ΚΑΤΩ ΣΤΑ ΛΕΜΟΝΑΔΙΚΑ

Ως γνωστόν, στην πόλη του Πειραιά, όπως άλλωστε συμβαίνει στην πλειοψηφία των τοποθεσιών ανά την Ελλάδα, οι ονομασίες / τοπωνύμια διαφόρων περιοχών ή/και συνοικιών, συχνά συνδέονται με τις δραστηριότητες που λάμβαναν χώρα σε αυτές. Έτσι λοιπόν στον Πειραιά υφίσταντο κάποτε τα "Καρβουνιάρικα" - στην τοποθεσία όπου υπήρχε η πρώτη καρβουνόσκαλα και γινόταν ο ανεφοδιασμός των πλοίων με κάρβουνο, περίπου στο σημείο όπου σήμερα βρίσκεται το Εκθεσιακό Κέντρο του Οργανισμού Λιμένος Πειραιώς (ΟΛΠ) - αργότερα τα "Παλιατζίδικα" ή "Παληατζίδικα", όπου γινόταν η εμπορία παλαιών ειδών, μετάλλων κλπ - αρχικά κοντά στην πλατεία Ιπποδάμειας και προς τις γραμμές του τρένου, μεταξύ λιμένος Πειραιά και νέου Φαλήρου / Καμινίων, το οποίο εν συνεχεία μετεξελίχθηκε ουσιαστικά στο σημερινό παρακμιακό και τριτοκοσμικό παζάρι του Πειραιά - και βεβαίως τα ξακουστά και τραγουδισμένα "Λεμονάδικα" του Πειραιά.

Πειραιεύς: Λεμονάδικα (Φωτογράφος François-Frédéric Boissonnas)

• Τα Λεμονάδικα του Πειραιά

"Λεμονάδικα" λοιπόν οι παλαιοί Πειραιώτες ονομάτιζαν την περιοχή επί της παραλίας λιμένος, μπροστά αρχικά από τον πρώτο παλαιό σταθμό των ΣΑΠ και αργότερα μπροστά από το Μέγαρο των Ηλεκτρικών Σιδηροδρόμων Αθηνών-Πειραιώς και προς την πλατεία Καραΐσκάκη, σημείο στο οποίο "έδεναν" καΐκια και μαούνες από τα γειτονικά νησιά, κυρίως του Αργοσαρωνικού, τα οποία φόρτωναν/ξεφόρτωναν και εμπορεύονταν σε υπαίθριες παράγκες λεμόνια (εξ'ου και "Λεμονάδικα") καθώς και άλλα εσπεριδοειδή.

Δυο σπάνιες ασπρόμαυρες φωτογραφικές καταγραφές των Λεμονάδικων του Πειραιά των αρχών της δεκαετίας του 1920 μέσα από τα ψηφιοποιημένα αρχεία της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών:

Κατά κοινή ομολογία, η ευρύτερη γεωγραφική περιοχή στα πέριξ της πλατείας Καραΐσκάκη, ιδιαίτερα κατά τις τρεις πρώτες δεκαετίες του 1900 (με κορύφωση το διάστημα 1920-1930), αποτέλεσε χώρο συγκέντρωσης διαφόρων "μαγκών" της περιοχής, ρεμπετών και άλλων ιδιότυπων κοινωνικών περιθωριακών ως επί το πλείστον πληθυσμιακών ομάδων, με κύριο χαρακτηριστικό εκτός από τα μουσικά ακούσματα και την άφθονη χρήση "χασίς".

Ως γνωστόν, την 4η Ιανουαρίου του 1929 εκδηλώθηκε από άγνωστη αιτία (εμπρησμός ή αμέλεια κατά τα φαινόμενα) μια μεγάλη πυρκαγιά η οποία κατέστρεψε ολοσχερώς την πλατεία Καραΐσκάκη (παλαιότερες ονομασίες πλατεία Όθωνος, Ελευθερίας και Απόλλωνος), τις υφιστάμενες προσφυγικές παράγκες, τα εμπορικά καταστήματα και τα παραπήγματα, με ουσιαστικό αποτέλεσμα την "εκδίωξη" των "Λεμονάδικων" από το λιμάνι του Πειραιά.

Διαβάστε το χρονικό της μεγάλης πυρκαγιάς της 4ης Ιανουαρίου του 1929 στην πλατεία Καραϊσκάκη στον Πειραιά εδώ.

Πειραιεύς: Λεμονάδικα

Τα "Λεμονάδικα" λοιπόν, μετά την ολοκληρωτική καταστροφή της πλατείας Καραΐσκάκη, μεταφέρθηκαν για περίπου τρεις δεκαετίες σε έκταση στα όρια Καμινίων Πειραιώς και Νέου Φαλήρου, στο σημείο όπου πλέον έχει κατασκευαστεί το κτίριο της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας καθώς και στο οικόπεδο όπου οικοδομήθηκε το νέο σχολικό κτίριο της Ραλλείου Σχολής Θηλέων, στην αρχή ουσιαστικά της λεωφόρου Αθηνών-Πειραιώς. Η συγκεκριμένη αγορά, χαρακτηριζόμενη ως "Ωποραγορά", αποτέλεσε ουσιαστικά τη συνέχεια των "Λεμονάδικων" του λιμανιού. Σχεδόν ταυτόχρονα, στην περιοχή της Λεύκας, επί της οδού Θ. Ρετσίνα, λειτούργησε η (Δημοτική) Λαχαναγορά του Πειραιώς. Οι δυο προαναφερόμενες αγορές έπαυσαν να λειτουργούν μετά τη δημιουργία της Κεντρικής Λαχαναγοράς του Ρέντη, επί της λεωφόρου Κηφισού, στην περιοχή του Αγίου Ιωάννου Ρέντη.

Η πλατεία Καραϊσκάκη και τα Λεμονάδικα του Πειραιά στις αρχές του 20ου αιώνα

Αντικείμενο της σημερινής σύνθεσης / αντιπαραβολής του "χθες και του σήμερα" αποτελεί η παρακάτω ασπρόμαυρη φωτογραφία των τελών της δεκαετίας του 1920, από τα τότε "Λεμονάδικα" του Πειραιά, όπου παρουσιάζεται ένα τμήμα της σημερινής αποβάθρας του κεντρικού λιμανιού με τα καΐκια και στο βάθος διακρίνεται το Μέγαρο των αδελφών Γιαννουλάτου.

Η σχετική σύνθεση / αντιπαραβολή του "χθες και του σήμερα" μέσα από το πρωτότυπο project "Πειραιάς Τότε και Σήμερα" / Πειραιάς - Piraeus Retronaut.

Όπως μπορούμε χαρακτηριστικά να διακρίνουμε στη σύγχρονη φωτογραφία των αρχών της δεκαετίας του 2010, οι προβλήτες του κεντρικού λιμένος επί της ακτής Ποσειδώνος βρίσκονται σε φάση έργων διαπλάτυνσης.

• Ο Γιαννακός Τζελέπης, το πανδοχείο και το Μέγαρο Γιαννουλάτου

Στο σημείο όπου βρίσκεται μέχρι τις μέρες μας (21ος αιώνας), το πάλαι ποτέ Μέγαρο των αδελφών Γιαννουλάτου, ο αγωνιστής του 1821, Ιωάννης (Γιαννακός) Τζελέπης, με καταγωγή από την Μακρινίτσα του Πηλίου, εγκαταστάθηκε με την οικογένειά του και έκτισε στα τέλη της δεκαετίας του 1820 μια ξύλινη οικία μετά πανδοχείου (χάνι), το οποίο σύντομα εξελίχθηκε σε σημείο αναφοράς του υπό ανασύσταση Πειραιά, με αποτέλεσμα να καταγράφεται και να μνημονεύεται από όλους όσοι αποβιβάζονταν στο μικρό υποτυπώδες λιμάνι της υπό αναγέννησης πόλεως. 

Αποβάθρα Τζελέπη - Αρχές 20ου αιώνα

Ο Γιαννακός Τζελέπης ή Τσελέπης, ο οποίος καταγράφεται ως ένα από τα πέντε πρώτα άτομα που μετοίκησαν στην υπό ανασύσταση πόλη του Πειραιά μετά την επανάσταση του 1821 και του οποίου το όνομα φέρει η παραλιακή οδός (σσ. ακτή Τσελέπη ή Τζελέπη), φέρεται να ενοικίασε το προαναφερθέν κτίριο κατά το έτος 1834 σε μια εμπορική εταιρία από το Ναύπλιο και εν τέλει τέσσερα χρόνια αργότερα, το 1838, έλαβε ως αποζημίωση από το κράτος κάποιες δημόσιες εκτάσεις ως αντάλλαγμα για την απαλλοτρίωση της περιουσίας του στον Πειραιά. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως στα μέσα της δεκαετίας του 1830, η οικία του Εμμανουήλ Δεικτάκη, πρώτου προέδρου του Δημοτικού Συμβουλίου της πρώτης Δημοτικής Αρχής της πόλεως, καταγραφόταν παραπλεύρως της οικίας Τζελέπη, ως μια από τις πλέον αξιόλογες οικίες του μικρού Πειραιά εκείνης της εποχής.

Πειραιάς - Τέλη 19ου αιώνα

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως στο βιβλίο του Δημητρίου Φερούση "Πειραιάς Θρύλος και Κληρονομία", υφίσταται ένα άκρως ενδιαφέρον ξεχωριστό κεφάλαιο με τίτλο "Γιαννακός Τζελέπης: Ένας πάροικος Ρωμιός στο Πόρτο Δράκο" το οποίο αφιερώνεται στη ζωή του Γιαννακού Τζελέπη στον Πειραιά. 

Το χάνι (πανδοχείο) του Τζελέπη

Το πρώην Μέγαρο των αδελφών Γιαννουλάτου, το οποίο βρίσκεται στη συμβολή των οδών Άστιγγος 6 και Αριστείδου, κατασκευάστηκε σύμφωνα με ορισμένες ιστορικές πηγές κατά το έτος 1916, ενώ αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως σε σχετική πινακίδα που υπάρχει επί της προσόψεως του κτιρίου γίνεται αναφορά στη χρονική περίοδο 1919-1927. 

Έτος 1929 - Η οδός Άστιγγος (Φωτογράφος Πέτρος Πουλίδης / Συλλογή ΕΡΤ)

• Λεμονάδικα - Πλατεία Καραΐσκάκη - Ακτή Τζελέπη: Παλαιές Φωτογραφίες

Ακολουθούν μερικές ενδεικτικές αρχειακές φωτογραφίες των Λεμονάδικων, της πλατείας Καραΐσκάκη και της αποβάθρας Τζελέπη, υπό διάφορες γωνίες λήψης:

Λεμονάδικα (μέσα δεκαετίας 1890)

Λεμονάδικα (αρχές 20ου αιώνα)

Αποβάθρα Τζελέπη και Πλατεία Καραϊσκάκη (αρχές 20ου αιώνα)

Ακτή Ποσειδώνος, ακτή Τζελέπη και πλατεία Καραϊσκάκη - Δεκαετία 1910-1920 (προ της πυρκαγιάς του '29) 

Ακτή Τζελέπη - Πλατεία Καραϊσκάκη - Τέλη δεκαετίας 1920 (Φωτογράφος Πέτρος Πουλίδης)

Ακτή Τζελέπη - Πειραιάς (Περίοδος Μεσοπολέμου - Circa 1930)

Λεμονάδικα (Μεσοπόλεμος)

Ακτή Τζελέπη - Πειραιάς (Περίοδος Μεσοπολέμου - Circa 1930) 

Άποψη του κεντρικού λιμένος Πειραιώς στο ύψος της ακτής Τζελέπη / πλατείας Καραΐσκάκη (πίσω από τα πολεμικά πλοία με το στρατιωτικό καμουφλάζ). Στο βάθος τα κτίρια της ακτής Ποσειδώνος - διακρίνεται στο δεξί άκρο το Μέγαρο ιδιοκτησίας του Τζανείου Νοσοκομείου όπου στεγαζόταν και το φημισμένο ξενοδοχείο "Κοντινεντάλ" (άρα η φωτογραφία είναι προ του βομβαρδισμού της 11ης Ιανουαρίου του 1944 οπότε και το συγκεκριμένο κτίριο καταστράφηκε σχεδόν ολοσχερώς). Το Μέγαρο του Ηλεκτρικού δεν φαίνεται διότι καλύπτεται από το Μέγαρο Αφων Γιαννουλάτου και τα υπόλοιπα κτίρια στη συμβολή των οδών Άστιγγος και ακτής Τζελέπη (στο αριστερό άκρο της φωτογραφίας).

Τα Λεμονάδικα του Πειραιά με το πλήθος των ιστιοφόρων σκαφών, το Μέγαρο των αδελφών Γιαννουλάτου και τα κτίρια της οδού Αριστείδου όπως καταγράφηκαν στα χρόνια της Κατοχής.

Μεταπολεμική άποψη των κτιρίων (σσ. κατεδαφισμένα) παραπλεύρως της πλατείας Καραΐσκάκη, επί της οδού Αριστείδου, στα παλαιά Λεμονάδικα του Πειραιά:

Κτίρια στην οδό Αριστείδου (μεταπολεμικά) - δεξιά το πρακτορείο της Nomikos Lines

Μεταπολεμικά έργα επέκτασης του κεντρικού λιμένος Πειραιώς στο ύψος της ακτής Τζελέπη κατά τη δεκαετία του 1950:

Μια μεταπολεμική άποψη των Λεμονάδικων στο κεντρικό λιμάνι του Πειραιώς. Στο βάθος καταγράφεται το Μέγαρο του Ηλεκτρικού Σιδηροδρόμου και το Μέγαρο του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου (ΕΒΕΠ), αμφότερα επί της πλατείας Λουδοβίκου.

Η αποβάθρα της ακτής Τζελέπη με φόντο τις λιμενικές εγκαταστάσεις της Ηετιώνειας ακτής (Silo, αποθήκες, ελευθέρα ζώνη) όπως καταγράφηκε κατά τις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες:

Η ακτή Τζελέπη σε μια έγχρωμη φωτογραφική καταγραφή της δεκαετίας του 1960:

• Τα Λεμονάδικα και η ακτή Τζελέπη κατά τον 21ο αιώνα

Εν συνεχεία, ακολουθούν ορισμένες ενδεικτικές σύγχρονες φωτογραφικές καταγραφές που αποτυπώνουν τη σύγχρονη όψη της περιοχής στα πέριξ της πλατείας Καραΐσκάκη, στα πάλαι ποτέ "Λεμονάδικα" του Πειραιά, κατά τις πρώτες δεκαετίες του 21ου αιώνα.

Το αποκαταστημένο πάλαι ποτέ Μέγαρο της Ιονικής Ατμοπλοΐας των αδελφών Γιαννουλάτου, ως έδρα της ναυτιλιακής εταιρίας Hellenic Seaways και η αφετηρία των αστικών λεωφορείων στην πλατεία Καραΐσκάκη, όπως καταγράφηκαν στις αρχές της δεκαετίας του 2010:

Η πλατεία Καραΐσκάκη με τα κτίρια πέριξ αυτής στην ακτή Ποσειδώνος, στην οδό Άστιγγος και στην ακτή Τζελέπη, όπως καταγράφηκαν στις αρχές της δεκαετίας του 2010:

Η ακτή Τζελέπη όπως καταγράφηκε το θέρος του έτους 2018:

Στις αποβάθρες της ακτής Τζελέπη τον χειμώνα του έτους 2019:

Το σημείο όπου κάποτε βρίσκονταν τα Λεμονάδικα του Πειραιά, όπως καταγράφηκε τον Οκτώβριο του έτους 2021:

Τα αγνώριστα πάλαι ποτέ Λεμονάδικα του Πειραιά όπως καταγράφηκαν τον Νοέμβριο του έτους 2022:

Τα αγνώριστα πάλαι ποτέ Λεμονάδικα του Πειραιά όπως καταγράφηκαν τον Ιανουάριο του έτους 2023:

Καλοκαίρι του έτους 2023 στις αποβάθρες του κεντρικού λιμένος Πειραιώς, στην ακτή Τζελέπη:

 

 

Διαβάστε σχετικά θέματα:

Η μεγάλη πυρκαγιά της πλατείας Καραΐσκάκη (1929)

Κάτω στα Λεμονάδικα

Η ιστορία του Μεγάρου των Αδελφών Γιαννουλάτου

Η ιστορία της πλατείας Καραϊσκάκη μέσα από εικόνες και επιστολικά δελτάρια

Κείμενο - Πηγές:

Το κείμενο που συνοδεύει τις εικόνες είναι πρωτότυπο, προϊόν προσωπικής έρευνας, προσωπικής εργασίας και προσωπικών εκτιμήσεων. Στοιχεία και πληροφορίες ελήφθησαν από τις κάτωθι πηγές:

• "Πειραιάς: Ένα Σεργιάνι", Κάτιας Μητροπούλου, Εκδόσεις Σιδέρη
• "Πειραιάς 1834-1921", Σταματίνας Μαλικούτη, Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς
• Ινστιτούτο Μελέτης Τοπικής Ιστορίας και της Ιστορίας των Επιχειρήσεων (ΙΜΤΙΙΕ) - "Εμπόριο και Τράπεζες στον Πειραιά", Πειραιάς 2002
• "Πειραιάς Θρύλος και Πραγματικότητα", Δημητρίου Φερούση, Εκδόσεις Άστερος
• ASCSA - American School of Classical Studies at Athens
• Τύπος Εποχής

Φωτογραφίες: 

• Όλες οι σύγχρονες φωτογραφίες του αφιερώματος ανήκουν στον γράφοντα το ιστολόγιο, διέπονται από κανόνες πνευματικής ιδιοκτησίας και προέρχονται από την προσωπική μου φωτογραφική σελίδα (ALL RIGHTS RESERVED).
• Απαγορεύεται ρητά η χρήση, προβολή, αντιγραφή ή/και αναδημοσίευση με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο.
• Όσοι παρανομούν διώκονται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.