ΟΔΟΣ ΠΕΡΙΚΛΕΟΥΣ [ΠΕΙΡΑΙΑΣ]

Στις 11 Αυγούστου 1836, το Δημοτικό Συμβούλιο της πόλης του Πειραιώς υπό τον πρώτο δήμαρχο της πόλης Κυριάκο Σερφιώτη, "λαβόν υπ'όψιν τας προπατορικάς ονομασίας των Ελλήνων των κατοικούντων τότε εν αυτώ", αποφάσισε να χρησιμοποιήσει την αρχαιοελληνική ιστορία και μυθολογία για την ονοματοθεσία των πειραϊκών οδών. 

Κατ'αυτόν τον τρόπο προέκυψαν οι λεωφόροι Σωκράτους, Αθηνάς, Μιλτιάδου, Αρτεμίδος Μουνυχίας και οι οδοί Πύλης, Ιπποδάμειας, Ηφαίστου, Άρεως, Φίλωνος, Σωτήρος Διός, Κίμωνος, Μιλτιάδου, Ηροδότου, Αριστοτέλους, Παυσανίου, Ξενοφώντος, Σηραγγείου, Κανθάρου, Κόδρου, Νεωρίων κ.ο.κ.

Στις μέρες μας (21ος αιώνας), πολλές από τις προαναφερθείσες οδούς έχουν αλλάξει την ονομασία τους, συχνά περισσότερες της μιας φορές, κάποιες άλλες έχουν "μετατοπιστεί" (λ.χ. οδός Αριστοτέλους υφίσταται σήμερα στον Πειραιά έως παράλληλη της Ηρώων Πολυτεχνείου, μεταξύ Σωτήρος Διός και Δευτέρας Μεραρχίας, πλην όμως η "αρχική" οδός Αριστοτέλους υπήρξε η "σημερινή" οδός Κολοκοτρώνη) ενώ κάποιες διατηρούν ακόμη τα αρχικά τους ονόματα.

• Φωτογραφικό Οδοιπορικό στην oδό Περικλέους

Η σύγχρονη οδός Περικλέους στον Πειραιά του 21ου αιώνα, "ξεκινά" βάσει αρίθμησης από το ύψος των κήπων της Τερψιθέας, στη συμβολή με την οδό Γλάδστωνος, στο σημείο όπου βρίσκεται η Ευαγγελική Εκκλησία του Πειραιά, ένας από τους παλαιότερους θρησκευτικούς ναούς της πόλης του Πειραιά και το αρχαιολογικό πάρκο με τις ανασκαφές τμήματος της αρχαίας Ιπποδάμειας πόλης του Πειραιά. 

Άποψη του προαναφερομένου αρχαιολογικού πάρκου (επίσημα Αρχαιολογικός Χώρος πλατείας Τερψιθέας) όπως καταγράφηκε κατά το έτος 2023. Στην εν λόγω φωτογραφική καταγραφή διακρίνονται μεταξύ των άλλων η προαναφερθείσα Ευαγγελική Εκκλησία στη συμβολή των οδών Γλάδστωνος 12 και Περικλέους καθώς και έτερη γωνιακή πολυκατοικία στη συμβολή των οδών Περικλέους 2 και Γ. Σκουζέ με είσοδο επί της οδού Περικλέους:

Η αρχή της οδού Περικλέους, στη συμβολή αυτής με την οδό Γλάδστωνος, όπως καταγράφηκε κατά το έτος 2024.

Στο ίδιο ακριβώς σημείο, περί τα μέσα της δεκαετίας του 1960:

Το προαναφερθέν τμήμα στην αρχή της οδού Περικλέους, μεταξύ των οδών Γλάδστωνος και Γ. Σκουζέ, όπως καταγράφηκε φωτογραφικά στις αρχές του έτους 2022:

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως η σχετικά μικρή στο μήκος οδός Περικλέους, εκκινώντας από το ύψος των κήπων της Τερψιθέας, "τρέχει" παράλληλα με την κεντρική λεωφόρο Ηρώων Πολυτεχνείου και "τερματίζει" στη λεωφόρο Χαριλάου Τρικούπη, σημείο στο οποίο ο εν λόγω δρόμος μετονομάζεται σε οδό Αρίστου Καλλιγά προς τιμήν του εκπαιδευτικού και διευθυντή του πάλαι ποτέ Β' Γυμνασίου Αρρένων Πειραιώς Αρίστου Γ. Καλλιγά. Βέβαια, όπως προκύπτει από την μελέτη σχετικών συλλεκτικών χαρτών και Οδηγών του Πειραιώς από τα τέλη του 19ου αιώνα και μέχρι τη δεκαετία του '60, η υπό εξέτασιν οδός Περικλέους εκκινούσε από το ύψος των κήπων της Τερψιθέας φθάνοντας μέχρι την οδό Σαχτούρη, περιλαμβάνοντας το τμήμα που μετονομάστηκε σε οδό Αρίστου Καλλιγά. 

Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφέρουμε πως το όνομα του Περικλέους, του μεγάλου πολιτικού, ρήτορα και στρατηγού της αρχαίας Αθήνας, έχει επίσης δοθεί σε αντίστοιχες οδούς στο Κερατσίνι, στη Νίκαια, στον Κορυδαλλό, στον Α.Ι. Ρέντη και στο Πέραμα. Ως γνωστόν, ο Περικλής (495-429 π.Χ περίπου), το όνομα του οποίου προκύπτει από τις λέξεις "περί + κλέος", ήτοι "o περιτριγυρισμένος από δόξα", έζησε τον 5ο π.Χ αιώνα και πιο συγκεκριμένα τη χρονική περίοδο μεταξύ των Περσικών Πολέμων και του Πελοποννησιακού Πολέμου. Η εποχή κατά την οποία ο Περικλής υπήρξε κύριος πρωταγωνιστής της πολιτικής ζωής της Αρχαίας Αθήνας (461 π.Χ.-429 π.Χ.), ονομάζεται μέχρι σήμερα "Εποχή του Περικλή". Ο ίδιος εκμεταλλευόμενος τις στρατιωτικές νίκες των ελληνικών δυνάμεων επί των Περσών και την άνοδο της ναυτικής δύναμης της Αθήνας μετέτρεψε τη Δηλιακή Συμμαχία σε "Αθηναϊκή Ηγεμονία", "οδηγώντας" κατ'αυτόν τον τρόπο την πόλη των Αθηνών στην μεγαλύτερη ακμή της ιστορίας της, κατά την περίοδο των 14 συνεχόμενων ετών που εκλεγόταν στο αξίωμα του Στρατηγού. Ο Περικλής παρέμεινε ηγέτης της Αθήνας μέχρι τα δύο πρώτα χρόνια του Πελοποννησιακού Πολέμου, αφού το 429 π.Χ. απεβίωσε λόγω της επιδημίας λοιμού που έπληξε την πόλη των Αθηνών. Ειρήσθω εν παρόδω, υπήρξε μέγας προστάτης των τεχνών, της λογοτεχνίας και των επιστημών, βασικός υπεύθυνος για το γεγονός ότι η Αθήνα έγινε το πολιτιστικό και πνευματικό κέντρο του αρχαίου κόσμου, ενώ σε αυτόν οφείλεται η κατασκευή πολλών από τα σημαντικά μνημεία που κοσμούσαν την Αρχαία Αθήνα (Ακρόπολη Αθηνών κ.α.). Επίσης, υπήρξε μέγας υποστηρικτής της δημοκρατίας και της ελευθερίας του λόγου και ως αποτέλεσμα, κατά την εποχή του, τέθηκαν οι βάσεις του λεγόμενου Δυτικού Πολιτισμού. 

Ακολούθως, παρουσιάζονται ορισμένα ενδεικτικά διασωθέντα κτίρια από την οδό Περικλέους του "χθες", όπως καταγράφηκαν στον σύγχρονο Πειραιά του 21ου αιώνα:

• Περικλέους 11 και Περικλέους 13

Πρώτος φωτογραφικός σταθμός του παρόντος οδοιπορικού στους αριθμούς "11" και "13" της υπό εξέτασιν οδού Περικλέους, πλησίον των κήπων της Τερψιθέας Πειραιώς, εκεί όπου καταγράφονται τα κάτωθι εικονιζόμενα αποκαταστημένα διατηρητέα νεοκλασικά κτίρια:

Λεπτομέρεια της προσόψεως του τριώροφου κτιρίου της οδού Περικλέους 11 με τα χαρακτηριστικά μπλε κουφώματα στα ανοίγματά του (πόρτες και παράθυρα) που δένουν αρμονικά με τη γαλανόλευκη ελληνική σημαία σε έναν από τους κεντρικούς εξώστες. Πληροφοριακά αναφέρουμε πως στο εν λόγω κτίριο, σύμφωνα με τις διαθέσιμες πληροφορίες, στεγάζεται η Χριστιανική Αδελφότητα Εποικοδομής και Ελπίδας (Χ.Α.Ε.Ε), πιο γνωστή ως Χριστιανική Οργάνωση Νέων (Χ.Ο.Ν.) του Πειραιά. Μάλιστα, στο υπόγειο του εν λόγω κτιρίου έχει διασωθεί ανέπαφο ένα τμήμα του Ιπποδάμειου Συστήματος Ύδρευσης του αρχαίου Πειραιά καθώς και μία μεγάλη δεξαμενή η οποία διοχέτευε νερό στην πόλη!

Στο γειτονικό κτίριο, στον αριθμό "13" της οδού Περικλέους, καταγράφεται έτερο διώροφο νεοκλασικής αρχιτεκτονικής οικοδόμημα το οποίο περιγράφεται σύμφωνα με τα αναφερόμενα στο Αρχείο Παραδοσιακών Οικισμών και Διατηρητέων Κτιρίων του ΥΠΕΚΑ, ως εξής: 

• Διώροφο με ημιυπόγειο νεοκλασσικής αρχιτεκτονικής. 
• Κεραμοσκεπές με στέγη με απολήξεις ακροκεράμων. 
• Συμμετρική διάταξη των ανοιγμάτων όλης της όψεως. 
• Κορνίζες, γείσα, διαζώματα, παραστάδες και τύμπανα όλα τραβηχτά νεοκλασσικής μορφής. Φουρούσια λαξευτά μαρμάρινα και μαρμάρινο δάπεδο εξώστου. 
• Περίτεχνο χυτοσίδηρο κιγκλίδωμα εξώστου.

Στις δυο επόμενες φωτογραφίες αρχείου, καταγράφεται το προαναφερθέν νεοκλασικό της οδού Περικλέους 13, φερόμενης ιδιοκτησίας Κυριάκου Σταυριανού και Αικατερίνης, Ελλης και Willy Σταυριανού, προ της αποκατάστασής / ανακαινίσεως του:

Πηγή: "Πειραιάς 1834-1912", Σταματίνα Μαλικούτη

Ενδεικτική διαφημιστική καταχώρηση μέσα από τις σελίδες του Μέγα Οδηγού Πειραιώς του έτους 1928-1929, του Εργοστασίου Αρωματικών Σαπώνων "Ο Βύρων", ιδιοκτησίας Νικολάου Σ. Λυκούδη και Σια, το οποίο λειτουργούσε επί της οδού Περικλέους 12 βάσει της τότε αρίθμησης.

• Οδός Περικλέους και Φιλελλήνων 26

Στη συμβολή της υπό εξέτασιν οδού Περικλέους με την οδό Φιλελλήνων 26, καταγράφεται μια χαρακτηριστική διώροφη μονοκατοικία εποχής μεσοπολέμου, με έκδηλα αρχιτεκτονικά στοιχεία της εν λόγω περιόδου. Η κάτωθι εικονιζόμενη κατασκευή, σε σχέδια του αρχιτέκτονα και ναοδόμου Αθανασίου Ι. Δεμίρη (1887 – 1965), ολοκληρώθηκε στα μέσα της δεκαετίας του 1930.

Το προαναφερθέν γωνιαίο ακίνητο όπως καταγράφηκε φωτογραφικά στις αρχές της δεκαετίας του 2010:

Χρησιμοποιώντας ως βάση την ως άνω ασπρόμαυρη αρχειακή προπολεμική φωτογραφική καταγραφή του υπό εξέτασιν κτιρίου και την αντίστοιχη νεώτερη φωτογραφική καταγραφή των αρχών της δεκαετίας του 2010 παρουσιάζουμε την κάτωθι σύνθεση / αντιπαραβολή του Πειραιά του "χθες" και του "σήμερα", μέσα από το πρωτότυπο προσωπικό project Πειραιάς / Piraeus Retronaut. 

Η εν λόγω μονοκατοικία κατοικείτο μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 2010, αν και οι φθορές του χρόνου ήταν έκδηλες στην πρόσοψη του διώροφου κτιρίου (ημιυπόγειο, υπερυψωμένο ισόγειο, πρώτος και δεύτερος όροφος). Μάλιστα διαμέσου μεσιτικού γραφείου το υπό εξέταση ακίνητο συνολικού εμβαδού 650 τετραγωνικών μέτρων - το οποίο καταγράφεται ως κατασκευή της δεκαετίας του 1920 - επωλείτο αντί 1.200.000 Ευρώ.

Ορισμένες ενδεικτικές φωτογραφίες από το εσωτερικό του υπό εξέτασιν κτιρίου όπως παρουσιάστηκαν μέσα από γνωστή ιστοσελίδα μικρών αγγελιών: 

Πηγή Εικόνας: www.xe.gr

Πηγή Εικόνας: www.xe.gr

Πηγή Εικόνας: www.xe.gr

Πηγή Εικόνας: www.xe.gr

Πηγή Εικόνας: www.xe.gr

Πηγή Εικόνας: www.xe.gr

Μετά από σχετικές εργασίες αποκατάστασης που έλαβαν χώρα στο κτίριο στα μέσα της δεκαετίας του 2010, εντός αυτού στεγάστηκε φροντιστήριο μέσης εκπαίδευσης και αργότερα κέντρο ιατρικών υπηρεσιών.

Το υπό εξέτασιν κτίριο στη συμβολή των οδών Φιλελλήνων και Περικλέους όπως καταγράφηκε στις αρχές του έτους 2024:

Ιστορικό τεκμήριο - αγγελία πώλησης "εις τιμήν ευκαιρίας" γωνιακού κτήματος επί των οδών Φιλελλήνων και Περικλέους από τις αρχές της δεκαετίας του 1930:

Ελάχιστα βήματα μακριά από τη συμβολή των οδών Φιλελλήνων και Περικλέους, στον αριθμό "19" της οδού Περικλέους, υφίσταται ένα άδειο και ανεκμετάλλευτο επί πολλά έτη οικόπεδο το οποίο ενώνεται διαγωνίως με έτερο άδειο γωνιακό οικόπεδο στη συμβολή των οδών Φιλελλήνων 30 και Καραΐσκου ενώ συνορεύει και με εγκαταλειμμένο διατηρητέο επί της οδού Καραΐσκου 140.

• Οδός Περικλέους 22-24

Λίγα μέτρα πριν την συμβολή με τη λεωφόρο Χαριλάου Τρικούπη, ο φωτογραφικός φακός εστιάζει σε δυο ακόμα διαδοχικά διατηρητέα κτίρια, στους αριθμούς "22" και "24". Τα δυο εν λόγω κτίρια, φερόμενης ιδιοκτησίας αρχικής ιδιοκτησίας της εκ Χίου καταγόμενης αλλά προερχόμενης από την Οδησσό Ευτέρπης Πικούλη (το γένος Βενιάμη) και αργότερα της ανιψιάς της Κλεοπάτρας Βενιάμη, χαρακτηρίστηκαν αρχικά ως διατηρητέα από το Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε (με βάση το Φ.Ε.Κ.410/Δ/27.8.1982) για να επακολουθήσει η κήρυξη τους ως μνημεία το 2008 (σύμφωνα με την ΥΑ ΥΠΠΟ/ΔΝΣΑΚ/118742/3267/ 8-2-2008 - ΦΕΚ 79/ΑΑΠ/28-2-2008).

Στην επόμενη ασπρόμαυρη φωτογραφία αρχείου καταγράφονται τα κτίρια επί της οδού Περικλέους 22 και 24 πριν από αρκετές δεκαετίες:

Το χαρακτηρισμένο ως διατηρητέο, από την δεκαετία του 1980, διώροφο νεοκλασικό κτίριο επί της οδού Περικλέους 22, όπως καταγράφηκε φωτογραφικά για λογαριασμό του ΥΠΕΚΑ:

Άποψη του ως άνω υπερυψωμένου διατηρητέου κτιρίου επί της οδού Περικλέους 22 όπως καταγράφηκε φωτογραφικά κατά το έτος 2011.  Σύμφωνα με την σχετική απόφαση, το συγκεκριμένο κτίριο χαρακτηρίστηκε ως μνημείο λόγω των ιδιαίτερων αρχιτεκτονικών και μορφολογικών στοιχείων που διαθέτει η όψη του κτιρίου, τα μόνα τα οποία έχουν απομείνει μετά από τον σεισμό του 1999.

Η κεραμοσκεπής στέγη με τις χαρακτηριστικές απολήξεις ακροκεράμων "Πόρου" δε φαίνεται να έχει ακόμη γκρεμιστεί, αλλά τα σημάδια της φθοράς του χρόνου είναι παραπάνω από έκδηλα.

Ο εικονιζόμενος μοναδικός εξώστης (μπαλκόνι) διαθέτει μαρμάρινα λαξευτά φουρούσια δαπέδου καθώς και ένα περίτεχνο χυτοσίδηρο κιγκλίδωμα:

Λεπτομέρειες από την εγκαταλειμμένη σιδερένια εξώθυρα όπου ξεχωρίζει ακόμη ο αριθμός "22":

Στο υπέρθυρο τμήμα μου κινούν την προσοχή δυο ακόμη λεπτομέρειες. Μια παλιά σκουριασμένη πινακίδα, που εμφάνιζε ένα διψήφιο αριθμό, ίσως απομεινάρι μιας παλαιότερης αρίθμησης της οδού Περικλέους.

Ακριβώς πάνω από το αριστερό ισόγειο παράθυρο, η παρακάτω μερικώς δυσανάγνωστη πινακίδα, που υποδήλωνε την ασφαλιστική εταιρία στην οποία ήταν ασφαλισμένη η οικία (xxxxxx Βερολίνου). Σε αρκετά εγκαταλειμμένα κτίρια, όχι μονάχα στον Πειραιά και στην Αθήνα αλλά και σε άλλες πόλεις της Ελλάδος, υφίστανται αναρτημένες τέτοιες χαρακτηριστικές πινακίδες παλαιών ασφαλιστικών εταιριών. 

Στις αρχές της δεκαετίας του 2010, στον αριθμό "24" της υπό εξέτασιν οδού Περικλέους, ένα ερυθρόλευκο προστατευτικό κάλυμμα μαρτυρούσε πως το διατηρητέο κτίριο, κατασκευής 1899, σε σχέδια Ερνέστου Τσίλλερ σύμφωνα με τα αναφερόμενα σε κάποιες πηγές, βρισκόταν σε διαδικασία ανακαίνισης / αποκατάστασης. 

Η κάτωθι αρχειακή φωτογραφία προερχόμενη από το Αρχείο Παραδοσιακών Οικισμών και Διατηρητέων Κτιρίων του ΥΠΕΚΑ καθώς και έτερη λήψη προερχόμενη από το εξαιρετικό βιβλίο της Στ. Μαλικούτη "Πειραιάς 1834-1912", φανερώνουν την πάλαι ποτέ εντυπωσιακή πρόσοψη του τριώροφου κτιρίου, με τους δυο κεντρικούς εξώστες και τα χαρακτηριστικά αγάλματα πριν από πολλά χρόνια.

Πηγή: "Πειραιάς 1834-1912", Σταματίνα Μαλικούτη

Ιστορικό τεκμήριο / αναγγελία ενοικίασης μαγαζιού και υπογείου χώρου, στη διασταύρωση των οδών Περικλέους 24 και Κανθάρου, βάσει της ισχύουσας αρίθμησης της δεκαετίας του '20, μέσα από τις σελίδες του πειραϊκού Τύπου του έτους 1922:

Η εικόνα του μισογκρεμισμένου νεοκλασικού διατηρητέου κτιρίου της οδού Περικλέους 24, πίσω από την "προστατευτική κουρτίνα", όπως καταγράφηκε κατά το έτος 2011.

Τον Ιανουάριο του 2014, το υπό ανακαίνιση / αποκατάσταση διατηρητέο κτίριο της οδού Περικλέους 24, άρχιζε να φανερώνει ορισμένες από τις "κρυμμένες" επί χρόνια χάρες του. 

Άποψη των προαναφερομένων κτιρίων επί της οδού Περικλέους 22 και 24 όπως καταγράφηκαν κατά τον μήνα Ιανουάριο του 2014: 

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι το κτίριο επί της οδού Περικλέους 24 χαρακτηρίστηκε ως μνημείο βάσει σχετικής αποφάσεως διότι συγκέντρωνε αξιόλογα αρχιτεκτονικά και μορφολογικά στοιχεία, με ενδιαφέρουσα τυπολογία και καθώς οροφογραφίες στο εσωτερικό του. Οι δε εργασίες ανακαίνισης / αποκατάστασης του διατηρητέου έγιναν από το αρχιτεκτονικό γραφείο ΙΜΑΝΤΩΣΙΣ (βλέπε Πηγές).

Τα δυο προαναφερόμενα κτίρια επί της οδού Περικλέους 22 και 24, όπως καταγράφηκαν κατά τον μήνα Ιανουάριο του έτους 2020:

Μετά το τέλος των εργασιών αποκατάστασης, στο νεοκλασικό της οδού Περικλέους 24, φιλοξενούνται διάφορες δράσεις εκπαιδευτικού, ψυχαγωγικού και πολιτιστικού περιεχομένου, από ιδιωτικούς ή δημόσιους φορείς, καθώς και από ιδιώτες.

• Η οδός Αρίστου Καλλιγά

Όπως προαναφέρθηκε, από το ύψος της λεωφόρου Χαριλάου Τρικούπη και μέχρι την οδό Σαχτούρη, η οδός Περικλέους έχει μετονομαστεί σε οδό Αρίστου Καλλιγά. Προπολεμικά, στη συμβολή των οδών Περικλέους (νυν Αρίστου Καλλιγά) και Κανθάρου, όπισθεν της νεοκλασικής οικίας Ρασογιάννη, βρισκόταν το παντοπωλείο (Αγορά Τροφίμων) με την επωνυμία "Η Εμπιστοσύνη" του Αθανασίου Βονόρτα.

Αντιστοίχως, στη συμβολή της λεωφόρου Αφεντούλη με την οδό Περικλέους (σσ. πάντοτε προ της μετονομασίας αυτής σε Καλλιγά Αριστού), βρισκόταν το κάτωθι αναφερόμενο κατάστημα επιπλώσεων Β.Φ. Καραμήτσα όπως επίσης το νεοκλασικό κτίριο του πάλαι ποτέ Β' Γυμνασίου Αρρένων Πειραιώς

Επιπλώσεις Β.Φ. Καραμήτσα (έτος 1945)

Σύγχρονη φωτογραφική καταγραφή της συμβολής των οδών Αρίστου Καλλιγά (πρώην Περικλέους) και Αφεντούλη στο σημείο όπου υφίσταται άδειο οικόπεδο το οποίο χρησιμοποιείται ως ιδιωτικός χώρος στάθμευσης παρακείμενου ξενοδοχείου:

 

Το σύγχρονο σχολικό κτίριο του Α' Γυμνασίου / Λυκείου Πειραιώς το οποίο κατασκευάστηκε μετά την κατεδάφιση του νεοκλασικού κτιρίου του Β' Γυμνασίου Αρρένων Πειραιώς όπως καταγράφηκε από τη συμβολή των οδών Αρίστου Καλλιγά (πρώην Περικλέους) και Αφεντούλη.

 

Άποψη της σύγχρονης οδού Αρίστου Καλλιγά (πρώην Περικλέους), στο τμήμα αυτής μεταξύ Σαχτούρη και Αφεντούλη:

Κείμενο - Πηγές:

Το κείμενο είναι πρωτότυπο, προϊόν προσωπικής έρευνας, προσωπικής εργασίας και προσωπικών εκτιμήσεων.

Στοιχεία και πληροφορίες ελήφθησαν από τις κάτωθι πηγές:

• "Πειραιάς 1834-1912", Σταματίνα Μαλικούτη, Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς
• "Οδωνυμικά του Πειραιά", Μάρω Βουγιούκα / Βασίλης Μεγαρίδης, Εκδόσεις Φιλιππότη, 1996
• Πειραιώς Ενθύμια: Ιακώβου Βαγιάκη - Περιοδική Έκδοση Ελληνογαλλικής Σχολής Πειραιά "Ο Άγιος Παύλος", Τεύχος 5 - Μέρος Α'
• ΥΠΕΚΑ
• Χρυσή Ευκαιρία
• ΙΜΑΝΤΩΣΙΣ
• Τύπος Εποχής - Οδηγοί Πόλεως - Συλλεκτικοί Χάρτες

Φωτογραφίες:

• Όλες οι σύγχρονες φωτογραφίες του αφιερώματος ανήκουν στον γράφοντα το ιστολόγιο, διέπονται από κανόνες πνευματικής ιδιοκτησίας και προέρχονται από την προσωπική μου φωτογραφική σελίδα (ALL RIGHTS RESERVED).
• Απαγορεύεται ρητά η χρήση, προβολή, αντιγραφή ή/και αναδημοσίευση με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο.
• Όσοι παρανομούν διώκονται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.