ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ [ΦΡΕΑΤΤΥΔΑ]

Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος, συνολικής επιφάνειας περίπου 2.500 τετραγωνικών μέτρων (μαζί με το αίθριο), βρίσκεται στον Πειραιά, και πιο συγκεκριμένα στο μυχό του πάλαι ποτέ όρμου της Φρεαττύδας, επί της ακτής Θεμιστοκλέους, έτσι όπως η τελευταία διαμορφώθηκε μετά τη δημιουργία της ενιαίας Μαρίνας ελλιμενισμού σκαφών της Ζέας κατά τη δεκαετία του 1960.

Η δημιουργία του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος υπήρξε επίτευγμα της ιδρυθείσης από το 1949 εν Πειραιεί "Εταιρίας Ναυτικού Μουσείου και περισυλλογής κειμηλίων των κατά θάλασσαν αγώνων". Τα εγκαίνια του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος έγιναν στις 27 Ιουνίου του έτους 1955. Αρχικά το Μουσείο στεγάστηκε προσωρινά στην οικία ιδιοκτησίας της οικογενείας Πιπινέλη, στον αριθμό "18" της ακτής Τρύφωνος Μουτζοπούλου, στο Πασαλιμάνι.

Το εξώφυλλο πολυσέλιδου χαρτόδετου εικονογραφημένου οδηγού των εκθεμάτων του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος από το έτος 1956:

Στην κάτωθι ασπρόμαυρη φωτογραφία καταγράφεται το προαναφερθέν κτίριο το οποίο αποτέλεσε την πρώτη έδρα του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος επί της ακτής Τρύφωνος Μουτζοπούλου. Όπως σχεδόν η πλειοψηφία των παλαιών αρχοντικών / παραδοσιακών κτιρίων της ακτής Μουτζοπούλου, η εν λόγω πάλαι ποτέ οικία ιδιοκτησίας Πιπινέλη έχει κατεδαφιστεί και έχει αντικατασταθεί από πολυόροφο κτίριο διαμερισμάτων στο ισόγειο του οποίου λειτουργεί πρατήριο υγρών καυσίμων. Ειρήσθω εν παρόδω, η διασωθείσα μέχρις τις μέρες μας οικία του Γεωργίου Στρίγκου (μετέπειτα έδρα του Γαλλικού Ινστιτούτου στον Πειραιά και νυν ιδιοκτησία του Ιδρύματος Λασκαρίδη) βρισκόταν ακριβώς δίπλα (στα δεξιά) του εν λόγω κτιρίου.

Το πρώτο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος στον Πειραιά - Ακτή Τρύφωνος Μουτζοπούλου, Πασαλιμάνι

Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος στεγάστηκε στην οικία ιδιοκτησίας Πιπινέλη έως τις 4 Αυγούστου του 1969, ημέρα κατά την οποία ο τότε αντιβασιλεύς αντιστράτηγος της Δικτατορίας αξιωματικός του Ελληνικού Στρατού Γεώργιος Ζωιτάκης (Ναύπακτος, 3 Μαρτίου 1910 - Αθήνα, 21 Οκτωβρίου 1996) εγκαινίασε σε λαμπρή τελετή την νέα στέγη του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος, στις εγκαταστάσεις που κατασκευάστηκαν επί του επιχωματωμένου όρμου της Φρεαττύδος. 

Εγκαίνια του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος - Πηγή: ΕΟΑ

Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος όπως καταγράφηκε μέσα από μια έγχρωμη φωτογραφία των αρχών της δεκαετίας του 1970, εκ προσωπικής συλλογής, η οποία συμπεριλαμβανόταν σε ένα ευχετήριο οκτάπτυχο του δοτού Δημάρχου Πειραιώς Αριστείδη Σκυλίτση.

Επιτέλους, η Ελλάδα "με την αιγλήεσσαν ναυτικήν παράδοσιν απέκτησεν ένα μουσείον διά την περισυλλογήν, συντήρησιν και διαφύλαξιν παντός κειμηλίου και αντικειμένου, σχέσιν έχοντος προς την ένδοξην ναυτικήν μας ιστορία" τόνιζαν τα δημοσιεύματα της εποχής. 

Εικόνες από τις αίθουσες του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος όπως δημοσιεύτηκαν στο Περιοδικό του ΟΛΠ - Ετήσιο Δελτίο του έτους 1975:

Με το πέρασμα των χρόνων, η εικόνα του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος παραμένει σχεδόν αναλλοίωτη, με εξαίρεση ορισμένων νέων αποκτημάτων, όπως λ.χ. αυτά που προήλθαν από τη θαλαμηγό "Χριστίνα" του Αριστοτέλη Σ. Ωνάση.

Ιστορικό τεκμήριο από το έτος 1984 με το ωράριο λειτουργίας του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος:

Το εξώφυλλο ενός χαρτόδετου εικονογραφημένου οδηγού των εκθεμάτων του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος, με παράλληλη εξιστόρηση της ναυτικής δραστηριότητας από τα αρχαία χρόνια έως την σύγχρονη εποχή, το οποίο προλόγιζε ο ακαδημαϊκός και πολιτικός Παναγιώτης Κανελλόπουλος (Πάτρα, 13 Δεκεμβρίου 1902 – Αθήνα, 11 Σεπτεμβρίου 1986), το οποίο εκδόθηκε κατά το έτος 1984:

Ιστορικό τεκμήριο από το έτος 1989 στο οποίο εμφανίζεται το ωράριο λειτουργίας του Ναυτικού Μουσείου - όπως και του Αρχαιολογικού Μουσείου Πειραιώς - με ελεύθερη είσοδο κάθε Τρίτη και Παρασκευή και εισιτήριο 50 δραχμών τις υπόλοιπες μέρες.

Κατά τις πρώτες δεκαετίες του 21ου αιώνα, σε διάφορα μέσα ενημέρωσης έχουν εμφανιστεί κατά καιρούς σχέδια και προτάσεις σύμφωνα με τις οποίες το Ναυτικό Μουσείο πρόκειται να μεταφερθεί σε άλλη τοποθεσία (π.χ. στο κεντρικό λιμάνι του Πειραιά ή και στο Παλαιό Φάληρο). Στο σημείο αυτό αξίζει να επισημάνουμε πως το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος, μαζί με το Αρχαιολογικό Μουσείο Πειραιά, αποτελούν ουσιαστικά τις δυο σπουδαιότερες ιστορικές - πολιτιστικές κοιτίδες γνώσης της πόλης του Πειραιώς, πλην όμως δυστυχώς ακόμη και οι ίδιοι οι κάτοικοι της πόλεως σπανίως το επισκέπτονται.

• Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος - Η σημερινή εικόνα

Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος (Hellenic Maritime Museum αγγλιστί), όπως προείπαμε αποτελεί το μεγαλύτερο του είδους του στη χώρας μας και αναβιώνει την ιστορία χιλιετιών της λαμπρής ελληνικής ναυτικής παράδοσης παρουσιάζοντας τη δημιουργία, ιστορία και εξέλιξη του Ναυτικού των Ελλήνων από την προϊστορική εποχή ως τις μέρες μας.

Στις δέκα συνεχόμενες, σε ημικύκλια διάταξη, μεγάλες αίθουσες του Ναυτικού Μουσείου, συνολικής επιφάνειας περίπου 1.850 τ.μ., παρουσιάζεται η ελληνική ιστορία συνυφασμένη με τη θάλασσα (σε θεματικές ενότητες από την προϊστορία, στην αρχαιότητα, στη βυζαντινή και μεταβυζαντινή περίοδο ως το τέλος του 18ου αιώνα, στους Βαλκανικούς Πολέμους και από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο έως τις μέρες μας), η αρχαία τέχνη της ναυπηγικής και η εξέλιξη των πλοίων μέχρι την εποποιία της ελληνικής επανάστασης του 1821, η παρουσία του ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού και η ένδοξη δράση του στα νεώτερα χρόνια, παράλληλα με την ελληνική ναυτοσύνη και το δαιμόνιο των Ελλήνων στο κατά θάλασσα εμπόριο.

Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος διαθέτει πλούσιο αρχειακό υλικό και φωτογραφικό αρχείο, τα οποία θεωρούνται από τα πλέον αξιόλογα στην ιστορία της Μεσογείου. Επίσης η σημαντική βιβλιοθήκη (με περισσότερους από 10.000 τόμους βιβλίων και περιοδικών, οργανωμένη με το σύστημα Dewey) του Ναυτικού Μουσείου διαθέτει σπάνιες εκδόσεις βιβλίων καθώς και μεγάλη συλλογή χαρτών και πορτολάνων του Ελληνικού αλλά και του παγκόσμιου χώρου από τον 16ο έως τον 19ο αιώνα. Πέραν αυτών, στο κτίριο φιλοξενείται και η Ναυτική Πινακοθήκη, με έργα των σημαντικότερων θαλασσογράφων του 19ου και 20ου αιώνα (Προσαλέντη-Βολανάκη-Χατζή κ.ά.), έργα τα οποία εκτίθενται χωρίς καμιά συντήρηση και σε μικρο-κλιματολογικές συνθήκες απαράδεκτες για έκθεση έργων ζωγραφικής. Επίσης στο Μουσείο φυλάσσεται ένα θραύσμα από την ιταλική τορπίλη που έπληξε την "Ελλη" στο λιμάνι της Τήνου, μοντέλα πλοίων, ημερολόγια, ασημικά, μακέτες ναυμαχιών, μαζί με τμήμα του Θεμιστόκλειου Τείχους. Βέβαια, οφείλουμε να σημειώσουμε πως τα πάνω από 2.500 αντικείμενα του Μουσείου, βρίσκονται κατά κοινή ομολογία σε αρκετές περιπτώσεις υπό-φωτισμένα και ατάκτως τοποθετημένα, υπό συνθήκες που ομοιάζουν με αποθήκης, ενώ η συσσωρευμένη σκόνη στις περισσότερες προθήκες δίδει μιαν εικόνα σαφούς εγκατάλειψης και απαξίωσης.

Σκοποί του Μουσείου είναι η αναζήτηση, περισυλλογή, συγκέντρωση, συντήρηση, διαφύλαξη και έκθεση των αντικειμένων που έχουν σχέση με την επίδοση των Ελλήνων στα θαλάσσια έργα από τους προϊστορικούς χρόνους μέχρι σήμερα. Επίσης, η μελέτη και τεκμηρίωση της ναυτικής μας κληρονομιάς και γενικά η καλλιέργεια της αγάπης των νέων για τη θάλασσα, γεγονός που εκπληρώνει την παιδαγωγική αποστολή του Μουσείου.

Τέλος, το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος είναι μέλος της Διεθνούς Ένωσης Ναυτικών Μουσείων (ICMM), ενώ συμμετέχει ενεργά σε εθνικά και παγκόσμια συνέδρια καθώς και σε εθνικές και διεθνείς εκθέσεις δανείζοντας υλικό του.

Φθινόπωρο του έτους 2018 στο Ναυτικό Πάρκο της Ζέας, έναντι του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος:

 

Οι εγκαταστάσεις του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος κατά τον μήνα Νοέμβριο του έτους 2019:

• Υποβρύχιο (Υ/Β) "Παπανικολής" 

Όποιος επισκέπτεται ή απλά περνάει από το Ναυτικό Πάρκο έναντι του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος, είναι φύσει αδύνατο να μην εστιάσει έστω και μια στιγμή στο "κουφάρι" του υποβρυχίου "Παπανικολής" και να μην αναρωτηθεί ποία η ιστορική του διαδρομή.

Το Υ/Β "Παπανικολής", τύπου Schneider - Leubeut, ναυπηγήθηκε στα γαλλικά ναυπηγεία της πόλης Bordeaux, με την καθέλκυση του να πραγματοποιείται στις 3 Νοεμβρίου 1927, ενώ στις 21 Δεκεμβρίου 1927 - στην επίσης γαλλική πόλη Toulon - έλαβε χώρα η ύψωση της ελληνικής σημαίας. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως η τότε ελληνική κυβέρνηση είχε παραγγείλει στη Γαλλία δυο ομοίου τύπου Υ/Β, το "Παπανικολής" και το "Κατσώνης ΙΙ".

Η δράση του ιστορικού Υ/Β Υ2 - Παπανικολής μπορεί να συνοψιστεί ως εξής:

• Στις 22 Δεκεμβρίου 1940 βύθισε το ιταλικό ιστιοφόρο ‘Antonietta’.
• Στις 24 Δεκεμβρίου 1940 βύθισε το ιταλικό εμπορικό πλοίο ‘Firenze (3952 BRT) στην Αδριατική κοντά στο νησί Saseno. 
• Στις 11 Ιουνίου 1942 βύθισε ένα μικρό ιστιοφόρο στο ακρωτήριο Μαλέα. 
• Στις 22 Ιουνίου 1942 βύθισε τα Ελληνικά ιστιοφόρα ‘Κατίνα’ και ‘Αγία Αικατερίνη’ στο ακρωτήριο Μαλέα. 
• Στις 13 Ιουνίου 1942 βύθισε Ελληνικό ιστιοφόρο στο ακρωτήριο Μαλέα. 
• Στις 14 Ιουνίου 1942 βύθισε το ελληνικό ιστιοφόρο ‘Ευαγγελίστρια’. 
• Στις 15 Ιουνίου 1942 βύθισε 2 ιστιοφόρα στο Σκαρπάντο. 
• Στις 17 Ιανουαρίου 1943 βύθισε το ελληνικό ιστιοφόρο ‘Άγιος Στέφανος’ στο ακρωτήρι Μαλέα. 
• Στις 18 Ιανουαρίου του ιδίου χρόνου βύθισε το Ελληνικό ιστιοφόρο ‘Αγία Παρασκευή’ στο Ηράκλειο της Κρήτης. 
• Στις 16 Μαρτίου 1943 βύθισε τα ιστιοφόρα ‘Άγιος Στέφανος’ και ‘Fiamenta’ εμβολίζοντας τα κοντά στη Ρόδο. 
• Στις 18 Μαρτίου 1943 βύθισε το Ελληνικό ιστιοφόρο ‘Ρίνα’ εμβολίζοντας το κοντά στο ακρωτήριο ‘Κριό’. 
• Στις 8 Μαΐου 1943 εμβολίζει τα ιταλικά πλοία ‘Maria’ και ‘Vavara’ κοντά στην Κρήτη. 
• Συνολικά υλοποίησε στη Μέση Ανατολή 10 ακόμα πολεμικές περιπολίες. 
• Επέστρεψε στην Ελλάδα μετά την απελευθέρωση και το 1945 παροπλίσθηκε.

Για αρκετές δεκαετίες, ο πυργίσκος (άνω μέρος) του Υ/Β ο οποίος δεσπόζει στο Ναυτικό Πάρκο της Φρεαττύδας, αποτέλεσε αγαπημένο τόπο παιχνιδιού πολλών μικρών μικρών παιδιών που έσπευδαν να "σκαρφαλώσουν" σε αυτόν.

Στα τέλη της δεύτερης δεκαετίας του 21ου αιώνα γύρω από τον πυργίσκο του Παπανικολή και τα υπόλοιπα μουσειακά εκθέματα που βρίσκονταν εκτεθειμένα στο Ναυτικό Πάρκο τοποθετήθηκε προστατευτική περίφραξη.

 

 

Το Ναυτικό Πάρκο της Ζέας με τις εγκαταστάσεις του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος όπως καταγράφηκαν το χιονισμένο πρωινό της 16ης Φεβρουαρίου του έτους 2021.

  

 

Φωτογραφικές καταγραφές του Ναυτικού Πάρκου της Ζέας από τις αρχές Μαρτίου του έτους 2021, οπότε και έλαβαν χώρα εκτεταμένες εργασίες συντήρησης των εγκαταστάσεων του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος.

 

 

 

Η ανακαινισμένη είσοδος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος όπως καταγράφηκε στα τέλη Μαΐου του έτους 2021:

Αρχές του θέρους του έτους 2021 στο Ναυτικό Πάρκο της Ζέας με τις άγκυρες πλοίων από την ιστορική ναυμαχία του Ναυαρίνου (1827) σε πρώτο πλάνο:

Ξημέρωμα με το πρώτο φως του ηλίου που ξεπροβάλει από τον Υμηττό να πέφτει πάνω στις εγκαταστάσεις του Ναυτικού Μουσείο της Ελλάδος στη Φρεαττύδα.

Χειμωνιάτικο τοπίο έναντι του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος, στα τέλη Φεβρουαρίου του έτους 2022:

 

 

Συννεφιασμένο πρωινό Μαΐου στο Ναυτικό Πάρκο της Ζέας:

 

Ιούνιος του 2022 στο Ναυτικό Πάρκο Ζέας:

   

Κυριακάτικο πρωινό, αρχές Νοεμβρίου του έτους 2022 στο Ναυτικό Πάρκο Ζέας κατά τη διάρκεια του περάσματος της κακοκαιρίας "Eva": 

 

Χριστουγεννιάτικο σκηνικό στο στολισμένο Πάρκο Ζέας κατά τον μήνα Δεκέμβριο του έτους 2022:

 

 

 

Οι εγκαταστάσεις του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος, στο Ναυτικό Πάρκο της Ζεας, όπως καταγράφηκαν το θέρος του έτους 2023:

Πανοραμική καταγραφή των εγκαταστάσεων του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος από τις αρχές του έτους 2024:

Η είσοδος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος, όπως καταγράφηκε κατά τον μήνα Μάιο του έτους 2024, καταλλήλως διακοσμημένη λόγω της εκθέσεως με τίτλο "Κωνσταντίνος Βολανάκης - Ο ζωγράφος της θάλασσας επιστρέφει στον Πειραιά". Η φρεσκοβαμμένη κολόνα δίπλα στην είσοδο όπως μπορεί κάποιος να παρατηρήσει είχε εκ νέου βανδαλιστεί, πλην όμως, όπως επιβεβαίωναν οι εργαζόμενοι της Μαρίνας Ζας, οι ιθύνοντες δεν ανοίγουν τις κάμερες που διαθέτει ο χώρος και δεν προχωρούν στην εφαρμογή των σχετικών διατάξεων του νόμου.

Διαβάστε σχετικά θέματα:

Η ιστορία του όρμου της Φρεαττύδος

Το πρώτο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος

Τα εγκαίνια του νέου Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος (1969)

Κείμενο - Πηγές:

Το κείμενο είναι πρωτότυπο, προϊόν προσωπικής έρευνας, προσωπικής εργασίας και προσωπικών εκτιμήσεων. Στοιχεία και πληροφορίες ελήφθησαν από τις κάτωθι πηγές:

• Υπουργείο Αθλητισμού και Πολιτισμού
• ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ (Y2)
• Εφημερίδα "Η Καθημερινή"
• "Πειραιεύς 1966", Εικονογραφημένη Έκδοση Πειραϊκής Προβολής, Έκδοσις - Επιμέλεια Θ. Βλάσση, Εκτύπωσις Τυποτεχνική Πειραιώς 
• Εθνικό Οπτικοακουστικό Αρχείο (ΕΟΑ)
• Τύπος Εποχής - Οδηγοί Πόλεως

Φωτογραφίες: 

• Οι ιστορικές φωτογραφίες παρατίθενται για εκπαιδευτικούς σκοπούς - κάθε νόμιμο δικαίωμα ανήκει στους νομίμους κατόχους αυτών. 
• Όλες οι σύγχρονες φωτογραφίες του αφιερώματος ανήκουν στον γράφοντα το ιστολόγιο, διέπονται από κανόνες πνευματικής ιδιοκτησίας και προέρχονται από την προσωπική μου φωτογραφική σελίδα (ALL RIGHTS RESERVED). 
• Απαγορεύεται ρητά η χρήση, προβολή, αντιγραφή ή/και αναδημοσίευση με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο. 
• Όσοι παρανομούν διώκονται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.