Ο ΣΙΔΗΡΟΔΡΟΜΙΚΟΣ ΣΤΑΘΜΟΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ [1904]

Ο Σιδηροδρομικός Σταθμός του Αγίου Διονυσίου, επί της Ηετιώνειας ακτής, στα όρια του κεντρικού λιμένος Πειραιά με την ακτή της Κρεμμυδαρούς (Δραπετσώνα), εγκαινιάστηκε στις 8 Μαρτίου του 1904. 

Το οικοδόμημα, του οποίου τα σχέδια συντάχθηκαν κατά το έτος 1891, ως προς τη λειτουργική διάταξη και τη μορφολογία του, μπορεί να καταταγεί στην κατηγορία των επαρχιακών σταθμών Α' τάξης. Ο Σταθμός του Αγίου Διονυσίου ή/και Σταθμός Λαρίσ(σ)ης ή/και Σταθμός ΣΕΚ μετέπειτα ΟΣΕ Δραπετσώνας ή/και Σταθμός Παραλίας Λιμένος ήταν ευρύτερα γνωστός με το χαρακτηρισμό ο "δακρύβρεχτος σταθμός της ξενιτιάς", αφού από το συγκεκριμένο σταθμό (και κατ'επέκταση από τον αντίστοιχο των Αθηνών) ξεκινούσαν τα "καραβάνια" των Ελλήνων μεταναστών που αναχωρούσαν για τη δυτική Ευρώπη (Γερμανία, Βέλγιο κ.α.) αναζητώντας μια καλύτερη ζωή μακριά από την Ελλάδα τις εποχές των έντονων μεταναστευτικών ρευμάτων.

Η κάτοψη του πετρόκτιστου διατηρητέου κτιρίου είναι απλή και συμμετρική: μια μεσαία διώροφη ενότητα, με τις αίθουσες των επιβατών και τα εκδοτήρια, και από δυο πλευρικές πτέρυγες που περιελάμβαναν τα γραφεία των υπαλλήλων και τους αποθηκευτικούς χώρους. Στον όροφο υπήρχε πρόβλεψη και για την κατοικία του σταθμάρχη. 

Σχέδιο κυρίας όψεως του Σιδηροδρομικού Σταθμού (Πηγή: Μαλικούτη)

Σχέδιο κυρίας όψεως του Σιδηροδρομικού Σταθμού (Πηγή: Μαλικούτη)

Σχέδιο πλαγίας όψεως του Σιδηροδρομικού Σταθμού (Πηγή: Μαλικούτη)

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως η γραμμή Πειραιώς - Λαρίσσης ολοκληρώθηκε σταδιακά και με καθυστερήσεις κατά την περίοδο 1900-1908 από την γαλλική εταιρία Société de Construction des Batignolles.

Έτος 1900

Αρχειακό τεκμήριο από το έτος 1904 στο οποίο γίνεται αναφορά στην άφιξη στον Πειραιά 320 τόνων υλικών του σιδηροδρόμου Πειραιώς - Λαρίσσης (μεταξύ των οποίων 4 ατμάμαξες και διάφορα άλλα χρειώδη για τη λειτουργία των σταθμών, όπως χρηματοκιβώτια, εκδοτήρια εισιτηρίων κ.α.):

• Ο Σταθμός του Αγίου Διονυσίου μέσα από παλιές φωτογραφίες:

Οι παρακάτω ασπρόμαυρες αρχειακές φωτογραφικές καταγραφές αποτυπώνουν την όψη του κεντρικού κτιρίου του υπό εξέτασιν σιδηροδρομικού σταθμού Λαρίσης - Πειραιώς καθώς και των επικουρικών / βοηθητικών εγκαταστάσεων που είχαν δημιουργηθεί στα πέριξ αυτού, κατά τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα. 

 

Ο υπό εξέτασιν σιδηροδρομικός σταθμός και η "γέφυρα του ρεμπέτη", όπως καταγράφηκαν στο δεξιό τμήμα του επόμενου φωτογραφικού κάδρου. Στο βάθος της σπάνιας ασπρόμαυρης αρχειακής φωτογραφίας, το λιμάνι του Πειραιά και στα αριστερά, στο ύψος της εικονιζόμενης ιππήλατης άμαξας, το πρώτο νεκροταφείο της πόλης του Πειραιά, πέριξ του ιερού ναού του Αγίου Διονυσίου (σσ. που δεν διακρίνεται στην φωτογραφία). Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως τα προσφυγικά κτίρια εκατέρωθεν των σιδηροδρομικών γραμμών στο ύψος της πλατείας του Αγίου Διονυσίου δεν είχαν ακόμη κατασκευαστεί:

Άποψη του τοπίου στα πέριξ των σιδηροδρομικών γραμμών, στα δεξιά η σημερινή οδός Θεσμοφορίου και στα αριστερά η οδός Αγίου Δημητρίου:

Ο εν Πειραιεί Σιδηροδρομικός Σταθμός Λαρίσσης όπως καταγράφηκε μέσα από ένα δίγλωσσο επιστολικό δελτάριο των αρχών του 20ου αιώνα με λεζάντα "Πειραιεύς: Σιδηροδρ. Σταθμός Λαρίσσης (Pirée: Gare du chemin de fer Larissa)". Για την ακρίβεια στην εν λόγω καρτ ποστάλ καταγράφονται τα υπόστεγα του σταθμού τα οποία ευρίσκονταν δίπλα στο κυρίως κτίριο που διασώζεται μέχρι σήμερα, ενώ στο βάθος διακρίνονται τα ελλιμενισμένα πλοία στον λιμένα των Αλών και η Συνοικία των Εργοστασίων με τα χαρακτηριστικά φουγάρα! 

Ο υπό εξέτασιν σιδηροδρομικός σταθμός του Αγίου Διονυσίου όπως καταγράφηκε μεταπολεμικά, στις 29 Σεπτεμβρίου του έτους 1961. Η εικονιζόμενη ατμάμαξα και ο συρμός που αναχωρούσε, εκτελούσε δρομολόγιο στη γραμμή Πειραιάς - Χαλκίδα.

Αρχείο ΟΣΕ

Η κεντρική είσοδος του υπό εξέτασιν Σιδηροδρομικού Σταθμού - με την παλιά δίγλωσση πινακίδα "Πειραιεύς" / "Le Pirée" - όπως καταγράφτηκε μέσα από την δραματική ταινία "Οι Εχθροί" (παραγωγής 1965): 

Η αποχαιρετιστήρια σκηνή από το προαναφερθέν έργο, με το τρένο της ξενιτιάς να περνά κάτω από την γέφυρα του Ρεμπέτη:

Η πρόσοψη του σιδηροδρομικού σταθμού με το χαρακτηριστικό ρολόι με την παλαιά δίγλωσση μπλε πινακίδα "Πειραιεύς - Pireefs" όπως καταγράφηκε για τις ανάγκες του ντοκιμαντέρ "Ο Πειραιάς του Τσαρούχη" στις αρχές της δεκαετίας του 1980: 

Ακολούθως, παρουσιάζονται ορισμένες ενδεικτικές φωτογραφίες από τα τελευταία έτη λειτουργίας του υπό εξέτασιν σιδηροδρομικού σταθμού: 

• Ο Σταθμός του Αγίου Διονυσίου κατά τον 21ο αιώνα

Κατά τον μήνα Μάιο του έτους 2010 ο φωτογραφικός φακός του παρόντος ιστολογίου βρέθηκε για πρώτη φορά στον εγκαταλειμμένο σιδηροδρομικό σταθμό του Αγίου Διονυσίου. Κατά την επίσκεψη στο χώρο διαπιστώθηκε πως ο ανενεργός - πλην όμως σχετικά πρόσφατα αποκαταστημένος για τις ανάγκες των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004 - άλλοτε κεντρικός σιδηροδρομικός σταθμός του Πειραιά, βρισκόταν σε αξιοθρήνητη κατάσταση, με ανύπαρκτη φύλαξη (όλες σχεδόν οι πόρτες ήταν παραβιασμένες), ολικά βεβηλωμένος και ρημαγμένος. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως εκείνη την εποχή μια ομάδα αθίγγανων χρησιμοποιούσε το σύνολο των κτιριακών εγκαταστάσεων ως κατάλυμα με την ανοχή όλων των αρμοδίων αρχών.

Οι καταληψίες αθίγγανοι, οι οποίοι είχαν "καταλάβει" παρανόμως το σύνολο των κτιριακών εγκαταστάσεων, απέτρεψαν την απόπειρα προσέγγισης στο εσωτερικό του ιστορικού πέτρινου κτιρίου. Η δε μυρωδιά ούρων και ακαθαρσιών, προερχόμενων από ανθρώπους και ζώα, υπήρξε απλά αποπνικτική. 

Καταγράφοντας την πρόσοψη του υπό εξέτασιν διώροφου σιδηροδρομικού σταθμού, με το χαρακτηριστικό σταματημένο ρολόι, επί της Ηετιώνειας ακτής:

Παρατηρώντας μέσα από ορισμένα μισό-σπασμένα τζάμια στην είσοδο του κτιρίου, μπορούσε κάποιος να διακρίνει αναποδογυρισμένα έπιπλα, γραφεία και καρέκλες, πλήθος απορριμάτων, ρούχων, τροφίμων και λοιπών αντικειμένων, μια παλαιά ζυγαριά πίσω από ένα γκισέ που έγραφε "Εμπορεύματα", σιδηροδρομικούς χάρτες της Ελλάδας να κρέμονται σε κάποιους τοίχους κ.α.

Η παλαιά ανενεργή αποβάθρα επιβίβασης / αποβίβασης επιβατών όπως καταγράφηκε φωτογραφικά την ίδια εποχή:

Η εικόνα της απαξίωσης, εγκατάλειψης και βεβήλωσης του ιστορικού σταθμού όπως αποτυπώθηκε μέσα από μια φωτογραφία μου η οποία - προ της σημάνσεώς της με υδατογράφημα / υδατόσημο - κοινοποιήθηκε σε πολλά ιστολόγια και ιστότοπους άνευ αδείας.

• Η Γέφυρα του Ρεμπέτη

Η ως άνω φωτογραφική καταγραφή, όπως άλλωστε πολλές άλλες παρόμοιες που παρουσιάζονται στο παρόν αφιέρωμα, πραγματοποιήθηκε από την ονομαστή "γέφυρα του ρεμπέτη", η οποία έχει τη δική της ιστορική διαδρομή, βάσει διαφόρων θρύλων. Η πάλαι ποτέ πετρόκτιστη γέφυρα η οποία περνούσε άνωθεν των γραμμών του σιδηροδρόμου αποτελούσε ένα ξεχωριστό και ιδιαίτερο τοπόσημο διαχωρισμού της Δραπετσώνας από τον υπόλοιπο Πειραιά.

Η Δραπετσώνα των πρώτων δεκαετιών του 20ου αιώνα χαρακτηριζόταν από την παρουσία προσφύγων καθώς και από μια "γκετοποίηση" που οδηγούσε σε συγκέντρωση παράνομων και περιθωριακών στοιχείων σε μια περιοχή όπου άλλωστε "δέσποζαν" αρχικά οι οίκοι ανοχής και εν συνεχεία οι φυλακές των Βούρλων. Η ονομασία της εν λόγω γέφυρας ως "Γέφυρα του Ρεμπέτη" αποδίδεται σε μια ρήση του λαϊκού τραγουδιστή, στιχουργού και συνθέτη Γιάννη Παπαϊωάννου, ο οποίος φέρεται να είχε δηλώσει πως "για να γίνει κανείς ρεμπέτης, πρέπει πρώτα να περάσει τη γέφυρα".

Βραδινές καταγραφές της μεταλλικής πλέον μικρής γέφυρας που περνάει πάνω από τις ανενεργές γραμμές του σιδηροδρόμου:

Απόψεις των κτιρίων εκατέρωθεν της μονής γραμμής του σιδηροδρόμου από τη "γέφυρα του ρεμπέτη":

Κατά το μήνα Νοέμβριο του έτους 2011 ο φωτογραφικός φακός του ιστολογίου βρέθηκε ξανά στο χώρο του παλαιού σταθμού του Αγίου Διονυσίου. Εκείνη την εποχή, ο εγκαταλειμμένος και βανδαλισμένος σταθμός φυλασσόταν από υπάλληλο ιδιωτικής εταιρίας security και η είσοδος στο εσωτερικό του σταθμού ή/και του κτιρίου ήταν αδύνατη. 

Παλιά βαγονέτα του ΟΣΕ στην Ηετιώνεια ακτή, με φόντο το SiLo και τις αποθήκες του λιμανιού, λίγο πριν τη δύση του ηλίου:

 

 

Ξεχασμένο σιδηροδρομικό υλικό στα πλαίσια της γενικότερης απαξίωσης και εγκατάλειψης που χαρακτήριζε την εν λόγω εγκατάσταση.

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως από τις αρχές του 21ου αιώνα είχαν καταγραφεί διάφορες πρωτοβουλίες (διαβήματα, εκδηλώσεις, διαμαρτυρίες) καθώς και διάφορες προτάσεις από ιδιώτες, φορείς και συλλόγους σχετικά με την αξιοποίηση του Σταθμού του Αγίου Διονυσίου. Στις αρχές Μαρτίου 2012, υπεγράφη μια σύμβαση μεταξύ του Δήμου Πειραιά και του Διοικητικού Συμβουλίου της ΓΑΙΟΣΕ Α.Ε. για την παραχώρηση στο Δήμο Πειραιά του κτιρίου του παλαιού σταθμού του ΟΣΕ, των παλαιών γραμμών, καθώς και του περιβάλλοντος χώρου ο οποίος ανήκε στα διοικητικά όρια του Δήμου. 

Επί Δημαρχίας Βασιλείου Μιχαλολιάκου (2011-2014) λοιπόν, παρουσιάστηκαν διάφορες εναλλακτικές σχετικά με την εκμετάλλευση του κτιρίου του σταθμού και των γραμμών, όπως λ.χ. για τη δημιουργία πολιτιστικού κέντρου, μουσείου ρεμπέτικου τραγουδιού, χώρου πρασίνου και αναψυχής και ποδηλατοδρόμου κατά μήκος των εγκαταλειμμένων γραμμών κ.ο.κ. Μάλιστα, την ίδια περίοδο έλαβε χώρα στις εγκαταστάσεις του σταθμού μια σχετική προεκλογική - ψηφοθηρική εκδήλωση - ανακοίνωση δημιουργίας Μουσείου Ρεμπέτικου Τραγουδιού, παρουσία των γνωστών παρατρεχάμενων κρατικοδίαιτων παριών / μαϊντανών της πόλεως, δίχως βέβαια εν συνεχεία να πραγματοποιηθεί κάτι ουσιαστικό επί του θέματος.

Στις 17 Μαρτίου του 2012, η εθελοντική ομάδα δράσης Pireactive καθάρισε τις σιδηροδρομικές γραμμές κοντά στον παλαιό εγκαταλειμμένο σιδηροδρομικό σταθμό Λαρίσης Πειραιώς.

Την επόμενη χρονιά (έτος 2013), ο φωτογραφικός φακός του ιστολογίου βρέθηκε ξανά στον παλαιό εγκαταλειμμένο σιδηροδρομικό σταθμό του Αγίου Διονυσίου. Αφορμή για την νέα τούτη επίσκεψη στάθηκε η μεταφορά στο χώρο του υπό εξέτασιν σταθμού δυο παλαιών ξύλινων οχημάτων του Ηλεκτρικού (ΗΣΑΠ), τα οποία μέχρι τότε βρίσκονταν στην πλατεία Καραΐσκάκη και στην πλατεία Κανάρη αντίστοιχα.

Δείτε εδώ ένα αναλυτικό φωτογραφικό αφιέρωμα συνοδεία πλουσίου φωτογραφικού υλικού από τις ιστορικές ξύλινες επιβατάμαξες, όπως επίσης εικόνες από το εσωτερικό του Σιδηροδρομικού Σταθμού από το έτος 2013.

Η πρόσοψη του εγκαταλειμμένου σιδηροδρομικού σταθμού όπως καταγράφηκε το καλοκαίρι του έτους 2016, μέσα από την Πύλη Ε3 του κεντρικού λιμένος Πειραιώς:

Στα ίδια μέρη, στις αρχές του έτους 2018 - παρατηρήστε τις προστατευτικές λαμαρίνες που έχουν τοποθετηθεί γύρω από τον διατηρητέο σιδηροδρομικό σταθμού με σκοπό να περιορίσουν την πρόσβαση αθίγγανων, βανδάλων και λοιπών περιθωριακών στοιχείων εντός του κτιρίου το οποίο όμως έχει υποστεί ήδη τεράστιες φθορές και ζημιές.

Ο υπό εξέτασιν ιστορικός ανενεργός σταθμός του σιδηροδρόμου όπως καταγράφηκε από την γέφυρα του ρεμπέτη στις αρχές Νοεμβρίου του έτους 2023:

 

Ο σταθερά εγκαταλειμμένος και αναξιοποίητος σιδηροδρομικός σταθμός όπως καταγράφηκε φωτογραφικά το φθινόπωρο του έτους 2023 μέσα από το πρότυπο πάρκο στο Καστράκι της Δραπετσώνας.

 

Διαβάστε επίσης τα κάτωθι σχετικά με τους υπόλοιπους σιδηροδρομικούς σταθμούς της πόλης του Πειραιά θέματα:

Ο Σταθμός Πελοποννήσου [ΣΠΑΠ] στον Πειραιά

Το Μέγαρο των ΕΗΣ / ΗΣΑΠ στον Πειραιά (Ηλεκτρικός) 

Ο πρώτος Σιδηροδρομικός Σταθμός των ΣΑΠ στον Πειραιά

Κείμενο - Πηγές:

Το κείμενο είναι πρωτότυπο, προϊόν προσωπικής έρευνας, προσωπικής εργασίας και προσωπικών εκτιμήσεων. Στοιχεία και πληροφορίες έχουν ληφθεί από τις κάτωθι πηγές:

• Εφημερίδα - "Το Βήμα"
• http://www.ypodomes.com/ 
• Αρχείο Οργανισμού Σιδηροδρόμων Ελλάδος (ΟΣΕ)
• Τύπος Εποχής - Οδηγοί Πόλεως

Φωτογραφίες: 

• Όλες οι φωτογραφίες που αναφέρονται στην ενότητα "Παλαιές Φωτογραφίες του Σταθμού" ευρέθηκαν στο διαδίκτυο άνευ αναφοράς στην πηγή προέλευσης και τα δικαιώματά τους ανήκουν στους νόμιμους κατόχους αυτών. Οι φωτογραφίες παρατίθενται καθαρά για εκπαιδευτικούς σκοπούς
• Όλες οι σύγχρονες φωτογραφίες του αφιερώματος ανήκουν στον γράφοντα το ιστολόγιο, διέπονται από κανόνες πνευματικής ιδιοκτησίας και προέρχονται από την προσωπική μου φωτογραφική σελίδα (ALL RIGHTS RESERVED).
• Απαγορεύεται ρητά η χρήση, προβολή, αντιγραφή ή/και αναδημοσίευση με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο.
• Όσοι παρανομούν διώκονται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.