Κατά τις τελευταίες δεκαετίες στον Πειραιά, όποτε κάποιος αναφέρεται στο τοπωνύμιο "Σταυρός", το μυαλό των περισσότερων συνήθως μοιραία πηγαίνει στον μεγάλο τσιμεντένιο σταυρό που βρίσκεται στο άκρο του όρμου της Αφροδίτης, γνωστού και ως λιμανάκι του Μπαϊκούτ(σ)η, στις ακτές της Πειραϊκής Χερσονήσου.
Όμως, πολλά χρόνια προτού ο κατασκευαστικός οίστρος της Δικτατορίας των Συνταγματαρχών υψώσει το επισήμως ονομαζόμενο Μνημείο του Αφανούς Ναύτη στις ακτές της Πειραϊκής - ο οποίος θα παραμείνει γνωστός απλά ως "Σταυρός" - ένας άλλος μεγάλος σταυρός, ξύλινος αρχικά και μετέπειτα σιδερένιος και όχι τσιμεντένιος, αποτελούσε σημείο αναφοράς για όλα τα πλοία που έμπαιναν στο λιμάνι του Πειραιά.
Στο υψηλότερο ίσως σημείο της Πειραϊκής Χερσονήσου, ήτοι στον άγονο, βραχώδη και ερημικό λόφο πέριξ του οποίου αναπτύχθηκε ο προσφυγικός συνοικισμός της νέας Καλλιπόλεως με κατοίκους οι οποίοι προήλθαν κυρίως από τα Δωδεκάνησα (Ρόδο, Κάρπαθο, Λέρο, Σύμη), τις Κυκλάδες αλλά και την Ανατολική Θράκη από τις αρχές / μέσα της δεκαετίας του 1910 λόγω διάφορων γεγονότων (όπως λ.χ. η ιταλική κατοχή των Δωδεκανήσων και οι εχθροπραξίες των Βαλκανικών Πολέμων), τοποθετήθηκε το Σηματορείο ή Σηματογράφος του Κεντρικού Λιμεναρχείου Πειραιά. Ο λόγος για την επιλογή της τοποθεσίας προφανής, αφού το σημείο εξασφάλιζε ορατότητα από αρκετά μακρυά. Έτσι λοιπόν, στο βραχώδες ύψωμα που υφίσταται μέχρι και τις ημέρες μας (21ος αιώνας), όπως ορίζεται από τις οδούς Κρεββατά, Κρυστάλλη, Ζαΐμη και Ηρακλειδών υψωνόταν ένας μεγάλος σιδερένιος σταυρός και δίπλα σε αυτόν, σε παρακείμενο οίκημα στεγαζόταν η προαναφερθείσα υπηρεσία του Λιμεναρχείου. Από το σημείο αυτό αναγγελλόταν και η άφιξη του εκάστοτε πλοίου, γεγονός που συγκέντρωνε πλήθος ανθρώπων που αγωνιούσε να υποδεχθούν συγγενικά ή φιλικά τους πρόσωπα, σε εποχές όπου οι τηλεπικοινωνίες ήταν ανύπαρκτες.
Η ύπαρξη του σηματογράφου του λιμένος Πειραιώς τονιζόταν μέσα από τις καταχωρήσεις του ημερησίου Τύπου της εποχής. Ενδεικτικά καταγράφουμε την εμφάνιση του γαλλικού πλοίου "Κόνδορ" στο οποίο επέβαινε ο Γάλλος Υπουργός Σωμιέ, στις 16 Απριλίου του έτους 1903:
Ομοίως, στις 20 Απριλίου του 1905, εν αναμονή της επισκέψεως της βασιλικής οικογένειας της Αγγλίας, η αναγγελία της εμφάνισης της βασιλικής θαλαμηγού συνοδευόμενης από ένα πολεμικό σκάφος έγινε από το Σηματωρείο του Πειραιά.
Η ύπαρξη του σηματογράφου του λιμένος Πειραιώς τονιζόταν μέσα από τις καταχωρήσεις του ημερησίου Τύπου της εποχής. Ενδεικτικά καταγράφουμε την εμφάνιση του γαλλικού πλοίου "Κόνδορ" στο οποίο επέβαινε ο Γάλλος Υπουργός Σωμιέ, στις 16 Απριλίου του έτους 1903:
Ομοίως, στις 20 Απριλίου του 1905, εν αναμονή της επισκέψεως της βασιλικής οικογένειας της Αγγλίας, η αναγγελία της εμφάνισης της βασιλικής θαλαμηγού συνοδευόμενης από ένα πολεμικό σκάφος έγινε από το Σηματωρείο του Πειραιά.
Στο παρακάτω τμήμα χάρτη της πρώτης δεκαετίας του 20ου αιώνα (εκτύπωση 1909 - προσωπικό αρχείο MLP) υπάρχει σαφής αναφορά γαλλιστί στον Σηματόγραφο (Telegraphe Optique - Οπτικός Τηλέγραφος) στο τέλος της οδού Μαυροκορδάτου. Στο ίδιο τμήμα του χάρτη έχει επισημανθεί και η θέση του ιερού ναού του Αγίου Βασιλείου (St Basile, βλέπε άκρο δεξιά).
Στην παρακάτω φωτογραφία του Γάλλου στρατιωτικού φωτογράφου Emmanuel Louis Mas, η οποία προέρχεται από το ψηφιοποιημένο αρχείο του Γαλλικού Υπουργείου Πολιτισμού και η οποία τοποθετείται χρονικά στο διάστημα 13-20 Ιανουαρίου του 1917, ήτοι κατά την περίοδο της "συμμαχικής" κατοχής (αποκλεισμού) του Πειραιά, το οίκημα που διακρίνεται πίσω από το Χατζηκυριάκειο Ορφανοτροφείο Θηλέων και το οποίο έχει "σημειωθεί" με το χαρακτηριστικό βέλος, ίσως να είναι ο σταθμός εκπομπής και λήψης σημάτων στη θέση "Σταυρός" Καλλιπόλεως.
Στην παρακάτω φωτογραφία του Γάλλου στρατιωτικού φωτογράφου Emmanuel Louis Mas, η οποία προέρχεται από το ψηφιοποιημένο αρχείο του Γαλλικού Υπουργείου Πολιτισμού και η οποία τοποθετείται χρονικά στο διάστημα 13-20 Ιανουαρίου του 1917, ήτοι κατά την περίοδο της "συμμαχικής" κατοχής (αποκλεισμού) του Πειραιά, το οίκημα που διακρίνεται πίσω από το Χατζηκυριάκειο Ορφανοτροφείο Θηλέων και το οποίο έχει "σημειωθεί" με το χαρακτηριστικό βέλος, ίσως να είναι ο σταθμός εκπομπής και λήψης σημάτων στη θέση "Σταυρός" Καλλιπόλεως.
Και σε μεγέθυνση, τμήμα της παραπάνω φωτογραφίας με το κτίριο που ίσως - με επιφύλαξη - να αποτελούσε τον Σηματόγραφο:
Στο Μέγα Οδηγό της πόλης του Πειραιά του έτους 1928-1929 βρίσκουμε τις παρακάτω δυο καταχωρήσεις που αφορούν τον Σηματογράφο της πόλης, ο οποίος βρισκόταν στο υψηλότερο σημείο της πόλης:
Και η αναλυτική περιγραφή του Σηματογράφου - Σταθμού Σημάτων, ο οποίος καταγραφόταν στο άκρο της Πειραϊκής Χερσονήσου (Συνοικία Υδραϊκα), πλησίον της Βασανείου Σχολής, ο οποίος προειδοποιούσε διαμέσου σημάτων τις ατμοπλοϊκές προσεγγίσεις στο κεντρικό λιμάνι της πόλης:
Ανηφορίζοντας λοιπόν σήμερα, τα σκαλάκια της μικρής σε έκταση οδού Κρυστάλη (ή Κρυστάλλη) από την οδό Κρεββατά, καταλήγουμε στην κορυφή του μικρού υψώματος όπου κάποτε υπήρχε ο μεγάλος Σταυρός και το Σηματωρείο του Πειραιά. Στον παρακάτω χάρτη των πρώτων δεκαετιών του 20ου αιώνα, ο Σηματογράφος επισημαίνεται στο μεγάλο ακατοίκητο πλάτωμα, στη συμβολή των οδών Ηρακλειδών, Ζαΐμη και Μαυροκορδάτου:
Οι πολυκατοικίες που έχουν υψωθεί στην οδό Ηρακλειδών και στην οδό Κρεββατά έχουν καταφανέστατα "φάει" μέρος του πάλαι ποτέ βραχώδους λοφίσκου.
Οι πολυκατοικίες που έχουν υψωθεί στην οδό Ηρακλειδών και στην οδό Κρεββατά έχουν καταφανέστατα "φάει" μέρος του πάλαι ποτέ βραχώδους λοφίσκου.
Ανεβαίνοντας τα σκαλάκια της οδού Κρυστάλλη καταλήγουμε στο κάτωθι εικονιζόμενο σημείο, όπου το ενδιαφέρον μας κινεί η πινακίδα που βρίσκεται επί της προσόψεως ενός ισογείου κτιρίου:
"Εδώ στο Σηματώρειο Σταυρός (1932-1938) ήταν ο Ραδιοσταθμός Πειραιώς - Τ.Τ.Τ.
(Ταχυδρομεία - Τηλέγραφοι - Τηλεφωνία) που έστησε ο Στέφανος Ελευθερίου
πρωτεργάτης της Ελληνικής Ραδιοφωνίας"
Ως γνωστόν, η ανακάλυψη - στα τέλη του 19ου αίωνα από τον Guglielmo Marconi - της μετάδοσης ηχητικών σημάτων Morse μέσω ερτζιανών κυμάτων αποτέλεσε την απαρχή της επανάστασης που ονομάστηκε "ραδιόφωνο". Το ραδιόφωνο αποτέλεσε το απόλυτο μέσο επικοινωνίας, ενημέρωσης αλλά και ψυχαγωγίας των αρχών του 20ου αιώνα ενώ ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος επιτάχυνε την εξέλιξή του λόγω της προόδου που έγινε στις ασύρματες επικοινωνίες για στρατιωτικούς σκοπούς.
Στην Ελλάδα οι πρώτες πειραματικές εκπομπές έγιναν κατά το έτος 1923 στο Βοτανικό, από την Διοίκηση Ραδιοφωνίας του Υπουργείο Ναυτικών (ΔΡΥΝ). Το 1928, ένας ιδιώτης, ο Χρήστος Τσιγγιρίδης ίδρυσε τον πρώτο ραδιοφωνικό σταθμό της Ελλάδας και των Βαλκανίων στη Θεσσαλονίκη. Βέβαια, οι προσπάθειες του Πολεμικού Ναυτικού για την πρόοδο στους τομείς της ασύρματης επικοινωνίας, της ραδιοτηλεγραφίας και των στρατιωτικών επικοινωνιών είχαν ήδη ξεκινήσει από τις αρχές του 20ου αιώνα (1905-1907) με πειράματα επί πειραμάτων σε διάφορες τοποθεσίες, αξιωματικούς να αποστέλλονται στο εξωτερικό για εκπαίδευση, ασύρματους σταθμούς να εγκαθίστανται σε χερσαίες τοποθεσίες αλλά και πλοία του Πολεμικού Ναυτικού κ.α. συναφή.
Στο σημείο αυτό οφείλουμε να τονίσουμε πως κομβικό σημείο προόδου και εξέλιξης υπήρξε η άφιξη κατά το έτος 1920 του μηχανολόγου-ηλεκτρολόγου Στέφανου Ελευθερίου στην Ελλάδα από την Ελβετία - μετά την ολοκλήρωση των σπουδών του - και η πρόσληψή του στην προαναφερθείσα ΔΡΥΝ. Ο Ελευθερίου, το 1932, όντας πλέον γενικός διευθυντής του Υπουργείου ΤΤΤ (Ταχυδρομείων Τηλεγραφείων Τηλεφωνείων) θα στήσει το δεύτερο ραδιοσταθμό στην Ελλάδα στον Πειραιά.
Ο "Ραδιοπομπός του Πειραιώς" στη θέση του Σηματωρείου Σταυρός εξέπεμπε στα μεσαία στη συχνότητα 1523 χιλιοκύκλων το δευτερόλεπτο. Ο σταθμός ακουγόταν στον Πειραιά, στην Αθήνα και τα περίχωρα μεταδίδοντας με τη βοήθεια τηλεφωνικών γραμμών είτε από ραδιοθάλαμο στην Αθήνα, είτε από το τηλεφωνείο στο παλιό Ταχυδρομικό Μέγαρο του Πειραιά, είτε από γραφεία πολιτικών όπως ο Ελευθέριος Βενιζέλος και ο Ιωάννης Μεταξάς, είτε από αίθουσες συνεδρίων και ομιλιών είτε και από κέντρα ανακοίνωσης εκλογικών αποτελεσμάτων. Ο "Ραδιοπομπός Πειραιώς", όπως αναφέρει η ως άνω εικονιζόμενη χαρακτηριστική πινακίδα, λειτούργησε για σχεδόν έξι χρόνια, μέχρι το έτος 1938, οπότε και άρχισε η επίσημη έναρξη του Κρατικού Ραδιοσταθμού Αθηνών.
Διαβάστε σχετικά θέματα:
Κείμενο - Πηγές:
Το κείμενο είναι πρωτότυπο, προϊόν προσωπικής έρευνας, προσωπικής εργασίας και προσωπικών εκτιμήσεων. Στοιχεία και πληροφορίες έχουν ληφθεί από τις κάτωθι πηγές:
- Μεγάλο Πειραϊκό Λεύκωμα, Χρήστου Πατραγά, Εκδόσεις Μυτιληναίος, Πειραιάς, 2004
- Καθημερινή - Επτά Ημέρες: Η Μαγεία του Ραδιοφώνου
- Ημερήσιος Τύπος - Οδηγοί Πόλεως - Συλλεκτικοί Χάρτες
Φωτογραφίες:
- Όλες οι σύγχρονες φωτογραφίες του αφιερώματος ανήκουν στον γράφοντα το ιστολόγιο, διέπονται από κανόνες πνευματικής ιδιοκτησίας και προέρχονται από την προσωπική μου φωτογραφική σελίδα (ALL RIGHTS RESERVED).
- Απαγορεύεται ρητά η χρήση, προβολή, αντιγραφή ή/και αναδημοσίευση με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο.
- Όσοι παρανομούν διώκονται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.
- Ασπρόμαυρη φωτογραφία λιμένος Πειραιά από το Ψηφιοποιημένο Αρχείο του Γαλλικού Υπουργείου Πολιτισμού.
- Ασπρόμαυρη φωτογραφία Στέφανου Ελευθερίου, Ένθετο Καθημερινής - Επτά Ημέρες: Η Μαγεία του Ραδιοφώνου, Αρχείο Γ. Χατζηδάκη
Μνήμες , από το Σταύρο Μικροί πηγαίναμε και παίζαμε
ΑπάντησηΔιαγραφήΚάποια στιγμή, πριν λίγα χρόνια,πέρασα από εκεί και είδα ότι λείπει ο Σταύρος
Ποτε τον ξήλωσαν άραγε?