Η ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΤΗΣ ΚΟΚΚΙΝΙΑΣ [1925]

Τον Ιούλιο του 1925, με νωπές ακόμη τις μνήμες από τη Μικρασιατική Καταστροφή, η "Εικονογραφημένη της Ελλάδος" αφιέρωνε ορισμένες σελίδες στη δημιουργία του προσφυγικού συνοικισμού της νέας Κοκκινιάς.

Ο Προσφυγικός Συνοικισμός της Νέας Κοκκινιάς

"Δεν είνε απλώς εκπληκτική, αλλ' είνε αληθινόν θαύμα η αναδημιουργία του κατατρεγμένου προσφυγικού κόσμου ο οποίος εδέχθη και υπέστη την θύελλαν του Μικρασιατικού Πολέμου, του αιφνιδιασμού μιας κοσμοϊστορικής καταστροφής. Ο αιώνιος Έλλην - Οδυσσεύς την ιδίαν στιγμήν της καταστροφής του ανοίγεται εις την θάλασσαν της ζωής, αγωνίζεται και παλαίει, δημιουργεί εκ του μηδενός και με τον πόνον του νέους κόσμους, νέας πόλεις και βιομηχανίας. Εις την Μακεδονίαν, οι έρημοι κάμποι μεταβάλλουν όψιν και μορφήν. Οι συνοικισμοί πυκνούνται διαρκώς και η Ελληνική γλώσσα ακούεται παντού. Όσοι δεν ηδυνήθησαν να θαυμάσουν την νέαν δημιουργίαν της Μακεδονίας ας μεταβούν τουλάχιστον εις τα πέριξ των Αθηνών και του Πειραιώς, να καμαρώσουν τον νέον κόσμον και τας πόλεις του."

Με αυτά τα λόγια λοιπόν, προλόγιζε ο συντάκτης της "Εικονογραφημένης" την παρουσίαση του νέου προσφυγικού συνοικισμού της Κοκκινιάς, "[...] ένα θαυμαστόν έργον εγκαταστάσεως το οποίον εγένετο χωρίς θόρυβο, εγγύτατα του Πειραιώς, εις τους πρόποδας του Κορυδαλλού και επί της αρχαίας οδού της Σαλαμίνος [...]"

Το 1922, μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή και το έντονο κύμα προσφύγων που "έπληξε" κυρίως την ηπειρωτική Ελλάδα, στην περιοχή της Κοκκινιάς έλαβαν χώρα απαλλοτριώσεις διαφόρων γηπέδων και οικοπέδων ενώ ταυτόχρονα διατέθηκαν τα πρώτα χρηματικά ποσά για την ανέγερση του συνοικισμού. Ο θεμέλιος λίθος του υπό κατασκευή προσφυγικού συνοικισμού τέθηκε στις 18 Μαρτίου του 1923, μια ημέρα ιστορική για τον προσφυγικό κόσμο ο οποίος έλπιζε σε καλύτερες μέρες μετά το βίαιο ξεριζωμό από την Μικρά Ασία.

1925 - Ο Συνοικισμός της Νέας Κοκκινιάς

Ο αρμόδιος Υπουργός Δοξιάδης ανέθεσε το έργο της ανοικοδόμησης του προσφυγικού συνοικισμού της Κοκκινιάς στον μηχανικό Διονύσιο Γ. Κόκκινο. Το έργο της δημιουργίας του αρχικού συνοικισμού ήταν δύσκολο, δεδομένου ότι ο χρόνος πίεζε σε βαθμό υπερβολικό. Μεγάλες μάζες προσφύγων βρίσκονταν συγκεντρωμένοι, άνευ τόπου μόνιμης διαβίωσης, ως επί το πλείστον σε αποθήκες, σχολεία και δρόμους του Πειραιά και των γύρω περιοχών, ζώντας υπό συνθήκες δύσκολες έως τραγικές. 

Η Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων (ΕΑΠ) προχώρησε στην οικοδόμηση μόνιμων εγκαταστάσεων διαβίωσης, σε χίλια περίπου μονώροφα και διώροφα οικήματα, επί συνολικής επιφάνειας 750.000 τετραγωνικών μέτρων στα οποία στεγάστηκαν ευθύς εξαρχής 50.000 άνθρωποι. Η δημιουργία του αρχικού προσφυγικού συνοικισμού της Κοκκινιάς κόστισε συνολικά 82.279.302 δραχμές, εκ των οποίων τα 52.768.828 δραχμές προήλθαν από το Ταμείο Προσφύγων και τα 29.510.476 από την ΕΑΠ.

Προσφυγικός οικίσκος ενός ορόφου στην Κοκκινιά

Εκτός από τις κατοικίες, στην περιοχή του προσφυγικού συνοικισμού προβλέφθηκε η κατασκευή κοινωφελών έργων και κτιρίων μεταξύ των οποίων νοσοκομείο, αστυνομικό τμήμα, υφαντήριο, σχολείο, αποθήκες, αίθουσες συσσιτίων, έργα οδοποιίας, αντιπλημμυρικά έργα, έργα αποχέτευσης και δενδροφύτευση. Τα παραπάνω ανέρχονταν σε ένα επιπρόσθετο κόστος 4.402.280 δραχμών και η κάλυψη του ποσού αυτού συνεπαγόταν τη σύναψη ενός νέου δανείου. Τέλος, άλλα 12.000.000 δραχμές προβλέφθηκαν για την κατασκευή εκκλησίας, παιδικού σταθμού, μεγάλης υδαταποθήκης αλλά και για την τοποθέτηση σωλήνων υδροδότησης σε όλο τον συνοικισμό.

Διώροφο προσφυγικό οίκημα σε φάση κατασκευής στην Κοκκινιά

"[...] Το πλείστον των οικημάτων κατασκευάσθηκαν εκ λιθοδομής δια καθαράς αμμοκονίας με πατώματα μπετόν-αρμέ και με στέγας εκ γαλλικών κεράμων. Δια την ύδρευσιν των κατοίκων κατασκευάσθηκαν δια φρέατα, μέχρις ότου δε συμπληρωθεί το σχέδιον της υδρεύσεως, ο Δήμος Πειραιώς διαθέτει 500 κυβικά μέτρα κατά εικοσιτετράωρων. [...]"

Προσφυγική διώροφη κατοικία στην Κοκκινιά

Πολλοί κάτοικοι της Νέας Κοκκινιάς άρχισαν να αγοράζουν την ιδιοκτησία των κατοικιών τους προκαταβάλλοντας το ένα δέκατο της αξίας τους και αποπληρώνοντας το υπόλοιπο ποσό με τόκο 8%. Εκείνη την εποχή, η τιμή μιας κατοικίας ανερχόταν σε περίπου 70.000 δραχμές. Με βάση τα παραπάνω δεδομένα, οι πρόσφυγες - οι περισσότεροι/ες εκ των οποίων προσπαθούσαν και έβρισκαν εργασία κυρίως σε εργοστάσια - μπορούσαν με μια προκαταβολή της τάξεως των 7.000 δραχμών, να αγοράσουν μια κατοικία 3 δωματίων και να την αποπληρώσουν σε περίπου 15 χρόνια. 

Οι οδοί της νεοσύστατης πόλης πήραν ονόματα προερχόμενα από τις "χαμένες πατρίδες" της Μικράς Ασίας και τον Πόντο: Προύσσα, Καισάρεια, Λαοδίκεια, Μαγνησία, Έφεσος, Ιωνία, Κυδωνίαι, Μαινεμένη, Βιθυνία, Νικομήδεια, Αττάλεια, Ταρσός, Φρυγία κ.ο.κ. Σε ένδειξη ευγνωμοσύνης, η κεντρική οδός του συνοικισμού έλαβε το όνομα του Προέδρου του Ταμείου Περιθάλψεως των Προσφύγων Επαμεινώνδα Χαρίλαου ενώ έτερη κεντρική οδός του Herny Morgenthau (Μοργκεντάου), τιμώντας κατ' αυτόν τον τρόπο το έργο του Αμερικανού Πρέσβη και προέδρου της ΕΑΠ αλλά και της συζύγου του, Josephine Sykes-Morgenthau (Ιωσηφίνας Μόργκενταου), η οποία είχε διακριθεί πολλάκις για το φιλανθρωπικό της έργο.

Η εμπορική οδός Μόργκεντάου

Εντός των ευρύτερων ορίων του προσφυγικού συνοικισμού - ο οποίος με τα χρόνια επεκτάθηκε και γιγαντώθηκε - λειτούργησαν τέσσερα ταπητουργεία στα οποία απασχολήθηκαν προσφυγικοί πληθυσμοί, κυρίως γυναίκες και παιδιά.

Κατασκευή ταπήτων

Οι προσφυγικοί πληθυσμοί, έχοντας τρομερή ανάγκη τα χρήματα, έπεφταν συχνά θύματα εκμετάλλευσης από στυγνούς βιομηχάνους και εργοδότες οι οποίοι έκαναν περιουσίες εκμεταλλευόμενοι αυτούς τους ανθρώπους, σε μια εποχή όπου τα εργασιακά δικαιώματα ήταν ανύπαρκτα και η εκμετάλλευση ακόμη και μικρών παιδιών υπό εξοντωτικές συνθήκες εργασίας μια πικρή πραγματικότητα.

Ταπητουργείο στην Κοκκινιά

Στο ταπητουργείο Oriental Carpet, απασχολήθηκαν περίπου 1.000 άνθρωποι με ένα ημερομίσθιο της τάξεως των 30 δραχμών. Άλλοι πρόσφυγες, κάνοντας χρήση των συγκοινωνιών, έβρισκαν εργασία σε διάφορα εργοστάσια και βιοτεχνίες του Πειραιά, στο λιμάνι, στα Καμίνια, στη Λεύκα, στο νέο Φάληρο κ.ο.κ.

Τον Ιούλιο του 1925, δυο μόλις χρόνια μετά την ίδρυση του συνοικισμού, ο συγγραφέας του άρθρου σημειώνει την ύπαρξη ηλεκτρικών κλιβάνων, μακαρονοποιείου, κηροποιείου, καθώς και μικρά εργαστήρια παραγωγής στεφάνων γάμων και ειδών βαπτίσεων τα οποία διοχετεύουν τα προϊόντα τους κυρίως στην αγορά του Πειραιά. Συν τοις άλλοις, αναφέρονται και οι μελλοντικές βλέψεις που αφορούσαν την ίδρυση και λειτουργία μιας μεγάλης επαγγελματικής σχολής. 

Στο ίδιο άρθρο εποχής, ιδιαίτερη μνεία και αναφορά γίνεται και στο Νοσοκομείο των Αμερικανίδων Κυριών που λειτούργησε στην Κοκκινιά και για το οποίο έχουμε αναφερθεί σε προηγούμενο αφιέρωμα του ιστολογίου μας (βλέπε σχετικά εδώ). Η αναφορά μάλιστα συνοδεύεται και από τις δυο παρακάτω φωτογραφίες στις οποίες εικονίζεται το προσωπικό του Νοσοκομείου και ένας θάλαμος με ασθενείς.

Ο συγγραφέας του άρθρου, Μιχαήλ Λ. Ρόδας, συνεχίζει με μια μάλλον ωραιοποιημένη παρουσίαση της τότε καθημερινότητας:

"[...] Κατά τας εσπερινάς ώρας η κίνησις εις την Κοκκινιά ενθυμίζει τους συνοικισμούς της μαρτυρικής Σμύρνης. Νέοι και νέες ανεβοκατεβαίνουν στους ευρύχωρους δρόμους, εις τας μεγάλας πλατείας της, τραγούδια της Ανατολής ακούονται, η ευχαρίστησις και η παρηγοριά της νέας ζωής κυριαρχεί εις τα πρόσωπα όλων διότι έχουν εργασίαν και στέγην, διότι δεν σύρονται εις τα πλακόστρωτα του Πειραιώς και δεν θερίζουν αι ασθένιαι τας οικογένειάς των. Το μέλλον της προσφυγικής Κοκκινιάς προβλέπεται ευρύτατον διότι συν τω χρόνω θα λυθή και το ζήτημα του ηλεκτροφωτισμού [...]"

Και ο επίλογος γράφεται με λόγια σπαρακτικά και ανατριχιαστικά: 

"[...] Εκεί κάτω, εις την αιματοποτισμένην χώραν, εις τους τάφους των πατέρων και των αγωνιστών, εφέρετο ο νους και ο πόθος όλων. Αντί των δακρύων χρησιμοποιούν την εργασίαν ως το ευλαβέστερον θυμίαμα προς τας ερειπωμένας πόλεις και τα χωριά. Η μοιρολατρεία δεν κυριαρχεί εις τας καρδιάς και τον νουν των. Αντιθέτως, φλογίζει τας ψυχάς ο πόνος και η δημιουργία. Ποιος ξέρει; Ο πρώτος σταθμός εις την Κοκκινιά εγένετο. Ολίγη ευτυχία φτερουγίζει ανάμεσα εις την νέαν κατοικίαν των. Και ο νους των, σαν πουλί ταξιδεύει εκεί κάτω, εις τα ερείπια, εις τα θλιμμένα ακρογιάλια. Η καλοκαιρινή εσπέρα είναι γλυκειά και το δροσερό αεράκι πνέει από παντού. Από τα βουνά του Κορυδαλλού, από την θάλασσαν της Σαλαμίνας, από το Φάληρο. Και τα κορίτσια της Μικράς Ασίας, εμπρός εις τα κατώφλια των, χλωμές Παναγίες, αντί μοιρολογιού, αντί θρήνου και πόνου, σιγοτραγουδούν τα λαϊκά τραγούδια του Κορδελιού, του Μπουρνόβα και της Σμύρνης. Και το χαρωπό και γαλήνιο τραγούδι των δεν ήτο τίποτε άλλο, και ήτο το παν, ο αιώνιος ύμνος και ο αδιάκοπος χαιρετισμός προς τα θλιμμένα ακρογιάλια, εκεί κάτω στην αιώνια αγάπη μας, εκεί κάτω που οι νεκροί περιμένουν στις χαράδρες άλυωτοι, άκλαφτοι, που περιμένουν να ορθωθούν στο πρώτο πολεμόχαρο σάλπισμα, στην πρώτη κραυγή μας, εκεί κάτω που τα λουλούδια μαράθηκαν και δεν ανθίζουν, εκεί κάτω που είνε η ψυχή μας και καίει σαν λαμπάδα, κρυφά από το μάτι του Τούρκου, ανάμεσα σε χαράδρες, κορφοβούνια, κάτω από τα ερείπια και τις στάχτες... Εκεί κάτω που τα κόκκαλα του μάρτυρα Χρυσόστομου περιμένουν την ταφή. Το τραγούδι του λαού και ο ύμνος του είνε το ευλαβέστερο προσκύνημα σε ότι δεν χάθηκε και σε ότι υπάρχει στην ψυχή μας. Εκεί κάτω..."

Διαβάστε σχετικά θέματα:

Οδός Μοργκεντάου

Στην προσφυγική Κοκκινιά του 1927

Κείμενο - Πηγές:

Το κείμενο που συνοδεύει τις εικόνες είναι πρωτότυπο, προϊόν προσωπικής έρευνας.

Στοιχεία και πληροφορίες ελήφθησαν από τις κάτωθι πηγές:

• Η Εικονογραφημένη της Ελλάδος, Ιούλιος 1925

• Απαγορεύεται ρητά η χρήση, προβολή, αντιγραφή ή/και αναδημοσίευση με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο.
• Όσοι παρανομούν διώκονται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.