ΜΕΓΑΡΟ ΗΛΙΑ ΚΑΝΕΤΤΗ

Ο φωτογραφικός φακός του ιστολογίου εστιάζει σε ένα εξόχως χαρακτηριστικό γωνιαίο κτίριο το οποίο δεσπόζει στο κέντρο της πόλης του Πειραιώς, και πιο συγκεκριμένα επί της συμβολής της λεωφόρου Ηρώων Πολυτεχνείου 40 με την οδό Σωτήρος. Πρόκειται για το κάτωθι εικονιζόμενο διατηρητέο οικοδόμημα, το οποίο κεντρίζει τα βλέμματα των περαστικών, κυρίως για την χαρακτηριστική τρουλοειδή απόληξη που παρουσιάζει και την εν γένει ξεχωριστή αρχιτεκτονική του.

Ερευνώντας το παρελθόν του συγκεκριμένου κτιρίου, αξίζει τον κόπο να αντιγράψουμε και να παραθέσουμε, παρά τις μικρές παραβλέψεις και λάθη που περιέχει, την κάτωθι καταχώρηση από την διαδικτυακή έκδοση της εφημερίδας "Η Φωνή των Πειραιωτών" - επί της ουσίας επρόκειτο για μια επιστολή ενός αναγνώστη (βλέπε σχετικό σύνδεσμο εδώ):

"[...] Σε προηγούμενο φύλλο σου είχες δημοσιεύσει μία φωτογραφία και μια σύντομη αναφορά για ένα ωραίο κτίριο που στολίζει το κέντρο του Πειραιά. Ένας αναγνώστης σου, πολύ σωστά ,σου έγραψε ,ότι πρόκειται για το κτίριο του Ελία Κανέτι Να μου επιτρέψεις συμπληρωματικά να πω δυο λόγια: Για τον Ελία Κανέτι (έτσι άκουγα να τον λένε οι μεγάλοι) δεν γνωρίζω πολλά πράγματα. Ως μαθητούδι θυμάμαι ότι κτιζόταν γύρω στο 1930-1931. Στο απέναντι πεζοδρόμιο μπροστά από το ημιτριώροφο σπίτι του Δομεστίνη που στο ισόγειό του ήταν ένα μικρό ζαχαροπλαστείο το "Εκλεκτό" (διέθετε τις ολοστρόγγυλες σαν παλιό τάλιρο, κίτρινες καραμέλες, που ήταν η αδυναμία των παιδιών) και ανήκε στην οικογένεια Παπακώστα (...), βρισκότανε μέσα σε ένα ξύλινο μεγάλο κουτί, η μακέτα του κτιρίου, που το χάζευαν για ώρες, όσοι περνούσαν από κει. Δεν θυμάμαι πότε έγιναν τα εγκαίνια. Από το κατάστημα αυτό μου αγόρασαν οι γονείς μου όταν ήμουν στην ΣΤ΄ τάξη του Δημοτικού το πρώτο μου κουστουμάκι. Μέχρι τότε φόραγα μεταποιημένα σακάκια και παντελόνια του πατέρα μου. Όταν πρωτομπήκα στο κτίριο χάζεψα τελείως! Τότε δεν είχε ορόφους (δεν ξέρω σήμερα πως είναι) αλλά περιμετρικά τρεις εξώστες σαν μεγάλα μπαλκόνια γύρω από το κενό κέντρο του. Σε κάθε εξώστη υπήρχαν εκτεθειμένα ενδύματα, παιδικά στον πρώτο, ανδρικά στο δεύτερο, παλτά και άλλα διάφορα είδη στον τρίτο. Στους ορόφους ανέβαινες, τότε, με μαρμάρινη σκάλα αλλά και με ένα μεγάλο σιδερόπλεκτο ασανσέρ, που για μας τα πιτσιρίκια ήταν ένα μεγάλο παιχνίδι να ανεβοκατεβαίνουμε, ώσπου να μας τσακώσει ο φύλακας. Εκτός των άλλων εκεί είχε στεγαστεί μετά την απελευθέρωση και η αγγλική YMCA και γύρω στο 1959-60 και η επιχείρηση "Ευθυμιάδης"[...]".

Σε σχέση με τα ως άνω, εν πρώτοις αξίζει να παραθέσουμε την κάτωθι ασπρόμαυρη φωτογραφική καταγραφή του υπό εξέτασιν κτιρίου από τις αρχές της δεκαετίας του 1930. Όπως μπορεί εύκολα κάποιος να παρατηρήσει, στο υψηλότερο σημείο του Μεγάρου Κανέττη, στην κορυφή του χαρακτηριστικού τρούλου, ανέμιζε η γαλανόλευκη ελληνική σημαία ενώ σε περίοπτη θέση, πάντοτε επί του τρούλου, διακρινόταν το ονοματεπώνυμο του Η. Κανέττη:

Ενδεικτικό αρχειακό τεκμήριο - διαφημιστική καταχώρηση των Μεγάλων Καταστημάτων Ανδρικών Ειδών του Ηλία Κανέττη, στο ομώνυμο Μέγαρον Κανέττη, στη γωνία των οδών Σωκράτους (σσ. η σημερινή Ηρώων Πολυτεχνείου) και Ρεπούλη (σσ. η σημερινή οδός Σωτήρος), μέσα από τις σελίδες του πειραϊκού Τύπου των αρχών έτους 1931.

Διαφημιστική καταχώρηση των μεγάλων καταστημάτων Ηλία Κανέττη μέσα από τις σελίδες του Τύπου του έτους 1933:

Έτερο αρχειακό τεκμήριο / διαφημιστική καταχώρηση από τον πειραϊκό Τύπο του έτους 1934, στο οποίο γίνεται επίσης αναφορά στην επιχείρηση του Ηλία Κανέττη στο ομώνυμο Μέγαρο Κανέττη - το οποίο περιγράφεται χαρακτηριστικά ως "το κτίριον με τον τρούλλον" πάντοτε στη γωνία των οδών Σωκράτους και Ρεπούλη  - στην οποία οι ενδιαφερόμενοι μπορούσαν να προμηθευτούν "κοστούμια πλούσια και κομψά [...], με ωραίαν εφαρμογήν και κομψές γραμμές, ωραιότατα σχέδια εις χρώματα καλοκαιρινά ανοικτά της τελευταίας μόδας μόνον με 500 δραχμές το κοστούμι, δι'όλα τα αναστήματα και όλα τα στήθη!"

Έτος 1934 - "Μόνον 500 δραχ. το κοστούμι"

Παρεμφερής προπολεμική διαφημιστική καταχώρηση από το έτος 1935 σχετικά με "τα μεγάλα καταστήματα Ηλία Κανέττη", όπου λόγω τέλους της εποχής εκποιούνταν "εις τιμάς αφαντάστως χαμηλάς παλτά ολόμαλλα":

Έτος 1935 - Μέγαρον Κανέττη, γωνία Σωκράτους και Ρεπούλη

Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφέρουμε πως στα χρόνια του Μεσοπολέμου, εν Πειραιεί, καταγραφόταν επίσης η ύπαρξη και λειτουργία της αποθήκης αγγλικών κασμιριών "Ζ. Κανέττη", επί της τότε λεωφόρου Σωκράτους στον αριθμό "51", στο ισόγειο του επιβλητικού Μεγάρου Ι. Καζανόβα.

Μετά τον Πόλεμο και την Κατοχή, σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, η επιχείρηση του Ηλία Κανέττη έπαψε να υφίσταται. Στο Μέγαρο Κανέττη, όπως καταγράφηκε στην κάτωθι καταχώρηση από τον Τύπο του έτους 1947, στεγάστηκε το "Σπίτι του Στρατιώτου" της Φρουράς Πειραιώς. 

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως τα επονομαζόμενα "Σπίτια του Στρατιώτη" είχαν πρώτο-συσταθεί στην Ελλάδα στις αρχές του 20ου αιώνα από Αμερικανούς εθελοντές της οργάνωσης YMCA (Young Men's Christian Association). Η εν Ελλάδι δράση της YMCA είχε περιοριστεί στα χρόνια του καθεστώτος Ιωάννη Μεταξά για να επανακάμψει μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και την περίοδο της Κατοχής.

Λίγα χρόνια αργότερα, σύμφωνα με έτερη καταχώρηση του Τύπου από το έτος 1952, στο Μέγαρο Κανέττη λειτούργησε το εκλογικό κέντρο των συνεργαζόμενων κομμάτων του Δημοκρατικού Κέντρου, του Σοφοκλή Βενιζέλου (κόμμα Φιλελευθέρων) και του Νικολάου Πλαστήρα (Εθνική Πολιτική Ένωσις Κέντρου - ΕΠΕΚ).

Κατά τη δεκαετία του 1960, στο υπό εξέτασιν Μέγαρο Κανέττη καταγράφηκε η λειτουργία του Καταστήματος Ανδρικών Ειδών "Ευθυμιάδης", ενώ μια δεκαετία αργότερα, αρχής γενομένης από το χειμώνα του έτους 1973, λειτούργησε κατάστημα Δραγώνα.

Επόμενος σταθμός, κατά το έτος 1978, οπότε ξεκινά η λειτουργία του καταστήματος της επιχείρησης των αδελφών Μεϊμαρίδη με την επωνυμία "Άκρον Ίλιον Κρυστάλ". Στο σημείο αυτό αξίζει επιγραμματικά να αναφέρουμε πως οι εκ Μικράς Ασίας πρόσφυγες αδελφοί Μεϊμαρίδη, δραστηριοποιήθηκαν στην Αθήνα αρχικά ως πλανόδιοι έμποροι υαλικών ειδών και αργότερα με αντίστοιχα καταστήματα επί της οδού Αιόλου. Μετά τον Πόλεμο, η ακμάζουσα εταιρεία των αδελφών Μεϊμαρίδη αριθμούσε πλέον τέσσερα μεγάλα καταστήματα - στην οδό Σταδίου ("Ακρον"), στην οδό Ερμού ("Ιλιον"), στην οδό Αιόλου ("Κρυστάλ") και στο Κολωνάκι το "Domus". Ακολούθησε η επιθετική επεκτατική στρατηγική της εταιρίας - η οποία πλέον βρισκόταν υπό τη διεύθυνση της δεύτερης γενιάς της οικογενείας Μεϊμαρίδη - με το άνοιγμα πολλών νέων καταστημάτων (1972 στη Θεσσαλονίκη, 1978 - όπως προείπαμε - στον Πειραιά, 1986 στο Ψυχικό, 1988 στο Χαλάνδρι, 1990 στη Νέα Ιωνία και 1992 στη Νέα Ερυθραία). 

Η κάτωθι έγχρωμη φωτογραφική καταγραφή του υπό εξέτασιν Μεγάρου Κανέττη στη συμβολή της κεντρικής λεωφόρου Ηρώων Πολυτεχνείου 40 με την οδό Σωτήρος, προέρχεται από το "Αρχείο Παραδοσιακών Οικισμών και Διατηρητέων Κτιρίων" του Υπουργείου Περιβάλλοντος Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής και τοποθετείται χρονικά περί τα τέλη της δεκαετίας του 1980. Εκείνη την εποχή, στο πολυόροφο κτίριο λειτουργούσε το εμπορικό κατάστημα "Άκρον Ίλιον Κρυστάλ".

Σύμφωνα με τα καταγραφόμενα στο "Αρχείο Παραδοσιακών Οικισμών και Διατηρητέων Κτιρίων" του Υπουργείου Περιβάλλοντος Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, το εν λόγω διατηρητέο πενταόροφο γωνιακό κτίριο, κατασκευής της εποχής του μεσοπολέμου, διέθετε πολύ αξιόλογα διακοσμητικά και αρχιτεκτονικά στοιχεία Bauhaus. Επιπρόσθετα, τα ανοίγματα διαμορφώνονται μέσα σε θολωτές εσοχές, που έχουν πεσσούς με επίκρανα, το γωνιακό κυλινδρικό τμήμα επιστέφεται από θόλο και γείσο με φατμώματα και γεισίποδες ενώ ο τελευταίος όροφος βρισκόταν σε εσοχή. 

 

Χρησιμοποιώντας ως βάση την ως άνω αρχειακή φωτογραφία της δεκαετίας του 1980 εκ των αρχείων του ΥΠΕΚΑ και μια αντίστοιχη σύγχρονη φωτογραφική καταγραφή από τις αρχές της δεκαετίας του 2010, επιχειρούμε την κάτωθι σύνθεση / αντιπαραβολή του "Πειραιά του χθες και του σήμερα", μέσα από το πρωτότυπο προσωπικό project Πειραιάς / Piraeus Retronaut. 

Μετά τη σταδιακή παρακμή και οικονομική κατάρρευση της εταιρίας "Άκρον Ίλιον Κρυστάλ" κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1990 και το οριστικό κλείσιμο των καταστημάτων κατά το έτος 1997, το πάλαι ποτέ Μέγαρον Κανέττη έμεινε αρχικά για κάποια χρόνια κλειστό και ανεκμετάλλευτο, αργότερα ανακαινίστηκε και έκτοτε φιλοξενεί καταστήματα εμπορικών τραπεζών. 

Το γωνιαίο διατηρητέο Μέγαρο Κανέττη όπως καταγράφηκε φωτογραφικά από τη λεωφόρο Ηρώων Πολυτεχνείου κατά το έτος 2012:

Το υπό εξέτασιν κτίριο όπως διακρινόταν κατά το έτος 2012 από τη συμβολή της οδού Σωτήρος Διός με την οδό Πλάτωνος.

Βραδινές φωτογραφικές καταγραφές του επιβλητικού Μεγάρου κατά το έτος 2013:

Το υπό εξέτασιν κτίριο με την ιδιότυπη γωνιαία κυλινδρική έξαρση όπως διακρινόταν στις αρχές του έτους 2021 από την πεζοδρομημένη οδό Σωτήρος Διός.

Το πάλαι ποτέ Μέγαρο Κανέττη όπως καταγράφηκε φωτογραφικά κατά το μήνα Μάιο του έτους 2024:

To υπό εξέτασιν διατηρητέο κτίριο όπως καταγράφηκε φωτογραφικά στις αρχές Απριλίου του έτους 2025:

Κείμενο - Πηγές:

Το κείμενο είναι πρωτότυπο, προϊόν προσωπικής έρευνας, προσωπικής εργασίας και προσωπικών εκτιμήσεων. Στοιχεία και πληροφορίες έχουν ληφθεί από τις κάτωθι πηγές:

• Φωνή Πειραιωτών
• Εφημερίδα "Το Βήμα"
• ΥΠΕΚΑ
• Πειραιώς Ενθύμια: Ιακώβου Βαγιάκη - Περιοδική Έκδοση Ελληνογαλλικής Σχολής Πειραιά "Ο Άγιος Παύλος", Τεύχος 5 - Μέρος Α'
• Τύπος Εποχής - Οδηγοί Πόλεως - Συλλεκτικοί Χάρτες

Φωτογραφίες:

• Όλες οι σύγχρονες φωτογραφίες του αφιερώματος καθώς και οι συνθέσεις / αντιπαραβολές ανήκουν στον γράφοντα το ιστολόγιο, διέπονται από κανόνες πνευματικής ιδιοκτησίας και προέρχονται από την προσωπική μου φωτογραφική σελίδα (ALL RIGHTS RESERVED).
• Απαγορεύεται ρητά η χρήση, προβολή, αντιγραφή ή/και αναδημοσίευση με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο.
• Όσοι παρανομούν διώκονται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.