ΤΑ "ΧΑΜΕΝΑ" ΑΝΑΚΤΟΡΑ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ [1889]

Πειραιάς, τέλη Σεπτεμβρίου 1889.

Ο Δανός - πολιτογραφημένος Αυστριακός - αρχιτέκτονας Θεόφιλος Χάνσεν (Baron Theophil Edvard von Hansen, 13 Ιουλίου 1813 – 17 Φεβρουαρίου 1891) επιβιβάζεται σε ένα ατμοκίνητο πλοίο από το κεντρικό λιμάνι του Πειραιά με προορισμό την Τεργέστη, αποχαιρετώντας για πάντα την Ελλάδα. Προτού αναχωρήσει όμως, έχει φροντίσει να παραδώσει στον τότε Βασιλέα Γεώργιο Α' (24 Δεκεμβρίου 1845 - 18 Μαρτίου 1913) έναν πλήρη φάκελο σχετικά με την κατασκευή των Θερινών Βασιλικών Ανακτόρων στην ερημική Πειραϊκή Χερσόνησο, ένα έργο το οποίο όμως ουδέποτε θα πραγματοποιηθεί. 

Η ιστορία των "χαμένων" ανακτόρων του Πειραιά εξελίσσεται ως εξής:

Ο Theofilus Hansen, όπως ήταν το αρχικό του όνομα ως Δανός υπήκοος προτού πάρει την αυστριακή υπηκοότητα, γεννήθηκε στις 13 Ιουλίου του 1813 στη Κοπεγχάγη της Δανίας. Μετά την ολοκλήρωση σπουδών αρχιτεκτονικής στη γενέτειρά του, ταξίδεψε για περαιτέρω σπουδές σε αρκετές ευρωπαϊκές πόλεις όπως το Βερολίνο, το Μόναχο, τη Βιέννη (όπου θήτευσε στο πλευρό του Karl Friedrich Schinkel), τη Βενετία, τη Δρέσδη και την Πράγα. Ο Theofilus Hansen ταξίδεψε για πρώτη φορά στην Αθήνα κατά το έτος 1837 μετά από σχετικό κάλεσμα του αδερφού του, Hans Christian Hansen (1803-1883), ο οποίος εκείνη την εποχή εργαζόταν επί των σχεδίων του Πανεπιστημίου Αθηνών!

Θεόφιλος Χάνσεν

Στην Αθήνα, ο Θεόφιλος Χάνσεν, εκφραστής του νεοκλασικισμού, εκμεταλλεύτηκε το ταλέντο του σχεδιάζοντας σπουδαία κτίρια τα οποία αποτέλεσαν πρότυπα της εποχής εκείνης, μέχρι και την εμφάνιση του μαθητή του, του Ernst Ziller (Ερνέστος Τσίλλερ, 22 Ιουνίου 1837 - 4 Νοεμβρίου 1923). Ανάμεσα στα σπουδαιότερα εν Ελλάδι έργα του Χάνσεν συγκαταλέγονται το Αστεροσκοπείο στο λόφο των Νυμφών, η Ακαδημία Αθηνών, το Ζάππειο Μέγαρο, η Εθνική Βιβλιοθήκη, το Μέγαρο Δημητρίου κ.α. Το 1846 ο Χάνσεν αναχώρησε με προορισμό τη Βιέννη από όπου επέστρεψε το 1859. Η μελέτη των Θερινών Βασιλικών Ανακτόρων του Γεωργίου Α' στην Πειραϊκή υπήρξε η τελευταία του επί ελληνικού εδάφους, δυο μόλις χρόνια προτού αποβιώσει στη Βιέννη. 

Θεόφιλος Χάνσεν

Σύμφωνα με τα όσα καταγράφει ο Π. Καμπούρογλου (βλέπε Πηγές), το Δημοτικό Συμβούλιο του Πειραιώς κατά τη συνεδρίαση της 29ης Μαρτίου του 1876, κατόπιν σχετικής προτάσεως του Δημάρχου της πόλεως, παραχώρησε στην Α.Μ. Βασιλέα Γεώργιο Α' "το προς δυσμάς της Πειραϊκής Χερσονήσου γήπεδον εκ στρεμμάτων 100, αυξηθέν δια νεωτέρας προσφοράς εις 170, συν τούτε δε και 15 κυβικά μέτρα ποσίμου ύδατος προς ανέγερσιν εντός του ειρημένου γηπέδου εαρινού Ανακτόρου και εις σχηματισμόν επί του υπολοίπου μέρους φυτείας". Κατά την ίδια συνεδρίαση του Δημοτικού Συμβουλίου ανατέθηκε στο Δήμαρχο Πειραιώς Τρύφωνα Μουτζόπουλο να υποβάλει αυτοπροσώπως το εν λόγω ψήφισμα μετά σχετικού διαγράμματος στον Βασιλέα Γεώργιο Α', όπως και συνέβη, με το κτήμα να περνά στην κυριότητα του Βασιλέα. Σύμφωνα με κάποιες πηγές, μοναδικός όρος για την προαναφερθείσα παραχώρηση υπήρξε η υποχρέωση εκ μέρους του Δήμου Πειραιώς για την ανέγερση ενός Ορφανοτροφείου Θηλέων - σσ. με τη θεμελίωση του Χατζηκυριάκειου Ορφανοτροφείου Θηλέων να καταγράφεται περίπου δυο δεκαετίες αργότερα, κατά το έτος 1889.

Ο Ν. Ντόριζας (βλέπε Πηγές) καταγράφει πως κατά το έτος 1883, ο Δήμος Πειραιά δώρισε συμβολικά 25.000 πήχεις στον Βασιλέα Γεώργιο Α' επί της βορειοδυτικής πλευράς της ακτής Ξαβερίου, στον χώρο του προλιμένα, πλησίον του Πράσινου Φανού (πληροφορία ελεγχόμενη ως προς την ορθότητά της). Την επόμενη χρονιά (έτος 1884) μηχανικοί αξιωματικοί του ναυτικού υπό τις οδηγίες του διοικητή του ναυστάθμου πλοίαρχου Κουτσούκου φέρονται να χάραξαν για πρώτη φορά την παραλιακή οδό, η οποία δεντροφυτεύθηκε, περιφράσσοντας το βασιλικό κτήμα εντός του οποίου κατασκεύασαν μάλιστα μια μικρή προκυμαία. Την χρηματοδότηση της κατασκευής του θερινού βασιλικού ανακτόρου φέρεται να είχε αναλάβει ο Στέφανος Ράλλης, γόνος της γνωστής εμπορικής οικογενείας.

Στην παρακάτω λεπτομέρεια από χάρτη του λιμένος Πειραιώς κατά το έτος 1887, παρατηρήστε την υπό εξέτασιν έκταση η οποία καταγράφεται ως "Γήπεδον Βασιλέως", εντός της οποίας υφίστανται το "Μνημείον Μιαούλη" αλλά και ο "ερυθρός φανός Θεμιστοκλέους":

Ο Θεόφιλος Χάνσεν ξεκίνησε την μελέτη κατασκευής των θερινών εν Πειραιεί ανακτόρων τον Μάρτιο του 1888 ευρισκόμενος στην Ελλάδα και την ολοκλήρωσε τον Αύγουστο του ιδίου χρόνου, όντας στη Βιέννη. Κατά δική του δήλωση, το οικοδόμημα χαρακτηριζόταν ως "ένα ανάκτορο ελληνικού ρυθμού για σύγχρονες απαιτήσεις".

Πιο συγκεκριμένα επρόκειτο για ένα συμμετρικό μεγάλων διαστάσεων κτίριο με τέσσερα χαρακτηριστικά περίπτερα (pavillions) στα άκρα. Η όψη του διαρθρωνόταν σε τρεις κυρίως όγκους, εκ των οποίων ο μεσαίος, όντας πιο ψηλός, τόνιζε τη συμμετρία του οικοδομήματος. Το πρόπυλο της εισόδου με τις δωρικές κολώνες αντλούσε τις αναφορές του από το κτίριο των παλαιών ανακτόρων (1836-1843) - ήτοι τη σημερινή Βουλή των Ελλήνων - που είναι έργο του Friedrich von Gaertner. Η κάτοψη χαρακτηριζόταν από ένα κεντρικό μακρύ αίθριο με εναλλασσόμενους ήμι-υπαίθριους χώρους που εξασφάλιζαν τον επαρκή φωτισμό και εξαερισμό του κτιρίου.

Ο ίδιος ο Hansen σε μια επιστολή του έγραφε τα εξής σχετικά με τα θερινά ανάκτορα του Πειραιά: "Μόλις τελείωσα τη μελέτη ενός ελληνικού ανακτόρου. Μου έδωσε μεγάλη ικανοποίηση η εργασία αυτή. Τώρα πια όμως πρέπει να φροντίσω να περάσω τα γηρατειά μου με σύνεση. Ευχαριστώ το Θεό που με τα εβδομήντα πέντε χρόνια μου έχω τη δύναμη να δουλεύω οκτώ ώρες την ημέρα..." 

Τελικά όμως, μάλλον για οικονομικούς λόγους, ο Βασιλέας Γεώργιος Α' ο οποίος ειρήσθω εν παρόδω σχεδίαζε άλλο ένα ανάκτορο στου Πεταλιούς της Εύβοιας, δεν προχώρησε στην ανοικοδόμηση του θερινού ανακτόρου στην Πειραϊκή Χερσόνησο το οποίο έμεινε μονάχα "στα χαρτιά". Αξίζει να αναφέρουμε βέβαια ότι προ του Hansen, ανάλογες προτάσεις για βασιλικά ανάκτορα στον Πειραιά είχαν κάνει και οι Σταμάτης Κλεάνθης και Eduard Schaubert, o Ludwig Lange και άλλοι.

Κατά το έτος 1889, ο διάδοχος του θρόνου Κωνσταντίνος Α' (Αθήνα, 2 Αυγούστου 1868 - Παλέρμο 11 Ιανουαρίου 1923) νυμφεύτηκε την Σοφία της Πρωσίας (Sophie von Preußen, 14 Ιουνίου 1870 – 13 Ιανουαρίου 1932) με την οποίαν εγκαταστάθηκε προσωρινά στο εν Αθήναις Μέγαρο Νεγροπόντη, ενώ την ίδια εποχή ο Ernst Ziller είχε ήδη επιφορτιστεί με τη μελέτη κατασκευής των Ανακτόρων του Διαδόχου (γνωστά και ως "Νέα Ανάκτορα), επί της οδού Ηρώδου του Αττικού, ήτοι το σημερινό Προεδρικό Μέγαρο. Οι εργασίες κατασκευής του εν λόγω κτιρίου διήρκεσαν από το 1891 έως και το 1897 ενώ αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως ο Ερνέστος Τσίλλερ χρησιμοποίησε σε απλουστευμένη μορφή τα σχέδια του ματαιωθέντος ανακτόρου του Hansen στην Πειραϊκή!

Στην ανεκμετάλλευτη έκταση επί της Πειραϊκής Χερσονήσου οικοδομήθηκε εν τέλει στα τέλη του 19ου αιώνα μονάχα ένα μικρό Βασιλικό Περίπτερο, το οποίο περιλάμβανε εκτός από ένα μικρό λιθόκτιστο κτίσμα εξαγωνικού σχήματος με εκλεκτικιστική στέγη, δυο μικρές κατοικίες. Η βασιλική οικογένεια συνήθως επισκεπτόταν τη συγκεκριμένη εξοχική τοποθεσία την Καθαρά Δευτέρα (Κούλουμα).

Στην κάτωθι λεπτομέρεια από Χάρτη του Πειραιώς του έτους 1896 (Εκδόσεως Γ. Κασδονη, Βιβλιοπωλείον της Εστίας) παρατηρήστε το "Περίπτερον Βασιλέως" εντός κατάφυτης εκτάσεως, στο τέρμα της ακτής Ξαβερίου, πλησίον του Πράσινου Φανού του κεντρικού λιμένος Πειραιώς.

Στα τέλη του 19ου αιώνα, "παραπλεύρως του βασιλικού περιπτέρου" καταγραφόταν η "ευαρεροτάτη οικία του Α.Α. Καραμάνου, έχουσα και ωραιότατον κήπον."

Μετά το 1922, την ευρύτερη περιοχή - η οποία ονομάστηκε και είναι γνωστή ως τις μέρες μας ως "Παλατάκι" λόγω της ύπαρξης του Βασιλικού Περιπτέρου - καταπάτησαν πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία και όχι μόνον ενώ το 1923, στα νοτιοδυτικά του προαναφερθέντος περιπτέρου κατασκευάστηκε ένα κρηπίδωμα για τη φορτοεκφόρτωση ξυλείας.

Η Βασιλική Οικογένεια με επικεφαλής τον Γεώργιο Β', στην είσοδο του Βασιλικού Περιπτέρου, κατά την (προσωρινή) αναχώρησή τους από την Ελλάδα στις 19 Δεκεμβρίου του έτους 1923 κατόπιν υποδείξεως της Κυβερνήσεως Γονατά (σσ. στις 25 Μαρτίου του επόμενου έτους (1924) ανακηρύχθηκε Αβασίλευτη Δημοκρατία στην Ελλάδα με ψήφισμα της Δ΄ Συντακτικής Εθνοσυνέλευσης και η δυναστεία κηρύχθηκε έκπτωτη).

Στην παρακάτω λεπτομέρεια από έτερο χάρτη της δεκαετίας του 1950, παρατηρήστε πως στη θέση "Παλατάκι", εντός της εκτάσεως ιδιοκτησίας Δήμου Πειραιώς, καταγράφονται εκτός από το Βασιλικό Περίπτερο, το Κέντρο Ρομάντζο, ένα Ζυγιστήριο, η Νέα Ιχθυόσκαλα, αποβάθρες, εγκαταστάσεις της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας, ένα λιμενικό φυλάκιο, διάφορα παραπήγματα, το μηχανουργείο του Κανέλλου και το κέντρο του Ντέγκα.

Το πάλαι ποτέ Βασιλικόν Περίπτερον σε μια παλαιότερη ασπρόμαυρη φωτογραφική καταγραφή:

Έγχρωμη φωτογραφική καταγραφή του Βασιλικού Περιπτέρου (κοινώς "Παλατάκι"), για λογαριασμό του Οργανισμού Λιμένος Πειραιώς:

Φωτογράφος Μ. Στουρνάρας - Αρχείο Ο.Λ.Π.

Στις μέρες μας (21ος αιώνας), το κάτωθι εικονιζόμενο διατηρητέο πάλαι ποτέ Βασιλικό Περίπτερο (κοινώς "Παλατάκι") εξακολουθεί να υφίσταται εντός των εγκαταστάσεων του κεντρικού λιμένος Πειραιώς (ΟΛΠ - Οργανισμός Λιμένος Πειραιώς), όντας μη προσβάσιμο στο κοινό ενώ το κτίριο όπου λειτουργούσε το προαναφερόμενο μηχανουργείο του Κανέλλου (ή "Κανέλλου και Σαράφη") έχει ανακαινιστεί και στεγάζει τον διεθνή επιβατικό σταθμό "Θεμιστοκλής", στην Πύλη Ε-12 του κεντρικού λιμένος Πειραιώς.

Οι εγκαταστάσεις του κεντρικού λιμένος Πειραιώς (5ος Πυροσβεστικός Σταθμός Λιμένος Πειραιώς) και το Παλατάκι (πάλαι ποτέ "Βασιλικό Περίπτερο") όπως καταγράφηκαν από την οδό Ιππόλυτου την άνοιξη του έτους 2011:

 

Το Παλατάκι όπως καταγράφηκε φωτογραφικά κατά το έτος 2012 με χρήση τηλεφακού:

Διαβάστε σχετικά θέματα:

Ελληνική αναγέννηση: Η αρχιτεκτονική του Θεόφιλου Χάνσεν

Κείμενο - Πηγές:

Το κείμενο είναι πρωτότυπο, προϊόν προσωπικής έρευνας, προσωπικής εργασίας και προσωπικών εκτιμήσεων.

Στοιχεία και πληροφορίες ελήφθησαν από τις κάτωθι πηγές:

• Wikipedia
• Εφημερίδα "Το Βήμα"
• Βουλή των Ελλήνων
• http://www.presidency.gr/
• http://www.biblionet.gr/
• "Τα κτίρια του Πειραιά κατά τον 19ο αιώνα - Δημόσια Κτίρια και Κατοικία", Νικόλας Σ. Ντόριζας, Εταιρία Φίλων του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά, 1997
• "Ιστορία του Πειραιώς από του 1833-1882 έτους" υπό Παντολέοντος Καμπούρογλου, Βιβλιοθήκη Ιστορικών Μελετών
• Τύπος Εποχής - Οδηγοί Πόλεως - Συλλεκτικοί Χάρτες

Φωτογραφίες: 

• Οι ιστορικές φωτογραφίες παρατίθενται για εκπαιδευτικούς σκοπούς - κάθε νόμιμο δικαίωμα ανήκει στους νομίμους κατόχους αυτών.
• Όλες οι σύγχρονες φωτογραφίες του αφιερώματος ανήκουν στον γράφοντα το ιστολόγιο, διέπονται από κανόνες πνευματικής ιδιοκτησίας και προέρχονται από την προσωπική μου φωτογραφική σελίδα (ALL RIGHTS RESERVED).
• Απαγορεύεται ρητά η χρήση, προβολή, αντιγραφή ή/και αναδημοσίευση με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο.
• Όσοι παρανομούν διώκονται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.