ΤΟ ΒΑΣΣΑΝΕΙΟ ΜΕΓΑΡΟ και Η ΣΧΟΛΗ ΝΑΥΤΙΚΩΝ ΔΟΚΙΜΩΝ [1891]

Οι πρώτες σκέψεις και προσπάθειες για τη δημιουργία και λειτουργία μιας Σχολής Ναυτικών Δοκίμων στη χώρα μας έλαβαν χώρα κατά τις πρώτες δεκαετίες μετά την ανασύσταση του ελληνικού κράτους. Δυστυχώς, προσωπικές διαφορές και έριδες μεταξύ διαφόρων πρωταγωνιστικών προσώπων εκείνων των καιρών δεν επέτρεψαν τη μακροχρόνια λειτουργία του "Ναυτικού Παιδευτηρίου" το οποίο λειτούργησε από το 1845 έως το 1854, κατόπιν αποφάσεως του τότε Υπουργού των Ναυτικών Κωνσταντίνου Κανάρη, υπό την διεύθυνση του Υποπλοιάρχου Λεωνίδα Παλάσκα (1819 - 1880) στην κορβέτα "Λουδοβίκος", υπό τον Κυβερνήτη Πλοίαρχο Αλέξανδρο Ραφαήλ. Μετά την έξωση του Βασιλέα Όθωνα, η προσωρινή κυβέρνηση που σχηματίστηκε αποφάσισε το 1862 τη συγκρότηση ενός "Ναυτικού Σπουδαστηρίου" με έδρα τον ατμοδρόμωνα "Ελλάς", υπό τη διεύθυνση του Πλωτάρχη Αλέξανδρου Κουμελά. Η λειτουργία του "Ναυτικού Σπουδαστηρίου" πέρασε από χίλια κύματα ενώ πραγματοποιήθηκαν αρκετές μεταστεγάσεις αυτού σε διάφορα πλοία του τότε Πολεμικού Ναυτικού της χώρας ("Αθηνά", "Μεσολόγγι" - "Λουδοβίκος", "Άρης").

Εν τέλει, η ίδρυση - ή μάλλον καλύτερα η επανίδρυση - της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων (ΣΝΔ) υπό την σημερινή ονομασία και μορφή έλαβε χώρα επί πρωθυπουργίας Χαρίλαου Τρικούπη, στις 8 Αυγούστου του έτους 1884 (ημερομηνία επισήμων εγκαινίων της Σχολής), υπό τον πλωτάρχη Ηλία Κανελλόπουλο, με έδρα τον ατμοδρόμωνα "Ελλάς". Από το έτος 1885 έως το έτος 1892 η έδρα της Σχολής φέρεται μεταφέρθηκε σε κτίρια ιδιοκτησίας του επιχειρηματία Θεόφιλου Φεράλδη, στο κέντρο της πόλεως του Πειραιά, ενώ κατά τον μήνα Μάιο του έτους 1892, η έδρα της Σχολής επανήλθε στον ατμοδρόμωνα "Ελλάς" όπου και παρέμεινε για τα επόμενα 13 χρόνια.

Σχολή Ναυτικών Δοκίμων - Επίτομος Ναυτική Ιστορία (1895)

Υπό αυτές τις συνθήκες, η Σχολή Ναυτικών Δοκίμων της χώρας απέκτησε μόνιμη και ιδιόκτητη έδρα κατά το έτος 1891, χάρις στο κληροδότημα του μέγα εθνικού ευεργέτη Πανταζή Βασσάνη. 

Με την χρηματική ενίσχυση του κληροδοτήματος Βασσάνη, στις αρχές του 20ου αιώνα και πιο συγκεκριμένα κατά την περίοδο 1901 - 1905, έλαβαν χώρα εργασίες οικοδόμησης τριών κτιρίων στο άκρο της ερημικής και σχεδόν ακατοίκητης Πειραϊκής Χερσονήσου. Οι τρεις κατασκευές οι οποίες περατώθηκαν την προαναφερθείσα περίοδο υπήρξαν το Κεντρικό Κτίριο - το οποίο εξυπηρετούσε τους Δόκιμους, το οίκημα του Διοικητού / Υποδιοικητού (Διοικητήριο) και το Θεραπευτήριο. Αξιομνημόνευτο είναι το γεγονός πως τα τρία προαναφερόμενα κτίρια, με τις αναγκαίες μετατροπές που επήλθαν με την πάροδο του χρόνου λόγω εργασιών συντήρησης και ανακαίνισης, διασώζονται και διατηρούν την αρχική τους μορφή μέχρι τις ημέρες μας (21ος αιώνας).

Αρχειακό τεκμήριο σχετικά με τις εξετάσεις της Σχολής των Ναυτικών Δοκίμων από το έτος 1900:

Έτος 1900 - Αι Εξετάσεις της Σχολής των Δοκίμων

Δόκιμοι της εν Πειραιεί Σχολής Ναυτικών Δοκίμων σε μια σύνθεση η οποία περιλαμβάνει επίσης (άνω αριστερά) μια φωτογραφία του Ναυάρχου του Βασιλικού Ναυτικού, Αρχηγού του Γενικού Επιτελείου Ναυτικού και Αρχηγού του Β' Στόλου κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους Παύλου Κουντουριώτη (9 Απριλίου 1855 − 22 Αυγούστου 1935) ο οποίος ειρήσθω εν παρόδω είχε διατελέσει διοικητής της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων στις αρχές του 20ου αιώνα και (κάτω δεξιά) έτερη φωτογραφία του ανώτατου αξιωματικού του Ναυτικού και αποφοίτου της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων Νικολάου Βότση (1877 - 5 Σεπτεμβρίου 1931).

Κατά τις επιχειρήσεις του Α' Βαλκανικού Πολέμου (1912), οι τριτοετείς Δόκιμοι ονομάσθηκαν Αρχικελευστές, τοποθετήθηκαν στον Στόλο και έλαβαν μέρος στις πολεμικές επιχειρήσεις. Από το 1913 έως το 1922 οι εγκαταστάσεις της Σχολής επεκτάθηκαν και αυξήθηκε ο αριθμός των εκπαιδευομένων Δοκίμων.

Μετά την έναρξη του Ελληνοϊταλικού Πολέμου, οι τεταρτοετείς και οι οικονομικοί Δόκιμοι ονομάσθηκαν Σημαιοφόροι, οι τριτοετείς Αρχικελευστές, οι λιμενικοί αποσπάσθηκαν στο Υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας και οι υπόλοιποι εστάλησαν σε άδεια αορίστου χρόνου. Λίγες ημέρες αργότερα ανακλήθηκαν οι Δόκιμοι και η Σχολή επαναλειτούργησε ομαλά, για να αναστείλει πάλι την λειτουργία της μόλις κηρύχθηκε ο Πόλεμος με την Γερμανία. Κατά την διάρκεια της Κατοχής, οι εγκαταστάσεις της Σχολής επιτάχθηκαν και χρησιμοποιήθηκαν από την Γερμανική Ναυτική Διοίκηση Νοτίου Αιγαίου. 

Στις αρχές του έτους 1942 όλοι οι Δόκιμοι της ΣΝΔ διέφυγαν στη Μέση Ανατολή και η Σχολή επαναλειτούργησε αρχικά επί του θρυλικού θωρηκτού "Αβέρωφ" στις 17 Μαΐου του 1942 και εν συνεχεία, από την 29η Οκτωβρίου του ιδίου έτους, με έδρα στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, μέχρι και το τέλος του Πολέμου και της Κατοχής. 

Μετά την Απελευθέρωση, η ομαλή επαναλειτουργία της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων ξεκίνησε στις 5 Νοεμβρίου 1945, με αρκετές και αξιοσημείωτες ελλείψεις σε όλα τα επίπεδα, οι οποίες όμως καλύφθηκαν κατά το μεγαλύτερο ποσοστό μέχρι το έτος 1948. Το 1962, η εν Πειραιεί Σχολή Ναυτικών Δοκίμων ανέλαβε το πρόσθετο καθήκον της εκπαιδεύσεως αλλοδαπών Δοκίμων, λίγα χρόνια αργότερα (έτος 1968) αναγορεύθηκε σε Ανωτάτη Σχολή, ενώ τέλος, κατά την περίοδο 2003 - 2005 εκσυγχρονίστηκε το θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας της.

• Ο ευεργέτης Πανταζής Βασσάνης

Ο κάτωθι εικονιζόμενος Πανταζής Βασσάνης, σύμφωνα με τις υφιστάμενες πηγές, γεννήθηκε στην Πορταριά Πηλίου το 1830. Υπήρξε ένας επιφανής Έλληνας ευεργέτης, ο οποίος εγκαταστάθηκε κατόπιν περιπλανήσεων στην Αίγυπτο, όπου μεγαλούργησε ασχολούμενος με το εμπόριο αποκτώντας μεγάλη περιουσία. Με τη διαθήκη του, μετά το θάνατό του στην Αίγυπτο το 1891, κληροδότησε στο Ελληνικό κράτος 48.000 λίρες Αγγλίας, από τις οποίες 500.000 χρυσά φράγκα για την ανέγερση Σχολής Ναυτικών Δοκίμων. Το κληροδότημα του Βασσάνη επέτρεψε στην - "περιπλανώμενη" και άνευ στέγης έως τότε - Σχολή Ναυτικών Δοκίμων να αποκτήσει μια μόνιμη έδρα, δίδοντας οριστική λύση σε πάρα πολλά προβλήματα που ανέκυπταν από αυτήν την κατάσταση.

Πανταζής Βασσάνης - Πηγή Εικόνας: Πανδέκτης

Ο ανδριάντας του Πανταζή Βασσάνη κοσμεί το Διοικητήριο της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων ενώ το 1971, μετά από σχετικές προσπάθειες, εντοπίστηκαν τα ενταφιασμένα οστά του ευεργέτη στην Αίγυπτο, τα οποία μεταφέρθηκαν κατόπιν σχετικής αδείας στην Ελλάδα και τοποθετήθηκαν σε ειδικό οστεοφυλάκιο το οποίο υφίσταται κάτω από τον εικονιζόμενο ανδριάντα:

• Η Οικοδόμηση της Βασσανείου Σχολής

Οι εργασίες οικοδόμησης της Βασσανείου Σχολής των Δοκίμων στην Πειραϊκή Χερσόνησο, σε σχέδια του γνωστού Βαυαρού αρχιτέκτονα Ερνέστου Τσίλλερ (Ernst Ziller), ξεκίνησαν επίσημα στις 10 Μαρτίου του 1901 με την τελετή τοποθέτησης της θεμελίου λίθου, παρουσία λιγοστού κόσμου, των αρχών της πόλης του Πειραιά (Δήμαρχος, Φρούραρχος, Αστυνόμος κλπ), πολλών στρατιωτικών / αξιωματικών κυρίως του Ναυτικού αλλά και του Βασιλέα Γεωργίου Α', συνοδεία ολόκληρης της βασιλικής οικογενείας!

Η επιγραφή του θεμελίου λίθου της Σχολής Δοκίμων ανέφερε τα παρακάτω: 

Βασιλεύοντος των Ελλήνων 

ΓΕΩΡΓΙΟΥ Α'

Υπουργού δε των Ναυτικών

Β. ΒΟΥΔΟΥΡΗ

Κατετέθη ο θεμέλιος λίθος της Ναυτικής

Σχολής των Δοκίμων χορηγούντος 

ΠΑΝΤΑΖΗ ΒΑΣΣΑΝΗ

Εν Πειραιεί, 10 Μαρτίου 1901

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως ο ημερήσιος Τύπος εκείνης της εποχής, παρακολουθούσε στενά τις εξελίξεις σχετικά με τις εργασίες οικοδόμησης της Σχολής, παρουσιάζοντας ανά τακτά χρονικά διαστήματα αναλυτικά άρθρα με αναλυτικές πληροφορίες:

Μετά το τέλος της οικοδόμησης των κτιριακών εγκαταστάσεων, η εγκατάσταση της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων και τα επίσημα εγκαίνια του κτιρίου άργησαν λόγω διαφόρων προβλημάτων που προέκυπταν, άλλοτε με την ηλεκτροδότηση του κτιρίου, άλλοτε με την υδροδότηση, άλλοτε με την επίπλωση των κτιρίων, άλλοτε με τον ανδριάντα του Πανταζή Βασσάνη και άλλοτε με το ζήτημα της εκδίωξης των κακοποιών στοιχείων και χασισοποτών που κατοικούσαν την εποχή εκείνη στην ερημική Πειραϊκή Χερσόνησο αλλά και στα πέριξ της Σχολής, εντός σπηλαίων και παραπηγμάτων.

Ακολουθούν ορισμένα ενδεικτικά αρχειακά τεκμήρια, από τον ημερήσιο Τύπο των αρχών του 20ου αιώνα, που αποδεικνύουν τα προαναφερόμενα:

• Τα εγκαίνια της Βασσανείου Σχολής

Εν τέλει, τα διάφορα εμπόδια τελικώς υπερκεράστηκαν, με αποτέλεσμα η Ναυτική Σχολή των Δοκίμων, "οικοδομηθείσα δαπάναις του Πανταζή Βασσάνη", "παρά την είσοδον του προλιμένα Πειραιώς και εις το άκρον της Πειραϊκής χερσονήσου παρά τον φανόν Θεμιστοκλέους" να εγκαινιαστεί και να λειτουργήσει κατά το έτος 1905.

• Η Σχολή Ναυτικών Δοκίμων μέσα από παλιές φωτογραφίες

Στο κάτωθι ασπρόμαυρο δίγλωσσο επιστολικό δελτάριο (Πειραιεύς: Σχολή Ναυτικών Δοκίμων / Pirée: Ecole Navale) - το οποίο κυκλοφόρησε και επιχρωματισμένο - καταγράφονται οι εγκαταστάσεις της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων, προεξάρχοντος του Βασσανείου Μεγάρου, περί τις αρχές της δεκαετίας του 1910. Σε πρώτο πλάνο οι ψαρόβαρκες επί των αρχαίων τειχών της Πειραϊκής, στον όρμο του Καλαμπάκα. Ο όρμος του Καλαμπάκα (μετέπειτα γνωστός και ως "όρμος του Τηλέγραφου" και αργότερα ως "όρμος Παλάσκα" και πλέον ως "όρμος της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων") ονομάστηκε έτσι από το επώνυμο του ιδιοκτήτη ενός εξοχικού κέντρου που υπήρχε στην παρακείμενη ακτή, το οποίο σέρβιρε χταπόδι και μεζέδες σε μια ξύλινη εξέδρα η οποία βρισκόταν τοποθετημένη εντός της θαλάσσης στο σημείο αυτό: 

Το ίδιο δίγλωσσο επιστολικό δελτάριο (Πειραιεύς: Σχολή Ναυτικών Δοκίμων / Pirée: Ecole Navale) , όπως προείπαμε, κυκλοφόρησε και σε επιχρωματισμένη έκδοση κατά τα πρότυπα εκείνης της εποχής.

Το κτίριο του Διοικητηρίου της Ναυτικής Σχολής Δοκίμων, όπως καταγράφηκε σε έτερο δίγλωσσο επιστολικό δελτάριο των πρώτων δεκαετιών του 20ου αιώνα (Πειραιεύς: Ναυτική Σχολή Δοκίμων / Pirée: Ecole Marine): 

Έτερη φωτογραφική αποτύπωση της εν Πειραιεί Βασσανείου Ναυτικής Σχολής (Ecole Navale Vassanis) και πιο συγκεκριμένα του κτιρίου του Διοικητηρίου το οποίο σαφώς μονοπωλούσε το ενδιαφέρον με τον ανδριάντα του ευεργέτη Βασσάνη σε περίοπτη θέση, μέσα από ένα ασπρόμαυρο δίγλωσσο επιστολικό δελτάριο εποχής. 

Στη επόμενη φωτογραφία των αρχών της δεκαετίας του 1960 διακρίνουμε την "εδρεύουσα εν Πειραιεί Σχολή Ναυτικών Δοκίμων εις το ειδικώς ανεγερθέν εις Πειραϊκήν κτίριον εκ προσφοράς Π. Βασσάνη", όπως χαρακτηριστικά καταγράφεται στην Εικονογραφημένη Έκδοση Πειραϊκής Προβολής με τίτλο "Πειραιεύς 1966".

Η ακόλουθη ασπρόμαυρη φωτογραφία εποχής (λογικά των τελών της δεκαετίας του 1960 / αρχών δεκαετίας 1970) προέρχεται από το εξαιρετικό φωτογραφικό λεύκωμα του Στέλιου Σκοπελίτη "Νεοκλασικά Σπίτια της Αθήνας και του Πειραιά" (1975) και καταγράφει το Βασσάνειο Μέγαρο:

Πηγή: "Νεοκλασικά της Αθήνας και του Πειραιά" - Φωτογράφος: Στ. Σκοπελίτης

Ασπρόμαυρη μεταπολεμική φωτογραφική καταγραφή του Διοικητηρίου της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων (ΣΝΔ) δια χειρός αγνώστου:

Στην επίσημη ιστοσελίδα της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων υπάρχει μια ειδικά αφιερωμένη σελίδα με πλούσιο ιστορικό / αρχειακό φωτογραφικό υλικό την οποία αξίζει να επισκεφθείτε - δείτε σχετικά εδώ.

• Σχολή Ναυτικών Δοκίμων (ΣΝΔ) - Σύγχρονες Φωτογραφίες:

Η φωτογράφηση εντός των εγκαταστάσεων της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων απαγορεύεται, όπως άλλωστε συμβαίνει και σε όλες τις υπόλοιπες στρατιωτικές εγκαταστάσεις της χώρας. Μια μοναδική ευκαιρία ξενάγησης σε επιλεκτικά σημεία των εγκαταστάσεων της ΣΝΔ και φωτογράφησης του Διοικητηρίου δόθηκε κατά τη διάρκεια του Open House 2018 - δείτε τις σχετικές φωτογραφίες εδώ.

Οι παρακάτω φωτογραφικές καταγραφές με χρήση τηλεφακού παρουσιάζουν ένα μικρό τμήμα των εγκαταστάσεων όπως διακρίνονται από τις ακτές της Πειραϊκής Χερσονήσου. 

Το κτίριο του Διοικητηρίου της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων: 

Τα διδακτήρια της ΣΝΔ και ο μικρός ιερός ναός που αφιερώνεται στον Άγιο Νικόλαο: 

Οι εγκαταστάσεις της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων όπως διακρίνονται από τα "ανοιχτά" του κεντρικού λιμένος Πειραιά (λήψη "εν πλω" με τηλεφακό):

Άξιο μνείας είναι επίσης το γεγονός πως, εντός των ορίων της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων, υφίσταται το κάτωθι εικονιζόμενο μνημείο υπέρ του Θεμιστοκλέους στο σημείο όπου σύμφωνα με κάποιους μελετητές υπήρχε ο τάφος του (σσ. οι απόψεις διίστανται καθώς άλλοι μελετητές υποστηρίζουν πως ο τάφος του Θεμιστοκλή βρίσκεται στις ακτές της Δραπετσώνας).

Ο όρμος του Καλαμπάκα και οι εγκαταστάσεις της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων (ΣΝΔ) όπως καταγράφηκαν από την ακτή Θεμιστοκλέους κατά τα έτη 2018 και 2019:

Φωτογραφικές καταγραφές των εγκαταστάσεων της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων (ΣΝΔ) από θαλάσσης από τα έτη 2019 και 2020:

Οι εγκαταστάσεις της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων όπως καταγράφηκαν το "φουρτουνιασμένο" απόγευμα της 11ης Δεκεμβρίου του έτους 2021:

Οι εγκαταστάσεις της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων όπως καταγράφηκαν φωτογραφικά στις αρχές του έτους 2022 από την ακτή Θεμιστόκλεους:

 

Διαβάστε σχετικά θέματα:

Η ιστορία της Πειραϊκής Χερσονήσου

Ο τάφος του Θεμιστοκλή

Σχολή Ναυτικών Δοκίμων [Open House 2018]

Από τα ανέκδοτα του Κουντουριώτη

Κείμενο - Πηγές:

Το κείμενο είναι πρωτότυπο, προϊόν προσωπικής έρευνας, προσωπικής εργασίας και προσωπικών εκτιμήσεων. Στοιχεία και πληροφορίες έχουν ληφθεί από τις κάτωθι πηγές:

• Σχολή Ναυτικών Δοκίμων - Επίσημη Ιστοσελίδα
• http://pandektis.ekt.gr/
• Wikipedia
• "Νεοκλασικά Σπίτια της Αθήνας και του Πειραιά", Φωτογραφικό Λεύκωμα, Στέλιος Σκοπελίτης (1975)
• "Πειραιεύς 1966", Εικονογραφημένη Έκδοση Πειραϊκής Προβολής, Έκδοσις - Επιμέλεια Θ. Βλάσση, Εκτύπωσις Τυποτεχνική Πειραιώς
• Ημερήσιος Τύπος - Οδηγοί Πόλεως - Χάρτες

Φωτογραφίες:

• Οι ιστορικές φωτογραφίες παρατίθενται για εκπαιδευτικούς σκοπούς - κάθε νόμιμο δικαίωμα ανήκει στους νομίμους κατόχους αυτών.
• Όλες οι σύγχρονες φωτογραφίες του αφιερώματος ανήκουν στον γράφοντα το ιστολόγιο, διέπονται από κανόνες πνευματικής ιδιοκτησίας και προέρχονται από την προσωπική μου φωτογραφική σελίδα (ALL RIGHTS RESERVED).
• Απαγορεύεται ρητά η χρήση, προβολή, αντιγραφή ή/και αναδημοσίευση με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο.
• Όσοι παρανομούν διώκονται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.