ΤΟ ΜΕΤΑΞΟΫΦΑΝΤΟΥΡΓΕΙΟ ΤΟΥ ΣΤΥΛΙΑΝΟΥ Η. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ [ΧΡΥΣΑΛΛΙΣ]

Το μεταξοϋφαντουργείον "Η Χρυσαλ(λ)ίς" ιδρύθηκε από τον Στυλιανό Η. Παπαδόπουλο στον βιομηχανικό Πειραιά των αρχών του 20ου αιώνα (σύμφωνα με κάποιες πηγές κατά το έτος 1898, κατ'άλλους το έτος 1901, με πιθανότερη εκδοχή το δεύτερο) διαθέτοντας αρχική δύναμη δύο χειροκίνητων ιστών. Ο Στυλιανός Η. Παπαδόπουλος, σε νεαρή ηλικία είχε μετοικήσει στο Βέλγιο όπου παρακολούθησε επί τριετία την Υφαντουργική Σχολή της πόλεως Verviers, ενώ αργότερα συμπλήρωσε τις σπουδές του ειδικευόμενος στην μεταξουργεία, εργαζόμενος στην Lyon της Γαλλίας. 

Η πόλη του Πειραιώς, ως γνωστόν, διέθετε τη δική της ξεχωριστή ιστορική διαδρομή στον κλάδο της μεταξοϋφαντουργίας, αφού στον Πειραιά των μέσων του 19ου αιώνα είχε λειτουργήσει το Μεταξουργείο του Λουκά Ράλλη, το οποίο καταγράφεται ως η πρώτη σύγχρονη ατμοκίνητη βιομηχανία της Ελλάδας.

Στα κάτωθι ενδεικτικά ιστορικά τεκμήρια από τις σελίδες του Τύπου των ετών 1904 και 1905 γίνεται αναφορά στο πρώτο εν Πειραιεί μετάξοϋφαντήριο του Στυλιανού Παπαδόπουλου, το οποίο χαρακτηριζόταν ως το "μεγαλείτερον εν Ελλάδι", με εργοστάσιο επί της οδού Ευπλοίας 21-25 στη συνοικία Μανίνα και υποκατάστημα επί της λεωφόρου Αθηνάς στον αριθμό "1", ήτοι στην αρχή της σημερινής λεωφόρου Βασιλέως Γεωργίου Α':

Ο κάτωθι εικονιζόμενος Στυλιανός Η. Παπαδόπουλος, μετά την επιστροφή του στην Ελλάδα και την ίδρυση της μεταξοϋφαντουργικής μονάδας στον Πειραιά, δεν έπαψε να παρακολουθεί την πρόοδο και την εξέλιξη στον κλάδο της μεταξουργίας με συνεχή ταξίδια σε ευρωπαϊκές πόλεις (Λυών, Ζυρίχη, Μιλάνο κτλ.).

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως το εν Πειραιεί εργοστάσιο του Σ.Η. Παπαδόπουλου διέθετε εκτός από ένα μικρό πρατήριο και τα γραφεία της εταιρίας, έξι διαμερίσματα στα οποία λάμβανε χώρα η επεξεργασία του αποκλειστικά ελληνική προελεύσεως κουκουλιού και η μετατροπή του σε ταφτά, φουλάρι, κλαδωτό μεταξωτό, ατλάζ, σαντακρού (για τους άνδρες) και σε μαντήλια και σάρπες (για τις γυναίκες). 

Η κινητήριος γκαζομηχανή του εργοστασίου του Σ.Η. Παπαδόπουλου:

Το πεπειραμένο εργατικό δυναμικό του εργοστασίου αναλάμβανε την σταδιακή επιστημονική κατεργασία των ελληνικών κουκουλιών, το στρίψιμο, την βαφή, την παρασκευή του στημονιού και του υφαδίου για να ακολουθήσει η επεξεργασία στον αργαλειό. Στα μέσα της πρώτης δεκαετίας του 20ου αιώνα, το μεταξοϋφαντουργείο του Παπαδόπουλου διέθετε αργαλειούς τελευταίας τεχνολογίας στους οποίους απασχολούνταν 150 ζευγάρια χέρια, επιτυγχάνοντας την μεταβολή των μεταξωτών ινών σε υφάσματα. 

Την ίδια εποχή, το υπό εξέτασιν ατμοκίνητο μεταξουργείο παρήγαγε 80.000 πήχεις ταφτάδων κατ'έτος, καθώς επίσης Crepe-de-chine, φουλάρια κ.α. προϊόντα συνολικής αξίας 500.000 δραχμών κατ'έτος, τα οποία διατίθεντο στην Αθήνα σε δυο εμπορικά καταστήματα στην οδό Ερμού 87 και στην οδό Σταδίου 57. Ταυτόχρονα, η εταιρία πραγματοποιούσε εξαγωγές στην Τουρκία και στην Αίγυπτο, ιδίως στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, παρά τον έντονο ανταγωνισμό από τα αντίστοιχα ευρωπαϊκά προϊόντα. 

Ενδεικτική διαφημιστική καταχώρηση του μεγαλύτερου εν Πειραιεί ατμοκίνητου μεταξοϋφαντηρίου του Στυλιανού Η. Παπαδόπουλου μέσα από τις σελίδες του πειραϊκού Τύπου του έτους 1905:

Η εξέλιξη της παραγωγής και η επιτυχία των προσφερόμενων προϊόντων (ταφτάδες, μεταξωτά κ.α.) υπήρξε τέτοια ώστε κατά το έτος 1905 (κατ'άλλους το έτος 1908) ο Στυλιανός Η. Παπαδόπουλος μετέφερε το εργοστάσιό στη βιομηχανική περιοχή του Νέου Φαλήρου, εγκαθιστώντας σε αυτό, πέραν των αναπηστηρίων μεταξιού, τριάντα πέντε (35) μηχανικούς ιστούς ώστε να μπορέσει να ανταποκριθεί στην ολοένα αυξημένη ζήτηση.

Ν. Φάληρον - Μεταξοϋφαντουργείον "Η Χρυσαλλίς" (N. Phalere - Fabrique de Soieries)

Ενδεικτικά ιστορικά τεκμήρια από το έτος 1905 στα οποία υπάρχει αναφορά στο εν Νέω Φαλήρω Εργοστάσιο της Χρυσαλλίδος καθώς και στην εν Αθήναις αποθήκη εγχώριων μεταξωτών η οποία λειτουργούσε στην οδό Ερμού 87.

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως το εργοστάσιο της Χρυσαλίδας στο νέο Φάληρο βρισκόταν πλησίον του σιδηροδρομικού σταθμού που είχε κατασκευάσει η Εταιρία των Σιδηροδρόμων Αθηνών-Πειραιώς και των γραμμών του σιδηροδρόμου Αθηνών - Πειραιώς, παραπλεύρως του Ποδηλατοδρομίου του Νέου Φαλήρου το οποίο ως γνωστόν είχε κατασκευαστεί για τις ανάγκες των πρώτων σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων του 1896. 

Στο κάτωθι τοπογραφικό σημείωμα το οποίο βρίσκεται αναρτημένο στους τοίχους του Ιστορικού Αρχείου του Δήμου Πειραιώς καταγράφεται με ακρίβεια η θέση του υπό εξέτασιν εργοστασίου του Στυλιανού Η. Παπαδόπουλου στο νέο Φάληρο, το Ποδηλατοδρόμιο αλλά και το Άγγλο-Γαλλικόν Κοιμητήριον.

Ενδεικτικό αρχειακό τεκμήριο - διαφημιστική καταχώρηση από τον ημερήσιο Τύπο του έτους 1910 η οποία απευθυνόταν στους "ομογενείας και επαρχιώτας τους μη γνωρίζοντας τα γνήσια ελληνικά μεταξωτά Χρυσαλλίδος", με το εργοστάσιο να καταγράφεται στο νέο Φάληρο, παρά τον Σιδηροδρομικό Σταθμό και η εν Αθήναις αποθήκη στην οδό Ερμού.

Έτερο ενδεικτικό αρχειακό τεκμήριο - διαφημιστική καταχώρηση από τον ημερήσιο Τύπο του έτους 1911 η οποία απευθυνόταν στους "ξένους επισκέπτας των Αθηνών". Όπως μπορεί κάποιος να παρατηρήσει, το εργοστάσιο του νέου Φαλήρου διέθετε τον αριθμό τηλεφώνου 1! 

Διαφημιστική καταχώρηση των Ελληνικών Μεταξωτών Χρυσαλίδος του Στυλιανού Η. Παπαδόπουλου με το "ιδιόκτητον εργοστάσιον εν Ν. Φαλήρω" από Πανελλήνιο Οδηγό του έτους 1912:

Στις αρχές του έτους 1912 καταγράφεται επίσκεψη του τότε Υπουργού Εθνικής Οικονομίας της τότε κυβέρνησης Ελευθερίου Βενιζέλου, Εμμανουήλ Μπενάκη  (1843 - 20 Ιουνίου 1929), με το οικονομικό του επιτελείο, στις εγκαταστάσεις του εργοστασίου του νέου Φαλήρου, το οποίο χαρακτηριζόταν ως το "τελειότερον υπό πάσαν άποψιν εργοστάσιον μεταξοϋφαντουργικής καθ'όλην την Ελλάδαν και Ανατολήν". Κατά τη διάρκεια της επισκέψεως στα διάφορα τμήματα του εργοστασίου (τμήμα παραγωγής, υφαντουργείο κλπ) τον Υπουργό συνόδευε ο ίδιος ο Στυλιανός Παπαδόπουλος, ενώ ιδιαίτερη εντύπωση προκάλεσε το γεγονός ότι το εργοστάσιο προσέφερε καθημερινά συσσίτιο (κρέας και ψάρι) στους εργαζομένους αντί του συμβολικού αντιτίμου των 10 λεπτών.

Ενδεικτική διαφημιστική καταχώρηση του Μεταξοϋφαντουργείου "Η Χρυσαλίς", μέσα από τις σελίδες του πειραϊκού Τύπου του έτους 1913 (σσ. εκείνη την εποχή, σύμφωνα με τα όσα προκύπτουν από το ιστορικό τεκμήριο, εκτός από το εργοστάσιο του νέου Φαλήρου, η επιχείρηση διέθετε αποθήκες στην Αθήνα, στην οδό Ερμού και στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου):

Ολοσέλιδη διαφημιστική καταχώρηση της "Χρυσαλλίδος" του  Στυλιανού Η. Παπαδόπουλου από τις αρχές της δεκαετίας του 1920 στην οποία κυριαρχεί φωτογραφία του εργοστασίου του νέου Φαλήρου:

Το 1925 ο Παπαδόπουλος μετέβαλε την επιχείρηση σε ανώνυμη εταιρεία υπό την επωνυμία "Μεταξοϋφαντουργείον "Η Χρυσαλίς" - Στυλιανός Η. Παπαδόπουλος Α.Ε." με αρχικό κεφάλαιο 40.000.000 δραχμές και ίδρυσε νέο εργοστάσιο στη θέση Ποδονίφτης, κοντά στο ποτάμι του Κηφισού, πλησίον των περιοχών της νέας Φιλαδέλφειας και της νέας Χαλκηδόνας, εγκαθιστώντας άλλους 124 ιστούς, αναπηνιστήριο, στριπτήριο, βαφείο και φινιριστήριο. Το εργοστάσιο στον Ποδονίφτη άρχισε να κατασκευάζεται τον Σεπτέμβριο του 1925 και εγκαινιάστηκε τον Ιανουάριο του 1927. Περιελάμβανε μια έκταση 18.400 τετραγωνικών μέτρων καθώς και τρεις πολυκατοικίες για τους εργάτες. Η περιοχή που επιλέχθηκε - όχι τυχαία - εξασφάλιζε εγγύτητα με τις σηροτροφικές περιφέρειες και κατά συνέπεια φθηνότερα μεταφορικά των κουκουλιών, όπως και φθηνότερα εργατικά ημερομίσθια λόγω της άφθονης προσφοράς του προσφυγικού στοιχείου που είχε κατακλύσει τις περιοχές μετά το 1922. Το εργοστάσιο παρήγαγε 1.000.000 μέτρα υφασμάτων διαφόρων τύπων και απασχολούσε 700 εργάτες, κυρίως γυναίκες, όχι απαραίτητα υπό τις πλέον ιδανικές συνθήκες εργασίες, πράγμα το οποίο φανερώνεται και από αρκετά δημοσιεύματα του Τύπου της εποχής. 

Αξιομνημόνευτο είναι το γεγονός πως την ίδια εποχή το εργοστάσιο στο νέο Φάληρο σταμάτησε τη λειτουργία του, ενώ αργότερα στις ίδιες εγκαταστάσεις λειτούργησε η κλωστοϋφαντουργία Ι.Γ. Γαβριήλ.

Το 1927 η "Χρυσαλίς" επιχείρησε συγχώνευση με την Ανώνυμη Εταιρία Τεχνητής Μετάξης Αθηνών (ΕΤΜΑ) η οποία εν τέλει δεν πραγματοποιήθηκε. Τον ίδιο χρόνο πάντως, η εταιρία κατασκεύασε ένα τρίτο εργοστάσιο (αναπηνιστήριο) στην Γουμένισσα του νομού Κιλκίς. Αργότερα η εταιρεία εγκατέστησε άλλους 24 ιστούς στο εργοστάσιο του Ποδονίφτη, με αποτέλεσμα ο συνολικός αριθμός των ιστών, κατά το έτος 1938, να ανέρχεται στους 183! Ως ανώνυμη εταιρεία η "Χρυσαλίς" υπήρξε από τις μεγαλύτερες μεταξοϋφαντουργικές μονάδες της χώρας, με δίκτυο διανομών σε όλη την Ελλάδα αλλά και την Αίγυπτο.

Οι κάτωθι καταχωρήσεις από τον Τύπο της εποχής του Μεσοπολέμου αφορούν τις μετοχές της προαναφερθείσης ανώνυμης εταιρίας οι οποίες διακινούνταν στο Χρηματιστήριο Αξιών.

"Ενδιαφέρουσα δήλωσις του εν Πειραιεί εργοστασιάρχου μεταξωτών υφασμάτων Σ.Η. Παπαδόπουλου" μέσα από τις σελίδες του Τύπου του έτους 1925 σχετικά με την γνησιότητα των προϊόντων του εργοστασίου του:

Ο ιδρυτής της εταιρίας Στυλιανός Η. Παπαδόπουλος ήταν παντρεμένος με την Κλεονίκη το γένος Φιλίππου Βασιλειάδου και είχε τέσσερα παιδιά: τον Βασίλειο, τον Φίλιππο, τον Πέτρο και τη Σουνιάδα. Ο Φίλιππος Παπαδόπουλος ίδρυσε κατά το έτος 1943 την εταιρεία "Διατοπική" με σκοπό το εμπόριο των προϊόντων της "Χρυσαλίδος", εταιρεία η οποία εν τέλει δε λειτούργησε. Σύμφωνα με τα στοιχεία που αντλούνται από το αρχείο της οικογενείας Παπαδόπουλου, όλα τα άρρενα τέκνα της οικογένειας έλαβαν μέρος στο διοικητικό συμβούλιο της "Χρυσαλίδος". Η οικογένεια του Στυλιανού Η. Παπαδόπουλου διέθετε ένα ακίνητο στην Αθήνα (στην οδό Ευαγγελιστρίας), τρία στον Πειραιά (δύο στην οδό Καστέλλας και ένα στην οδό Αξελού) ενώ το 1928 οικοδομούσε δύο κτίσματα στο Σούνιο και στο Μαρούσι. Ο Στυλιανός Παπαδόπουλος αντιμετώπισε φορολογικούς ελέγχους, κατηγορούμενος δύο φορές για απόκρυψη κερδών, για τα έτη 1916-1917 και τα έτη 1921-1927. 

Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός πως ο Στυλιανός Η. Παπαδόπουλος στις 22 Ιουνίου του 1927 μηνύθηκε από τον πρώην υπάλληλό του Ιπποκράτη Ανδρεάδη κατηγορούμενος για απόκρυψη φορολογητέων κερδών ύψους 50 εκ. δραχμών. Ο Παπαδόπουλος, που είχε καταστρέψει το αρχείο της ιδιωτικής του επιχείρησης μετά από υπόδειξη του Ανδρεάδη (σύμφωνα με το υπόμνημα της Κλεονίκης Παπαδοπούλου προς τον έφορο της Α' Εφορίας Πειραιά κ. Σταυρινό), έχοντας ήδη διαταραγμένη την ψυχική του υγεία, αυτοκτόνησε στις 30 Σεπτέμβρη του 1927. Ακολούθησαν τέσσερις φορολογικοί έλεγχοι (16/7/1928, 27/10/1928, 29/11/1928, 29/3/1929) από την Α' Εφορία Πειραιά.

Οι τρεις επόμενες διαφημιστικές καταχωρήσεις εποχής Μεσοπολέμου, από το ψηφιοποιημένο αρχείο του Ελληνικού Λογοτεχνικού και Ιστορικού Αρχείου (ΕΛΙΑ):

Διαφημιστική καταχώρηση του μεταξοϋφαντουργείου "Η Χρυσαλίς" μέσα από τις σελίδες του Τύπου του έτους 1932:

Ιστορικό τεκμήριο από τον Τύπο του έτους 1933 με αναφορά σε επίσκεψη του Ελευθερίου Βενιζέλου - κατά την τελευταία πρωθυπουργική του θητεία - στα εργοστάσια της "Χρυσαλλίδος":

Μετά την περίοδο ακμής, κερδοφορίας, βραβείων και διακρίσεων για την κολοσσιαία επιχείρηση, ακολούθησε η σταδιακή πτώση. Μεταπολεμικά, η οικογενειακή επιχείρηση του Στυλιανού Παπαδόπουλου δεν άντεξε στις πληθωριστικές πιέσεις του κλάδου της μεταξουργίας και πτώχευσε επισήμως κατά το έτος 1958.

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως στις σελίδες του Τύπου των αρχών της δεκαετίας του 1960, συναντούμε προκηρύξεις της Ανωνύμου Εταιρίας Γενικών Αποθηκών της Ελλάδας, η οποία καλούσε τους όποιους ενδιαφερόμενους να συμμετάσχουν σε πλειστηριασμούς που αφορούσαν διάφορα υφάσματα που προέρχονταν από τις αποθήκες του "...εν Νέα Χαλκηδόνι Εργοστασίου της Α.Ε. Μεταξουφαντουργίας "Χρυσαλίς"..."

Κείμενο - Πηγές:

Το κείμενο είναι πρωτότυπο, προϊόν προσωπικής έρευνας, προσωπικής εργασίας και προσωπικών εκτιμήσεων. Στοιχεία και πληροφορίες έχουν ληφθεί από τις κάτωθι πηγές:

• "Piraeus: From Porto Leone to the Manchester of the Orient", Liza Micheli, Editions Dromena, 1989
• Ιστορικό Αρχείο Δήμου Πειραιώς
• Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (ΕΛΙΑ)
• Τύπος Εποχής - Οδηγοί Πόλεως - Συλλεκτικοί Χάρτες

• Απαγορεύεται ρητά η χρήση, προβολή, αντιγραφή ή/και αναδημοσίευση με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο.
• Όσοι παρανομούν διώκονται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.