ΤΟ "ΜΝΗΜΑ ΤΟΥ ΓΑΛΛΟΥ" - ΕΡΕΥΝΑ (ΜΕΡΟΣ Α')

Αντί προλόγου, αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως το έναυσμα για την έρευνα και τη συγγραφή του παρόντος αφιερώματος δόθηκε από ένα σχόλιο το οποίο αναρτήθηκε στην προσωπική φωτογραφική σελίδα που διατηρώ στο flickr κάτω από μια φωτογραφία ενός εγκαταλειμμένου κτιρίου το οποίο βρίσκεται επί των οδών Μπιζανίου και Αϊδινίου, στον Πειραιά. Από εκείνη την ημέρα "κύλησε πολύ νερό στο αυλάκι" και πάμπολλες ώρες προσπάθειας εξεύρεσης πρωτογενών πληροφοριών διαμέσου συζητήσεων, έρευνας σε διαδικτυακές βάσεις δεδομένων, στη διαθέσιμη βιβλιογραφία, στο Ιστορικό Αρχείο Πειραιώς αλλά και στη Δημοτική Βιβλιοθήκη για ένα ιστορικό θέμα το οποίο - όταν δημοσιεύτηκε η παρούσα ανάρτηση (έτος 2011) - αναφερόταν άκρως αποσπασματικά σε λιγοστές γραπτές πηγές ενώ στο διαδίκτυο δεν υπήρχε καμία αναφορά περί του "Μνήματος του Γάλλου".

Το "Μνήμα του Γάλλου" ή "Γαλλικό Μνήμα" ή "Μνήμα Γάλλου Στρατιώτη" λοιπόν, αποτέλεσε την ονομασία μιας ολόκληρης περιοχής / συνοικίας του Πειραιά, την οποία μπορούμε να προσδιορίσουμε κατά προσέγγιση μεταξύ των βορείων προπόδων του λόφου της Καστέλλας ("κάτω" από την σημερινή οδό Τζαβέλα και προς την λεωφόρο Δημοσθένους Ομηρίδου Σκυλίτση - πρώην οδό Τροχιοδρόμων), πέριξ των γραμμών του Ηλεκτρικού (στο ύψος της λεωφόρου Δ.Ο. Σκυλίτση) και προς το Νέο Φάληρο (ως το ύψος του σημερινού γηπέδου "Γεώργιος Καραϊσκάκης").

Η ονομασία της ευρύτερης αυτής περιοχής κατ' αυτόν τον τρόπο, όπως μαρτυρούν σχετικοί χάρτες εποχής οι οποίοι βρίσκονται στη συλλογή του γράφοντος το ιστολόγιο, οφειλόταν στην ύπαρξη ενός Κοιμητηρίου το οποίο δημιουργήθηκε σε μια έκταση η οποία παραχωρήθηκε από το ελληνικό κράτος για τον ενταφιασμό των θυμάτων της τρομερής επιδημίας χολέρας που έπληξε την πόλη του Πειραιά κατά τη διάρκεια της Άγγλο-γαλλικής κατοχής του Πειραιά κατά την περίοδο 1854-1857 καθώς και ενός μνημείου υπέρ των θανόντων Γάλλων στρατιωτών το οποίο όμως βρισκόταν εκτός του νεκροταφείου που προαναφέραμε.

Για να κατανοήσουμε όμως καλύτερα τα παραπάνω, κρίνεται απαραίτητη η παράθεση της κάτωθι συνοπτικής ιστορικής αναδρομής.

• Ο Κριμαϊκός Πόλεμος (Οκτώβριος 1853 - Φεβρουάριος 1856)

Κατά το έτος 1853, το φημισμένο Ανατολικό Ζήτημα περνούσε μια από τις οξύτερες φάσεις του καθώς ξέσπασε ο Κριμαϊκός πόλεμος, ο οποίος είχε ως επίσημη αφορμή τη διαφωνία μεταξύ των Μεγάλων Δυνάμεων της εποχής για το καθεστώς των Αγίων Τόπων. Επί της ουσίας πάντως, τόσο οι Καθολικοί Χριστιανοί (Άγγλοι / Γάλλοι) όσο και οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί (Ρώσοι) οι οποίοι ενεπλάκησαν στην εν λόγω πολεμική σύγκρουση είχαν βαθύτερα γεωπολιτικά συμφέροντα στο ανατολικό τμήμα της Μεσογείου ενώ σημαντικό ρόλο στο όλο ζήτημα διαδραμάτισε η παρουσία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η Υψηλή Πύλη λοιπόν, κατόπιν σχετικών πιέσεων εκ μέρους της Γαλλίας και του Ναπολέοντα Γ', "ανανέωσε" κατά το μήνα Φεβρουάριο του 1852 μια σειρά από προνομιακές παραχωρήσεις που είχαν δοθεί κατά το παρελθόν προς την Καθολική Εκκλησία και αφορούσαν τους Αγίους Τόπους, πράγμα το οποίο εξόργισε τη Ρωσική Αυτοκρατορία, η οποία ζήτησε την ακύρωση της απόφασης, την αναγνώριση της ανεξαρτησίας της Ορθόδοξης Εκκλησίας στους Αγίους Τόπους και την απόδοση των ιερών προσκυνημάτων σε αυτήν.

Μετά την αποτυχία των σχετικών διπλωματικών διαβουλεύσεων μεταξύ Ρωσίας και Τουρκίας, ρωσικές στρατιωτικές δυνάμεις εισέβαλαν στα εδάφη των παραδουνάβιων περιοχών, δίχως όμως να κηρυχθεί επίσημα πόλεμος. Ταυτόχρονα, ο συμμαχικός Άγγλο-γαλλικός στόλος ο οποίος έπλεε στη Μεσόγειο έφτασε το καλοκαίρι του 1853 στα Στενά του Βοσπόρου ώστε προστατεύσει την Κωνσταντινούπολη από μια πιθανή ρωσική εισβολή. Οι Τούρκοι με τη σειρά τους, με τις "ευλογίες" της Αγγλίας και Γαλλίας, επιτέθηκαν στις 4 Οκτωβρίου 1853 εναντίον των ρωσικών στρατευμάτων στη περιοχή της Βλαχίας και τους νίκησαν. Οι Ρώσοι απάντησαν με καταστροφή του τουρκικού στόλου στη Σινώπη στις 30 Νοεμβρίου του ιδίου χρόνου ενώ η είσοδος του Άγγλο-γαλλικού στόλου στον Εύξεινο Πόντο αποτέλεσε την αφορμή να γενικευτούν οι συγκρούσεις με πολεμικές επιχειρήσεις οι οποίες έλαβαν χώρα αρχικά στην περιοχή της Δοβρουτσάς και κατόπιν στην Κριμαία. 

Στις 12 Μαρτίου 1854, η Αγγλία και η Γαλλία υπέγραψαν στην Κωνσταντινούπολη συνθήκη συμμαχίας με την Τουρκία και στις 28 Μαρτίου κήρυξαν πόλεμο κατά τη Ρωσίας. Η πτώση της Σεβαστούπολης, όπου βρισκόταν ο ναύσταθμος του ρωσικού στόλου στον Εύξεινο Πόντο, ύστερα από δεκάμηνη πολιορκία κατά το μήνα Σεπτέμβριο του 1855, σήμανε ουσιαστικά τη λήξη του Κριμαϊκού Πολέμου. Ακολούθως, τον Μάρτιο του έτους 1856 υπογράφτηκε στο Παρίσι (Συνθήκη των Παρισίων) η οποία ουσιαστικά αποτέλεσε μια επισφράγιση των θέσεων των Δυτικών Δυνάμεων στο Ανατολικό ζήτημα επικυρώνοντας ταυτόχρονα το δόγμα της ακεραιότητας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

• Η στάση της Ελλάδος κατά τον Κριμαϊκό Πόλεμο

Όταν ξέσπασε ο Κριμαϊκός πόλεμος, δημιουργήθηκε η εντύπωση τόσο στον ελεύθερο όσο και κυρίως στον υπόδουλο ελληνισμό περιοχών οι οποίες δεν ανήκαν ακόμη στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος, πως μια πιθανή νίκη της Ρωσίας θα σήμανε ταυτόχρονα την πραγμάτωση των εθνικών απελευθερωτικών πόθων. Έτσι λοιπόν εκδηλώθηκαν διάφορα επαναστατικά κινήματα στη Θεσσαλία, στην Ήπειρο και στην Μακεδονία. Οι τουρκικές δυνάμεις κατέστειλαν τις προαναφερθείσες επαναστατικές εστίες, οι οποίες έμειναν αβοήθητες από την απροετοίμαστη για ένα τέτοιο ενδεχόμενο ελληνική πολιτική σκηνή που εκείνη την εποχή εμφανιζόταν διαιρεμένη σε κόμματα προσανατολισμένα και εξαρτημένα από την πολιτική και τις αποφάσεις των τριών μεγάλων δυνάμεων (αγγλικό, ρωσικό και γαλλικό). 

Λόγω της στάσεως του Βασιλέα της Ελλάδος Όθωνα Α' (Otto von Wittelsbach, 1 Ιουνίου 1815 - 26 Ιουλίου 1867), ο οποίος εμφανίστηκε υπέρμαχος της εκστρατείας στη Θεσσαλία, μια πολεμική μοίρα του γαλλικού στόλου κατέλαβε και απέκλεισε το λιμάνι του Πειραιώς (τέλη Μαΐου 1854) με πρόσχημα τον εξαναγκασμό της Ελλάδας σε ουδετερότητα κατά τον Ρώσο-τουρκικό πόλεμο. 

Αξιοσημείωτο είναι βέβαια το γεγονός πως παρότι ο Κριμαϊκός Πόλεμος έληξε τον Μάρτιο του 1856 με τη συνθήκη των Παρισίων, η ταπεινωτική Άγγλο-γαλλική κατοχή του Πειραιά συνεχίστηκε μέχρι τα μέσα Φεβρουαρίου του έτους 1857, περίοδο κατά την οποίαν αποχώρησαν οι στρατιωτικές δυνάμεις των Αγγλογάλλων. 

Τα αντίσκηνα των γαλλικών κατοχικών δυνάμεων κατά το έτος 1854 όπως καταγράφηκαν από την Αίγινα:

• Η Συμμαχική Κατοχή του Πειραιά και η Χολέρα ("Ξένη")

H Άγγλο-γαλλική Κατοχή του Πειραιά διήρκεσε από το Μάιο του 1854 έως το 1857 σημαδεύοντας την ιστορία της πόλης, την καθημερινότητα αλλά και τις οικονομικές/εμπορικές δραστηριότητες του Πειραιά, πέρα από τις πολιτικές/διπλωματικές εξελίξεις και ζυμώσεις που επέφερε σε πανελλαδικό επίπεδο. Ο Πειραιάς της δεκαετίας του 1850 εξελισσόταν στο μεγαλύτερο λιμάνι της χώρας βασιζόμενος κυρίως στο εμπόριο. Στο σημείο αυτό αξίζει να θυμίσουμε ότι προ της υπό εξέτασιν αγγλογαλλικής κατοχής του 1854, είχε προηγηθεί ο αποκλεισμός του Πειραιά από του Άγγλους το 1850, γεγονός το οποίο είχε ήδη προκαλέσει ανωμαλίες και δυσχέρειες στις εμπορικές και οικονομικές δραστηριότητες της πόλης. 

Στις 12/24 Μαΐου του 1854 λοιπόν, οι 3.000 πρώτοι Γάλλοι στρατιώτες αποβιβάστηκαν στο λιμάνι του Πειραιά με επικεφαλής τον Ναύαρχο Τινάν (Marie Charles Adelbert Le Barbier de Tinan). Στη συνέχεια ακολούθησε η αποβίβαση αγγλικών στρατιωτικών δυνάμεων σε αναλογία περίπου 1 προς 10 ενώ τελικά στον Πειραιά αποβιβάστηκαν τελικώς περίπου 10.000 Γάλλοι στρατιώτες και 1.000 Βρετανοί. 

Το τραγικότερο γεγονός του αποκλεισμού του Πειραιώς και της Άγγλο-γαλλικής κατοχής υπήρξε βεβαίως η επιδημία της χολέρας η οποία ξέσπασε το καλοκαίρι του 1854, εποχή του χρόνου κατά την οποία η πόλη ήταν - ως συνήθως εκείνη την εποχή - γεμάτος από Αθηναίους οι οποίοι παραθέριζαν εν Πειραιεί. Η επιδημία, η οποία ξεκίνησε σύμφωνα με όλες τις πηγές από την Κοπεγχάγη, εξαπλώθηκε στα λιμάνια της Βαλτικής και αργότερα στις ακτές της Ιταλίας και της Γαλλίας. Στον Πειραιά, σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, η φονική νόσος "έφθασε" μέσω γαλλικών πλοίων που μετέφεραν τραυματίες από το μέτωπο του Κριμαϊκού Πολέμου, πολλοί από τους οποίους είχαν ήδη προσβληθεί από την επιδημία. Τα πρώτα κρούσματα χολέρας στον Πειραιά αναφέρθηκαν την 25η Ιουνίου του 1854. Ο Γάλλος Ναύαρχος Τινάν αρνήθηκε την έγκαιρη ίδρυση υγειονομικής ζώνης μεταξύ Πειραιώς και Αθηνών για την πρόληψη της μετάδοσης της χολέρας, γεγονός το οποίο αποδείχθηκε κομβικό για την μετέπειτα πορεία της επιδημίας, με τελικό αποτέλεσμα τον θάνατο περίπου 3000 κατοίκων μόνο στον Πειραιά και στην Αθήνα, δίχως να υπολογίζονται θύματα τα οποία αποβίωσαν σε άλλα μέρη της χώρας. Ο προαναφερόμενος Ναύαρχος Τινάν, είναι το ίδιο πρόσωπο που "άφησε" παρακαταθήκη στον Πειραιά έναν κήπο, ο οποίος αποκαλείται ως τις ημέρες μας με το επώνυμό του και δεν είναι άλλος από τον Τινάνειο Κήπο.

Η φονική επιδημία της "Ξένης", όπως ονομάστηκε, αποτέλεσε μια φοβερή δοκιμασία την οποία περιγράφει με λόγια γλαφυρά ο Εμμανουήλ Λυκούδης στο διήγημα του "Η Ξένη του 1854": [...] "ήταν γραφτό να στήση στον άμοιρο, στον πολυβασανισμένο τούτο τόπο, το μαύρο τσαντήρι της, στριγγλιάρα γύφτισσα, η πρασινοκίτρινη αμαζόνα του θανάτου, η Επιδημία" [...]. 

Το "μαύρο" εκείνο φθινόπωρο του έτους 1854 κάθε "κρούσμα" σήμαινε αυτόματα και "θάνατο". Όσες οικογένειες είχαν την οικονομική δυνατότητα εγκατέλειψαν την Αθήνα και τον Πειραιά καταφεύγοντας είτε στην επαρχία είτε στο εξωτερικό, ενώ οι οικονομικά ασθενέστεροι παρέμειναν εγκλωβισμένοι στην Αθήνα και στον Πειραιά. Στους δρόμους των δυο πόλεων συχνές ήταν οι λιτανείες, οι διελεύσεις των ιππήλατων αμαξιών - νεκροφόρων υπήρξαν συνεχείς ενώ υπήρχαν πλανόδιοι κήρυκες που διάβαζαν τις προειδοποιητικές ανακοινώσεις της κυβέρνησης.

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως κατά της ιδιαιτέρως δύσκολης περιόδου του αποκλεισμού και της κατοχής, Δήμαρχοι στον Πειραιά διατέλεσαν ο Πέτρος Όμηρίδης - Σκυλίτσης (Νοέμβριος 1848 - Ιούλιος 1854), ο Σωτήριος Ρετσινόπουλος ως εκτελών χρέη Δημάρχου επί έναν χρόνο από τον Ιούλιο του 1854 έως τον Ιούνιο του 1855 και ο Λουκάς Ράλλης ο οποίος ανέλαβε στις 16 Ιουνίου 1855 και παρέμεινε στο δημαρχιακό θώκο της πόλης για πάνω από δέκα χρόνια.

• Το Γαλλικό Νεκροταφείο και το Μνημείο του Γάλλου

Όπως ήταν φυσικό και επόμενο, ανάμεσα στα θύματα της φονικής χολέρας δεν υπήρξαν μονάχα Έλληνες πολίτες, αλλά πλήθος στρατιωτών που ανήκαν στις αγγλικές και γαλλικές στρατιωτικές δυνάμεις κατοχής. Η ανάγκη για τον ενταφιασμό των θυμάτων αυτών οδήγησε στο σχεδιασμό ενός ειδικού νεκροταφείου μεταξύ της θέσης Λάκκα (Γούβα) του Βάβουλα και νέου Φαλήρου, σε μια περιοχή η οποία όπως προαναφέραμε στον πρόλογο έμεινε γνωστή επί πολλές δεκαετίες ως "Μνήμα του Γάλλου".

Σύμφωνα λοιπόν με το ΦΕΚ 12/2 Μαίου 1858 και το Παραχωρητήριο 34/8 του ιδίου μήνα και έτους "περί παραχωρήσεως δωρεάν εις τας κυβερνήσεις Γαλλίας και Αγγλίας της κατά τον δήμον Πειραιώς εις την θέσιν Βοϊδολείβαδον υπαρχούσης εθνικής γης", στις δυνάμεις κατοχής παραχωρήθηκε επισήμως μια έκταση περίπου 20.000 τετραγωνικών μέτρων με σκοπό τη δημιουργία κοιμητηρίου.

Η θέση Βοϊδολίβαδον ή Βοϊδολείβαδον εμφανώς αναφέρεται σε μια μεγάλη πεδινή έκταση στην οποία έβοσκαν βοοειδή και η οποία τοποθετείται στην ερημική τότε περιοχή του νέου Φαλήρου, περίπου από το ύψος της περιοχής πέριξ του σημερινού ποδοσφαιρικού γηπέδου "Γεώργιος Καραϊσκάκης" και μέχρι την αρχή της σημερινής λεωφόρου Συγγρού. Αξιομνημόνευτο είναι δε το γεγονός πως το τοπωνύμιο Βοϊδολίβαδο συναντάται και σε άλλα μέρη της Ελλάδας. 

Η Σταματίνα Μαλικούτη, στο εξαιρετικό σύγγραμμα "Πειραιάς 1834-1912" τοποθετεί το Γαλλικό νεκροταφείο στην περιοχή που περικλείεται από τις οδούς Μεγάλου Αλεξάνδρου, Ρεπετσά, Μιλτιάδου και Αλεξάνδρου, δηλαδή πλησίον της σημερινής οδού Τζαβέλα. Βέβαια στο ίδιο έργο, υφίσταται ένα τοπογραφικό σημείωμα των τελευταίων δεκαετιών του 19ου αιώνα που αφορά το τείχος αντιστήριξης της παραλιακής λεωφόρου από το Πασαλιμάνι μέχρι το νέο Φάληρο στο οποίο εμφανίζεται ευκρινώς η τοποθεσία του Άγγλο-γαλλικού νεκροταφείου στο νέο Φάληρο πλησίον των γραμμών του σιδηρόδρομου. Στο ίδιο τοπογραφικό κοντά στο νεκροταφείο σημειώνεται η θέση του Ξενοδοχείου του Φαλήρου, του θεάτρου του Φαλήρου, μιας τάφρου (σσ. πρόκειται για τη Σούδα του νέου Φαλήρου) και του τότε νεοσύστατου συνοικισμού του νέου Φαλήρου.

Πηγή: Μαλικούτη

Η μελέτη ενός γερμανικού χάρτη του Πειραιά της δεκαετίας του 1880 (G.U. Alten - J.A. Kaupert, 1882), σε μια έκδοση του οίκου Dietrich Reimer του Βερολίνου, ο οποίος βρίσκεται στο αρχείο του γράφοντος το παρόν ιστολόγιο, αναφέρεται σαφώς στην ύπαρξη του νεκροταφείου του νέου Φαλήρου.

Στην κάτωθι ασπρόμαυρη φωτογραφία των τελών του 19ου αιώνα, καταγράφεται το νεότευκτο τότε ποδηλατοδρόμιο του Φαλήρου, το οποίο κατασκευάστηκε κατά το έτος 1895 για τις ανάγκες των πρώτων σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων του 1896. Αριστερά του Ποδηλατοδρομίου του Φαλήρου, διακρίνεται το υπό εξέτασιν Άγγλο-Γαλλικό Κοιμητήριο ενώ στο βάθος, επί της λεωφόρου Αθηνών - Πειραιώς ξεχωρίζει το βιομηχανικό κτίριο της Πνευματοποιΐας "Ήβη" του Ευσταθίου Φινόπουλου, το οποίο διασώζεται ως τις μέρες μας (21ος αιώνας).

Μελετώντας προσεκτικά έναν ακόμη χάρτη του Πειραιώς των αρχών του 20ου αιώνα εκ της προσωπικής συλλογής του γράφοντος, παρατηρούμε πως το Γαλλικό νεκροταφείο τοποθετείται εμφανώς πέρα από τις σημερινές γραμμές του Ηλεκτρικού Σιδηροδρόμου, επί της έκτασης όπου στις μέρες μας (21ος αιώνας) βρίσκεται υπαίθριος χώρος στάθμευσης του ποδοσφαιρικού γηπέδου "Γεώργιος Καραϊσκάκης".

Εξετάζοντας προσεκτικά μόνο το άνω δεξιά τμήμα του παραπάνω χάρτη διακρίνουμε την ένδειξη του γαλλικού μνημείου υπέρ των πεσόντων Γάλλων και Άγγλων (στο τέρμα της σημερινής οδού Αϊδινίου) το οποίο αναγράφεται στα γαλλικά ως "Monument des Anglais et des Francais morts en 1854" και πέρα από τις γραμμές του σιδηρόδρομου, στο νέο Φάληρο, το Γαλλικό Νεκροταφείο (το οποίο αναγράφεται ως Cimetière). Στην ίδια λεπτομέρεια του ιστορικού αυτού χάρτη επισημαίνονται στα γαλλικά και τα υπολείμματα των Μακρών Τειχών (Long Mur) αλλά και του αρχαίου Ιπποδρομίου του Πειραιά (Hippodrome Ant.)

Οι επόμενες ασπρόμαυρες φωτογραφικές καταγραφές προέρχονται από τα αρχεία / βάση δεδομένων του Γαλλικού Υπουργείου Πολιτισμού και έχουν ληφθεί στις 21 Μαρτίου του 1917. Σε αυτό το σημείο, οφείλουμε να σημειώσουμε πως κατά έτος 1917, μετά την λήξη του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, στα χρόνια του Εθνικού Διχασμού, γαλλικά στρατεύματα αποβιβάστηκαν ξανά στον Πειραιά λόγω του Εθνικού Διχασμού, αποκλείοντας για δεύτερη φορά το λιμάνι της πόλεως. Κατά τη διάρκεια της παρουσίας τους, τα γαλλικά στρατεύματα συνοδεύονταν από φωτογράφους οι οποίοι κατέγραφαν την παρουσία του εκστρατευτικού σώματος μέσα από μια σειρά ασπρόμαυρων φωτογραφιών, οι οποίες έχουν ψηφιοποιηθεί και καταχωρηθεί σε σχετική βάση δεδομένων.

Το Γαλλικό Νεκροταφείο του νέου Φαλήρου κατά το έτος 1917 ("Cimetière de Phalère / Cimetière anglo-français" ήτοι "Νεκροταφείο του Φαλήρου / Άγγλο-γαλλικό Νεκροταφείο")

Πηγή: http://www.culture.gouv.fr/

Στη ως άνω φωτογραφία, στο βάθος καταγράφεται μερικώς το προαναφερθέν βιομηχανικό κτίριο της Πνευματοποιΐας "Ήβη" (κατασκευής δεκαετίας 1880), γεγονός που αποδεικνύει το γεγονός πως το υπό εξέτασιν νεκροταφείο βρισκόταν κατά προσέγγιση στο σημερινό χώρο στάθμευσης του ποδοσφαιρικού γηπέδου "Γεώργιος Καραϊσκάκης" και οριακά σε τμήμα των σημερινών οικοπέδων των Χρωματουργείον Πειραιώς (ΧΡΩ.ΠΕΙ). 

Ακολουθούν δυο ακόμη φωτογραφίες της περιόδου 1917-1918 από τη βάση δεδομένων του Γαλλικού Υπουργείου Πολιτισμού:

Πηγή: http://www.culture.gouv.fr/

Η λεζάντα στα γαλλικά αναφέρει: "Cimetière de Phalère (21 mars 1917). Monument aux militaires de la brigade Mayran (anglo-français) morts au Pirée en 1854" ήτοι "Νεκροταφείο Φαλήρου (21 Μαρτίου 1917) Μνημείο υπέρ των στρατιωτών της Ταξιαρχίας Mayran (Άγγλο-γαλλική) που πέθαναν στον Πειραιά το 1854". Η ταξιαρχία του στρατηγού Mayran συμμετείχε στον Κριμαϊκό Πόλεμο και μετά κατέληξε στον Πειραιά. Μάλιστα, υφίσταται και ένα βιβλίο το οποίο ουσιαστικά αποτελεί το προσωπικό ημερολόγιο ενός στρατιώτη της Άγγλο-γαλλικής κατοχής του Πειραιά το 1854-1855. (Βλέπε εδώ: En Grèce. La Brigade Mayran (division Forey) au Pirée. Souvenir de l'occupation anglo-française. 1854-55. Journal d'un soldat: par U. P. B. Polissé, ancien sous-officier au 98e de ligne).

Πηγή: http://www.culture.gouv.fr/

Η λεζάντα της ως άνω φωτογραφίας στην οποία εικονίζεται ένας τύμβος μετά χριστιανικού σταυρού αναφέρει "Cimetière de Phalère (21 mars 1917). Monument aux morts élevé par le Souvenir Français".

Στο επόμενο ιστορικό τεκμήριο (πρόκειται για λεπτομέρεια από κάδρο το οποίο βρίσκεται στο Ιστορικό Αρχείο της πόλης του Πειραιά), παρατηρήστε την σαφή καταγραφή του "Άγγλογαλλικού Κοιμητηρίου", όπισθεν του Ποδηλατοδρομίου του Φαλήρου (το οποίο αργότερα μετατράπηκε σε Στάδιο και εσχάτως σε αμιγώς ποδοσφαιρικό γήπεδο "Γεώργιος Καραϊσκάκης):

Με το πέρασμα των δεκαετιών, το παλαιό Άγγλο-γαλλικό κοιμητήριο εγκαταλείφθηκε και απαξιώθηκε, αργότερα μετατράπηκε σταδιακά σε ελεύθερο χώρο αθλοπαιδιών, μια αλάνα όπου πολλοί έπαιζαν ποδόσφαιρο αποκαλώντας της ως "το γήπεδο του Γάλλου" όπως επίσης και σημείο νυχτερινών ραντεβού για ζευγάρια. Μετά τα έργα ανακατασκευής του Ποδηλατοδρομίου σε Στάδιο, στο σημείο του νεκροταφείου δημιουργήθηκε το βοηθητικό γήπεδο του "Γ. Καραϊσκάκης" (σσ. το οποίο πλέον δεν υπάρχει). Ταυτόχρονα, τα εναπομείναντα μνήματα και τα ταφικά μνημεία / επιτύμβιες στήλες που είχαν διασωθεί, μεταφέρθηκαν το 1966 στο Πολεμικό Κοιμητήριο Παλαιού Φαλήρου (Phaleron War Cemetery), το οποίο είναι ευρύτερα γνωστό ως "Συμμαχικό Νεκροταφείο", επί της λεωφόρου Ποσειδώνος.

Στο δε τέρμα της οδού Αϊδινίου, επί ενός μικρού σχηματιζόμενου λοφίσκου, υφίστατο, όπως προαναφέραμε, ένα μνημείο υπέρ των νεκρών Άγγλων και Γάλλων στρατιωτών (σσ. το επονομαζόμενο από πολλούς ως "Γαλλικό Μνημείο"), το οποίο παρέμεινε σε εκείνο το σημείο μέχρι και τα τέλη της δεκαετίας του 1960, σύμφωνα και με τις μαρτυρίες κατοίκων της περιοχής. 

Στο κάτωθι τοπογραφικό διάγραμμα από την Επέκταση του Σχεδίου Πόλης του έτους 1901, έχουν σημανθεί με κίτρινο χρώμα η μικρή οδός Αϊδινίου και η οδός Τζαβέλλα. Στο τέρμα της οδού Αϊδινίου, με μαύρο βέλος, η μικρή τετράγωνη πλατεία όπου το Γαλλικό Μνημείο.

ΦΕΚ 139 / 3 Ιουλίου 1901 - Επέκταση Σχεδίου Πόλης - Συνοικία του Γάλλου (Πηγή: Μαλικούτη)

Το τοπωνύμιο "Μνήμα Γάλλου" όπως καταγράφηκε σε χάρτη των μέσων του 20ου αιώνα:

Η μικρή πλατεία στο τέρμα της οδού Αϊδινίου όπως καταγράφηκε στις αρχές της δεύτερης δεκαετίας του 21ου αιώνα:

Στις μέρες μας (21ος αιώνας), τα τοπωνύμια "Μνήμα (του) Γάλλου" ή/και "Γαλλικό Μνημείο", όπως και πολλά άλλα αντίστοιχα παλαιότερα τοπωνύμια του Πειραιά του 19ου αιώνα, δεν χρησιμοποιούνται πλέον, ενώ η πλειοψηφία των κατοίκων της πόλεως αγνοούν και την ύπαρξή τους. 

Διαβάστε σχετικά θέματα:

Το "Μνήμα του Γάλλου" - Έρευνα (Μέρος Β')

Αφιέρωμα στο Συμμαχικό Στρατιωτικό Νεκροταφείο του Παλαιού Φαλήρου

Κείμενο - Πηγές:

Το κείμενο είναι πρωτότυπο, προϊόν προσωπικής έρευνας, προσωπικής εργασίας και προσωπικών εκτιμήσεων. Στοιχεία και πληροφορίες ελήφθησαν από τις κάτωθι πηγές:

• "Piraeus: From Porto Leone to the Manchester of the Orient", Liza Micheli, Editions Dromena, 1989
• "Πειραιάς 1834-1912", Σταματίνα Μαλικούτη, Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς
• Αρχείο Γαλλικού Υπουργείου Πολιτισμού
• Ιστορικό Αρχείο Δήμου Πειραιώς
• Τύπος Εποχής - Οδηγοί Πόλεως - Συλλεκτικοί Χάρτες

Φωτογραφίες:

• Όλες οι σύγχρονες φωτογραφίες του αφιερώματος ανήκουν στον γράφοντα το ιστολόγιο, διέπονται από κανόνες πνευματικής ιδιοκτησίας και προέρχονται από την προσωπική μου φωτογραφική σελίδα (ALL RIGHTS RESERVED).
• Απαγορεύεται ρητά η χρήση, προβολή, αντιγραφή ή/και αναδημοσίευση με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο.
• Όσοι παρανομούν διώκονται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.