Το Χατζηκυριάκειο ή αλλιώς η Συνοικία του Χατζηκυριάκου οφείλει την ονομασία της στον Ιωάννη Χατζηκυριάκο ή Χατζή-Κυριάκο, ο οποίος ως γνωστόν υπήρξε ο εμπνευστής, δημιουργός και χρηματοδότης του Χατζηκυριάκειου Ορφανοτροφείου Θηλέων, ενός φιλανθρωπικού ιδρύματος το οποίο πρώτο-λειτούργησε στον Πειραιά των αρχών του 20ου αιώνα. Γύρω από το προαναφερόμενο κοινωφελές ίδρυμα, στους άγονους λόφους της τότε ερημικής και ακατοίκητης Πειραϊκής Χερσονήσου, αναπτύχθηκε με το πέρασμα των χρόνων η ομώνυμη συνοικία, κυρίως από προσφυγικούς πληθυσμούς όπως επίσης από ανθρώπους που εργάζονταν κυρίως στα Καρβουνιάρικα, στα ναυπηγεία και τους ταρσανάδες της ακτής Ξαβερίου και στο λιμάνι του Πειραιά.
Αξιομνημόνευτο είναι το γεγονός πως κατά την εποχή της ιδρύσεως του Ορφανοτροφείου Θηλέων του Χατζηκυριάκου, τα μοναδικά έτερα σημεία αναφοράς της ευρύτερης Πειραϊκής Χερσονήσου υπήρξαν η Σχολή Ναυτικών Δοκίμων και το Σηματώρειον (Σηματόγραφος / Σηματολόγος) στη θέση "Σταυρός". Την ίδια εποχή, η κύρια οδός που οδηγούσε προς το Ορφανοτροφείο και την νέα συνοικία αποτέλεσε αρχικά προέκταση της κεντρικής λεωφόρου Σωκράτους και αργότερα ονοματίστηκε ως λεωφόρος Ιωάννη Χατζηκυριάκου. Επρόκειτο για μια φαρδιά, πλην απότομη, ανηφορική κατά κύριο λόγο και πετρώδη οδό, η οποία συνέδεε την συνοικία του Βρυώνη και τα Υδρέϊκα με την περιοχή πέριξ του Ορφανοτροφείου Θηλέων. Αργότερα, ο έτερος κύριος δρόμος που διέσχιζε τη συνοικία του Χατζηκυριάκειου ενώνοντας την ακτή Ξαβερίου με την ακτή Θεμιστοκλέους, στις νότιες ακτές της Πειραϊκής Χερσονήσου, έλαβε το όνομα της συζύγου του Ιωάννη Χατζηκυριάκου, Μαρίας (Μαριγώ).
Μια ενδεικτική φωτογραφική αποτύπωση της συνοικίας πέριξ του κτιρίου του Χατζηκυριάκειου Ιδρύματος Παιδικής Προστασίας όπως καταγράφηκε στα μέσα της δεκαετίας του 2010:
Οι κάτωθι εκ θαλάσσης ασπρόμαυρες αρχειακές φωτογραφικές καταγραφές τοποθετούνται χρονικά στα χρόνια της Β' Συμμαχικής Κατοχής (αποκλεισμού) του Πειραιά (Ιανουάριος 1917). Η συνοικία πέριξ του Ορφανοτροφείου Θηλέων είχε αρχίσει να δημιουργείται σιγά-σιγά αρχικά από έποικους προερχόμενους από τα Δωδεκάνησα (Ρόδιους, Καρπάθιους, Σύμιους, Καστελλοριζιώτες κ.α.), οι οποίοι είχαν εγκαταλείψει τα νησιά τους λόγω της ιταλικής κατοχής του 1912 αναζητώντας μια καλύτερη τύχη στον Πειραιά.
_WM.jpg)



Ενδεικτικό δίγλωσσο επιστολικό δελτάριο της ιδίας περιόδου με τίτλο "Πειραιεύς: Η Ναυαρχίς του Γαλλικού Στόλου "Προβάνς" εις τον Λιμένα Πειραιώς" (Pirée: Super Dreadnought "Provence" au port du Pirée) στο οποίο καταγράφεται η προαναφερόμενη Ναυαρχίδα του Γαλλικού Στόλου που είχε αποκλείσει το λιμάνι του Πειραιά επί της ακτής Ξαβερίου, με το κτίριο του Ορφανοτροφείου Θηλέων του Χατζηκυριάκου να καταγράφεται στο βάθος.
Αργότερα, στον Πειραιά κατέφθασαν πρόσφυγες από την Μικρά Ασία, πριν αλλά και μετά την Καταστροφή - καθώς επίσης μετά την ολοκλήρωση της ανταλλαγής των πληθυσμών - οι οποίοι σταδιακά προστέθηκαν στους προϋπάρχοντες κατοίκους της περιοχής, δημιουργώντας κατ'αυτόν τον τρόπο μια αμιγώς λαϊκή προσφυγική συνοικία. Άλλωστε, σχεδόν ταυτόχρονα με την συνοικία του Χατζηκυριάκειου, αναπτύχθηκε και εξαπλώθηκε σταδιακά ο επίσης λαϊκός προσφυγικός συνοικισμός της νέας Καλλιπόλεως Πειραιώς.
Στην κάτωθι ασπρόμαυρη αρχειακή φωτογραφία εκ των αρχείων του Μουσείου Μπενάκη, καταγράφεται μια μερική άποψη της υπό εξέτασιν συνοικίας η οποία δημιουργήθηκε πέριξ του Χατζηκυριάκειου Ορφανοτροφείου, το κτίριο του οποίου διακρίνεται στο κέντρο του φωτογραφικού κάδρου. Ειρήσθω εν παρόδω, η εικονιζόμενη ανηφορική οδός η οποία καταγράφεται να ενώνει την προκυμαία του λιμένος με το κτίριο του Ορφανοτροφείου Θηλέων είναι κατά πάσα πιθανότητα η οδός Ευκλείας:
Χατζηκυριάκειο (Πηγή: Μουσείο Μπενάκη) |
Η συνοικία του Χατζηκυριακείου, όπως ακριβώς οι υπόλοιπες προσφυγικές συνοικίες της Πειραϊκής Χερσονήσου και όχι μόνον, αντιμετώπισε από τα χρόνια του σχηματισμού της και μέχρι τις σχετικά πρόσφατες μεταπολεμικές δεκαετίες, αρκετά προβλήματα και σοβαρές ελλείψεις: κακοτράχαλοι και κακό-φτιαγμένοι δρόμοι, προβλήματα ύδρευσης, πλημμύρες, ελλιπές και προβληματικό αποχετευτικό δίκτυο, ανύπαρκτος νυκτερινός φωτισμός.
Μεταπολεμικός Πειραιάς - Χατζηκυριάκειο (Πηγή: Μουσείο Μπενάκη / Φωτογράφος Βούλα Παπαϊωάννου) |
Η συνοικία του Χατζηκυριακείου όπως καταγράφηκε σε μεταπολεμική αεροφωτογραφία του έτους 1953:

Έτερη αεροφωτογραφία της συνοικίας του Χατζηκυριακείου και του κεντρικού λιμένος Πειραιώς, για λογαριασμό του περιοδικού "Εικόνες", από τον χειμώνα του έτους 1955:

Τα ακριβή όρια της συνοικίας του Χατζηκυριακείου είναι σχετικά δυσδιάκριτα: προς βορράν, η συνοικία του Χατζηκυριακείου συναντά την ακτή Μιαούλη - ακτή Ξαβερίου και τον λιμένα του Πειραιώς, στα νότια συνορεύει με την συνοικία της νέας Καλλιπόλεως με όριο την οδό Γεωργίου Θεοτόκη, στα δυτικά όριο θεωρούνται οι εγκαταστάσεις της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων ενώ, στα ανατολικά, το όριο μεταξύ της παλιάς υδρέϊκης συνοικίας και του Χατζηκυριακείου οφείλει να αναζητηθεί στο ύψος των οδών Βύρωνος ή Σπυρίδωνος Τρικούπη.
Η αγνώριστη οδός Κλεισόβης λίγα μέτρα πριν από την ακτή Ξαβερίου, με το κτίριο του Σιλό και τους γερανούς φορτοεκφόρτωσης της Ηετιώνειας ακτής να διακρίνονται στο βάθος, σε μια φωτογραφική καταγραφή της δεκαετίας του 1960.
_wm.jpg)
Στις μέρες μας (21ος αιώνας), παρά την πληθυσμιακή αλλοίωση της περιοχής και την κατασκευή πλήθους νέων κατασκευών / πολυκατοικιών σε διάφορες χρονικές στιγμές (δεκαετίες 1960-1970, δεκαετία 1990-2000, δεκαετία 2020), εντούτοις ο πάλαι ποτέ λαϊκός και προσφυγικός χαρακτήρας της συνοικίας διασώζεται σε ορισμένα σημεία της περιοχής, τόσο στα μικρά στενά όσο και στους πιο κεντρικούς δρόμους του Χατζηκυριακείου.
Ο κατ'εξοχήν ιερός ναός της συνοικίας του Χατζηκυριακείου βρίσκεται σε απόσταση λίγων μέτρων από το κτίριο του Ορφανοτροφείο Θηλέων, επί της ακτής Μιαούλη (παλαιότερα ακτή Ξαβερίου), μεταξύ των οδών Ολύμπου, Πόντου και Μαρίας Χατζηκυριακού. Ο εν λόγω ιερός ναός ο οποίος αφιερώθηκε στην Ζωοδόχο Πηγή, δημιουργήθηκε από τους κατοίκους της νεοσύστατης συνοικίας κατά τη δεκαετία του 1920, αρχικά εντός μιας μικρής αυτοσχέδιας κατασκευής (παράγκας). Προπολεμικά, ο αρχικός ιερός ναός της Ζωοδόχου Πηγής, οικοδομήθηκε με έξοδα που καλύφθηκαν από τους κατοίκους της συνοικίας και από εράνους. Κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, η εν λόγω εκκλησία υπέστη σοβαρές ζημίες, οι οποίες αποκαταστάθηκαν κατά τη δεκαετία του 1950.
Ο σύγχρονος ιερός ναός της Ζωοδόχου Πηγής, στον οποίον φυλάσσονται τα λείψανα του Αγίου Ελευθερίου και της Αγίας Μαρίνας, όπως καταγράφηκε στις αρχές της δεκαετίας του 2010.
Η προνομιακή θέση του εικονιζόμενου ιερού ναού, ο οποίος διαθέτει απρόσκοπτη θέα προς το λιμάνι του Πειραιώς, ευρισκόμενος άνωθεν της θέσεως Λιοντάρι, στο τέρμα της ακτής Μιαούλη, τον καθιστά δημοφιλή επιλογή για την τέλεση μυστηρίων, ιδίως κατά τους εαρινούς και θερινούς μήνες.
Το παρεκκλήσιο του Αγίου Χριστόφορου, στη σκιά του ιερού ναού της Ζωοδόχου Πηγής.
Πέραν του ιερού ναού της Ζωοδόχου Πηγής, αξιοσημείωτη είναι η ύπαρξη του μικρού ναού του Αγίου Ιωάννου, εντός των εγκαταστάσεων του Χατζηκυριακείου Ιδρύματος Παιδικής Προστασίας (πρώην Χατζηκυριάκειο Ορφανοτροφείο Θηλέων).
_wm.jpg)
Στα δυσδιάκριτα όρια της υπό εξέτασιν συνοικίας του Χατζηκυριακείου με τον συνοικισμό της νέας Καλλιπόλεως, καταγράφεται επίσης η ύπαρξη του κάτωθι εικονιζόμενου ιερού ναού του Αγίου Νείλου, επί της κεντρικής οδού Γεωργίου Θεοτόκη, μεταξύ των οδών Σπυρίδωνος Τρικούπη και Ηροδότου. Ο εν λόγω ιερός ναός, του οποίου η πρώτη αρχική κατασκευή τοποθετείται χρονικά περί τα τέλη της δεκαετίας του 1920 εντός παραπήγματος, οικοδομήθηκε στα μέσα της δεκαετίας του 1950 στο σημείο όπου υφίσταται μέχρι τις μέρες μας (21ος αιώνας):
Στα μέσα της δεκαετίας του 1920, καταγράφεται η ίδρυση του Αθλητικού Συλλόγου Θυέλλης Ταμπουρίων (1924), με έμβλημα το ιστορικό πλοίο της Αργοναυτικής Εκστρατείας ("Αργώ") και χρώματα το κίτρινο/μαύρο, ο οποίος αργότερα μετονομάστηκε σε Ένωση Φιλάθλων Ταμπουρίων (1927) και τέλος σε Δωδεκανησιακό Αθλητικό Όμιλο "Ο Αργοναύτης" (1928), με έδρα το Χατζηκυριάκειο. Από το συγκεκριμένο σωματείο, το οποίο έχει πολυετή παρουσία στα εθνικά πρωταθλήματα και κορυφαία στιγμή της ιστορικής διαδρομής του την παρουσία στο πρωτάθλημα της Β΄ Εθνικής κατηγορίας, έχουν περάσει διάφοροι γνωστοί ποδοσφαιριστές (Ανδρέας Μουράτης, Θανάσης Μπέμπης, Γιώργος Δεληκάρης κ.α.). Σε αθλητικό επίπεδο, στην ίδια συνοικία καταγράφονται επίσης η Αθλητική Ένωση Χατζηκυριακείου (έτος ιδρύσεως 1953) και το Αθλητικό Σωματείο Χατζηκυριακείου "ο Ποσειδών" (έτος ιδρύσεως 2015).
Εκτός από τον δημοφιλή ηθοποιό Δημήτρη Παπαμιχαήλ (Πειραιάς, 29 Αυγούστου 1934 - Κρανίδι Αργολίδας, 8 Αυγούστου 2004), του οποίου το πατρικό σπίτι και το καφενείο του πατρός του βρίσκονταν πλησίον της προαναφερθείσης εκκλησίας του Αγίου Νείλου, η συγκεκριμένη γειτονιά έγινε ιδιαίτερα γνωστή μέσα από τους στίχους του τραγουδιού "Χατζηκυριάκειο", του ρεμπέτη Δημήτρη Γκόγκου ή Μπαγιαντέρα (1903-1985), ο οποίος επίσης υπήρξε γέννημα-θρέμμα της περιοχής, με την οικία να τοποθετείται στην αρχή της οδού Βύρωνος:
"Αποβραδίς ξεκίνησα με έναν παλιό μου φίλο,
για το Χατζηκυριάκειο και για τον Άγιο Νείλο..."
Κατά τη δεκαετία του 1950, στη συμβολή της λεωφόρου Ι. Χατζηκυριακού με την οδό Κλεισόβης λειτούργησαν τα κάτωθι εικονιζόμενα δημοτικά λουτρά τα οποία εξυπηρέτησαν επί πολλά χρόνια τους κατοίκους των γύρω περιοχών, πολλοί εκ των οποίων διέμεναν σε καλύβες, παράγκες και παραπήγματα δίχως τα χρειώδη.
Κατά το πρώτο μισό της δεκαετίας του 1980, επί ημερών δημαρχίας Γιάννη Παπασπύρου (1922 - 6 Ιουλίου 2010), το παλιό ισόγειο κτίριο των δημοτικών λουτρών, στη συμβολή της λεωφόρου Ι. Χατζηκυριακού με την οδό Κλεισόβης, μετατράπηκε σε δημοτική παιδική βιβλιοθήκη, ως παράρτημα της Κεντρικής Δημοτικής Βιβλιοθήκης Πειραιώς, χρήση την οποία έχει μέχρι τις ημέρες μας.

Κατά το πρώτο μισό της δεκαετίας του 1980, επί ημερών δημαρχίας Γιάννη Παπασπύρου (1922 - 6 Ιουλίου 2010), το παλιό ισόγειο κτίριο των δημοτικών λουτρών, στη συμβολή της λεωφόρου Ι. Χατζηκυριακού με την οδό Κλεισόβης, μετατράπηκε σε δημοτική παιδική βιβλιοθήκη, ως παράρτημα της Κεντρικής Δημοτικής Βιβλιοθήκης Πειραιώς, χρήση την οποία έχει μέχρι τις ημέρες μας.
Στην κάτωθι σύνθεση/αντιπαραβολή του Πειραιά του "χθες" και του "σήμερα", μέσα από το πρωτότυπο προσωπικό project Πειραιάς / Piraeus Retronaut, παρουσιάζουμε το προαναφερθέν ισόγειο γωνιακό κτίριο των παλαιών δημοτικών λουτρών όπως καταγράφηκε κατά τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια και στις αρχές της δεκαετίας του 2010.
Το κτίριο των παλαιών δημοτικών λουτρών όπως καταγράφηκε στις αρχές της δεκαετίας του 2020:
Ακολουθούν ορισμένες ενδεικτικές φωτογραφικές καταγραφές από τους δρόμους της συνοικίας του Χατζηκυριακείου του 21ου αιώνα.
Η οδός Βύρωνος, στη θέση "Σκαλάκια", όπως καταγράφηκε από το ύψος της λεωφόρου Ι. Χατζηκυριάκου:
Ενδεικτική εγκαταλειμμένη ισόγεια κατασκευή στην αρχή της οδού Βύρωνος:
Ισόγειο κτίριο στη συμβολή της οδού Ζωοδόχου Πηγής και Σπετσών, πλησίον του ιερού ναού της Ζωοδόχου Πηγής (σσ. για όσους θυμούνται, πρόκειται για το σπίτι του ... ραδιοπειρατή που υποδυόταν ο Στάθης Ψάλτης, στην cult μουσική κωμωδία του Γιάννη Δαλιανίδη, παραγωγής 1982, με τον τίτλο "Βασικά... Καλησπέρα Σας"):
Επί της οδού Ζωοδόχου Πηγής 21, μέχρι τις αρχές της τρίτης δεκαετίας του 21ου αιώνα, σωζόταν ένα νησιωτικής αρχιτεκτονικής κτίριο το οποίο κατεδαφίστηκε.
Γωνιακό εγκαταλειμμένο κτίριο στη συμβολή της οδού Ζωοδόχου Πηγής με την οδό Μαρίας Χατζηκυριακού:
Άποψη του σύγχρονου αστικού τοπίου πέριξ του ιερού ναού της Ζωοδόχου Πηγής και της θέσεως Λιοντάρι. Όπως είναι κατανοητό, το ιστορικό διατηρητέο κτίριο του Ορφανοτροφείου Θηλέων του Χατζηκυριάκου δεν διακρίνεται πλέον λόγω της δόμησης.
Οι αφετηρίες των αστικών λεωφορείων στο τέρμα της ακτής Μιαούλη (ακτής Ξαβερίου), πλησίον του Δημοτικού Γυμναστηρίου "Παναγιώτης Σαλπέας" και του ιερού ναού της Ζωοδόχου Πηγής:
Στη συμβολή της ακτής Μιαούλη (πρώην ακτή Ξαβερίου) και της οδού Κλεισόβης.
Μια ενδεικτική κατοικία της περιοχής, στη συμβολή των οδών Οικονόμου και Κλεισόβης.
Οι εγκαταστάσεις του Χατζηκυριακείου Ιδρύματος Παιδικής Προστασίας όπως καταγράφηκαν από την συμβολή των οδών Κλεισόβης και Οικονόμου
Παραπλεύρως του ιστορικού διατηρητέου κτιρίου του Ορφανοτροφείο Θηλέων του Χατζηκυριάκου, έχουν αναπτυχθεί οι σχολικές εγκαταστάσεις του 1ου ΓΕΛ Καλλιπόλεως, του 1ου Γυμνασίου Καλλιπόλεως, του 32ου Δημοτικού Σχολείου Πειραιώς και του 56ου Δημοτικού Σχολείου Πειραιώς.
Χριστουγεννιάτικος διάκοσμος στη συμβολή της οδού Κλεισόβης με την λεωφόρο Ιωάννου Χατζηκυριακού:
Στη συμβολή της λεωφόρου Ι. Χατζηκυριακού με την οδό Καρπάθου.
Το τέρμα της λεωφόρου Ιωάννου Χατζηκυριάκου, πλησίον της εισόδου των εγκαταστάσεων της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων. Στα δεξιά, προ της εισόδου στις εγκαταστάσεις της Σχολής, η φημισμένη ψαροταβέρνα "Μαργαρώ" (λεωφόρος Ι. Χατζηκυριακού 126, από το 1944).
![]() |
Οινοπωλείον "Η Μαργαρώ" |
Ειρήσθω εν παρόδω, εκτός από την "Μαργαρώ", εντός των ορίων της υπό εξέτασιν συνοικίας, επί της κεντρικής λεωφόρου Ιωάννου Χατζηκυριακού καταγράφονται επίσης οι ψαροταβέρνες "Ο Γιάννης" (λεωφόρος Ι. Χατζηκυριακού 107) και "Ο Ηλίας" (λεωφόρος Ι. Χατζηκυριακού 104, από το 1986), αλλά και το νεώτερο "Υπερωκεάνιο" (οδός Μαρίας Χατζηκυριακού 48).
Τα σκαλάκια της οδού Αγγέλου Παπατέστα παραπλεύρως του Κολυμβητηρίου της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων:
Η οδός Εμμανουήλ Ξάνθου στο ύψος της συμβολής με την λεωφόρο Ιωάννου Χατζηκυριακού:
Η οδός Αγγέλου Παπατέστα, στο ύψος της συμβολής με την λεωφόρο Ιωάννου Χατζηκυριακού, με εμφανή τα σημάδια του βραχώδους υπεδάφους πάνω στο οποίο κτίστηκε η υπό εξέτασιν συνοικία:
Άποψη του αστικού τοπίου επί της οδού Προποντίδος:
Διαβάστε σχετικά θέματα:
Κείμενο - Πηγές:
Το κείμενο είναι πρωτότυπο, προϊόν προσωπικής έρευνας, προσωπικής εργασίας και προσωπικών εκτιμήσεων. Στοιχεία και πληροφορίες έχουν ληφθεί από τις κάτωθι πηγές:
- "Ο Πειραιεύς του άλλοτε", Πάνου Λώζου, 1987
- Μεγάλο Πειραϊκό Λεύκωμα, Χρήστου Πατραγά, Εκδόσεις Μυτιληναίος, Πειραιάς, 2004
- "Ρεμπέτικα Τραγούδια", Ηλίας Πετρόπουλος, Εκδόσεις Κέδρος (2011)
- Φωτογραφικό Αρχείο Μουσείου Μπενάκη
- ΥΠΕΚΑ - Αρχείο Διατηρητέων Κτιρίων
- Τύπος εποχής - Οδηγοί Πόλεως - Συλλεκτικοί Χάρτες - Προφορικές Μαρτυρίες
Φωτογραφίες:
- Όλες οι σύγχρονες φωτογραφίες του αφιερώματος καθώς και οι συνθέσεις / αντιπαραβολές ανήκουν στον γράφοντα το ιστολόγιο, διέπονται από κανόνες πνευματικής ιδιοκτησίας και προέρχονται από την προσωπική μου φωτογραφική σελίδα (ALL RIGHTS RESERVED).
- Απαγορεύεται ρητά η χρήση, προβολή, αντιγραφή ή/και αναδημοσίευση με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο. Όσοι παρανομούν θα διώκονται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου