ΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ ΤΗΣ ΥΔΡΑΪΚΗΣ ΣΥΝΟΙΚΙΑΣ

Οι κάτοικοι της Ύδρας, ως επί το πλείστον καραβοκύρηδες, έμποροι και ναυτικοί, πρωτοστάτησαν, ως γνωστόν, στον εθνικό-απελευθερωτικό αγώνα του 1821, συνεισφέροντας τόσο οικονομικά όσο και με την προσωπική τους συμμετοχή σε πολλές στρατιωτικές επιχειρήσεις. Βέβαια, οι Υδραίοι ναυτικοί και έμποροι είχαν ανέκαθεν μια στενή σχέση με το λιμάνι του Πειραιά, καθώς πηγαινοέρχονταν με τα πλοία και τα καΐκια τους, μεταφέροντας προϊόντα κυρίως από τα νησιά του Αργοσαρωνικού προς την Αθήνα.

Η μετακίνηση Υδραίων εποίκων προς την υπό ανασύσταση πόλη του Πειραιά ξεκίνησε στα τέλη της δεκαετίας του 1820 και αυξήθηκε κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1830. Οι Υδραίοι, οι οποίοι μαζί με τους Χιώτες υπήρξαν επί της ουσίας οι πρώτοι έποικοι της νέας πόλεως, εγκαταστάθηκαν πέριξ του παλιού Τελωνείου (της επονομαζόμενης "Δογάνας") στο λιμάνι του Πειραιά, δημιουργώντας έναν συνοικισμό ο οποίος αναφερόταν στο Βασιλικό Διάταγμα του Μαΐου του 1838 υπό τον διακριτικό τίτλο "Περί Συνοικισμού Υδραίων Εις Πειραιά". 

Ο υδραίικος συνοικισμός του Πειραιά εκτεινόταν αρχικά ανάμεσα στις οδούς Μπουμπουλίνας και Σαχτούρη, σε οικόπεδα τα οποία πρωτύτερα άνηκαν στην ιστορική μονή του Αγίου Σπυρίδωνα (και είχαν περάσει στη δικαιοδοσία του κράτους) καθώς και σε διάφορους άλλους ιδιοκτήτες, κυρίως Αθηναίους οι οποίοι είχαν αγοράσει τα εδάφη από παλαιότερους κατόχους ή προγενέστερους Τούρκους ιδιοκτήτες.

Η επιρροή των Υδραίων στα δρώμενα της πόλης κατά τα πρώτα χρόνια της ανασύστασης του Πειραιώς υπήρξε αρκετά σημαντική, άλλωστε ο πρώτος Δήμαρχος Πειραιώς κατά τα έτη 1835-1841, υπήρξε ο εξ Ύδρας έμπορος Κυριάκος Σερφιώτης. Το καλοκαίρι του έτους 1844, οι Υδραίοι του Πειραιά διέθεσαν σημαντικά χρηματικά ποσά και ξεκίνησαν την κατασκευή του πρώτου ναού του Αγίου Νικολάου, στην πλατεία έναντι του Τελωνείου ενώ την ίδια δεκαετία, η συνοικία με τα χαρακτηριστικά σπίτια νησιώτικης αρχιτεκτονικής - με καμάρες, στοές και εσωτερικές αυλές - εξαπλώθηκε αργά αλλά σταθερά προς τον λόφο της Δεξαμενής (Πηγάδας), προς τα παλιά Καρβουνιάρικα και τις έρημες πλαγιές της Πειραϊκής Χερσονήσου, εκεί όπου αργότερα - προς το τέλος του 19ου αιώνα - θα αρχίσει να σχηματίζεται η συνοικία του Χατζηκυριάκειου. 

• Τα σχολεία της Υδραίικης συνοικίας

Κατά το έτος 1858 αποφασίστηκε η ανέγερση του πρώτου σχολείου στον συνοικισμό των Υδραίων, του Β' Δημοτικού Σχολείου Αρρένων. Έτσι λοιπόν, κατά τα έτη 1858-1860, ανεγέρθηκε η κεντρική μονάδα του αλληλοδιδακτικού τμήματος, η οποία χωριζόταν με μεσοτοιχία για τις ανάγκες της διδασκαλίας. Το 1860 το εν λόγω σχολείο ήδη λειτουργούσε υπό την διεύθυνση του δημοδιδασκάλου Κωνσταντίνου Παπ(π)αγεωργόπουλου. Αργότερα, κατά τα έτη 1873 και 1886 πραγματοποιήθηκαν δυο επεκτάσεις και κατασκευάστηκαν οι δυο πλευρικές πτέρυγες του οικοδομήματος - σσ. το οποίο κατεδαφίστηκε κατά την δεκαετία του 1960. 

Το Β' Δημοτικό Σχολείο Αρρένων της υδραϊκής συνοικίας

Ο ιστορικός Παντολέων Καμπούρογλου στο έργο του "Ιστορία του Πειραιώς από του 1833-1882 έτους" αναφέρει πως το Β' Δημοτικό Σχολείο Αρρένων οικοδομήθηκε επί τεσσάρων συνεχόμενων εθνικών οικοπέδων που παραχωρήθηκαν από τον Δήμο Πειραιώς - επί δημαρχίας Λουκά Ράλλη - στη συμβολή των σημερινών οδών Σαχτούρη και Ιωάννου Χατζηκυριάκου, στα όρια της υδραίικης συνοικίας με την συνοικία Βρυώνη. Το εν λόγω έργο χρηματοδοτήθηκε κατά μεγάλο ποσοστό από την εν Λονδίνω φιλόμουση οικογένεια Φραγκιάδη, όπως άλλωστε καταγραφόταν στην σχετική μαρμάρινη επιγραφή που βρισκόταν τοποθετημένη στην πρόσοψη του σχολικού κτιρίου αναφέροντας "Δημοτικόν Σχολείον Αρρένων - Ιδρύθη δαπάνη Στεφάνου Φραγκιάδου επί δημαρχίας Λουκά Ράλλη, 1858". Σύμφωνα με σχετικούς υπολογισμούς, ο Δήμος Πειραιώς ξόδευε για την συντήρηση του συγκεκριμένου σχολείου, στο οποίο φοιτούσαν περί τους 240 μαθητές στις αρχές της δεκαετίας του 1880, περί τις 4.000 δραχμές.

Στην κάτωθι λεπτομέρεια από χάρτη των τελών του 19ου αιώνα, παρατηρήστε την καταγραφή τόσο του Β' Δημοτικού Σχολείου των  Αρρένων επί της λεωφόρου Σαχτούρη όσο και του Β' Δημοτικού Σχολείου Θηλέων επί της λεωφόρου Νοσοκομείου (νυν Αφεντούλη):

Σύμφωνα με τα αναφερόμενα στον Πανελλήνιο Οδηγό του έτους 1912 (υπό Κ. Σταματίου και Β. Μπουζούρα), το Β' Δημοτικό Σχολείο Αρρένων Πειραιώς λειτουργούσε στις αρχές της δεύτερης δεκαετίας του 20ου αιώνα στην οδό Σαχτούρη υπό τη διεύθυνση του Βασ. Βογιά.

Ομοίως, στις σελίδες του Μέγα Οδηγού της πόλεως του Πειραιώς της περιόδου 1928-1929 καθώς και στην αντίστοιχη συμπεπληρωμένη έκδοση του 1929-1930, καταγράφεται πως στο σχολικό κτίριο επί της οδού Σαχτούρη 25, στα τέλη της δεκαετίας του 1920, συστεγάζονταν το Β' Πεντατάξιον Δημοτικό Σχολείο Αρρένων υπό την διεύθυνση του Σπυρ. Λούβη μαζί με το Β' Εξατάξιον Δημοτικό Σχολείο Θηλέων (σσ. το οποίο είχε φύγει από την αρχική του έδρα επί της οδού Αφεντούλη - βλέπε παρακάτω).

Σχετικά με το προαναφερθέν Β' Δημοτικό Σχολείο Θηλέων (Παρθεναγωγείο) της υδραίικης συνοικίας, αξίζει να σημειώσουμε πως στεγάστηκε αρχικά στο ανώτερο επίπεδο της κατοικίας του Αντώνιου Μανίνα, στη συμβολή των οδών Ι. Χατζηκυριακού και Κανάρη. Αργότερα, κατά το έτος 1876, επί δημαρχίας Τρύφωνος Μουτζόπουλου και κατόπιν σχετικής δωρεάς του Ιακώβου Ράλλη, ανεγέρθηκε νεοκλασικό κτίριο επί της οδού Αφεντούλη σε σχέδιο του γνωστού Υδραίου δημοτικού αρχιτέκτονα Ιωάννη Λαζάριμου, όπου στεγάστηκε το Β' Παρθεναγωγείο (σσ. το Α' Παρθεναγωγείο Πειραιώς ήταν η Ράλλειος Σχολή επί της πλατείας Κοραή). 

Κατά το έτος 1912, σύμφωνα με τα όσα αναφέρονται στις σελίδες του Πανελληνίου Οδηγού (υπό Κ. Σταματίου και Β. Μπουζούρα), το Β' Δημοτικό Σχολείο Θηλέων Πειραιώς λειτουργούσε στην οδό Αφεντούλη υπό τη διεύθυνση της Ζηνοβίας Ζαλούχου. Δυο χρόνια αργότερα, κατά το έτος 1914, το Β' Παρθεναγωγείο Πειραιώς μεταφέρθηκε στο κτίριο της οδού Σαχτούρη όπου συστεγάστηκε - όπως προαναφέραμε - με το Β' Δημοτικό Σχολείο Αρρένων Πειραιώς, ενώ στο νεοκλασικό κτίριο της οδού Αφεντούλη στεγάστηκε έκτοτε το Β' Γυμνάσιο Αρρένων Πειραιώς. Στο παρακάτω ιστορικό τεκμήριο από τις σελίδες του Μέγα Οδηγού Πειραιώς της περιόδου 1928-1929, το Β' Εξατάξιον Δημοτικό Σχολείο Θηλέων καταγράφεται επί της οδού Σαχτούρη 25 υπό τη διεύθυνση της Μαρίας Πλυτανοπούλου.

Μετά τον Πόλεμο και την Κατοχή, σε σχετικό Οδηγό του Πειραιώς, το 2ον Δημοτικόν Σχολείον καταγραφόταν σταθερά στη διασταύρωση των οδών Σαχτούρη και Χατζηκυριακού. 

Το νεοκλασικό κτίριο του Β' Δημοτικού Σχολείου Αρρένων Πειραιώς, όπως καταγράφηκε δια χειρός Γεωργίου Μπακούρου, κατά το δεύτερο μισό της δεκαετίας του '60, από τη διασταύρωση οδών Σαχτούρη, Ιωάννη Χατζηκυριάκου και Βασιλέως Κωνσταντίνου (νυν Ηρώων Πολυτεχνείου). Αξιοσημείωτη η στάση (αφετηρία) των λεωφορείων που πραγματοποιούσαν το δρομολόγιο "65" Αθήναι-Πειραιεύς, έναντι του σχολικού συγκροτήματος. Για την ιστορία, ας αναφέρουμε πως στην συγκεκριμένη αρχειακή φωτογραφία, το εικονιζόμενο λεωφορείο είναι ένα Chausson-Saviem. (σσ. αργότερα, το δρομολόγιο "65" αντικαταστάθηκε από το "040" Πειραιεύς - Σύνταγμα).

Στις μέρες μας (21ος αιώνας), στο οικόπεδο που ορίζεται από τις οδούς Σαχτούρη, Ιωάννη Χατζηκυριάκου και Τομπάζη, υφίσταται το κάτωθι εικονιζόμενο σχολικό συγκρότημα στο οποίο συστεγάζονται το 22ο και 24ο Δημοτικό Σχολείο Πειραιά.

Προς τα τέλη του 19ου αιώνα, ξανά επί δημαρχίας Τρύφωνος Μουτζόπουλου, ανεγείρονται επί της πλατείας Δεξαμενής (Πηγάδας) - θέση γνωστότερη και ως Μύλοι ή Βάρη ή Περιβόλια - δυο ακόμη Δημοτικά Σχολεία αρρένων και θηλέων. Τα δυο παράλληλα κτίρια τα οποία κατασκευάστηκαν - εκ των οποίων ένα υφίσταται μέχρι τις μέρες μας (21ος αιώνας) - σχεδιάστηκαν από τον δημοτικό μηχανικό Εμμανουήλ Παπακωνσταντίνου και εξυπηρετούσαν την υδραίικης συνοικία, η οποία είχε εν τω μεταξύ εξαπλωθεί από το λιμάνι προς την σημερινή πλατεία Πηγάδας και το Χατζηκυριάκειο. 

Τα προαναφερόμενα δυο σχολικά κτίρια της πλατείας Δεξαμενής σε δυο χαρακτηριστικές φωτογραφίες εποχής, λίγο μετά την αποπεράτωση της κατασκευής τους, στα τέλη του 19ου αιώνα.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1910, στα ως άνω σχολικά κτίρια, σύμφωνα με τα όσα καταγράφονται στον Πανελλήνιο Οδηγό του 1912 (υπό Κ. Σταματίου και Β. Μπουζούρα), στεγάζονταν το Η' Δημοτικό Σχολείο Αρρένων υπό τη διεύθυνση του Κ. Οικονομίδη και αντίστοιχα το Ζ' Δημοτικό Σχολείο Θηλέων υπό τη διεύθυνση της Μαρίας Γεωργιάδου. Τα προαναφερθέντα δημοτικά σχολεία την εποχή εκείνη αναφέρονταν και ως "τα σχολεία της παλαιάς Δεξαμενής". 

Σχεδόν δυο δεκαετίες αργότερα, ο προαναφερόμενος Μέγας Οδηγός της πόλης του Πειραιά της περιόδου 1928-1929 καταγράφει τη λειτουργία του Η' Εξατάξιου Δημοτικό Σχολείου στην πλατεία Δεξαμενής (Πηγάδας), υπό τη διεύθυνση του Δημητρίου Οικονομόπουλου:

Μια σαφέστατα μεταγενέστερη φωτογραφική καταγραφή του ενός διασωθέντος διατηρητέου πλέον σχολικού κτιρίου της πάλαι ποτέ υδραίικης συνοικίας επί της πλατείας Πηγάδας:

Το υπό εξέτασιν διασωθέν σχολικό κτίριο της πλατείας Δεξαμενής (Πηγάδας) όπως καταγράφηκε φωτογραφικά στις αρχές της δεύτερης δεκαετίας του 21ου αιώνα. Στο εν λόγω διατηρητέο κτίριο και στις σύγχρονες σχολικές εγκαταστάσεις που έχουν αναπτυχθεί παραπλεύρως αυτού στεγάζονται και λειτουργούν το 33ο Νηπιαγωγείο / Δημοτικό Σχολείο Πειραιώς καθώς και το 50ο Νηπιαγωγείο Πειραιώς.

Ευδιάκριτη στο υπέρθυρο η μαρμάρινη επιγραφή σύμφωνα με την οποία το εν λόγω διατηρητέο κτίριο οικοδομήθηκε επί δημαρχίας Τρύφωνος Μουτζόπουλου το 1898:

Το ως άνω σχολικό κτίριο, όπως καταγράφηκε φωτογραφικά κατά το έτος 2012:

Η όψη του υπό εξέτασιν σχολικού κτιρίου, στις αρχές του έτους 2014, όταν εκίνησαν τα έργα αναμόρφωσης της πλατείας Πηγάδας:

Έτερη φωτογραφική καταγραφή του ως άνω διατηρητέου σχολικού κτιρίου από τον μήνα Σεπτέμβριο του έτους 2021:

Άποψη της οπίσθιας όψης του υπό εξέτασιν σχολικού κτιρίου όπως καταγράφηκε στις αρχές Μαρτίου του έτους 2023:

Ο αναγνώστης του παρόντος μικρού αφιερώματος αξίζει να αναλογιστεί διαβάζοντας αυτά τα ενδεικτικά ιστορικά στοιχεία τα οποία αφορούν συγκεκριμένα εκπαιδευτικά ιδρύματα της πόλης του Πειραιά, τις εξαιρετικά δυσχερείς συνθήκες μέσα από τις οποίες αναπτύχθηκε η δημόσια παιδεία όχι μονάχα στην πόλη του Πειραιά αλλά εν γένει στην Ελλάδα κατά τον 19ο αιώνα με κύρια χαρακτηριστικά την έλλειψη κατάλληλων διδακτικών χώρων και οικοπέδων προς ανέγερση σχολικών κτιρίων (εξ'ου και το σύνηθες φαινόμενο της στέγασης δημοσίων σχολείων σε οικίες ιδιωτών), την έλλειψη δασκάλων και καθηγητών, την απουσία διδακτικού υλικού καθώς και την μεγάλη εξάρτηση από δωρεές τρίτων, επιφανών και πλουσίων Ελλήνων ευεργετών (λ.χ. στον Πειραιά ο Ιωνίδης-Ιπλιξής, η οικογένεια Φραγκιάδη, η οικογένεια Ράλλη κ.α.) ελλείψει κρατικών πόρων. 

Διαβάστε σχετικά θέματα:

Τα υδρέϊκα του Πειραιά

Η ιστορική διαδρομή της Ιωνιδείου Σχολής

Ράλλειος Σχολή Θηλέων Πειραιώς (1855)

Το Α' Γυμνάσιο Αρρένων Πειραιά - Το Γυμνάσιο της πλατείας Κοραή

Το Β' Γυμνάσιο Αρρένων Πειραιά

Δημοτικό Σχολείο Ταγκόπουλου

Το σχολείο της πλατείας Καρπάθου (Καρπαθικό)

Κείμενο - Πηγές:

Το κείμενο είναι πρωτότυπο, προϊόν προσωπικής έρευνας, προσωπικής εργασίας και προσωπικών εκτιμήσεων.  Στοιχεία και πληροφορίες έχουν ληφθεί από τις κάτωθι πηγές:

• "Πειραιάς 1834-1912", Σταματίνα Μαλικούτη, Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς
• "Ιστορία του Πειραιώς από του 1833-1882 έτους", Π. Καμπούρογλου, 1883
• Αφιέρωμα: Πειραιάς, το ξεκίνημα - Περιοδική Έκδοση της Ελληνογαλλικής Σχολής Πειραιά "Ο Άγιος Παύλος", 11/07, Τεύχος 2
• Ιστορικό Αρχείο Δήμου Πειραιώς
• ΥΠΕΚΑ
• Τύπος Εποχής - Οδηγοί Πόλεως - Συλλεκτικοί Χάρτες

Φωτογραφίες:

• Οι ιστορικές φωτογραφίες αυτού του αφιερώματος παρατίθενται για εκπαιδευτικούς σκοπούς - κάθε νόμιμο δικαίωμα ανήκει στους νομίμους κατόχους αυτών.
• Όλες οι σύγχρονες φωτογραφίες ανήκουν στον γράφοντα το ιστολόγιο και διέπονται από κανόνες πνευματικής ιδιοκτησίας και προέρχονται από την προσωπική μου φωτογραφική σελίδα (ALL RIGHTS RESERVED).
• Απαγορεύεται ρητά η χρήση, προβολή, αντιγραφή ή/και αναδημοσίευση με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο.
• Όσοι παρανομούν διώκονται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.