν χώρα την 11η πρωινή ώρα της 17ης Μαρτίου του 1937 σε ένα σημαιοστολισμένο λιμάνι του Πειραιώς, με πλήθος ελλιμενισμένων σκαφών να προσδίδουν έναν εορταστικό τόνο. Τους λόγους των εγκαινίων εκφώνησαν ο πρωθυπουργός κ. Μεταξάς, ο πρόεδρος του Οργανισμού Λιμένος Πειραιώς (ΟΛΠ) κ. Γεννηματάς και ο Υπουργός Δημοσίων Έργων και Συγκοινωνιών κ. Οικονόμου. Παρόντες στα εγκαίνια του Silo ήταν υπουργοί και υφυπουργοί της κυβερνήσεως, ο δήμαρχος Πειραιώς κ. Στρατήγης, ανώτεροι υπάλληλοι του Οργανισμού Λιμένος Πειραιώς, αντιπρόσωποι του ναυτιλιακού κόσμου, εκπρόσωποι των λιμενικών αρχών κ.α.

Ο πρόεδρος της Κυβερνήσεως Ιωάννης Μεταξάς τόνισε συν τοις άλλοις στον λόγο που εκφώνησε ότι το νέο έργο θα αποτελούσε "σταθμό στην πρόοδον του λιμένος Πειραιώς, απαρχή στη νέα, προοδευτικότερη και ταχύτερη εξέλιξή του."

Η λειτουργία του Silo, όπως ήταν φυσικό, αποτέλεσε μια αληθινή "επανάσταση" για τα δεδομένα και την πραγματικότητα του κεντρικού λιμένος Πειραιώς μέχρι εκείνη την εποχή. Το παρακάτω απόκομμα από τον Τύπο της εποχής περιγράφει τις "γραφικότητες που εξαφανίζονταν" λόγω της λειτουργίας του Silo.

• Ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος, οι βομβαρδισμοί και η Κατοχή

Κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου το κεντρικό λιμάνι του Πειραιά έγινε ως γνωστόν στόχος βομβαρδισμών. Τα κυριότερα πλήγματα υπήρξαν οι αεροπορικοί βομβαρδισμοί του Απρίλη του 1941, του Γενάρη του 1944 καθώς και οι μεθοδευμένη ανατίναξη εγκαταστάσεων και υποδομών κατά την αποχώρηση των γερμανικών στρατευμάτων Κατοχής τον Οκτώβρη του 1944.

Όπως μαρτυρούν και οι φωτογραφίες εκείνης της εποχής, η καταστροφή του κεντρικού λιμένος Πειραιώς υπήρξε σχεδόν ολοκληρωτική: κρηπιδώματα, δεξαμενές, αποθήκες και γερανοί είχαν αχρηστευθεί. Ο ταινιόδρομος του Silo είχε επίσης καταστραφεί ενώ δεκάδες ναυάγια εντός του λιμένος Πειραιά δεν επέτρεπαν την προσέγγιση των πλοίων.

Πηγή: Αρχείο ΕΛΙΑ

Πηγή: Αρχείο ΕΛΙΑ

• Το Silo του Πειραιά μετά τον Πόλεμο

Τα έργα αποκατάστασης και επισκευής του κεντρικού λιμένος Πειραιώς από τις τρομερές "πληγές" των πολεμικών καταστροφών ξεκίνησαν τον Οκτώβριο του 1947, στα πλαίσια της Αμερικανικής Βοήθειας. Μέχρι τις αρχές του 1950 ανακατασκευάστηκαν τα κρηπιδώματα του λιμένος, οι κτιστές δεξαμενές, το Silo και οι αποθήκες της Ηετιώνειας ακτής ενώ διατέθηκε και νέος μηχανολογικός εξοπλισμός. Μετά την ολοκλήρωση των έργων αυτών, ο κεντρικός λιμένας Πειραιά απέκτησε εκ νέου τη μορφή που είχε το 1939, προ της ενάρξεως του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Στην παρακάτω έγχρωμη φώτο-κάρτα των εκδόσεων Δέλτα εικονίζεται τμήμα του κεντρικού λιμένος Πειραιώς και πιο συγκεκριμένα τμήμα της Ηετιώνειας ακτής περί τις αρχές της δεκαετίας του 1960, με το κτίριο του Silo (άνευ του ωρολογίου στην οροφή αυτού), τις αποθήκες καθώς και τους χαρακτηριστικούς γερανούς φόρτωσης/εκφόρτωσης του λιμανιού.

Στα μέσα της δεκαετίας του 1960 αποφασίστηκε η κατασκευή του δευτέρου συγκροτήματος σιταποθηκών και η επέκταση του υπάρχοντος ταινιοδρόμου κατά 10 μέτρα. Κατά την περίοδο κατασκευής του προαναφερόμενου έργου που ανέλαβε η Εταιρία Οδών και Οδοστρωμάτων τοποθετήθηκε και το παρακάτω εικονιζόμενο χαρακτηριστικό γιγαντιαίο ρολόι που υφίσταται στην κορυφή της σιταποθήκης (Silo) έως τις ημέρες μας.

• Το Silo του λιμανιού - Παλαιές Ιστορικές Φωτογραφίες

Δεκαετία 1950

Έτος 1955 - Άποψη κεντρικού λιμένος Πειραιά

Έτος 1958 - Η αποβάθρα Τζελέπη και στο βάθος το Silo, οι αποθήκες και οι γερανοί 

Έτος 1960 (Φωτογράφος: Elva Hunting)

Δεκαετία 1960 - Η αποβάθρα Τζελέπη και η Ηετιώνεια Ακτή στο βάθος 

Δεκαετία 1960 - Λεπτομέρεια φόρτο-εκφόρτωσης πλοίου στο Silo του Πειραιά

Αρχές Δεκαετίας 1960 - Φωτογράφος Δ. Παπαδήμος (Αρχείο ΕΛΙΑ)

Μέσα δεκαετίας 1960

1965 - Φωτογράφος Δ. Χαρισιάδης - Φωτογραφικό Αρχείο Μουσείου Μπενάκη

Το κτίριο του Silo όπως καταγράφεται πίσω από το ιταλικής κατασκευής επιβατικό-φορτηγό πλοίο Messapia (IMO: 5233327 - κατασκευής 1952) κατά την περίοδο της Δικτατορίας των Συνταγματαρχών, όπως άλλωστε μαρτυρά και η πινακίδα "Ζήτω η 21η Απριλίου" που καταγράφηκε στο φωτογραφικό κάδρο: 

Η Ηετιώνεια ακτή και το κτίριο του SiLo όπως καταγράφηκαν το καλοκαίρι του έτους 1978:

• Το Silo του λιμανιού - Σύγχρονες Φωτογραφίες (2009-2013)

Ακολούθως, παρουσιάζουμε μια σειρά σύγχρονων φωτογραφιών, της περιόδου 2009-2013, από την προσωπική φωτογραφική μου συλλογή, με το κτίριο του Silo υπό διάφορες γωνίες λήψης:

Οι αποθήκες της Ηετιώνειας ακτής και το Silo όπως διακρίνονται από την ακτή Μιαούλη:

Φωτογραφική λεπτομέρεια του γιγαντιαίου ωρολογίου που βρίσκεται στο υψηλότερο σημείο της κατασκευής, στον πύργο του Silo:

Το Silo και οι αποθήκες όπως διακρίνονται από τον αρχαιολογικό χώρο της Ηετιώνειας Πύλης:

 

Απόψεις του Silo και των αποθηκών εν πλω:

Βραδινές λήψεις με το φωτιζόμενο ωρολόγιο στον πύργο του Silo να ξεχωρίζει:

Το πλοίο-μουσείο Ελλάς Λίμπερτυ πλαγιοδετημένο στην αποβάθρα επί της Ηετιώνειας Ακτής μπροστά από τις εγκαταστάσεις του Silo:

Στην Ηετιώνεια ακτή, δίπλα στις εγκαταστάσεις του Silo, παρατηρώντας τις εγκαταστάσεις, τους αναρροφητήρες, τον ταινιόδρομο και τις αποθήκες

Το κτίριο του Silo μετά τις τελευταίες εικαστικές παρεμβάσεις στην όψη του κατά το καλοκαίρι του 2014: 

Φωτογραφική καταγραφή του υπό εξέταση κτιρίου από την κορυφή του λόφου της Καστέλλας (άλσος Προφήτη Ηλία) κατά το μήνα Νοέμβριο του έτους 2015:

To Silo του Πειραιά στις αρχές του έτους 2017:

Σιλό και πενταώροφη αποθήκη όπως καταγράφηκαν από την ακτή Μιαούλη την άνοιξη του έτους 2018: 

Το Silo του Πειραιά το καλοκαίρι του έτους 2018:

Καταγράφοντας το Σιλό του λιμανιού της πόλης το φθινόπωρο του έτους 2018:

Το Silo του Πειραιά το χειμώνα του έτους 2019:

Το υπό εξέτασιν παλιό Σιλό του Πειραιά όπως καταγράφηκε φωτογραφικά στις αρχές του έτους 2020:

Οι παλαιές αποθήκες του ΟΛΠ στη σκιά του SiLO, όπως καταγράφηκαν το φθινόπωρο του έτους 2021:

 

 

Ενδεικτικές φωτογραφικές καταγραφές με επίκεντρο το κτίριο του παλαιού Σιλό από το καλοκαίρι του έτους 2022:

 

Το κτίριο του παλαιού SiLo του Πειραιά και τα υπόλοιπα σημεία αναφοράς της Ηετιώνειας Ακτής (αποθήκες, Ελλάς Λίμπερτυ) όπως καταγράφηκαν φωτογραφικά κατά το καλοκαίρι του έτους 2023:

 

 

 

• Μουσείο Εναλίων Αρχαιοτήτων

Το ανεκμετάλλευτο, από τις αρχές του 2000, κτίριο του Silo καθώς και οι γειτονικές αποθήκες της Ηετιώνειας ακτής προορίζονται να στεγάσουν στο εγγύς μέλλον το Μουσείο Εναλίων Αρχαιοτήτων, στα πλαίσια της Πολιτιστικής Ακτής Πειραιά. Το Μουσείο Ενάλιων Αρχαιοτήτων, σύμφωνα με τα σχέδια και τις προκηρύξεις, θα αποτελέσει ένα από τα τρία Μουσεία τα οποία θα εγκατασταθούν στην Πολιτιστική Ακτή Πειραιά, μοναδικό στο είδος του στην Ελλάδα και τη Μεσόγειο. Όπως προαναφέραμε, πλάι στο κτίριο του Silo βρίσκεται πλαγιοδετημένο το Ελλάς Λίμπερτυ (Hellas Liberty), ένας τύπος πλοίου που έγραψε τη δική του ιστορία το οποίο έχει μετατραπεί σε πλωτό μουσείο. 

Κείμενο - Πηγές:

Το κείμενο είναι πρωτότυπο, προϊόν προσωπικής έρευνας, προσωπικής εργασίας και προσωπικών εκτιμήσεων.

Στοιχεία και πληροφορίες έχουν ληφθεί από τις κάτωθι πηγές:

• SILO: Μετατροπή του κτιρίου σε Μουσείο Εναλίων Αρχαιοτήτων, Πολιτιστική Ακτή Πειραιά, ΟΛΠ - Περιφέρεια Αττικής - Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού
• "Η ανάπτυξη των λιμενικών υποδομών του Πειραιά", Νίκος Μπελαβίλας, Εργαστήριο Αστικού Περιβάλλοντος, Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών ΕΜΠ - Δημοσίευση: Περιοδικό "Περίπλους Ναυτικής Ιστορίας", τ.73, Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος
• http://www.piraeusculturalcoast.org.gr/
• Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο - ΕΛΙΑ
• Προσωπική Έρευνα - Αποκόμματα Εφημερίδων

Φωτογραφίες: 

• Όλες οι σύγχρονες φωτογραφίες του αφιερώματος ανήκουν στον γράφοντα το ιστολόγιο, διέπονται από κανόνες πνευματικής ιδιοκτησίας και προέρχονται από την προσωπική μου φωτογραφική σελίδα (ALL RIGHTS RESERVED).
• Απαγορεύεται ρητά η χρήση, προβολή, αντιγραφή ή/και αναδημοσίευση με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο.
• Όσοι παρανομούν διώκονται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.