Η ΠΛΑΤΕΙΑ ΡΗΓΑ ΦΕΡΑΙΟΥ [ΠΛΑΤΕΙΑ ΑΜΑΞΩΝ]

Η εν Πειραιεί πλατεία Ρήγα Φεραίου καταγραφόταν κατά το παρελθόν επισήμως ως μια εκ των πλατειών της πόλεως του Πειραιώς, πλην όμως ουδέποτε υπήρξε ουσιαστικά - με την ευρύτερη σύγχρονη έννοια της λέξεως - μια "διαμορφωμένη πλατεία". 

Η πλατεία Ρήγα Φεραίου ή πλατεία Βελεστίνου Ρήγα, γνωστή κυρίως ως πλατεία Αμαξών, υπήρξε μια από τις πρώτες πλατείες του Πειραιά στα χρόνια της ανασύστασης και του εποικισμού της πόλης, ευρισκόμενη στην καρδιά του Συνοικισμού των Χίων. Η άτυπη τούτη πλατεία σχηματιζόταν - δίχως να είναι σχεδιασμένη - σε έναν αρκετά περιορισμένο χώρο στη συμβολή των σημερινών οδών Δημητρίου Γούναρη (παλαιότερη ονομασία οδός Μακράς Στοάς), Τσαμαδού και Ναυαρίνου (Μελετόπουλος, 1945). Στα μέσα του 19ου αιώνα, στο εν λόγω σημείο υπήρχε κρήνη ύδατος με μια στήλη κατασκευασμένη από ακατέργαστες πέτρες επί της οποίας ο Δήμος Πειραιώς σκόπευε να τοποθετήσει προτομή του Ρήγα Φεραίου, σύμφωνα με τα όσα καταγράφονται στα πρακτικά του Δημοτικού Συμβουλίου της 8ης Νοεμβρίου του έτους 1862.

Ο ίλαρχος Γ. Αγγελόπουλος, Φρούραρχος Πειραιώς, στο έργο του "Στατιστική Πειραιώς", στο οποίο παρουσιάζει τον Πειραιά των μέσων του 19ου αιώνα, αναφέρει την ύπαρξη της προαναφερθείσας κρήνης αλλά όχι την πλατεία: "[...] και ταύτα μεν περί των αξιολογοτέρων της πόλεως κρηνών... αι δε λοιπαί τρεις κείνται εις τας εξής θέσεις: μια εις την αγοράν κατά το μέσον της Μακράς Στοάς, όπου η οδός αυτή διασταυρούται από την οδόν Τσαμαδού, και είνε κατασκευασμένη από πωρίον... [...]"

Στο κάτωθι ασπρόμαυρο δίγλωσσο επιστολικό δελτάριο εποχής (Πειραιάς: Πλατεία Ρήγα Φεραίου / Pirée: Place Riga Fereo) καταγράφεται η υπό εξέτασιν πλατεία Ρήγα Φεραίου ενώ διακρίνεται η πινακίδα του ισογείου οπλοπωλείου του Σέργιου Πουλάκη, στο χαρακτηριστικό νεοκλασικό κτίριο που υψώνεται επί των οδών Δημητρίου Γούναρη, Ναυαρίνου και Αριστείδου και το οποίο υφίσταται μέχρι τις ημέρες μας (21ος αιώνας).

Πλατεία Ρήγα Φεραίου ή Πλατεία Αμαξών

Ο ιστορικός Π. Καμπούρογλου, προς τα τέλη του 19ου αιώνα, καταγράφει την ως άνω πλατεία υπό την ονομασία πλατεία Αμαξών - διότι αποτελούσε σημείο συγκέντρωσης αμαξών - και μάλιστα τονίζει την ύπαρξη πέριξ αυτής των ξενοδοχείων "Βυζάντιο", "Κήπος", "Σόλων", "Ηπειροθεσσαλία", "Ελλάς" και "Πελοπόννησος". Ορισμένα χρόνια αργότερα, στις αρχές του 20ου αιώνα, η εν λόγω "πιάτσα" των πολυτελών αμαξών - σύμφωνα με τα αναφερόμενα στον Μέγα Οδηγό της πόλης του 1928 - μεταφέρθηκε λίγα μέτρα παραπέρα, επί της οδού Μακράς Στοάς (τη σημερινή Δημητρίου Γούναρη), κάτω από το Μέγαρο ιδιοκτησίας του Ζαννείου Νοσοκομείου όπου λειτουργούσε το γνωστό ξενοδοχείο "Κοντινένταλ".

Εμπορικό κατάστημα του Βούχερερ, στην οδό Μακράς Στοάς και περί το Αμαξοστάσιον (1860)

Πέριξ της κομβικής και πολυσύχναστης πλατείας Αμαξών βέβαια, εκτός από τα προαναφερόμενα ξενοδοχεία υπήρχαν πλήθος βιομηχανικών / βιοτεχνικών μονάδων, εμπορικών καταστημάτων, γραφείων, εστιατορίων κ.α. όπως μαρτυρούν και οι παρακάτω ενδεικτικές σχετικές καταχωρήσεις εποχής. Η έκφραση "παρά το Αμαξοστάσιον" χρησιμοποιείται σε πολλές διαφημιστικές καταχωρήσεις επιχειρήσεων, όπως λ.χ. η παρακάτω από τον πειραϊκό Τύπο του 1895 που αφορούσε το εν Πειραιεί Μέγα Χαλκουργείον του Ε.Β. Προύσαλη το οποίο βρισκόταν στην οδό Νικήτα. 

Την ίδια εποχή, "παρά το αμαξοστάσιον", καταγραφόταν συν τοις άλλοις το εργοστάσιο άκαυστων χρηματοκιβωτίων του Κωνσταντίνου Τ. Κακαβούλη προτού μεταφερθεί αργότερα στην οδό Πλούτωνος.

Ιστορικό τεκμήριο από τις σελίδες του πειραϊκού Τύπου του έτους 1896 με αναφορά στην εν Πειραιεί επιχείρηση (πιλοποιείο) των αδελφών Γαβριήλ η οποία βρισκόταν "παρά το αμαξοστάσιον":

Από το ίδιο έτος, έτερη διαφημιστική καταχώρηση του εν Πειραιεί Νέου Ευρωπαϊκού Πιλοπωλείου των Ιωάννου και Βασιλείου Γαβριήλ, στην πλατεία Αμαξοστασίου:

"Παρά το αμαξοστάσιον" (σσ. και πιο συγκεκριμένα στην αρχή της οδού Τσαμαδού) βρισκόταν στα τέλη του 19ου αιώνα και το εν Πειραιεί Εργοστάσιο Ομβρελλών του Νικολάου Τσιμονίδου σύμφωνα με τα όσα προκύπτουν από την κάτωθι καταχώρηση του έτους 1898.

Έτερη διαφημιστική καταχώρηση του προαναφερθέντος εν Πειραιεί Μεγάλου Ευρωπαϊκού Πιλοπωλείου των Ιωάννη και Βασιλείου Γαβριήλ "παρά το Αμαξοστάσιον".

Στα τέλη του 19ου αιώνα, "παρά το αμαξοστάσιον" καταγραφόταν και το μακαρονοποιείο του Χαρ. Χαραλαμπόπουλου:

Στις αρχές του 20ου αιώνα, πληροφορίες περί του ελαίου του Κωνσταντίνου Π. Ζήση δίδονταν στο σχετικό γραφείο επί της πλατείας Αμαξών, αριθμός "15":

Ακολουθούν δυο ενδεικτικές διαφημιστικές καταχωρήσεις από τον Οδηγό της πόλεως του έτους 1902 του Γ. Βώκου που αναφέρονται στην "πλατεία Αμαξών" (όπου καταγραφόταν το "αρχαιότερον εστιατόριον του Πειραιώς" με την επωνυμία "Αι Αθήναι" του Θωμά Α. Ρόδη) ή στον "Σταθμό Αμαξών" (όπου καταγραφόταν το Πιλοποιείο του Β. Γαβριήλ):

Κατά το έτος 1904, το "Νέον Καπνοπωλείον Νικολάου Βετούλη" καταγραφόταν στον αριθμό "34" της οδού Μακράς Στοάς, "παρά το αμαξοστάσιον". 

Στην πολυσύχναστη και κομβική πλατεία Αμαξών βέβαια, δεν εξέλειπαν συχνά περιστατικά όπως το κάτωθι, όπως αυτό περιγραφόταν στις σελίδες του Τύπου του Απριλίου του έτους 1904:

Επί της κεντρικής λεωφόρου Μακράς Στοάς στο ύψος της "πλατείας Αμαξών", βρισκόταν το ποτοπωλείον "Τα Χιακά Προϊόντα" (άλλωστε η εν λόγω οδός θεωρούταν η "καρδιά" της Χιακής συνοικίας του Πειραιά κατά το δεύτερο μισό του 19ο αιώνα), σύμφωνα με τα όσα προκύπτουν από την κάτωθι διαφημιστική καταχώρηση από τον πειραϊκό Τύπο του έτους 1905. 

Εν Πειραιεί, στην Πλατεία Αμαξών, βρισκόταν στις αρχές του 20ου αιώνα και η φαρμακαποθήκη του Δ.Μ. Ψαρρά. σύμφωνα με το παρακάτω απόκομμα από τον Τύπο του έτους 1906: 

Η επόμενη καταχώρηση προέρχεται από τον Πλήρη Οδηγό του Πειραιώς του έτους 1906-1907 και αναφέρεται στο "εν τη πλατεία Ρήγα Φερραίου (Αμαξοστάσιον)" Εστιατόριο του κ. Ν. Ξεκαλάκη.

Τόσο στον προαναφερόμενο Πλήρη Οδηγό του Πειραιώς του 1906-1907 όσο και στον Πανελλήνιο Οδηγό του 1912, η πλατεία Ρήγα Φεραίου καταγράφεται επισήμως στον κατάλογο με τις πλατείες της πόλης με την διευκρίνηση "εις το αμαξοστάσιον".

Καταχώρηση του πιλοπωλείου Γαβριήλ στο Σταθμό Αμαξών (έτος 1914)

Κατά το έτος 1915, στην υπό εξέτασιν πλατεία Φερ(ρ)αίου Πειραιώς, ξεκίνησε τη λειτουργία του κατάστημα του μεγάλου καπνεμπορικού οίκου Γιάκα και Μωραϊτου.

Αξιοσημείωτο είναι πάντως το γεγονός πως, ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του 1920, όπως άλλωστε μαρτυρούν σχετικώς Οδηγοί της πόλεως εκείνης της εποχής, στον Πειραιά καταγραφόταν μεν πλατεία με την ονομασία Ρήγα Φεραίου, πλην όμως στα Ταμπούρια του Πειραιά, στο αμαξοστάσιο Πάγκαλου.

Στην επόμενη σύνθεση / αντιπαραβολή του Πειραιά του "χθες και του σήμερα", μέσα από το πρωτότυπο προσωπικό project Πειραιάς / Piraeus Retronaut, χρησιμοποιήθηκε ως βάση ως άνω ασπρόμαυρη φωτογραφία εποχής στο κέντρο της οποίας δεσπόζει το διατηρητέο κτίριο που βρίσκεται στη συμβολή των οδών Δημητρίου Γούναρη, Ναυαρίνου και Αριστείδου:

Το προαναφερθέν διατηρητέο κτίριο στη γωνία της οδού Γούναρη 11 και Ναυαρίνου 14 διακρίνεται από αρχιτεκτονικά στοιχεία που χαρακτήρισαν κτίρια τα οποία οικοδομήθηκαν στα τέλη του 19ου αιώνα και μέχρι το 1915 περίπου, με έντονη χρήση διακοσμητικών:

Το ως άνω διατηρητέο κτίριο όπως καταγράφηκε για λογαριασμό της βάσης δεδομένων του Αρχείου Παραδοσιακών Οικισμών και Διατηρητέων Κτιρίων του Υπουργείου Περιβάλλον Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής (ΥΠΕΚΑ):

Αξιοσημείωτο επίσης είναι το γεγονός ότι, έναντι της πλατείας Ρήγα Φεραίου, στη συμβολή των οδών Ναυαρίνου και Μακράς Στοάς βρισκόταν το κάτωθι εικονιζόμενο περικαλλές Μέγαρο της Λαϊκής Τραπέζης στο οποίο στεγάζονταν -  στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, εκτός από την Λαϊκή Τράπεζα - εμπορικοί οίκοι, καταστήματα, ιδιωτικά γραφεία αλλά και το Χρηματιστήριο Εμπορευμάτων Πειραιώς. 

Έτος 1925 - Μέγαρο Λαϊκής Τραπέζης - Ναυαρίνου και Μακράς Στοάς (Πηγή: Αρχείο Βοβολίνη)

Διαβάστε σχετικά θέματα:

Ιστορικό / Φωτογραφικό Οδοιπορικό στην οδό Δημητρίου Γούναρη

Η ιστορία του Μεγάρου της Λαϊκής Τραπέζης

Κείμενο - Πηγές:

Το κείμενο είναι πρωτότυπο, προϊόν προσωπικής έρευνας, προσωπικής εργασίας και προσωπικών εκτιμήσεων.

Στοιχεία και πληροφορίες έχουν ληφθεί από τις κάτωθι πηγές:

• "Πειραιάς 1834-1912", Σταματίνα Μαλικούτη, Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς
• "Στατιστική Πειραιώς" (1852), Γ. Αγγελόπουλου, Ελεύθερη Σκέψις
• "Ιστορία του Πειραιώς από του 1833-1882 έτους" υπό Παντολέοντος Καμπούρογλου, Βιβλιοθήκη Ιστορικών Μελετών
• Εμπόριο και Τράπεζες στον Πειραιά - Φωτογραφικό Οδοιπορικό από την Αρχαιότητα στους Νεότερους Χρόνους, ΙΜΤΙΙΕ - ΕΒΕΠ - Β' Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, Πειραιάς, 2002
• Μέγας Οδηγός της πόλης, 1928-1929
• Οδηγός Πειραιώς - 1902, Γ. Βώκος
• Τύπος Εποχής - Συλλεκτικοί Χάρτες

Φωτογραφίες: 

• Οι ιστορικές (παλαιές) φωτογραφίες του αφιερώματος χρησιμοποιούνται για εκπαιδευτικούς σκοπούς και γίνεται σαφής αναφορά στην πηγή προέλευσής τους. Κάθε νόμιμο δικαίωμα ανήκει στους νομίμους κατόχους αυτών.
• Όλες οι σύγχρονες φωτογραφίες και οι συνθέσεις / αντιπαραβολές του αφιερώματος ανήκουν στον γράφοντα το ιστολόγιο, διέπονται από κανόνες πνευματικής ιδιοκτησίας και προέρχονται από την προσωπική μου φωτογραφική σελίδα (ALL RIGHTS RESERVED).
• Απαγορεύεται ρητά η χρήση, προβολή, αντιγραφή ή/και αναδημοσίευση με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο.
• Όσοι παρανομούν διώκονται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.