Ι.Ν. ΠΡΟΦΗΤΗ ΗΛΙΑ ΚΑΣΤΕΛΛΑΣ

Οι απόψεις σχετικά με την ανέγερση του πρώτου ναού του Προφήτη Ηλία στην κορυφή του λόφου της Καστέλλας διίστανται, σύμφωνα με τις διαθέσιμες ιστορικές πηγές. Η Σταματίνα Μαλικούτη στο έργο της "Πειραιάς 1834-1912" αναφέρει πως στα τέλη της δεκαετίας του 1860, ο Δήμος Πειραιά επέτρεψε στον ιδιώτη Ιω. Παπαδόπουλο να οικοδομήσει ένα μικρό παρεκκλήσιο "επ' ονόματι Αγίας Ρωσικής", στη κορυφή του τότε ακατοίκητου λόφου της Καστέλλας, με την προϋπόθεση ο ναός να θεωρείται δημοτικός, πράγμα το οποίο εν τέλει υλοποιήθηκε το 1883. Άλλοι ερευνητές (βλέπε Κρασονικολάκης, Εφημερίδα Πειραϊκή Πολιτεία, Πέμπτη, 27 Νοεμβρίου 1997, σ. 22.) αναφέρουν το ονοματεπώνυμο του Γεωργίου Περρώτη ο οποίος φέρεται να έλαβε επίσης στα τέλη της δεκαετίας του 1860 σχετική άδεια από τον Δήμο Πειραιώς για να οικοδομήσει τον πρώτο ιδιωτικό ναΐσκο του Προφήτη Ηλία, ο οποίος αργότερα πέρασε στην κυριότητα του Δήμου και έγινε ενοριακός. Αξιομνημόνευτο είναι το γεγονός πως στην Εικονογραφημένη Έκδοση Πειραϊκής Προβολής με τίτλο "Πειραιεύς 1966" αναφέρεται πως "ο ναός του Προφήτου Ηλιού, ο ανεγερθείς εις τον λόφον Καστέλλας παρά του ιδιώτου Περρωτού κατέστη ενοριακός το 1879".

Αναλυτικές πληροφορίες σχετικά με εκείνον τον αρχικό ιδιωτικό ιερό ναό, ο οποίος ευρισκόταν στο υψηλότερο σημείο του λόφου της Καστέλλας (παλαιότερη ονομασία λόφος Μουνιχίας ή Όρος Μουνύχιον), συνολικού υψομέτρου περί τα 90 μέτρα, δεν υφίστανται. Το μόνον σίγουρο είναι πως ο υπό εξέτασιν ιερός ναός κατασκευάστηκε, ως συνήθως, επί προγενέστερης αρχαιοελληνικής κατασκευής. Επί τούτω, ο φρούραρχος Πειραιώς, ίλαρχος Γ. Αγγελόπουλος, στο έργο του "Στατιστική Πειραιώς" (1852) υπήρξε κατατοπιστικός, καταγράφοντας τα αρχαία ερείπια της τότε πόλεως στα οποία συμπεριλαμβάνει τόσο τα ερείπια της αρχαίας Ακροπόλεως της Μουνιχίας όσο και τα ερείπια του αρχαίου Διονυσιακού Θεάτρου: "Ίχνη τινά του συνεχώς υπό των συγγραφέων αναφερομένου Διονυσιακού θεάτρου και λείψανα αρχαίου φρουρίου, όπερ το πάλαι εχρησίμευεν ως Ακρόπολις του Πειραιώς ευρίσκονται δ'αυτά επί του λόφου της Μουνιχίας, του νυν Καστέλι ονομαζομένου, όστις υψούται αριστερά του εξ Αθηνών κατερχομένου και τα μεν ίχνη του Διονυσιακού θεάτρου σώζονται επί της βορειοδυτικής πλευράς του λόφου, τα δε λείψανα του φρουρίου επί της κορυφής του."

Δυο δεκαετίες αργότερα, το ρυμοτομικό σχέδιο στην συνοικία της ακρόπολης Καστέλλας εγκρίθηκε κατά το έτος 1876 (τότε περίπου ξεκίνησε η επέκταση της πόλης του Πειραιά προς εκείνα τα σημεία), ενώ στο χρονικό διάστημα από το 1890 έως και το 1910 έγιναν πολλές τροποποιήσεις, καθώς βρισκόταν σε εξέλιξη η δημιουργία της συνοικίας Δεξαμενής (λόγω της δεξαμενής υδροδότησης που υφίσταται στον λόφο) ή Προφήτη Ηλία όπως είναι ευρύτερα γνωστή.

Στον πειραϊκό Τύπο του έτους 1876, υφίστανται οι κάτωθι αναφορές σχετικά με τα εγκαίνια του ανεγερθέντος ιερού ναού του Προφήτη Ηλία επί του λόφου Καστέλλα:

Στο κάτωθι, τοπογραφικό έχουν επισημανθεί προς διευκόλυνση του αναγνώστη οι τοποθεσίες του Πυροβολείου της Καστέλλας (εκεί όπου σήμερα το Βεάκειο Θέατρο), η αρχική εκκλησία του Προφήτη Ηλία στα τέλη του 19ου / αρχές του 20ου αιώνα, η Δεξαμενή καθώς και το "Στόμιον του Σπηλαίου της Αρετούσας".

ΦΕΚ 1161 Ιουλίου 1898 - Τροποποίηση Σχεδίου Πόλεως συνοικία Προφήτου Ηλία

Ενδεικτικά αρχειακά τεκμήρια μέσα από τις σελίδες του πειραϊκού Τύπου του έτους 1889, με αναφορά στον επί του λόφου της Καστέλλας ιερού ναού του προφήτου Ηλίου:

Στον Πλήρη Οδηγό του Πειραιώς του 1906-1907, ο ιερός ναός του Προφήτη Ηλία "εν τω λόφω Καστέλλας" καταγράφεται με ιερέα τον Παναγιώτη Καλλίνικο και επιτρόπους τους Κ. Περτέση, Θ, Αποστολάκη, Ε. Κατσίκα και Δ. Φελούκα. Αξιομνημόνευτο είναι το γεγονός πως ο ιερός ναός του Προφήτη Ηλία έχει καταγραφεί σε αρκετές φωτογραφίες και καρτ-ποστάλ των πρώτων δεκαετιών του 20ου αιώνα με θέμα τον λόφο της Καστέλλας, καθώς υπήρξε ένα από τα λιγοστά κτίρια που υφίσταντο στην κορυφή του υψώματος.

Στις αρχές της δεύτερης δεκαετίας του 20ου αιώνα, σύμφωνα με τα αναφερόμενα στον Πανελλήνιο Οδηγό του έτους 1912 (υπό Κ. Σταματίου και Β. Μπουζούρα), ως ιερείς στον υπό εξέτασιν ιερό ναό καταγράφονταν οι Θεόδωρος Μαργεράκης και Παναγιώτης Καλλίνικος.

Ο ιερός ναός του Προφήτη Ηλία (σσ. πρόκειται για την ίδια φωτογραφία με την αρχική, με τη διαφορά ότι διακρίνεται και το καμπαναριό) όπως καταγράφηκε σε δίγλωσσο επιστολικό δελτάριο των αρχών του 20ου αιώνα με δίγλωσση λεζάντα που αναφέρει "Πειραιεύς: Ο εν Καστέλλα Ιερός Ναός του Προφήτου Ηλιού" ("Pirée: L'Eglise du prophete Helie a Castella"):

Η εκκλησία του Προφήτη Ηλία, όπως καταγράφηκε στην κορυφή του σχεδόν ερημικού και αδόμητου λόφου της Καστέλλας, στα μέσα της δεκαετίας του 1910, σε μια ψηφιακά επεξεργασμένη λεπτομέρεια από μια ευρύτερη αεροφωτογραφία.

Ιστορικό τεκμήριο από το έτος 1922 σχετικά με την περιφορά του επιταφίου του ιερού ναού του Προφήτη Ηλία:

Στα τέλη της δεκαετίας του '20, στον Μέγα Οδηγό Πειραιώς του έτους 1929-1930, ο ιερός ναός του Προφήτη Ηλία καταγραφόταν με ιερείς τον Ιάκωβο Βαβανάτσο, τον αρχιμανδρίτη Σ. Σφακιωτάκη και τον Κ. Κρεμμύδα ενώ ως επίτροποι του ναού αναφέρονται ο Αθ. Σταυροδήμος, ο Σ. Ρωμαίος, ο Μ. Κουγεντάκης και ο Γ. Πανουσόπουλος.

Ο νέος ιερός ναός του Προφήτη Ηλία, ο οποίος οικοδομήθηκε μεταπολεμικά επί των ερειπίων του ανωτέρω εικονιζόμενου ιερού ναού, όπως καταγράφεται μέσα από μια ασπρόμαυρη δίγλωσση καρτ-ποστάλ των εκδόσεων Ν. Στουρνάρα.

Ο ιερός ναός του Προφήτη Ηλία μέσα από μια φωτογραφία της Εικονογραφημένη Έκδοσης Πειραϊκής προβολής με τίτλο "Πειραιεύς 1966": 

Έχοντας ως βάση την ως άνω ασπρόμαυρη αρχειακή φωτογραφία η οποία τοποθετείται χρονικά στο πρώτο μισό της δεκαετίας του 1960, επιχειρούμε την κάτωθι σύνθεση/αντιπαραβολή του Πειραιά του "χθες και του σήμερα", μέσα από το πρωτότυπο προσωπικό project Πειραιάς / Piraeus Retronaut:

Η σύγχρονη λήψη (έτος 2011) η οποία χρησιμοποιήθηκε στην ως άνω σύνθεση / αντιπαραβολή:

Αξιοσημείωτο είναι επίσης το γεγονός ότι ο ιερός ναός του Προφήτη Ηλία γλύτωσε την τελευταία στιγμή την "μετακόμισή" του, καθώς ο διορισμένος / δοτός δήμαρχος της περιόδου της Δικτατορίας Αριστείδης Σ. Σκυλίτσης επιθυμούσε το νέο τουριστικό περίπτερο (το γνωστό σε όλους Bowling Center της Καστέλλας), το οποίο κατασκευάστηκε και πρώτο-λειτούργησε επί των ημερών του, να μην γειτνιάζει με την εκκλησία. Κατά το έτος 1974, μετά την αποκατάσταση της Δημοκρατίας, η απόφαση Σκυλίτση για "μετακόμιση" του ιερού ναού του Προφήτη Ηλία ακυρώθηκε εκ των πραγμάτων. 

Ο ιερός ναός του Προφήτη Ηλία όπως καταγράφηκε για τις ανάγκες του ντοκιμαντέρ "Ο Πειραιάς του Τσαρούχη" στις αρχές της δεκαετίας του 1980:

Ο ως άνω εικονιζόμενος ιερός ναός υπέστη μεγάλες καταστροφές λίγους μήνες αργότερα, λόγω του ισχυρού σεισμού της 24ης Φεβρουαρίου του 1981 που είχε ως επίκεντρο τις Αλκυονίδες Νήσους. Η εκκλησία κρίθηκε κατεδαφιστέα ενώ οι άμεσες θρησκευτικές ανάγκες καλύφθηκαν με τη χρήση λυόμενου κτίσματος! 

Ο σύγχρονος, υφιστάμενος μέχρι τις μέρες μας (21ος αιώνας), ιερός ναός του Προφήτη Ηλία κατασκευάστηκε σε αντικατάσταση του προαναφερθέντος ιερού ναού. Η θεμέλιος λίθος της νέας εκκλησίας του Προφήτη Ηλία Καστέλλας τέθηκε στις 21 Μαΐου του 1986 ενώ τα επίσημα εγκαίνια έγιναν σχεδόν δέκα χρόνια αργότερα, στις 28 Μαΐου του 1995. 

Ο λόφος της Καστέλλας και ο ιερός ναός του Προφήτη Ηλία όπως καταγράφηκαν με χρήση τηλεφακού τον Σεπτέμβριο του έτους 2009:

Ο ιερός ναός του Προφήτη Ηλία, σε ευρεία γωνία, κατά το έτος 2010:

Φωτογραφική λεπτομέρεια από τις δυο μαρμάρινες πλάκες στην είσοδο του ιερού ναού του Προφήτη Ηλία όπου αναφέρεται ένα σύντομο ιστορικό της σύγχρονης εκκλησίας η οποία ανεγέρθηκε μετά τον σεισμό του 1981 καθώς και οι ευεργέτες / δωρητές όπως και οι παλαιοί επίτροποι του ναού. 

Φωτογράφηση του ιερού ναού Προφήτη Ηλία στην κορυφή του λόφου της Καστέλλας κατά το έτος 2015:

Μια νυκτερινή φωτογραφική καταγραφή του ιερού ναού του Προφήτη Ηλία Καστέλλας στις αρχές του έτους 2022:

Μεγάλο Σάββατο 15 Απριλίου του έτους 2023, έξω από τον ιερό ναό του Προφήτη Ηλία Καστέλλας.

Διαβάστε σχετικά θέματα:

Το άλσος του Προφήτη Ηλία στην Καστέλλα

Η "Εορτή του Πρασίνου" και η δενδροφύτευση της Καστέλλας

Έργα και Ημέραι των Εκδρομέων | Δενδροφυτεύσεις στον Πειραιά

Bowling Center (Καστέλλα)

Κείμενο - Πηγές:

Το κείμενο είναι πρωτότυπο, προϊόν προσωπικής έρευνας, προσωπικής εργασίας και προσωπικών εκτιμήσεων.

Στοιχεία και πληροφορίες έχουν ληφθεί από τις κάτωθι πηγές:

• "Πειραιάς 1834-1921", Σταματίνας Μαλικούτη, Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς
• Πειραϊκό Αρχείο του Γυμνασιάρχη Παρασκευά Ευαγγέλου, "Η Ιστορία του Νεώτερου Πειραιά μέσα από Πηγές", Εκδόσεις Τσαμαντάκη
• Εφημερίδα Πειραϊκή Πολιτεία, Πέμπτη, 27 Νοεμβρίου 1997, σ. 22.
• "Πειραιεύς 1966", Εικονογραφημένη Έκδοση Πειραϊκής Προβολής, Έκδοσις - Επιμέλεια Θ. Βλάσση, Εκτύπωσις Τυποτεχνική Πειραιώς
• Μέγας Οδηγός Πειραιώς 1929-1930, Επίσημος Έκδοσις, Εταιρίας Εκδόσεων και Τεχνών "Αρτία", Αλ. Φωτεινός και Σια, Πειραιεύς.
• Μεταπολεμικός Πειραιάς - Καρτ Ποστάλ Εκδόσεων Ν. Στουρνάρα

Φωτογραφίες: 

• Οι ιστορικές φωτογραφίες παρατίθενται για εκπαιδευτικούς σκοπούς - κάθε νόμιμο δικαίωμα ανήκει στους νομίμους κατόχους αυτών.
• Όλες οι σύγχρονες φωτογραφίες του αφιερώματος και οι συνθέσεις / αντιπαραβολές ανήκουν στον γράφοντα το ιστολόγιο, διέπονται από κανόνες πνευματικής ιδιοκτησίας και προέρχονται από την προσωπική μου φωτογραφική σελίδα (ALL RIGHTS RESERVED).
• Απαγορεύεται ρητά η χρήση, προβολή, αντιγραφή ή/και αναδημοσίευση με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο.
• Όσοι παρανομούν διώκονται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.