ΣΤΗΝ ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΟΔΟΥ ΤΟΜΠΑΖΗ ΣΤΑ ΥΔΡΕΪΚΑ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ

Η οδός Τομπάζη, άρχεται όπισθεν της εκκλησίας του Αγίου Νικολάου, ευρισκόμενη στην "καρδιά" της παλιάς συνοικίας των Υδραίων του Πειραιά,η οποία ονομάστηκε κατ'αυτόν τον τρόπο λόγω της υπάρξεως πολλών εσωτερικών μεταναστών / εποίκων προερχόμενων από την γειτονική νήσο της Ύδρας. 

Όπως έχει υπογραμμιστεί αρκετές φορές μέσα από το βήμα του παρόντος ιστολογίου, η ανασύσταση και ο εποικισμός της πόλης του Πειραιά ξεκίνησε τη δεκαετία 1830-1840 με την πρώτη πληθυσμιακή κορύφωση να παρατηρείται κατά τη δεκαετία 1920, ήτοι μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή. Ειδικότερα, κατά τα πρώτα χρόνια της εσωτερικής μεταναστευτικής κίνησης, στα μέσα του 19ου αιώνα, οι πλέον πολυπληθείς ομάδες που μετακινήθηκαν στον Πειραιά υπήρξαν οι Χιώτες και οι Υδραίοι, οι οποίοι ίδρυσαν πρώτοι τους δικούς τους ξεχωριστούς συνοικισμούς.

Για την ιστορία, η οικογένεια Τομπάζη, με καταγωγή από το ιστορικό νησί της Ύδρας, υπήρξε μια παλαιά αρχοντική οικογένεια της οποίας πολλά μέλη της οποίας διακρίθηκαν στον εθνικό-απελευθερωτικό αγώνα του 1821. Η ονοματοδοσία της συγκεκριμένης οδού, ακριβώς πίσω από την εκκλησία του Αγίου Νικολάου κάθε άλλο παρά τυχαία είναι, αν και δεν υπάρχει εμφανής αναφορά σε κάποιο συγκεκριμένο διακεκριμένο μέλος της οικογενείας Τομπάζη λ.χ. στον Εμμανουήλ Τομπάζη, στον Ιάκωβο Τομπάζη ή σε άλλον.

Μια από τις ελάχιστες γνωστές καταγραφές της οδού Τομπάζη των αρχών του 20ου αιώνα, προέρχεται από την βάση δεδομένων του Γαλλικού Υπουργείου Πολιτισμού. Πιο συγκεκριμένα, η κάτωθι ασπρόμαυρη αρχειακή αποτύπωση της οδού Τομπάζη συμπεριλαμβάνεται σε μια σειρά φωτογραφιών άμεσα σχετιζόμενων με τα γαλλικά εκστρατευτικά σώματα που επιβιβάστηκαν στο λιμάνι του Πειραιά προς τα τέλη του Α' Παγκοσμίου Πολέμου και ενώ η Ελλάς βίωνε τις συνέπειες του "Εθνικού Διχασμού" και της διαμάχης μεταξύ Ελευθερίου Βενιζέλου και θρόνου, σχετικά με την είσοδο της χώρας στον Πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ (Γαλλία-Αγγλία-Ρωσία) ή την τήρηση της ουδέτερης στάσης.

Άποψη της υπό εξέτασιν οδού Τομπάζη, όπως καταγράφηκε στις αρχές της δεύτερης δεκαετίας του 21ου αιώνα:

Με βάση την ως άνω ασπρόμαυρη αρχειακή λήψη η οποία τοποθετείται χρονικά κατά τον μήνα Ιούνιο του έτους 1917, στην οποία καταγράφηκε η αρχή της οδού Τομπάζη και η νότια (πίσω) όψη του ορθόδοξου ναού του Αγίου Νικολάου των Υδραίων, παρουσιάζεται η κάτωθι σύνθεση-αντιπαραβολή του Πειραιά του "χθες" και του "σήμερα" στα πλαίσια του πρωτότυπου προσωπικού project Πειραιάς / Piraeus Retronaut.

Όπως είναι αντιληπτό, οι διαφορές του συγκεκριμένου τμήματος της οδού Τομπάζη μετά το πέρασμα σχεδόν 100 ετών είναι κάτι παραπάνω από εμφανείς. Τα χαμηλά ισόγεια νησιωτικής αρχιτεκτονικής σπίτια που παρέπεμπαν σε ορισμένες περιπτώσεις σε προσφυγικά και τα παραπήγματα της παλιάς υδραίικης συνοικίας της πόλης έχουν αντικατασταθεί κατά κύριο λόγο από πολυκατοικίες, αποδεικνύοντας το μεγαλείο της καθ'ύψος εξάπλωσης της πόλης του Πειραιά η οποία παρουσιάζεται γλαφυρά μέσα από τούτη την σύγκριση.  Όπως είναι φυσικό, η ορατότητα κάποιων τμημάτων της εκκλησίας καθίσταται πλέον αδύνατη από την οδό Τομπάζη λόγω του όγκου των σύγχρονων οικοδομημάτων. Μοναδική παραφωνία, οι δρόμοι και τα πεζοδρόμια, τα οποία, παραμένουν σχεδόν σε αντίστοιχη κατάσταση με εκείνα του 1918, τόσο ως προς την καθαριότητα όσο και ως προς την ποιότητα κατασκευής!

Το κάτωθι ενδεικτικό αρχειακό τεκμήριο μέσα από τις σελίδες του πειραϊκού Τύπου του έτους 1904 κάνει αναφορά στην ενοικίαση του άνω πατώματος οικίας επί της οδού Τομπάζη 4 (σσ. πιθανότατα η εν λόγω οικία να διακρίνεται στην παραπάνω ασπρόμαυρη λήψη):

Η ως άνω γωνιά της πόλεως όπως καταγράφηκε φωτογραφικά κατά το μήνα Νοέμβριο του έτους 2020:

Στο σημείο αυτό, αξίζει να αναφέρουμε, έστω και επιγραμματικά, πως στην αρχή της οδού Τομπάζη, στην υδρέϊκη συνοικία του Πειραιά, γεννήθηκε στα μέσα του 19ου αιώνα ο φιλόλογος, αρχαιολόγος και εκπαιδευτικός Ιάκωβος Δραγάτσης, μια από τις πλέον εμβληματικές προσωπικότητες του Πειραιά του δευτέρου μισού του 19ου αιώνα και των πρώτων δεκαετιών του 20ου αιώνα. 

Αξιομνημόνευτα είναι επίσης τα όσα αναφέρει ο λόγιος Άγγελος Κοσμής, στο βιβλίο του "Περασμένα και Αλησμόνητα", περιγράφοντας την οδό Τομπάζη των τελών του 19ου αιώνα:

Από του Τσαμούρη το σπήτι ευρέθημεν με την αυτήν διαδικασίαν του μετοικήματος εις την οδόν Τομπάζη, όπου ευρίσκομαι και σήμερον. Δηλαδή στα Υδρέϊκα επάτησα δια πρώτην φοράν το χώμα του Πειραιώς και στα Υδρέϊκα έμεινα όλα τα χρόνια της ζωής μου, εις τον Πειραιά. Δεν μετεκινήθην ούτε κατά εν βήμα απ'αυτή τη γειτονιά, που έχει για μένα την σημασίαν ενός ιερού τόπου. Και δεν εσκέφθηκα ποτέ, ούτε τώρα, να μετοικήσω από την οδόν Τομπάζη, που την εγνώρισα με σκαλοπάτια και με βράχους, ούτε θα το σκεφθώ, εφ'όσον θα μένω στον Πειραιά.

Η οδός Τομπάζη με τον Ανεμόμυλον αρματωμένον ακόμη στο τέρμα προς την οδόν Ευπλοίας και με την Πηγάδα. Στα περισσότερα σημεία της είχε βράχους ακόμη και τα περισσότερα σπήτια της ήταν κτισμένα στης κορυφές των βράχων και είχαν για σκαλοπάτια, σκαλίσματα επάνω στους βράχους αυτούς. Στα περισσότερα σημεία ήταν άκτιστα ακόμη. Η μάντρα του Μπίγλη, κι άλλα οικόπεδα επερίμεναν τους νέους ιδιοκτήτας, που θα τα έκτιζαν. 

Για την ιστορία, η οικία της οικογενείας του Άγγελου Κοσμή βρισκόταν στην οδό Τομπάζη 3, σε κτίριο το οποίο επλήγη από έντονη βροχόπτωση τον χειμώνα του έτους 1951 και κατέστη ετοιμόρροπο, ενώ έτερο κτίριο επί τη οδού Τομπάζη 12 είχε καταρρεύσει δίχως ανθρώπινα θύματα.

Πάντως, στις μέρες μας, ελάχιστα πλέον κτίρια παλαιότερης κατασκευής έχουν απομείνει επί της οδού Τομπάζη, όπως λ.χ. μια διπλοκατοικία στον αριθμό "8". Ειρήσθω εν παρόδω, όπως προκύπτει από πρωτογενή έρευνα και διαθέσιμα στοιχεία, στα μέσα της δεκαετίας του 1920, ήτοι μετά την Καταστροφή και την Ανταλλαγή, στον αριθμό "9" της οδού Τομπάζη, βάσει της τότε ισχύουσας αρίθμησης, στεγάστηκαν τα γραφεία της Παμπροσφυγικής Πειραιώς, ενός αναγνωρισμένου σωματείου Θρακών, Μικρασιατών, Κωνσταντινοπουλιτών, Προποντιδίων και Ποντίων το οποίο είχε ιδρυθεί κατά το έτος 1918.

Η αρχή της οδού Τομπάζη όπως καταγράφηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1930, επί ημερών δημαρχίας Μιχαήλ Μανούσκου, οπότε έλαβαν χώρα έργα οδοποιίας:

Επανερχόμενοι στην σύγχρονη οδό Τομπάζη του 21ου αιώνα, στον αριθμό "14", στέκει εγκαταλειμμένο, με βαρύτατες ζημίες, αναμένοντας κάποια στιγμή είτε την ανακαίνιση/αποκατάσταση - σωτηρία, είτε τον αποχαρακτηρισμό και την κατεδάφιση, το κάτωθι κτίριο:

Το ως άνω διατηρητέο κτίριο, επί της οδού Τομπάζη 14, όπως είχε καταγραφεί, σε ομολογουμένως καλύτερη κατάσταση, για λογαριασμό του αρχείου του ΥΠΕΚΑ:

Η αρχή της οδού Τομπάζη, μεταξύ των καθέτων οδών Κανθάρου και Αγίου Νικολάου, όπως καταγράφηκε φωτογραφικά κατά τον μήνα Νοέμβριο του έτους 2023:

 

 

 

Διαβάστε σχετικά θέματα:

Τα υδρέϊκα

Οδός Κανθάρου και Τομπάζη 24

Κολοσούκα ή Τομπάζη

Κείμενο - Πηγές:

Το κείμενο είναι πρωτότυπο, προϊόν προσωπικής έρευνας, προσωπικής εργασίας και προσωπικών εκτιμήσεων. Στοιχεία και πληροφορίες έχουν ληφθεί από τις κάτωθι πηγές:

• "Πειραιάς 1834-1921", Σταματίνας Μαλικούτη, Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς
• "Περασμένα κι Αλησμόνητα", Αγγέλου Α. Κοσμή, Εκδόσεις και Τύπος Οίκου Μιχαήλ Ι. Σαλίβερου Α.Ε., Σταδίου 14, Αθήνα, 1938
• Υπουργείο Πολιτισμού Γαλλίας
• ΥΠΕΚΑ
• Τύπος Εποχής

Φωτογραφίες:

• Όλες οι σύγχρονες φωτογραφίες του αφιερώματος ανήκουν στον γράφοντα το ιστολόγιο, διέπονται από κανόνες πνευματικής ιδιοκτησίας και προέρχονται από την προσωπική μου φωτογραφική σελίδα (ALL RIGHTS RESERVED).
• Απαγορεύεται ρητά η χρήση, προβολή, αντιγραφή ή/και αναδημοσίευση με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο.
• Όσοι παρανομούν διώκονται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.