Η ΠΛΑΤΕΙΑ ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΗ ΚΑΙ ΤΟ "ΑΣΤΥΚΟΝ"

Η μικρή πλατεία Δεληγιάννη, η οποία ορίζεται από την λεωφόρο Γρηγορίου Λαμπράκη και τις παρακείμενες οδούς Ολυμπίας, Γορτυνίας και Λουκά Ράλλη, φέρει τιμητικά το ονοματεπώνυμο του Έλληνα πολιτικού και νομικού Θεοδώρου Δεληγιάννη (ή Δηλιγιάννη) (1824-1905), ο οποίος υπήρξε βουλευτής, υπουργός διαφόρων κυβερνήσεων και πεντάκις πρωθυπουργός της χώρας κατά το χρονικό διάστημα 1885-1903.

Η υπό εξέτασιν πλατεία Δεληγιάννη όπως καταγράφηκε φωτογραφικά κατά το έτος 2010:

• Θεόδωρος Δεληγιάννης (ή Δηλιγιάννης)

Ο Θεόδωρος Δεληγιάννης προερχόταν από παλαιά παραδοσιακή οικογένεια κοτζαμπάσηδων του νομού Αρκαδίας. Υπήρξε ο μεγάλος πολιτικός αντίπαλος του Χαρίλου Τρικούπη, εκφράζοντας τη συντηρητική παράταξη ως πρόεδρος του Εθνικού Κόμματος (με σύμβολο το "κορδόνι", εξ ου και το προσωνύμιό του ως "Ο Κορδονάρχης"), ενώ είχε έρθει αρκετές φορές σε ρήξη με τα Ανάκτορα. Ο ίδιος εκλεγόταν βουλευτής από το 1862 ενώ ανέλαβε πολλές υπουργικές θέσεις κατά τη διάρκεια του πολιτικού βίου του. Χρίστηκε πρωθυπουργός της χώρας για πρώτη φορά κατά το έτος 1885 ενώ διορίστηκε στο ίδιο αξίωμα άλλες τέσσερις φορές σε αντίστοιχες βραχύβιες κυβερνήσεις. Θεωρείται ως ένας από τους υπεύθυνους της χρεωκοπίας του 1893, αφού κατά το έτος 1885, διαδεχόμενος τον Τρικούπη στην πρωθυπουργία αναίρεσε ορισμένους κρίσιμους νόμους που είχε θεσπίσει ο προκάτοχος του, μείωσε τους φόρους και δημιούργησε ένα σύστημα προσλήψεων στο δημόσιο χωρίς απαίτηση τυπικών προσόντων.

Θεόδωρος Δεληγιάννης

Ο Δεληγιάννης, για να μπορέσει να ανταποκριθεί στις οικονομικές απαιτήσεις της εποχής, κατέφυγε σε εξωτερικό δανεισμό, με αποτέλεσμα ο βασιλέας Γεώργιος Α' να τον παύσει από πρωθυπουργό (κάτι το σύνηθες εκείνη την εποχή) και να δώσει τα ηνία της χώρας εκ νέου στον Χαρίλαο Τρικούπη. Βέβαια, τα συσσωρευμένα χρέη ήταν τέτοιας έκτασης που κατά το έτος 1893 η Ελλάδα αναγκάστηκε να καταφύγει στη χρεωκοπία, η οποία έμεινε στην ιστορία μέσω της πασίγνωστης ρήσης του Τρικούπη "Δυστυχώς Επτωχεύσαμεν". Σε νέα μετέπειτα θητεία του ο Δεληγιάννης δημιούργησε ένα κλίμα προσδοκίας για εισβολή στην Τουρκία, η οποία εκείνη την εποχή κατέρρεε ως αυτοκρατορία, με επέκταση των ελληνικών συνόρων, τα οποία τότε έφταναν μέχρι τη Θεσσαλία, προς την Μακεδονία. Δυστυχώς, οι συγκεκριμένοι χειρισμοί οδήγησαν στον ατυχή Ελληνοτουρκικό Πόλεμο του 1897, ο οποίος ως γνωστόν κατέληξε σε ταπεινωτική ήττα της Ελλάδας, επιβολή Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου (ΔΟΕ) και καταβολή πολεμικών αποζημιώσεων προς την Τουρκία!

Γελοιογραφία Εποχής "Κάτω ο Τρικούπης, Καβάλα ο Δεληγιάννης"

Το νήμα της ζωής του Θεόδωρου Δεληγιάννη έμελλε να κοπεί άδοξα στις 31 Μαΐου του 1905, ημέρα κατά την οποία ο ίδιος δολοφονήθηκε από έναν χαρτοπαίκτη, τον Αντώνιο Γερακάρη (ή Κωσταγερακάρη) στις σκάλες της Παλαιάς Βουλής, αφού με σχετικό νόμο είχε απαγορέψει τη λειτουργία των χαρτοπαικτικών λεσχών. Πάντως, αρκετοί μελετητές εκ των υστέρων συνέδεσαν τη δολοφονία του Θεόδωρου Δεληγιάννη με το Κρητικό Ζήτημα (ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα) και την μη επίλυσή του.

Η δολοφονία του πρωθυπουργού Θεόδωρου Δεληγιάννη

• Ο Θεόδωρος Δεληγιάννης και η σχέση του με τον Πειραιά

Στον Πειραιά, ο Θεόδωρος Δεληγιάννης ανακηρύχθηκε "επίτιμος Δημότης" της πόλης κατά το έτος 1896, κατόπιν σχετικής απόφασης του Δημοτικού Συμβουλίου της πόλης, καθώς με έναν σχετικό ερμηνευτικό νόμο διευθέτησε το ζήτημα διεκδίκησης κάποιων εκτάσεων του Πειραιά από Αθηναίους, απαλλάσσοντας τον Δήμο Πειραιά από την ανάγκη καταβολής αποζημιώσεων. Ο τότε Δήμαρχος της πόλης και πολιτικός φίλος του, Τρύφων Μουτζόπουλος, τίμησε τον Θεόδωρο Δεληγιάννη δίδοντας συν τοις άλλοις το επώνυμό του σε πλατεία η οποία δημιουργήθηκε εκείνη την εποχή, βάσει νεοκλασικών αρχών, έμπροσθεν του "Αστυκού" Σχολείου.

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως η τοιχοποιία, οι πλακοστρώσεις, οι δεντροφυτεύσεις, η διαμόρφωση των παρτεριών και η τοποθέτηση σιδερένιων κιγκλιδωμάτων στην εν λόγω πλατεία ολοκληρώθηκαν κατά το έτος 1898.

Στο σημείο αυτό αξίζει να παρατηρήσουμε πως σε σχετικό χάρτη του Πειραιώς του έτους 1896, η πλατεία Δεληγιάννη δεν καταγραφόταν ακόμη. 

Βέβαια, μια δεκαετία αργότερα, στον Πλήρη Οδηγό του Πειραιώς του έτους 1906-1907, η υπό εξέτασιν πλατεία Δηλιγιάννη καταγραφόταν στον κατάλογο με τις πλατείες της πόλεως, ως "πλησίον Στρατώνος, επί της λεωφόρου Μουνυχίας".

Πειραιεύς Πλατεία Δηλιγιάννη (Pirée: Place Deliyannis)

• Η πλατεία Δεληγιάννη - Πειραιάς "Τότε και Σήμερα"

Στην επόμενη σύνθεση/αντιπαραβολή του Πειραιά του "χθες και του σήμερα", παρουσιάζουμε μια ασπρόμαυρη φωτογραφία της πρώτης δεκαετίας του 20ου αιώνα στην οποία εικονίζεται ένα τμήμα της πλατείας Δεληγιάννη καθώς και το κτίριο του τότε νεόδμητου Πλήρους Δημοτικού Σχολείου Αρρένων, το οποίο κατασκευάστηκε το 1897, επί Δημαρχίας Τρύφωνος Μουτζόπουλου - όπως άλλωστε μαρτυρά και η σχετική μαρμάρινη επιγραφή στην πρόσοψη του κτιρίου το οποίο καταλαμβάνει ολόκληρο το οικοδομικό τετράγωνο επί των οδών Λουκά Ράλλη / Γορτυνίας / Βούλγαρη και Ολυμπίας. 

Στη σύνθεση/αντιπαραβολή που ακολουθεί, κύριο σημείο αναφοράς παραμένει το διατηρητέο πλέον σχολικό οικοδόμημα στο οποίο επί του παρόντος (2010) στεγάζονται το 21ο Δημοτικό Σχολειό Πειραιώς και το 15ο Νηπιαγωγείο Πειραιώς. 

Επί της πλατείας Δεληγιάννη, αξίζει να σημειώσουμε πως υφίσταται μια μαρμάρινη προτομή του σπουδαίου Πειραιώτη λογοτέχνη και διηγηματογράφου της εποχής του μεσοπολέμου Δημοσθένη Βουτυρά (1872-1958). 

Στα τέλη του έτους 2012, το μεγαλύτερο τμήμα της πλατείας Δεληγιάννη καλύφθηκε με μεταλλικά προπετάσματα και λαμαρίνες λόγω των έργων κατασκευής του Μετρό στον Πειραιά. 

Η όψη της πλατείας Δεληγιάννη όπως καταγράφηκε το καλοκαίρι του έτους 2016:

Η εικόνα της πλατείας πίσω από τις λαμαρίνες που καλύπτουν το εργοτάξιο του Μετρό (καλοκαίρι 2016):

Η υπό εξέτασιν πλατεία Δεληγιάννη όπως καταγράφηκε φωτογραφικά κατά τον μήνα Σεπτέμβριο του έτους 2022:

 

 

Φωτογραφικές καταγραφές της πλατείας Δεληγιάννη περί τα μέσα Νοεμβρίου του έτους 2022, λίγο πριν την ολοκλήρωση της νέας διαμόρφωσης της εν λόγω πλατείας και την απόσυρση του εργοταξίου της Αττικό Μετρό ΑΕ.

 

 

 

Η πλατεία Δεληγιάννη όπως καταγράφηκε στις αρχές του έτους 2023 μετά την οριστική απομάκρυνση του εργοταξίου του Μετρό. Η υπό εξέτασιν πλατεία παραδόθηκε με πολύ λιγότερο "πράσινο" σε σχέση με την εικόνα της πριν από μια δεκαετία, με απείρως περισσότερο τσιμέντο και με εμφανείς κακοτεχνίες και ενδείξεις προχειροδουλειάς:

 

 

Η προτομή του σημαντικού Έλληνα λογοτέχνη Δημοσθένη Βουτυρά (1872 - 27 Μαρτίου 1958), ο οποίος πέρασε ένα σημαντικό τμήμα της ζωής του εν Πειραιεί, μετά την επανατοποθέτησή της στην πλατεία Δεληγιάννη.

Η πλατεία Δεληγιάννη όπως καταγράφηκε φωτογραφικά κατά τον μήνα Μάιο του έτους 2023:

 

• Το Σχολείο της πλατείας Δεληγιάννη - Το "Αστυκόν"

Το σχολείο της πλατείας Δεληγιάννη, επονομαζόμενο και "Αστυκόν", κατασκευάστηκε το 1897 σε σχέδια του δημοτικού μηχανικού Εμμανουήλ Παπακωνσταντίνου, επί δημαρχίας - όπως προείπαμε - Τρύφωνος Μουτζόπουλου. Στην επόμενη πανοραμική φωτογραφία της πρώτης δεκαετίας του 20ου αιώνα, με σημείο λήψης πέριξ της διασταύρωσης της οδού Τσαμαδού με την οδό Νεωρίων ή την οδό Μουσών διακρίνουμε στο κέντρο σχεδόν του φωτογραφικού κάδρου το εν λόγω σχολικό κτίριο.

Ακολουθούν ορισμένες φωτογραφίες του προαναφερομένου κτιρίου κατά το έτος 2010:

Η σχετική μαρμάρινη επιγραφή στην πρόσοψη του διατηρητέου - πλέον - κτιρίου είναι χαρακτηριστική καθώς όμοιες αυτής υφίστανται και σε άλλα σχολεία και δημόσια κτίρια τα οποία κατασκευάστηκαν επί δημαρχίας Τρύφωνος Μουτζόπουλου.

Το συγκρότημα αποτελείται από μια διώροφη μονάδα στον άξονα και δυο πλάγιες πτέρυγες, εφαρμόζοντας τον τύπο του Καλλία για τα εξατάξια σχολεία. Η μορφολογία του είναι αυστηρή, με επίπεδους γωνιόλιθους και παραστάδες με λιτή επίστεψη. Το μεσαίο τμήμα τονίζεται με το στηθαίο και το εξωτερικό κλιμακοστάσιο, ενώ η στεγασμένη στοά του ορόφου αποτελεί ιδιαίτερο γνώρισμα αυτού του κτιρίου (Μαλικούτη, σελ. 235-236, "Πειραιάς 1834-1912")

Στο εν λόγω σχολικό κτίριο, το οποίο κατά την ίδρυση του είχε ονομασθεί Α' πλήρες Δημοτικό Σχολείο Αρρένων, στεγάστηκαν κατά καιρούς το Α' Μικτό Δημοτικό Σχολείο Πειραιά, το Μονοτάξιο Διδασκαλείο Πειραιά, το 6ο Δημοτικό Σχολείο Πειραιά, το 21ο Δημοτικό Σχολείο Πειραιά (για περίπου 20 χρόνια), το 15ο Νηπιαγωγείο Πειραιά (από το 1972) και η Τεχνική Σχολή "Προμηθέας" από το 1900 έως και το 1963.

Στον Πλήρη Οδηγό Πειραιώς του έτους 1906-1907 υφίσταται σαφής αναφορά στο Α' Δημοτικό Σχολείο Αρρένων επί της πλατείας Δηλιγιάννη, υπό τη διεύθυνση του Π. Δημητρόπουλου και με δημοδιδάσκαλους τους Α. Σαχίνη, Ι. Στατερά, Σ. Αλεξιάδη, Ι. Θεοχάρη και Δ. Δουμπιώτη. Αντίστοιχα, στον αντίστοιχο Μέγα Οδηγό της πόλης του 1928-1929, το Α' Εξατάξιον Δημοτικόν Σχολείον επί της πλατείας Δηλιγιάννη αναφέρεται υπό τη διεύθυνση του Δημ. Γρηγοράτου, ενώ στο ίδιο σχολείο υπηρετούσαν ως διδάσκαλοι ο Χρ. Ζωγράφος, ο Σπυρ. Ράκκας, η Δήμητρα Πασπαλιάρη, η Καλλιόπη Καλμούχου και η Καλλ. Συκώκη. Μετά τον Πόλεμο και την Κατοχή, σύμφωνα με τα αναγραφόμενα σε σχετικό Οδηγό, στο υπό εξέτασιν σχολικό κτίριο επί της οδού Λουκά Ράλλη 99 στεγάζονταν το 1ο και το 6ο Δημοτικό Σχολείο Πειραιώς.

Άξιο αναφοράς είναι επίσης το γεγονός πως αρκετοί παλαιότεροι Πειραιώτες απόφοιτοι του 6ου Δημοτικού Σχολείου, το οποίο στεγάστηκε για περίπου 20 χρόνια στο εν λόγω κτίριο, το ταυτίζουν με το επώνυμο του επί δεκαπενταετίας Διευθυντή του Δημοτικού Σχολείου, του αείμνηστου Κωνσταντίνου Γαλατά, αποκαλώντας το ως σχολείο "του Γαλατά". Άλλωστε, εκείνες τις εποχές, ήταν πολύ συχνή η ταύτιση του σχολείου με το επώνυμο του εκάστοτε Διευθυντή του.

Η πλατεία Δεληγιάννη και το ιστορικό σχολικό κτίριο στο οποίο τότε στεγαζόταν το 21ο Δημοτικό Σχολείο Πειραιώς, όπως καταγράφηκαν φωτογραφικά δια χειρός Γεωργίου Μπακούρου, στα μέσα της δεκαετίας του 1960:

Ειρήσθω εν παρόδω, το εν λόγω σχολικό κτίριο, το οποίο καταγράφεται στον αριθμό "99" της οδού Λουκά Ράλλη, στο Ο.Τ. που ορίζεται από τις οδούς Βασιλίσσης Σοφίας (αργότερα Γρηγορίου Λαμπράκη), Ολυμπίας, Βούλγαρη και Γορτυνίας, χαρακτηρίστηκε ως διατηρητέο κατά την δεκαετία του 1980:

Το διατηρητέο σχολικό κτίριο όπως καταγράφηκε φωτογραφικά το καλοκαίρι του έτους 2016:

Μερική φωτογραφική καταγραφή της πλατείας Δεληγιάννη - με τον χαρακτηριστικό γερανό των έργων του Μετρό - και του διατηρητέου σχολικού συγκροτήματος από την οδό Τσαμαδού, κατά την άνοιξη (μήνας Μάρτιος) του έτους 2020:

Η πλατεία Δεληγιάννη και το διατηρητέο σχολικό κτίριο όπως καταγράφηκαν το ξεχωριστό χιονισμένο πρωινό της 16ης Φεβρουαρίου του έτους 2021:

 

Η δυστυχώς βεβηλωμένη πρόσοψη του ιστορικού σχολικού κτιρίου επί της οδού Λουκά Ράλλη όπως καταγράφηκε κατά τον μήνα Σεπτέμβριο του έτους 2022:

Το ιστορικό σχολικό κτίριο όπως καταγράφηκε περί τα μέσα Νοεμβρίου του έτους 2022, μετά την απομάκρυνση της πλειοψηφίας των προστατευτικών λαμαρινών του εργοταξίου της Αττικό Μετρό ΑΕ, λίγο πριν την ολοκλήρωση των εργασιών αναδιαμόρφωσης της πλατείας Δεληγιάννη.

Το υπό εξέτασιν διατηρητέο σχολικό κτίριο όπως καταγράφηκε στις αρχές του έτους 2023 μετά την οριστική απομάκρυνση του εργοταξίου του Μετρό από την πλατεία Δεληγιάννη. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως η πρόσοψη του κτιρίου είχε μόλις βαφτεί αλλά οι γνωστών πολιτικών αποχρώσεων βάνδαλοι με τα σπρέι είχαν ήδη ξεκινήσει εκ νέου το συστηματικά καταστρεπτικό τους έργο. Αρνητική εντύπωση επίσης προκαλεί το γεγονός πως παρά την ανακατασκευή της πλατείας Δεληγιάννη, όλες οι πλάκες του πεζοδρομίου έναντι του σχολείου όχι μονάχα δεν αντικαταστάθηκαν, ούτε καν καθαρίστηκαν!  

 

Κείμενο - Πηγές:

Το κείμενο είναι πρωτότυπο, προϊόν προσωπικής έρευνας, προσωπικής εργασίας και προσωπικών εκτιμήσεων.

Στοιχεία και πληροφορίες ελήφθησαν από τις κάτωθι πηγές:

• "Οδωνυμικά του Πειραιά", Μάρω Βουγιούκα / Βασίλης Μεγαρίδης, Εκδόσεις Φιλιππότη, 1996
• "Πειραιάς 1834-1912", Σταματίνα Μαλικούτη, Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς
• "Πειραϊκό Λεύκωμα", Στ. Καραμπερόπουλος, Εκδόσεις Κοινωνικής, Πειραιάς, 2010
• ΥΠΕΚΑ
• Ημερήσιος Τύπος - Οδηγοί Πόλεως - Συλλεκτικοί Χάρτες

Φωτογραφίες:

• Οι ιστορικές φωτογραφίες παρατίθενται για εκπαιδευτικούς σκοπούς - κάθε νόμιμο δικαίωμα ανήκει στους νομίμους κατόχους αυτών.
• Όλες οι φωτογραφίες του αφιερώματος ανήκουν στον γράφοντα το ιστολόγιο, διέπονται από κανόνες πνευματικής ιδιοκτησίας και προέρχονται από την προσωπική μου φωτογραφική σελίδα (ALL RIGHTS RESERVED).
• Απαγορεύεται ρητά η χρήση, προβολή, αντιγραφή ή/και αναδημοσίευση με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο.
• Όσοι παρανομούν διώκονται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.