ΟΙΚΙΑ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΣΟΥΡΗ [ΝΕΟ ΦΑΛΗΡΟ] [1891-1892]

Στον αριθμό "18" της οδού Θρασύβουλου Ζαΐμη, στο νέο Φάληρο, παράλληλα με τις γραμμές του Ηλεκτρικού σιδηρόδρομου και πλησίον της εκκλησίας του Αγίου Δημητρίου, υφίσταται μια εγκαταλειμμένη έπαυλη, κατασκευή της τελευταίας δεκαετίας του 19ου αιώνα, της οποίας την ιστορική διαδρομή πολλοί σίγουρα αγνοούν. 

Το κάτωθι εικονιζόμενο κτίριο, όπως μπορεί κάποιος εύκολα να παρατηρήσει, όταν καταγράφηκε φωτογραφικά στις αρχές της δεκαετίας του 2010, βρισκόταν ήδη σε μια κατάσταση πλήρους απαξίωσης και εγκατάλειψης, λεηλατημένο, πλήρες απορριμμάτων και αφημένο επί δεκαετίες στο έλεος του χρόνου και των διαφόρων κακών προθέσεων.

Τι το ιδιαίτερο όμως έχει η συγκεκριμένη κατοικία;

Τον Ιανουάριο του μακρινού έτους 1892, ο σπουδαίος σατιρικός ποιητής Γεώργιος Χ. Σουρής, ο οποίος συνήθιζε να παραθερίζει όπως άλλωστε η πλειοψηφία των αστών Αθηναίων στην κοσμική λουτρόπολη του νέου Φαλήρου, εγκαταστάθηκε στην συγκεκριμένη - τότε νεόδμητη - οικία με την οικογένειά του. Ο Δημήτρης Σγούτας, φίλος του Σουρή και πρόεδρος της κραταιάς εκείνη την εποχή Οικοδομικής Εταιρίας η οποία ανήκε στην Πιστωτική Τράπεζα και κατείχε εδάφη στη θέση "μάντρα του Χαϊμαντά", του προσέφερε την εν λόγω διώροφη κατοικία, με ευνοϊκούς όρους αποπληρωμής και με δυνατότητα τμηματικής καταβολής του τιμήματος απόκτησής της. 

Η κατοικία, η οποία αρχικά βρισκόταν στον αριθμό "9" της οδού Θρασύβουλου Ζαΐμη υπό την τότε ισχύουσα αρίθμηση φέρεται να θεμελιώθηκε τον Ιούλιο του έτους 1891 με ειδική τελετή και οικοδομήθηκε από τον νέο-Φαληριώτη εργολάβο Δηλαβέρη, βασισμένη σε αρχιτεκτονικά σχέδια του στρατιωτικού μηχανικού και αρχιτέκτονα Αναστάσιου Θεοφιλά. Η νεόδμητη κατοικία περιγραφόταν ως εξής: "εις απόστασιν 18μ. από την παλαιάν γραμμήν του σιδηροδρόμου, με πρόσοψη 19,56μ. και συνορευόμενων ανατολικώς με οικόπεδον της εταιρίας Νέον Φάληρον, επί πλευράς μέτρων 18, αρκτικώς με οικίαν Θ. Στεφανόπουλου επί πλευράς μέτρων 16,25 και μεσημβρινών με οικόπεδο Μηνά Κορωναίου επί πλευράς μέτρων 24,00".

Γεώργιος Χ. Σουρής

Η υπό εξέτασιν οικία φέρεται να πωλήθηκε, όπως προαναφέραμε με ευνοϊκούς όρους, στον Γεώργιο Σουρή έναντι 12.545 δραχμών, με τον ίδιο να υποχρεούται να καταβάλει μηνιαία δόση αξίας μόλις 339,40 δραχμών αρχής γενομένης από την 1η Απριλίου του 1892. Ο ίδιος ο Σουρής, είχε σχολιάσει με τον μοναδικό ιδιαίτερο έμμετρο τρόπο του, την απόκτηση της παραθεριστικής του οικίας ως εξής:

Μά νά μέ φτύσης, Περικλή,

αν εχ' ως τώρα νοιώση,

πώς έγινε, ποιός τόκτισε,

και ποιός θα το πληρώσει. 

Η έπαυλις αυτή, η οποία χρησιμοποιήθηκε από τον ποιητή κυρίως κατά τους θερινούς μήνες ως θέρετρο, υπήρξε η μοναδική ιδιόκτητη οικία του Σουρή, την οποία απέκτησε ουσιαστικά χάρις στη συνδρομή και τις προσπάθειες των φίλων του. 

Τα εγκαίνια της παραθεριστικής οικίας Σουρή στο νέο Φάληρο πραγματοποιήθηκαν στις 12 Ιανουαρίου του 1892 και καλεσμένοι υπήρξαν πάρα πολλοί φίλοι του ποιητή καθώς και σπουδαίοι εκπρόσωποι των γραμμάτων και των τεχνών εκείνων των καιρών μεταξύ των οποίων ο Άγγελος Βλάχος, ο Κωστής Παλαμάς, ο Μιλτιάδης Μαλακάσης, ο Κωνσταντίνος Σκόκος, ο Ευάγγελος Κουσουλάκης, ο Ιωάννης Πολέμης, ο Φιλοποιμήν Παρασκευαϊδης, ο Αχιλλεύς Παράσχος κ.α.

Αξιοσημείωτο είναι δε το γεγονός πως ο Σουρής είχε στείλει το κάτωθι προσκλητήριο των εγκαινίων σε έμμετρο λόγο, δια στόματος του Φασουλή: 

Ο εκ των καλεσμένων στα εγκαίνια, γνωστός ρομαντικός ποιητής του 19ου αιώνα, Αχιλλέας Παράσχος (πραγματικό όνομα Νασάκης ή Νασίκογλου· Ναύπλιο 1838 - Αθήνα, 26 Ιανουαρίου 1895), σχολίασε επίσης έμμετρα την περίσταση με τους εξής "προφητικούς" στίχους:

Υψούνται τόσα μέγαρα

στο Φάληρον ωραία

και άλλα θέλουν εγερθή

και άλλα έτσι νέα,

Και όταν όλα κρημνισθούν

και λήθη θα τα σκέπη,

κατόπιν πολλών χρόνων,

οπόταν ίχνος εξ αυτών,

το όμα δεν θα βλέπη,

μόνον δια τον οίκον σου

θα λέγουσι με πόνον:

εδώ υψούτο άλλοτε

η εύχαρις οικίας,

εις ειν η χάρις έμενε

κι η Μούσα εμειδία. 

Αντίστοιχα, ο δημοφιλής δημοσιογράφος, ποιητής και θεατρικός συγγραφέας Χαράλαμπος (Μπάμπης) Άννινος (Αργοστόλι, 6 Σεπτεμβρίου 1852 - Αθήνα, 23 Μαΐου 1934) απήγγειλε σχετικά: 

Σ'αυτό το σπίτι πούλθαμε

το Φαληροκτισμένο

του χρόνου, Παναγιά μου,

να τόχης πληρωμένο!

Σ'αυτό το σπίτι πούλθαμε

κλητήρας αν πατήσει

ο νοικοκύρης του σπιτιού

να τον ξυλοκοπήσει!

Σ'αυτό το σπίτι πούλθαμε

πέτρα να μην ραΐσει,

κι αν ραΐσει και καμιά,

ο Σγούτος ας φροντίσει!

Στο υπό εξέτασιν παραδοσιακό αρχοντικό της οδού Ζαϊμη, ιδίως κατά τους θερινούς μήνες οπότε ο Σουρής βρισκόταν και παραθέριζε στο νέο Φάληρο, συνέρρεαν διάφορες σπουδαίες προσωπικότητες της εποχής (λ.χ. Κωστής Παλαμάς, Γιάννης Πολέμης, Παύλος Νιρβάνας, Σπύρος Λάσιος, Βλάσης Γαβριηλίδης, Γεώργιος Στρατήγης, Πάνος Αραβαντινός, Ανδρέας Καρκαβίτσας, Γιώργος Δροσίνης, Αριστομένης Προβελέγγιος, Μπάμπης Άννινος, Ζαχαρίας Παπαντωνίου, Μιλτιάδης Μαλακάσης και πολλοί άλλοι) οι οποίοι αποτελούσαν το επονομαζόμενο "φιλολογικό σαλόνι" του δημοφιλούς ποιητή.

Μάλιστα, η περιοχή πέριξ της μικρής πλατείας του νέου Φαλήρου, κοντά στο Ξενοδοχείο Φαλήρου της Εταιρίας Σιδηροδρόμων Αθηνών Πειραιώς (γνωστό και ως "Ξενοδοχείο Ρούσσου" από το επώνυμο ενός εκ των εκμισθωτών), εκεί όπου οι λόγιες παρέες του Σουρή μαζευόταν καθισμένες σε υπαίθρια τραπεζάκια, είχε αποκτήσει ένα ιδιαίτερο άτυπο τοπωνύμιο αποκαλούμενη ως "Σουρέϊκα".

Ενδεικτικό ιστορικό τεκμήριο από τις σελίδες του Τύπου του έτους 1899 με αναφορά στην εν Νέω Φαλήρω κατ'όνομα οικία του κυρίου Σουρή - πράγματι δε της Οικονομικής Εταιρίας - επί της γραμμής του Σταθμού του σιδηροδρόμου Αθηνών - Πειραιώς, η οποία διατίθετο προς ενοικίαση.

Ο Γεώργιος Σουρής (2 Φεβρουαρίου 1853 - 26 Αυγούστου 1919) έγινε ιδιαίτερα γνωστός για την καυστική σάτιρά του, σε σημείο να χαρακτηριστεί "σύγχρονος Αριστοφάνης". Οι στίχοι του Σουρή είναι τόσο διαχρονικοί, που χρησιμοποιούνται συχνά ακόμη και στις μέρες μας, αντανακλώντας σχεδόν σε απόλυτο βαθμό την σύγχρονη πραγματικότητα παρόλο που έχουν γραφτεί πριν από 100 και πλέον έτη.

Το παρακάτω αντιπροσωπευτικό έμμετρο απόσπασμα από την "Ἀνθολογία τῆς Οἰκονομίας" έχει αναδημοσιευτεί σε πάμπολλα έντυπα και ηλεκτρονικά μέσα. Αφού το διαβάσετε, αναλογιστείτε μονάχα πως έχει γραφτεί στα τέλη του 19ου αιώνα:

Ποιὸς εἶδε κράτος λιγοστὸ

σ᾿ ὅλη τὴ γῆ μοναδικό,

ἑκατὸ νὰ ἐξοδεύῃ

καὶ πενήντα νὰ μαζεύῃ;

Νὰ τρέφῃ ὅλους τοὺς ἀργούς,

νἄχῃ ἑπτὰ Πρωθυπουργούς,

ταμεῖο δίχως χρήματα

καὶ δόξης τόσα μνήματα;

Νἄχῃ κλητῆρες γιὰ φρουρὰ

καὶ νὰ σὲ κλέβουν φανερά,

κι ἐνῷ αὐτοὶ σὲ κλέβουνε

τὸν κλέφτη νὰ γυρεύουνε;

Ο Σουρής, γεννημένος στην Ερμούπολη της Σύρου από εύπορη οικογένεια, μετά τη χρεωκοπία της επιχείρησης του πατέρα του, θήτευσε για λίγο καιρό στο πλάι ενός σιτεμπόρου θείου του στη Ρουμανία. Ερχόμενος στην Αθήνα, γράφτηκε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών - από την οποία ουδέποτε αποφοίτησε - ενώ ταυτόχρονα, για να μπορέσει να επιβιώσει ασχολήθηκε με την παράδοση μαθημάτων και με τη δημοσιογραφία. Σε ηλικία 30 ετών, στις 2 Απριλίου 1883, εξέδωσε το πρώτο φύλλο της έμμετρης εβδομαδιαίας σατιρικής εφημερίδας του την οποία ο Γεώργιος Δροσίνης "βάπτισε" με τον όρο "Ρωμηός". Ο "Ρωμηός", με την χαρακτηριστική συνοδευτική φράση "Εφημερίς που τη γράφει ο Σουρής" κάτω από τον τίτλο, κυκλοφόρησε επί 36 χρόνια και 8 μήνες, μέχρι τις 17 Νοεμβρίου του 1918, λίγο πριν το θάνατο του Σουρή σε 1.444 συνολικά τεύχη και 2 παραρτήματα. Οι δε ήρωές του, ο Φασουλής και ο Περικλέτος, οι οποίοι σατίριζαν όλα τα πολιτικά, κοινωνικά, διεθνή και πολιτιστικά δρώμενα της εποχής μέσα από τις σελίδες του "Ρωμηού" έγιναν δημοφιλείς και άφησαν εποχή. 

Εκτός από τις διάφορες ποιητικές συλλογές που εξέδωσε, ο Σουρής έγραψε έμμετρα θεατρικά έργα, κωμωδίες, ενώ μετέφρασε τις "Νεφέλες" του Αριστοφάνη. Το 1909 εκδόθηκαν δυο τόμοι από τα "Απαντά" του.  

Ο ίδιος αγάπησε ιδιαίτερα και "συνδέθηκε" με την περιοχή του νέου Φαλήρου, την οποία δεν παρέλειψε να υμνήσει δεόντως μέσα από διάφορες έμμετρες αναφορές όπως λ.χ. η κάτωθι:

"Φάληρον - θάλασσα, δροσιά, γυμνάσματα παντοία

Φραντσέζικα, Εγγλέζικα και ωραιοκρατία

ξαπλώνεσαι στην αμμουδιά ανέτως και ησύχως

και ύπνον σου φέρνει ελαφρόν του κύματος ο ήχος"

Ο Γεώργιος Σουρής αποτέλεσε εν τέλει έναν χαρακτηριστικό και αντιπροσωπευτικό τύπο του νέου Φαλήρου εκείνης της κοσμικής και αριστοκρατικής εποχής. Ο ίδιος έχαιρε μεγάλης εκτίμησης και δημοτικότητας από τους κατοίκους του νέου Φαλήρου και όχι μόνο. Μάλιστα, κάθε καλοκαίρι, όταν πλησίαζε η εποχή της "καθόδου" του Σουρή προς το νέο Φάληρο, οι νέο-Φαληριώτες ανησυχούσαν όταν καθυστερούσε και περίμεναν εναγωνίως την εμφάνισή του. Στην προσωπική του ζωή, ο Γεώργιος Σουρής γνώρισε το 1873 τη Μαρία Κωνσταντινίδου, από τη Χίο (κατ' άλλους με ρίζες από την Κωνσταντινούπολη), του γένους Αργέντη Ροδοκανάκη, την οποία νυμφεύτηκε κατά το έτος 1881 και απέκτησε μαζί της 5 παιδιά (Κρίτων, Αλεξάνδρα, Έλλη, Ηρώ και Μυρτώ). Η Μαρί, όπως ο ίδιος ο Σουρής την αποκαλούσε, στάθηκε πρότυπο αφοσιωμένης συζύγου-συντρόφου, προστάτιδα και μούσα του. Ο θάνατός του Γεωργίου Σουρή, στις 27 Αυγούστου του 1919 στην οδό Ζαΐμη στο νέο Φάληρο, υπήρξε το μεγαλύτερο πλήγμα της ζωής της, αφού έκτοτε έζησε σε μια απομόνωση μέχρι το θάνατό της, στις 23 Απριλίου του 1934. 

Γεώργιος Χ. Σουρής

Πενήντα χρόνια μετά τον θάνατο του Σουρή, κατά το έτος 1969 πάντως, καταγράφηκε στον Τύπο εκείνης της εποχής μια άκρως συγκινητική επίσκεψη δυο εκ των θυγατέρων και μιας εγγονής του Γεωργίου Σουρή στην πάλαι ποτέ νεοφαληριώτικη οικία του πατέρα και παππού τους. Η οικογένεια Ίρις Ξύδη, η οποία διέμενε τότε στην κάτωθι εικονιζόμενη οικία, υποδέχθηκε με ιδιαίτερη χαρά τις απογόνους του μεγάλου ποιητή. 

Μάλιστα, όπως ανέφερε χαρακτηριστικά ο Τύπος της εποχής, η μεγαλύτερη κόρη του Σουρή, η οποία κατοικούσε πλέον μόνιμα στην Αγγλία και επισκεπτόταν την Ελλάδα εκείνες τις ημέρες, έδειχνε μια συγκεκριμένη γωνιά του κήπου στο νεοκλασικό κτίριο τονίζοντας με δάκρυα στα μάτια "εδώ σε αυτό το μέρος του κήπου ήτο η μηλιά που ο μπαμπάς καθόταν και έπινε τον καφέ του...".

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως λίγους μήνες αργότερα, πάλι στον Τύπο εκείνης της εποχής, προαγγελλόταν η κατεδάφιση λόγω αντιπαροχής της πρώην οικίας του ποιητή, γεγονός το οποίο εν τέλει ουδέποτε συνέβη:

Στις μέρες μας (21ος αιώνας), όπως ήδη υπογραμμίστηκε στην εισαγωγή του παρόντος, η πάλαι ποτέ θερινή κατοικία του σπουδαιότερου σατιρικού ποιητή της νεώτερης ελληνικής ιστορίας, στην οδό Θρασύβουλου Ζαΐμη 18, βρίσκεται σε αξιοθρήνητη κατάσταση.

Το εν λόγω διώροφο αρχοντικό και ο κήπος του, αν διέθεταν "στόμα και μιλιά", θα μπορούσαν σίγουρα να διηγηθούν πολλά από τις αξέχαστες συναθροίσεις του "φιλολογικού σαλονιού" του μεγάλου σατυρικού ποιητή:

Ειρήσθω εν παρόδω, στο σύγχρονο προάστιο του νέου Φαλήρου, υφίσταται οδός η οποία φέρει τιμητικά το όνομα του Γεωργίου Σουρή, επί της οποίας βρισκόταν η οικία Αντωνιάδη (στη σημερινή οδό Σουρή 1), στην οποία οικία μάλιστα ο ποιητής φέρεται να παραθέριζε με ενοίκιο κατά τους θερινούς μήνες - κατά τους οποίους άλλωστε διέκοπτε την έκδοση του "Ρωμηού" - προ της κατασκευής και αγοράς της προσωπικής του επαύλεως!

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως η πάλαι ποτέ οικία του Γεωργίου Σουρή, επί της οδού Ζαΐμη 18, στο Οικοδομικό Τετράγωνο 14Τ του εγκεκριμένου ρυμοτομικού σχεδίου του Δήμου Πειραιά, φερόμενης ιδιοκτησίας των των Peter και Rene Traufer, χαρακτηρίστηκε ως διατηρητέα μόλις στις 21 Οκτωβρίου 2019 βάσει της αποφάσεως ΥΠΕΝ/ΔΝΕΠ/68363/3614. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως οι φερόμενοι ως ιδιοκτήτες της οικίας, είχαν αιτηθεί την κατεδάφιση του εγκαταλειμμένου κτιρίου τον Ιανουάριο του έτους 2018!

Ο επίλογος του παρόντος αφιερώματος δε θα παρά να περιλαμβάνει ένα διαχρονικό τετράστιχο του Γεωργίου Σουρή: 

Δυστυχία σου Ἑλλάς, 

μὲ τὰ τέκνα ποὺ γεννᾶς.

Ὦ Ελλάς, ἡρώων χώρα, 

τί γαϊδάρους βγάζεις τώρα;

Διαβάστε σχετικά με το νέο Φάληρο θέματα:

Νέο Φάληρο - Ιστορία και Οδωνυμικά

Ο Σιδηροδρομικός Σταθμός του νέου Φαλήρου

Ακταίον Palace Hotel

Το Μέγα Ξενοδοχείο του Φαλήρου (Grand Hotel du Phalere)

Η εξέδρα του νέου Φαλήρου

Η Ταραντέλλα του νέου Φαλήρου

Ένας Τσελεμεντές στο νέο Φάληρο

Το Περίπτερο του Ναυτικού Ομίλου νέου Φαλήρου

Η Σούδα του νέου Φαλήρου

Ο "Διεθνής" Σταθμάρχης του νέου Φαλήρου

Οι εκκλησίες του νέου Φαλήρου

Οι αλιείς του νέου Φαλήρου - Τζιτζιφιών

Η Αύρα του Φαλήρου (La Brise du Phalere)

Στο νέο Φάληρο στα 1880

Το "αυτόνομο" νέο Φάληρο

Ο Ατμό-Ηλεκτρικός Σταθμός (ΑΗΣ) του νέου Φαλήρου

Το Μνήμα του Γάλλου (Μέρος Α')

Το Μνήμα του Γάλλου (Μέρος Β')

Ο νεοφαληριώτης Αττίκ

Τα Λουτρά του νέου Φαλήρου

"Αι πρωιναί ώραι εις τα φαληρικά ύδατα"

Το Θέατρο του νέου Φαλήρου

Η Έπαυλις του Ευθυμίου Κεχαγιά

Το Αστυνομικό Τμήμα του νέου Φαλήρου

Φωτογραφικό Οδοιπορικό στην οδό Σμολένσκυ (Νέο Φάληρο).

Φωτογραφικό Οδοιπορικό στην οδό Δαβάκη-Πίνδου (Νέο Φάληρο).

Φωτογραφικό Οδοιπορικό στην οδό Δημητρίου Φαληρέως (Νέο Φάληρο).

Φωτογραφικό Οδοιπορικό στην οδό Ελευθερίου Βενιζέλου (πρώην Κεχαγιά) (Νέο Φάληρο).

Φωτογραφικό Οδοιπορικό στην οδό Θρασύβουλου Ζαΐμη (Νέο Φάληρο).

Η οικία Χρ. Χριστοφή στο νέο Φάληρο

Η οικία του στρατηγού Σμολένσκυ στο νέο Φάληρο

Τα ξενοδοχεία του νέου Φαλήρου στα 70s και στα 80s

Ευχαριστίες:

Ευχαριστώ θερμά τον κ. Δημήτριο Αμοργιανιώτη για την βοήθεια και συνεργασία του κατά τη φωτογράφηση των παραδοσιακών επαύλεων του νέου Φαλήρου καθώς και για τη συλλογή πληροφοριών για το παρόν άρθρο. 

Κείμενο - Πηγές:

Το κείμενο είναι πρωτότυπο, προϊόν προσωπικής έρευνας, προσωπικής εργασίας και προσωπικών εκτιμήσεων.

Στοιχεία και πληροφορίες έχουν ληφθεί από τις κάτωθι πηγές:

• "Οδωνυμικά του Πειραιά", Μάρω Βουγιούκα / Βασίλης Μεγαρίδης, Εκδόσεις Φιλιππότη, 1996
• "Πειραϊκό Λεύκωμα", Στ. Καραμπερόπουλος, Εκδόσεις Κοινωνικής, Πειραιάς, 2010
• "Η Ιστορία του νέου Φαλήρου μέσα από τους δρόμους του", Βάννα Πανδή-Αγαθοκλή, Εκδόσεις Όμβρος, Βιβλιοθήκη Μελετών και Δοκιμίων, ΧΕΝ Νέου Φαλήρου.
• "1835-1985 Πειραιάς, 150 Χρόνια Δήμος: Αφιέρωμα", Φυσιολατρικός Σύνδεσμος Πειραιώς "Ζήνων", Ιανουάριος 1985
• ΥΠΕΚΑ
• Τύπος Εποχής 

Φωτογραφίες:

• Όλες οι σύγχρονες φωτογραφίες του αφιερώματος ανήκουν στον γράφοντα το ιστολόγιο, διέπονται από κανόνες πνευματικής ιδιοκτησίας και προέρχονται από την προσωπική μου φωτογραφική σελίδα (ALL RIGHTS RESERVED).
• Απαγορεύεται ρητά η χρήση, προβολή, αντιγραφή ή/και αναδημοσίευση με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο.
• Όσοι παρανομούν διώκονται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.